Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 lutego 2023 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, Wydział I Cywilny w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 7 lutego 2023 roku w Piotrkowie Trybunalskim na rozprawie

sprawy z powództwa Banku (...) S.A. w W.

przeciwko R. P. B. M. de C.

o zapłatę

oraz z powództwa R. P. B. M. de C.

przeciwko Bankowi (...) S.A. w W.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanego R. P. B. M. de C. na rzecz powoda Banku (...) S.A. w W. kwotę 300 000 zł (trzysta tysięcy złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 8 lutego 2023 roku do dnia zapłaty;

2.  oddala powództwo główne w pozostałej części;

3.  zasądza od pozwanego wzajemnego Banku (...) S.A.
w W. na rzecz powoda wzajemnego R. P. B. M. de C. 99 851,97 zł (dziewięćdziesiąt dziewięć tysięcy osiemset pięćdziesiąt jeden złotych 97/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 8 października 2022 roku do dnia zapłaty;

4.  oddala powództwo wzajemne w pozostałej części;

5.  nadaje wyrokowi w punkcie 1 (jeden) rygor natychmiastowej wykonalności;

6.  zasądza od powoda i pozwanego wzajemnego Banku (...) S.A. w W. na rzecz pozwanego i powoda wzajemnego R. P. B. M. de C. kwotę 21 200 zł (dwadzieścia jeden tysięcy dwieście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 1182/22

UZASADNIENIE

Powód Bank (...) Spółka Akcyjna w W. w pozwie wniesionym w dnia 3 sierpnia 2022 r. przeciwko pozwanemu R. P. B. M. de C. domagał się zasądzenia od pozwanego kwoty 99 851,97 zł tytułem należnego mu wynagrodzenia związanego z korzyścią majątkową uzyskaną przez pozwanego w związku z korzystaniem z kapitału udostępnionego przez Bank na podstawie umowy kredytu hipotecznego KH/ (...) z dnia 1 lipca 2008 roku wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że dnia 1 lipca 2008 roku strony zawarły umowę kredytu hipotecznego nr KH/ (...) indeksowanego do (...) w kwocie 300 000,00 zł. Pozwany w związku z zakwestionowaniem mechanizmu indeksacji opartego na kursie (...), jako zawierającego w swej konstrukcji niedozwolone postanowienia umowne, wystąpił przeciwko Bankowi z pozwem o zapłatę. Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2021 roku zasądził od Banku na rzecz pozwanego kwotę 527 565,64 zł oraz kwotę 8 229,26 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Na skutek apelacji Banku Sąd Apelacyjny w Łodzi w dniu 31 marca 2022 roku zmienił wyrok Sądu I instancji, uwzględniając złożony przez Bank zarzut zatrzymania kwoty 300 000 zł stanowiącej wypłacony kapitał kredytu. W związku z upadkiem umowy zaktualizowało się roszczenie Banku o zwrot przysporzenia dokonanego na rzecz kredytobiorcy w kwocie objętej żądaniem niniejszego pozwu, odpowiadającej wartości stosownego wynagrodzenia, należnego bankowi w związku z wieloletnim korzystaniem z kapitału przez kredytobiorcę. Powód podał, że na jego roszczenie składa się kwota 99 851,97 zł stanowiąca wynagrodzenie należne powodowi za udzielone pozwanemu prawo do korzystania z kapitału przez okres od 10.07.2008 r. do 10.08.2018 r. (równowartość korzyści majątkowej uzyskanej przez pozwanego), a ponadto powód jest uprawniony również do otrzymania ustawowych odsetek za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu, tj. od momentu powstania stanu wymagalności świadczeń. Podstawę roszczenia stanowi żądanie wynagrodzenia za tzw. korzystanie z kapitału. Zdaniem powoda korzystanie z cudzego pieniądza stanowi wartość dla korzystającego, zaś polskie prawo zobowiązań przewiduje generalny obowiązek zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia. Zasada aktualności wzbogacenia wyznacza jako miarodajną chwilę dla oceny rozmiaru świadczenia podlegającego zwrotowi, moment wystąpienia z roszczeniem o zwrot przez zubożonego, co oznacza, że wartość korzyści uzyskanej przez bezpodstawnie wzbogaconego powinna być określona na chwilę zamknięcia rozprawy. Konieczność pełnego rozliczenia wzbogacenia stron w następstwie spełnienia nienależnych świadczeń winna nastąpić z uwzględnieniem ich specyfiki, w szczególności świadczenia ciągłego kredytodawcy. Świadczenie ciągłe banku w ramach umowy kredytu zawiera w sobie udostępnienie kapitału i prawo kredytobiorcy do korzystania z niego w określonym celu i czasie, dla którego wyceny niezbędne jest porównanie stanów majątkowych stron przy założeniu braku dokonania świadczeń, zgodnie z zasadami ustalania wysokości wzbogacenia na podstawie art. 405 w zw. z art. 410 § 1 kc. Świadczenia banku nie można sprowadzić wyłącznie do nominalnej wartości przekazanych środków pieniężnych, obowiązek zwrotu tego co strony sobie świadczyły w wartościach nominalnych oznacza, że kredytobiorca osiągnąłby bezkosztowo cel gospodarczy wynikający z zawartej umowy kredytu, natomiast Bank nie otrzymałby z tego tytułu żadnego wynagrodzenia, a ponadto poniósłby stratę wynikającą ze spadku wartości pieniądza w czasie. Bank w wyliczeniu dochodzonej przez siebie kwoty przyjął za podstawę rzeczywiście udostępnioną kredytobiorcy kwotę tak, jak gdyby kredytobiorca otrzymał kredyt złotowy oprocentowany stawką WIBOR 3M z uwzględnieniem obowiązującej przez okres posiadania kapitału marży. Na tej podstawie wynagrodzenie naliczone zostałoby do momentu rozliczenia przez kredytobiorcę wobec banku, czyli do momentu, w którym uiszczone kwoty były równe wartości otrzymanego przez niego kapitału oraz należnego na rzecz banku wynagrodzenia.

