Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2023 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 grudnia 2023 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko G. Z., D. Z. (1), B. Z., D. Z. (2)

o zapłatę

i z powództwa wzajemnego G. Z., D. Z. (1), B. Z., D. Z. (2)

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie

I.  z powództwa głównego:

1.  umarza postępowanie w zakresie żądania zapłaty od pozwanych D. Z. (1) i D. Z. (2) kwoty 122 607,15 złotych wraz z odsetkami;

2.  umarza postępowanie w zakresie żądania zapłaty od pozwanych B. Z. i G. Z. kwoty 122 607,15 złotych wraz z odsetkami;

3.  oddala powództwo w pozostałej części;

4.  zasądza od powoda na rzecz pozwanych solidarnie kwotę 10 817 (dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia prawomocności niniejszego wyroku – tytułem zwrotu kosztów procesu.

II.  z powództwa wzajemnego :

1.  umarza postępowanie;

2.  zasądza od pozwanego wzajemnego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą
w W. na rzecz powodów wzajemnych solidarnie kwotę 6400 (sześć tysięcy czterysta) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia prawomocności niniejszego wyroku – tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 1228/21

UZASADNIENIE

Powód (...) SA w W. pozwem wniesionym w dniu 30 grudnia 2021r. wniósł o zasądzenie od pozwanych G. Z. i B. Z. solidarnie kwoty 122 607,15 zł, ewentualnie od każdego z nich kwot po 61 303,57zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 30.10.2021r. oraz od pozwanych D. Z. (1) i D. Z. (2) solidarnie kwoty 122 607,15 zł, ewentualnie od każdego z nich kwot po 61 303,57zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 30.10.2021r. – tytułem zwrotu świadczenia w postaci kapitału wypłaconego stronie pozwanej i zwrotu równowartości świadczenia banku polegającego na korzystaniu przez stronę pozwaną z kapitału udostępnionego przez bank, o którą to wartość strona powodowa jest wzbogacona kosztem powoda, z powód zubożony.

W ramach powództwa ewentualnego powód wniósł o zmianę wysokości świadczenia (ukształtowanie) w ten sposób, że kwota należności Banku od strony pozwanej z tytułu rozliczenia nieważności bądź bezskuteczności Umowy nr (...) o kredyt hipoteczny z dnia 11.12.2008r. powinna być poddana waloryzacji sądowej w ten sposób, że poza roszczeniem o zwrot środków wypłaconych przy uruchomieniu kredytu w ich nominalnej wysokości, stronie powodowej przysługuje dodatkowe świadczenie w postaci kwoty 57 882,01 zł wynikającej z istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza; zasądzenie od pozwanych D. Z. (1) i D. Z. (2) solidarnie oraz od pozwanych G. Z. i B. Z. solidarnie na rzecz powoda kwot po 28 941zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następnego po doręczeniu odpisu pozwu , stanowiącej dodatkową kwotę, o którą należy zwaloryzować roszczenie o zwrot świadczenia w postaci kapitału kredytu wypłaconego pozwanemu (jako świadczenia nienależnego).

W uzasadnieniu powód wskazał, że podstawą roszczenia o zapłatę zmierzającego do ostatecznego rozliczenia nieważności Umowy jest art. 405 kc w zw. z art. 410 kc. W związku z tym, że powód spełnił świadczenie w postaci udostępnienia kapitału kredytu w PLN kredytobiorca został wzbogacony w ten sposób, że nie musiał wydatkować własnych pieniędzy na pozyskanie kwoty kapitału w PLN. Powód z kolei został pozbawiony możliwości korzystania ze środków przekazanych konsumentowi i pobierania z tego tytułu korzyści.

Pozwani w odpowiedzi na pozew z 1 marca 2022r. (k.124 i nast.) wnieśli o oddalenie powództwa. Zarzucili przedwczesność powództwa, ewentualnie przedawnienie roszczeń banku, niewykazanie roszczenia co do zasady i wysokości, brak zubożenia powoda oraz podnieśli ewentualny zarzut potrącenia kwoty 183 389,32 zł stanowiącej nienależne świadczenie spełnione przez pozwanych na rzecz powoda z wierzytelnością przysługującą powodowemu bankowi o zwrot kwoty 180 000zł wypłaconej pozwanym na podstawie umowy kredytu.