W odpowiedzi na pozew pozwany R. P. B. M. de C. wniósł o:

1.  oddalenie powództwa w całości;

2.  zasądzenie od powoda na jego rzecz kwoty 100.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi:

a.  od kwoty 99 851,97 zł od dnia 3 października 2022 r. do dnia zapłaty,

b.  od kwoty 148,03 zł od kolejnego dnia po doręczeniu powodowi pozwu wzajemnego do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu pozwany (powód wzajemny) podniósł, że treść dyrektywy Nr 93/13 nie przewiduje roszczenia jakiego dochodzi powód. Ponadto gdyby uznać, że bankowi należy się wynagrodzenie za korzystanie z kapitału przez kredytobiorcę, doszłoby do sytuacji, w której bankowi opłacałoby się zawierać umowy niezgodne z prawem, ponieważ zawsze by zarabiał. Pozwany (powód wzajemny) zakwestionował także przyjętą przez powoda metodę i sposób kalkulacji dochodzonego roszczenia. Z kolei na wypadek, gdyby Sąd orzekający uznał zasadność stanowiska powoda, pozwany (powód wzajemny) wywodzi, iż w takiej sytuacji również bank uzyskał korzyść majątkową na skutek dokonywania wpłat poszczególnych rat na rzecz powoda. Pozwany (powód wzajemny) oświadczył, że kwota 148,03 zł jest jedynie częścią roszczenia w zakresie żądania zwrotu korzyści z korzystania przez bank z jego kapitału i w tym zakresie powództwo zostanie rozszerzone po przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego. Jednocześnie pozwany (powód wzajemny) wyjaśnił, że pismem z dnia 1 września 2022 r. bank wezwał go do zapłaty kwoty ostatecznie dochodzonej niniejszym pozwem pod groźbą przekazywaniem informacji stanowiących tajemnicę bankową do Biura (...) S.A. W związku z tym w dniu 30.09.2022 r. dokonał płatności kwoty 99 851,97 zł z zastrzeżeniem zwrotu, wzywając powoda (pozwanego wzajemnego) do zwrotnego spełniania tego świadczenia w terminie 2 dni. Z uwagi na brak płatności, pozwany (powód wzajemny) dochodzi tej kwoty wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od daty wymagalności tj. 3.10.2022 r.

Powód (pozwany wzajemny) wniósł o oddalenie powództwa wzajemnego w całości. W uzasadnieniu powód (pozwany wzajemny) wskazał, że pozwany (powód wzajemny) dobrowolnie dokonał zapłaty dochodzonej w niniejszym postępowaniu kwoty, zaś zastrzeżenie zwrotu przez niego jest nieskuteczne. Ponadto powód (pozwany wzajemny) wskazał, że zgodnie z art. 411 pkt 2 k.c. nie można żądać zwrotu świadczenia, którego spełnienie czyni zadość zasadom współżycia społecznego.

W piśmie wniesionym w dniu 22 grudnia 2022 r. powód rozszerzył żądanie pozwu i wniósł o:

1.  zasądzenie od pozwanego dodatkowo kwoty 300 000 zł tytułem zwrotu kapitału oddanego pozwanemu do dyspozycji na mocy umowy kredytu hipotecznego KH/ (...) z dnia 1 lipca 2008 roku wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia modyfikacji powództwa do dnia zapłaty, a ponadto podtrzymał żądanie zasądzenia od pozwanego kwoty 99 851,97 zł tytułem należnego mu wynagrodzenia związanego z korzyścią majątkową uzyskaną przez pozwanego w związku z korzystaniem z kapitału kredytu.

W uzasadnieniu powód wskazał, że upadek umowy zaktualizował roszczenie Banku o zwrot udostępnionego kapitału, którego wysokości jest w sprawie bezsporna.

Na rozprawie w dniu 7 lutego 2023 r. pozwany uznał roszczenie o zapłatę kwoty 300 000 zł, jednakże wskazał, że nie dał powodu do wytoczenia powództwa w tym zakresie, albowiem nie był wcześniej wzywany do spełnienia świadczenia. Podniósł również zarzut potrącenia wierzytelności powoda o zwrot kapitału kredytu z wierzytelnością przysługującą mu wobec powoda o zwrot nienależnego świadczenia w kwocie 300 000 zł na podstawie prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 15 kwietnia 2021 roku.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 27 czerwca 2008 r. pomiędzy powodem, a pozwanym R. P. B. M. de C. została zawarta umowa o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) waloryzowany kursem (...). Na podstawie umowy powód udzielił pozwanemu kredytu w kwocie 300 000,00 złotych, indeksowanego do (...), przeznaczonego na budowę domu metodą gospodarczą oraz refinansowanie kosztów poniesionych na cele mieszkaniowe.

/dowód: umowa kredytu k.34-35/

Kredyt został wypłacony w pięciu transzach: w dniu 10 lipca 2008 r. w kwocie 100 000,01 zł, w dniu 25 listopada 2008 r. w kwocie 49 999,99 zł, w dniu 11 grudnia 2008 r. w kwocie 49 999,99 zł, w dniu 24 lutego 2009 r. w kwocie 50 000,00 zł, w dniu 22 maja 2009 r. w kwocie 50 000,01 zł. Łącznie Bank wypłacił pozwanemu kwotę 300 000 zł.

/dowód: dyspozycje wypłaty kredytu k.37-41, zaświadczenie o udzieleniu kredytu k.43/

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2021 r. wydanym w sprawie sygn. akt I C 892/20 zasądził od poznawanego Banku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz powoda R. P. B. M. de C. kwotę 527 565,64 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 14 sierpnia 2020 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 8 229,26 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 16 lutego 2021 do dnia zapłaty, w związku z zakwestionowaniem przez powoda mechanizmu indeksacji kredytu opartego na kursie (...), jako zawierającego w swej konstrukcji niedozwolone postanowienia umowne. Na skutek apelacji Banku Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z dnia 31 marca 2022 r. wydanym w sprawie sygn. akt I C ACa 898/21 zmienił zaskarżony wyrok sądu I instancji w ten sposób, że uwzględnił złożony przez Bank zarzut zatrzymania kwoty 300 000 zł, stanowiącej wypłacony kapitał kredytu.