W ramach pozwu wzajemnego pozwani (powodowie wzajemni) pismem z 1.03.2022r. wnieśli o ustalenie, że umowa z 11.12.2008r. nr (...) jest nieważna i nie wiąże pozwanych (powodów wzajemnych). Żądanie uzasadnili koniecznością doprowadzenia do zniwelowania skutków prawnych nieważnego stosunku prawnego, brakiem pełnego skutku orzeczenie dotyczącego zapłaty i istnieniem obciążenia hipotecznego.

Pozwany wzajemny wniósł o oddalenie powództwa zarzucając bezzasadność powództwa wzajemnego jako nienadającego się do potrącenia a nadto niepozostające w związku z roszczeniem banku, które de facto bazuje już na przesądzonej nieważności umowy. Zarzucił brak interesu prawnego wobec wydania wyroku SA w Warszawie z 31 maja 2022r. prawomocnego wyroku i dojście do wzajemnych rozliczeń pomiędzy stronami i zamknięcia kredytu.

W toku postępowania:

A. powód:

- pismem z 25.08.2023r. cofnął (k. 356v) ze zrzeczeniem się roszczenia (k. 366) powództwo w zakresie żądania zapłaty kwot 32 607,14 od pozwanych D. Z. (1) i D. Z. (2) oraz 32 607,15zł od pozwanych G. Z. i B. Z. dochodzonych tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego polegającego na korzystaniu z kapitału

- pismem z 12.09.2023r. cofnął powództwo w zakresie żądania zasądzenia kwoty po 90 000 zł od pozwanych D. Z. (1) i D. Z. (2) oraz od pozwanych G. Z. i B. Z. tytułem zwrotu kapitału wypłaconego stronie pozwanej (k. 369v),

- zmodyfikował żądanie domagając się w ramach żądania głównego (k.369v):

a) zmiany wysokości świadczenia/waloryzacji sądowej/ w ten sposób, że powodowi przysługuje dodatkowe świadczenie 57 882,01 zł oraz

b) zasądzenia tej kwoty po połowie solidarnie (ewentualnie in solidum) od pozwanych D. Z. (1) i D. Z. (2) oraz od G. Z. i B. Z. (ewentualnie po ¼ od każdego z nich) wraz z odsetkami

c) zasądzenie od solidarnie (ewentualnie in solidum, ewentualnie po połowie) od pozwanych D. Z. (1) i D. Z. (2) kwoty 7958,83 zł tytułem skapitalizowanych odsetek ustawowych za opóźnienie liczonych od kwoty 90 000 począwszy od 30.10.2021r. do 29.09.2022r.oraz od G. Z. i B. Z. kwoty 7899,65zł tytułem skapitalizowanych odsetek ustawowych za opóźnienie liczonych od kwoty 90 000 począwszy od 3.11.2021r. do 29 .09.2022r. - wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia modyfikacji powództwa - jako skapitalizowanych odsetek zgłoszonych w pozwie za okres od wezwania pozwanych do zapłaty do dnia wpływu oświadczenia pozwanych o potrąceniu (k. 393 w powiązaniu z treścią pozwu k. 14).

B. pozwani pismem z 26.09.2023r. cofnęli pozew wzajemny, podtrzymując wniosek o zasądzenie kosztów.

Sąd ustalił:

W dniu 11 grudnia 2008r. pozwani zawarli z pozwanym Umowę nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem USD. Na podstawie tej umowy pozwany wypłacił pozwanym kwotę 180 000 zł. Pozwani z kolei w wykonaniu tej umowy zapłacili powodowi kwotę łączną 198 168,90 zł, w tym kwoty:

-112 696,40 zł do sierpnia 2017r.,

-70 694,66 zł – od września 2017r. do lutego 2022r.