/dowód: pozew k.45-58, odpowiedź na pozew k.59-66 odwrót, wyrok z 15.04.2021 r. k. 67, wyrok z 31.03.2022 r. k.68/

Pismem z dnia 5 lipca 2022 r. powód wezwał pozwanego do spełnienia świadczenia w kwocie 99 851,97 zł stanowiącego równowartość korzyści majątkowej uzyskanej przez pozwanego w związku z korzystaniem z kapitału udostępnionego przez bank na podstawie umowy liczonego za okres od daty rzeczywistego uruchomienia transz kredytu do czasu całkowitej spłaty kredytu w terminie 30 dni od dnia otrzymania wezwania.

/dowód: wezwanie do zapłaty z 5.07.2022 r. k.70-70odwrót/

Pismem z dnia 1 września 2022 r. powód wezwał pozowanego do zapłaty zadłużenia przeterminowanego powyżej 60 dni - w terminie 30 dni od dnia doręczenia pisma, zastrzegając, że w przypadku braku zapłaty przekaże informacje stanowiące tajemnicę bankową do Biura (...) S.A. bez zgody pozwanego.

/dowód: informacja banku z 1.09.2022 k.86/

W dniu 30 września 2022 r. pozwany dokonał na rzecz powoda zapłaty kwoty w wysokości 99 851,97 zł, z zastrzeżeniem zwrotu i wezwał powoda do zwrotu spełnionego świadczenia w terminie 2 dni.

/dowód: potwierdzenie przelewu k.87-82, pisma pozwanego z 30.09.2022 k.89, k.90/

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenia zgłoszone w pozwie oraz piśmie rozszerzającym żądanie pozwu mają charakter restytucyjny w związku z nieważnością umowy kredytu indeksowanego do (...) zawartą przez strony, na skutek zawarcia w niej klauzul abuzywnych dotyczących indeksacji kredytu do waluty obcej.

W przypadku nieważności umowy kredytu każdej stronie przysługuje roszczenie o zwrot świadczenia spełnionego na rzecz drugiej strony jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.), niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest ona dłużnikiem z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanego świadczenia od drugiej strony (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, OSNC 2021 nr 6, poz. 40, str. 7). Jako świadczenie nienależne należy kwalifikować również przekazanie przez bank środków pieniężnych niedoszłemu kredytobiorcy, który na podstawie art. 410 § 1 w związku z art. 405 KC staje się zobowiązanym do ich zwrotu, z tym że wymagalność tego zobowiązania zależy od wezwania bezpodstawnie wzbogaconego do zwrotu stosownie do art. 455 KC (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1976 r., III CRN 289/76, niepubl., z dnia 16 lipca 2003 r., V CK 24/02, OSNC 2004, nr 10, poz. 157, z dnia 28 kwietnia 2004 r., V CK 461/03, IC 20 04, nr 11, s. 43, z dnia 18 stycznia 2017 r., V CSK 198/16, niepubl. oraz uchwały Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1991 r., III CZP 2/91, OSNCP 1991, nr 7, poz. 93, z dnia 26 listopada 2009 r., III CZP 102/09, OSNC 2010, nr 5, poz. 75, z dnia 2 czerwca 2010 r., III CZP 37/10, OSNC 2011, nr 1, poz. 2).

W niniejszej sprawie powód w wykonaniu nieważnej umowy kredytu spełnił na rzecz pozwanego świadczenie w kwocie 300 000 zł tytułem udostępnionego mu kapitału kredytu.

W związku z nieważnością umowy zawartej przez strony powyższe świadczenie jest nienależne i podlega zwrotowi na podstawie art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Pozwany uznał zresztą żądanie pozwu w tym zakresie, podnosząc jedynie, że nie dał powodu do wytoczenia powództwa w tej części oraz zgłaszając zarzut potrącenia.

Zgłoszony przez pozwanego zarzut potrącenia okazał się bezskuteczny, albowiem oświadczenie o potrąceniu zostało złożone ustnie na rozprawie. Jak natomiast stanowi art. 203 ¹ § 3 k.c. zarzut potrącenia może zostać podniesiony tylko w piśmie procesowym. Do pisma tego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące pozwu, z wyjątkiem przepisów dotyczących opłat.

Wbrew stanowisku powoda, pozwany nie uchybił natomiast wynikającemu z art. 203 ¹ § 2 k.c. obowiązkowi złożenia oświadczenia o potrąceniu przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy. Zarzut potrącenia dotyczy bowiem roszczenia zgłoszonego w piśmie zawierającym rozszerzenie żądania pozwu i został podniesiony przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy w zakresie tego roszczenia, co nastąpiło na rozprawie w dniu 7 lutego 2023 r. Tym samym zarzut ten nie mógł być podniesiony przez pozwanego w odpowiedzi na pozew.

W orzecznictwie uznano za dopuszczalne udzielenie pełnomocnikowi procesowemu przez mocodawcę wraz z jego ustanowieniem dorozumianego umocowania do złożenia materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu (zob. wyr. SN z 4.2.2004 r., I CK 181/03, L.). Podobnie w konkretnych okolicznościach sprawy mogą zachodzić podstawy do stwierdzenia umocowania pełnomocnika procesowego do reprezentacji biernej strony w zakresie dotyczącym złożenia jej oświadczenia o potrąceniu (zob. wyr. SN 23.2.2017 r., V CSK 305/16, L.).

W niniejszej sprawie zarówno zakres umocowania pełnomocnika pozwanego ma wprawdzie charakter wyłącznie procesowy, niemniej jednak należy uznać za dopuszczalne udzielenie pełnomocnikowi procesowemu przez mocodawcę wraz z jego ustanowieniem dorozumianego umocowania do złożenia materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu, albowiem jest to czynność związana z przebiegiem procesu i podjęta w interesie mocodawcy. Natomiast zakres umocowania pełnomocnika powoda obejmuje przyjmowanie w imieniu Banku oświadczeń materialnoprawnych dotyczących wszelkich wierzytelności będących w związku z umowami kredytu, których stroną jest Bank (por. k 16 akt sprawy).

O odsetkach za opóźnienie Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c.

Zgodnie z art. 455 k.c. jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika dokonania.

Niezwłoczne spełnienie świadczenia oznacza jego spełnienie bez nieuzasadnionej zwłoki (w normalnym toku rzeczy). O tym, czy świadczenie zostało spełnione niezwłocznie, a zatem należycie, rozstrzygają okoliczności konkretnego przypadku, oceniane zgodnie z ogólną zasadą art. 354 k.c.

Termin spełnienia świadczenia w kwocie 300 000 zł dochodzonego przez powoda nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, w związku z czym świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu pozwanego do wykonania.

Powód nie wezwał pozwanego do spełnienia powyższego świadczenia, w związku z czym skutki wezwania do zapłaty nastąpiły w dacie doręczenia pozwanemu odpisu pisma powoda z dnia 22 grudnia 2022 r. zawierającego rozszerzenie powództwa o tę kwotę, co nastąpiło w dniu 3 lutego 2023 r. (por. k. 122 akt sprawy). Pozwany zajął stanowisko co do zgłoszonego przez powoda żądania w dniu 7 lutego 2023 r., uznając je. W związku z tym od dnia następnego powodowi przysługują odsetki za opóźnienie w spełnieniu zasądzonego świadczenia.

W pozostałym zakresie powództwo główne było niezasadne i podlegało oddaleniu.