W 2017r. pozwani wystąpili przeciwko powodowi z pozwem o zapłatę kwoty 112 695,40zł tytułem zwrotu nienależnego świadczenia wykonanego na podstawie nieważnej umowy kredytu. Pozwany wnosił o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z 19.06.2020r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo. Pozwani wnieśli apelację, powód podtrzymał dotychczasowe stanowisko i wniósł o oddalenie apelacji. Wyrokiem z 31 maja 2022r. Sąd Apelacyjny w Warszawie zmienił oddalający powództwo wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie w sprawie I C 168/17 o zapłatę w ten sposób, że zasądził od powoda w niniejszej sprawie (pozwanego wzajemnego) na rzecz pozwanych kwotę 112 695,40 zł, jednocześnie zastrzegając że zapłata nastąpi jednocześnie z zaoferowaniem przez pozwanych zwrotu kwoty 180 000zł. (wyrok k. 207).

Pozwani pismami z 1.03.2022r. i 29.08.2022r. bezskutecznie wzywali powodowy bank do zwrotu zapłaconych na podstawie umowy kredytu kwot. Kolejnym pismem z 29.09.2022r. (otrzymanym przez bank 4.10.2022r.) wezwali bank do wykreślenia hipoteki oraz danych z BIK oraz złożyli oświadczenie o potrąceniu . (pismo k. 359 i nast., pisma k. 148,301,309, oświadczenia k. 320v, k. 370)

Pozwany w piśmie z 17.07.23r. oświadczył, że wykonał potrącenie oraz wskazał podlegające według niego kwoty do rozliczenia. (pismo k. 291).

W dniu 5.09.2023r. powód wydał dokumenty niezbędne do wykreślenia hipoteki, pozwani otrzymali je 25.09.2023r. (k. 370, k. 376v)

Okoliczności faktyczne sprawy były poza sporem, nie były także kwestionowane wysokości kwot uiszczonych wzajemnie przez strony .

Na zasadzie art. 235 ¹ §2pkt 2 kpc pominięto dowód z opinii biegłego z ekonomii i finansów wnioskowany przez powoda celem określenia wysokości waloryzacji (k.357). Dowód jest zbędny wobec bezzasadności powództwa.

Sąd zważył:

Kwestia nieważności umowy kredytu była przedmiotem postępowania w sprawie I C 168/17 i stanowiła podstawę wydania wyroku zasądzającego. Powód (pozwany wzajemny) w niniejszej sprawie nie tylko nie kwestionował nieważności umowy, ale żądanie pozwu oparł właśnie na tej nieważności, oraz /po zapadnięciu prawomocnego wyroku w sprawie I C 168/17/ powoływał się na nią jako przesądzoną, podnosząc zarzut braku interesu prawnego w żądaniu powództwa wzajemnego.

Co do powództwa głównego:

Spór – po cofnięciu części żądań powództwa głównego - sprowadzał się do zasadności dokonania waloryzacji sądowej i zasadności żądania zapłaty odsetek za opóźnienie z zapłatą kwot po 90 000zł tytułem zwrotu wypłaconego na podstawie nieważnej umowy kapitału.