Przy zwrocie bezpodstawnego wzbogacenia (nienależnego świadczenia) nie ma podstaw do konstruowania dodatkowych powinności po stronie zwracającego świadczenie, albowiem instytucja ta konstrukcyjnie wyczerpuje się w zwrocie nienależnego świadczenia (por. E. Łętowska, Kwalifikacje prawne w sprawach o sanację kredytów frankowych – da mihi factum dabo tibi ius, Iustitia Nr 3(41)/2020, str. 126, podobnie wyrok Sąd Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 20 lutego 2020 r., sygn. akt I ACa 635/19. Legalis). Oddanie do dyspozycji kredytobiorcy kwoty kredytu na czas oznaczony w umowie to synonimiczne określenie świadczenia kwoty kredytu. Ponieważ kredytobiorca nie otrzymuje nic więcej oprócz bezodsetkowej kwoty kredytu, należy wykluczyć możliwość konstruowania przy rozliczaniu nieważnej umowy kredytu, z której wyeliminowano klauzulę abuzywną, jakichkolwiek form wynagrodzenia za korzystanie ze zwracanego kapitału (por. E. Łętowska, Kwalifikacje prawne … , Iustitia Nr 3(41)/2020, str. 126 i 127 i cytowana tam literatura). Zarówno Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Rzecznik (...), jak również Rzecznik Praw Obywatelskich wskazali jednoznacznie, że nie ma podstaw do żądania takiego wynagrodzenia przez banki na podstawie art. 359, ani tym bardziej art. 405 i 411 KC (por. Stanowisko Prezesa UOKiK w sprawie wyroku (...) z 3.10.2019 r. w sprawie K. D. i J. D. przeciwko Raiffeisen Bank (...) i jego skutków dla umów zawieranych w obrocie konsumenckim z 16.12.2019 r., s. 11, na: https://finanse.uokik.gov.pl/chf/stanowisko-prezesa-uokik-ws-dziubak-vs-raiffeisen-bank-international-ag/, oświadczenie Rzecznika (...) zawierające pogląd istotny dla sprawy z 23.12.2019 r., s. 6–15, dostępne na: https://rf.gov.pl/2020/01/03/istotny-poglad-rzecznika-finansowego-w-przelomowej-sprawie-frankowiczow/, stanowisko (...) w sprawie kredytu „frankowego” Państwa D. z 12.12.2019 r., dostępne na: https://www.rpo.gov.pl/pl/content/stanowisko-rpo-w-sprawie-kredytu-frankowego-panstwa-dziubakow). Na skutek stwierdzenia nieważności umowy kredytowej, umowę traktuje się tak, jakby nie doszło do jej zawarcia. Nie można zatem mówić o korzyściach po stronie kredytobiorców w przypadku, gdy to w wyniku negatywnych działań banków, stosujących w umowach klauzule niedozwolone, dochodzi do ich unieważnienia (por. Wioletta Dudziec –Rzeszowska, Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z kapitału – glosa – I ACa 635/19, MOP 2020, Nr 18, str. 989).

Roszczenie banku o wynagrodzenie za korzystanie przez kredytobiorcę ze zwracanego kapitału kredytu nie znajduje również podstawy w art. 224 k.c. Przepis ten uzależnia obowiązek wypłaty wynagrodzenia właścicielowi za cały okres korzystania z rzeczy od samoistnego posiadania w złej wierze. Samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy. Obowiązek ten uaktualnia się w momencie, gdy posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, np. wydanie przez sąd wyroku stwierdzającego nieważność umowy, a w konsekwencji wystąpienie przez właściciela z roszczeniem o zwrot rzeczy. Przenosząc ww. regulacje na grunt umowy kredytowej należy przyjąć, kredytobiorca posiadając daną kwotę na mocy ważnej umowy jest jej posiadaczem w dobrej wierze. W następstwie uznania umowy za nieważną będzie on obowiązany do zapłaty wynagrodzenia dopiero od momentu zażądania zwrotu kwoty nienależnie wypłaconej przez bank. W tym przypadku formę wynagrodzenia banku stanowią odsetki ustawowe, których ma on prawo żądać za okres opóźnienia w zapłacie. Przepis art. 224 KC nie tworzy podstawy prawnej domagania się przez bank od kredytobiorcy wynagrodzenia za korzystanie z kapitału za cały okres, gdy korzystał on z danych środków, będąc w przeświadczeniu, że działał w dobrej wierze, tj. uważał, że umowa kredytowa jest ważna, przy czym bank nie zażądał zwrotu środków i nie uznał, że umowa jest nieważna (por. por. Wioletta Dudziec –Rzeszowska, Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z kapitału – glosa – I ACa 635/19, MOP 2020, Nr 18, str. 990).