Waloryzacja - żądanie waloryzacji świadczenia banku w trybie art. 358 ^{( 1 )}§3 kc jest bezzasadne, co wynika wprost z brzmienia art. 358 ^{( 1 )}§4kc. Wedle tego przepisu z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Jest oczywistym, że bank jest podmiotem prowadzącym przedsiębiorstwo, a należne mu świadczenie z tytułu zwrotu wypłaconego kredytu pozostaje w związku z jego podstawową działalnością (prowadzeniem przedsiębiorstwa). Okoliczność, że umowa łącząca strony okazała się nieważna nie ma wpływu na ocenę sprawy. Przepis art. 358 ^{( 1 )}kc nie wskazuje, że świadczenie pieniężne (zobowiązanie) musi wynikać z ważnej umowy. Istotne jest, że §4 wyklucza waloryzację na żądanie strony prowadzącej przedsiębiorstwo gdy świadczenie pieniężne pozostaje w związku z jego działalnością. Nawet zresztą gdyby abstrahując od tego przepisu rozważać zasadność żądania waloryzacji (co w odosobnionych przypadkach ma miejsce w orzecznictwie) to zauważyć należy, że zastosowanie tej instytucji rozważenia interesów stron z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego (art. 358 ^{( 1)} § 3 kc). Biorąc pod uwagę, że przyczyną i podstawą ustalenia nieważności umowy i w konsekwencji dokonania rozliczeń świadczeń stron dokonanych na podstawie nieważnej umowy było zawarcie przez przedsiębiorcę w opartej na wzorcu umowie klauzul abuzywnych, nie ma żadnych podstaw by uznać, że zasady współżycia społecznego przemawiają za ochroną interesu pozwanego. Zgodnie z artykułem 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w interesie konsumentów, jak i konkurentów, Państwa Członkowskie zapewniają stosowanie i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami. Artykuł 23 dyrektywy 2008/48 o kredycie konsumenckim w części (...), stanowi: „Państwa członkowskie ustanawiają przepisy dotyczące sankcji mających zastosowanie w przypadku naruszenia przepisów krajowych przyjętych zgodnie z niniejszą dyrektywą i podejmują wszelkie niezbędne działania w celu zapewnienia stosowania tych sankcji. Przewidziane sankcje muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. TSUE konsekwentnie wskazuje, że ochrona konsumentów leży w interesie publicznym. Trybunał wypowiedział się , że w świetle dyrektywy w sprawie umów o kredyt konsumencki nr (...) WE niedopuszczalne jest osłabienie sankcji pobawienia odsetek, gdyż prowadziłoby to do przekreślenia zniechęcającego jej charakteru (sprawy C-565/12 Credit Lyonais; C 382/92 Komisja przeciwko Zjednoczonemu Królestwu). W tym stanie rzeczy brak podstaw do rozliczenia wierzytelności stron z uwzględnieniem waloryzacji na podstawie powołanego przepisu, a co za tym idzie – sąd oddalił powództwo banku w zakresie, w jakim obejmowało żądanie zmiany wysokości świadczenia i zasądzenie na rzecz banku kwoty 57 882,01 zł .

Odsetki – żądanie zasądzenia skapitalizowanych odsetek od kwoty 180 000zł, stanowiącej kwotę udostępnionego na podstawie nieważnej umowy kredytu jest oczywiście bezzasadne – co do zasady i wysokości. Bezspornym jest, że do zapadnięcia prawomocnego wyroku z 31 maja 2022r. pozwani realizowali zobowiązania umowne, a zatem nie pozostawali w jakimkolwiek opóźnieniu. W dacie wezwania przez bank do zapłaty (30.10.21r. i 3.11.2021r.) w toku było postępowanie sądowe obejmujące żądania zapłaty pozwanych oparte na zarzucie nieważności umowy (oddalone w pierwszej instancji), którą to nieważność powodowy bank konsekwentnie kwestionował, nie istniała w tym czasie podstawa do żądania zapłaty i roszczenie nie było wymagalne, a w konsekwencji takie wezwanie nie wywołało żadnych skutków. Zauważyć też należy, że powodowy bank do czasu zapadnięcia prawomocnego wyroku przesądzającego nieważność umowy dysponował systematycznie płaconą przez powodów kwotą odpowiadającą świadczeniom należnym na podstawie umowy, która w dacie zapadnięcia tego wyroku wyczerpywała roszczenie banku o zwrot u kapitału. Dodatkowo skuteczne oświadczenie o potrąceniu złożone przez pozwanych miało moc wsteczną od momentu, w którym potrącenie stało się możliwe, co powoduje brak zapadalności odsetek za opóźnienie.

Ostatecznie zatem sąd oddalił powództwo o zapłatę jako bezzasadne.

Co do żądań pozwu głównego w części, w jakiej zostały cofnięte – sąd na podstawie art. 355 kpc umorzył postępowanie.

W odniesieniu do odpowiedzialności z tytułu kosztów procesu, odpowiednie zastosowanie znajdują przepisy art. 98 i nast. kpc. Cofnięcie pozwu traktowane jest jako przegranie sprawy, chyba że wywołane było zaspokojeniem roszczenia powoda w toku procesu.