Należy również podkreślić, że celem art. 6 dyrektywy 93/13 jest to, aby konsument nie został związany nieuczciwymi warunkami umownymi stosowanymi przez przedsiębiorcę, w tym wypadku przez bank . Ochrona ta ma służyć realizacji celu odstraszającego zawartego w art. 7 dyrektywy 93/13. Polegać ma ona na tym, by przedsiębiorca w umowach zawieranych z konsumentem nie wprowadzał nieuczciwych warunków. Obowiązek zapłaty przez konsumenta na rzecz banku wynagrodzenia za korzystanie z kapitału osłabiałby odstraszający skutek wynikający z art. 6 i 7 dyrektywy 93/13. Takie praktyki powodowałyby, że cele dyrektywy 93/13 zostałyby pozbawione skuteczności (por. wyrok (...) z 14.6.2012 r. w sprawie B. E. de (...) SA przeciwko J. C. , C-618/10, pkt 88).

Trybunał Sprawiedliwości UE uznał, że bank nie ma obowiązku płacić wynagrodzenia za korzystanie z pieniędzy konsumenta, który odstąpił od umowy i zażąda zwrotu spełnionego świadczenia na gruncie dyrektywy o transakcjach na odległość (por. wyrok z 4 czerwca 2010 r., L., C-301/18). Tym mniej prawdopodobna jest zatem jego aprobata dla tego rodzaju żądania zgłaszanego przez przedsiębiorcę w związku z upadkiem transakcji z powodu zastosowania przez tego przedsiębiorcę klauzuli abuzywnej. Byłoby to stanowisko wprost sprzeczne z dyrektywą 93/13, albowiem zarówno dyrektywa, jak również jej interpretacja w acqis communautaire są silnie naznaczone myślą o pierwotnej naganności strony posługującej się i to w działalności profesjonalnej, stale klauzulami abuzywnymi (por. E. Łętowska, Kwalifikacje prawne … , Iustitia Nr 3(41)/2020, str. 127).

Wskazać także należy na powoływany przez pozwanego wyrok
Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 12 stycznia 2023 r.
C-395/21, w którym Trybunał uznał, że artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoją na przeszkodzie uznaniu umowy o świadczenie usług prawnych za nieważną, po wyłączeniu z niej warunku uznanego za nieuczciwy, który ustala cenę usług zgodnie z zasadą stawki godzinowej, a usługi te zostały wykonane, nawet jeśli skutkuje to nieotrzymaniem wynagrodzenia przez przedsiębiorcę.

Brak jest zatem podstaw do przyjęcia, że konsekwencją nieważności umowy jest obowiązek zapłaty przez pozwanego na rzecz powoda wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału kredytu.

Należy również zaznaczyć, że ewentualne zubożenie Banku obejmuje koszt pozyskania kapitału na rynku międzybankowym oraz koszt związany z udostępnieniem kapitału „kredytobiorcy” na warunkach określonych w umowie, co w przypadku kredytów denominowanych/indeksowanych może obejmować koszt zabezpieczenia pozycji walutowej banku udzielającego takiego finansowania. Jednocześnie wzbogacenie „kredytobiorcy” wynikające z upadku umowy kredytowej nie jest tożsame co do wartości ze zubożeniem banku. W związku z tym koncepcja, która zakładałaby, że kondykcja banku oparta jest na stawce referencyjnej WIBOR + marży odsetkowej banku byłaby dyskusyjna i nieoczywista (por. Paweł Wajda, Ireneusz Stolarski Wynagrodzenie z tytułu bezumownego korzystania z kapitału pieniężnego – glosa – I ACa 635/19, MOP 2020, Nr 18, str. 978 -982).

Strona powodowa tymczasem oparła swoją kondykcję na stawce referencyjnej WIBOR oraz marży odsetkowej. Nie odwołała się natomiast do poniesionych kosztów pozyskania kapitału udostępnionego powodom, jak również kosztów zabezpieczenia pozycji walutowej w związku z udostepnieniem im kapitału kredytu, ani tym bardziej nie udowodniła tych kosztów.

Podkreślić również należy, ze roszczenie powoda o zapłatę kwoty 99 851,97 zł zostało zaspokojone przez pozwanego po wszczęciu procesu, w związku z czym powództwo o zapłatę tej kwoty podlegałoby oddaleniu, niezależnie od tego czy jest zasadne.

Powództwo wzajemne okazało się zasadne niemal w całości. Ponieważ pozwanemu wzajemnemu nie przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie przez powoda wzajemnego z kapitału kredytu, spełnione przez powoda wzajemnego na rzecz pozwanego wzajemnego świadczenie w kwocie 99 851,97 zł jest świadczeniem nienależnym i podlega zwrotowi na podstawie art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Nie zachodzi przy tym wyłączenie zwrotu świadczenia z względu na wiedzę powoda wzajemnego, że nie był do świadczenia zobowiązany, albowiem powód wzajemny spełnił świadczenie z zastrzeżeniem zwrotu oraz w celu uniknięcia przymusu.

W sprawie nie znajduje również zastosowania wyłączenie zwrotu świadczenia przewidziane w art. 411 pkt 2 k.c., albowiem przywrócenie sytuacji, w jakiej znajdowałby się konsument w braku warunku uznanego za nieuczciwy nie obejmuje zwrotu jakichkolwiek korzyści uzyskanych przez niego na skutek korzystania ze środków finansowych przedsiębiorcy. Przyjęcie odmiennego założenia oznaczałoby, że skutki stosowania przez przedsiębiorcę niedozwolonych postanowień umownych podlegałyby ochronie prawnej. Świadczenie spełnione przez pozwanego na rzecz powoda nie może być kwalifikowane jako czyniące zadość zasadom współżycia społecznego, skoro jest następstwem zastosowania przez bank wzorca umownego zawierającego klauzule abuzywne, czyli zachowania sprzecznego z tymi zasadami.

O odsetkach za opóźnienie Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c., przyjmując, że pozwany wzajemny powinien spełnić świadczenie w ciągu siedmiu dni od dnia wezwania do jego zwrotu tj. do dnia 7 października 2022 r. Od dnia następnego istnieje stan opóźnienia w spełnieniu świadczenia, za który powodowi wzajemnemu przysługują odsetki za opóźnienie.

W pozostałej części powództwo wzajemne było niezasadne i podlegało oddaleniu, albowiem przywrócenie sytuacji, w jakiej znajdowałby się konsument w braku warunku uznanego za nieuczciwy nie obejmuje zwrotu korzyści uzyskanej przez przedsiębiorcę na skutek korzystania ze środków konsumenta otrzymanych w wykonaniu nieważnej umowy (por. wyrok (...) z 4 czerwca 2010 r., L., C-301/18).

O kosztach procesu w zakresie powództwa głównego Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 2 k.p.c. oraz art. 101 k.p.c. W zakresie żądania zasądzenia kwoty 99 851,97 zł, co do której powództwo zostało oddalone, powód jest stroną wygrywającą proces. Natomiast w zakresie żądania zasądzenia kwoty 300 000 zł objętej rozszerzeniem żądania pozwu, pozwany nie dał powodu do wytoczenia powództwa, albowiem nie został wezwany przez powoda do dobrowolnego zaspokojenia roszczenia, co wywołuje jego wymagalność i uznał żądanie pozwu w tym zakresie przy pierwsze czynności procesowej dotyczącej tego roszczenia.

Na koszty poniesione przez stronę pozwaną w związku z powództwem głównym składa się wynagrodzenie pełnomocnika będącego adwokatem w wysokości 10 800 zł, odpowiadające stawce minimalnej określonej w § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokatów (Dz.U. poz. 1800).

O kosztach procesu w zakresie powództwa wzajemnego Sąd rozstrzygnął na podstawie przepisu art. 100 zd. 2 k.p.c., albowiem powód wzajemny uległ jedynie co nieznacznej części swojego żądania. Na koszty poniesione przez powoda wzajemnego składały się opłata od pozwu wzajemnego w wysokości 5 000 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika będącego adwokatem w wysokości 5 400 zł, odpowiadające stawce minimalnej określonej w § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokatów.

ZARZĄDZENIE

doręczyć pełnomocnikom stron odpisy wyroku z dnia 27 lutego 2023 r. wraz z uzasadnieniem.