Co do roszczenia o zapłatę „wynagrodzenia za korzystanie z kapitału” cofnięcie powództwa nastąpiło wyłącznie na skutek decyzji powoda o odstąpieniu od dochodzenia roszczenia w tej części (jeżeli nawet wpływ na to miało orzecznictwo TSUE, to nie stanowiło to zmiany okoliczności faktycznych mogących stanowić podstawę żądania a jedynie skutkowało odmienną oceną jego zasadności przez powoda), a co za tym idzie – koszty w tej części obciążają powoda.

W ocenie sądu także w pozostałej części – tj. w zakresie żądania zwrotu kapitału, złożenie oświadczenia o potrąceniu nie może być uznane za zaspokojenie roszczenia. W niniejszej sprawie co prawda wykonanie potrącenia nastąpiło po wytoczeniu powództwa w niniejszej sprawie, jednak biorąc pod uwagę tok równoległego postępowania o zapłatę i konsekwentne kwestionowanie nieważności umowy przez bank wytoczenie niniejszego powództwa było przedwczesne i nastąpiło przed ziszczeniem się podstaw jego wymagalności, a pozwani nie dali powodu do wytoczenia tego powództwa, zwłaszcza że jak podniesiono wyżej kwota odpowiadająca kapitałowi kredytu pozostawała w dyspozycji banku od lutego 2022r.(czyli od momentu, kiedy brak podstawy świadczenia stał się definitywny wobec złożenia oświadczenia przez powodów, co otworzyło możliwość skutecznego żądania zwrotu świadczeń /vide uzasadnienie wyroku SA k. 292/). Po drugie – po uprawomocnieniu się wyroku zasądzającego częściowo należność na rzecz pozwanych i złożeniu przez nich oświadczenia o potrąceniu powód jeszcze przez rok podtrzymywał żądanie (choć wcześniej, bo w lipcu 2023r. dokonał rozliczenia), nie uwzględniając potrącenia i podtrzymując bezzasadne już wówczas powództwo. W tych okolicznościach wobec braku podstaw do uznania, by podstawę cofnięcia pozwu stanowiło zaspokojenie roszczenia, na mocy art. 203 kpc w zw. z art. 98 kpc orzeczono jak w punkcie 2 sentencji – zasądzając na rzecz pozwanych koszty zastępstwa procesowego.

Co do powództwa wzajemnego:

Wobec skutecznego cofnięcia pozwu na podstawie art. 355 postepowanie podlegało umorzeniu. Orzeczenie o kosztach oparto na art. 203 kpc w zw. z art. 98 kpc, zasądzając na rzecz powodów wzajemnych koszty zastępstwa procesowego oraz uiszczonej opłaty od pozwu. Sąd miał na względzie fakt, że roszczenie to zostało cofnięte niezwłocznie po dokonaniu przez pozwany wzajemnie bank czynności niezbędnych dla uchylenia skutków nieważnej umowy (zwolnienia hipoteki). Podnieść tu należy, że fakt nieważności umowy został ostatecznie w toku niniejszego procesu przyznany przez pozwanego wzajemnego, brak też podstaw do postawienia zarzutu braku interesu prawnego w dochodzeniu ustalenia, skoro moc wiążąca wyroku w sprawie o zapłatę formalnie nie obejmowała innych skutków niż rozliczenie części świadczeń spełnionych przez strony, takich jak obciążenie hipoteczne i ewentualne dalsze, nieobjęte tamtym wyrokiem roszczenia. Pomimo tego wniosek powodów wzajemnych o wykreślenie hipoteki i oświadczenie o potrąceniu pozostawało bez odpowiedzi przez wiele miesięcy, powodowie wzajemni mieli zatem uzasadnione podstawy do wytoczenia i podtrzymywania powództwa o ustalenie dla uchylenia niepewności prawnej, a cofnęli je niezwłocznie po dokonaniu przez pozwanego wzajemnego czynności koniecznych dla usunięcia tej niepewności.