Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 listopada 2023 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Tadeusz Bulanda

Protokolant: sekretarz sądowy Karolina Stańczuk

po rozpoznaniu w dniu 9 października 2023 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. S.

przeciwko (...) Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę, ewentualnie ustalenie i zapłatę, ewentualnie ustalenie i zapłatę

I.  Oddala powództwo w zakresie roszczeń głównych;

II.  Ustala, że powód M. S. nie jest związany postanowieniami zawartymi w § 1 ust. 3, § 12 i § 15 ust. 7 części ogólnej umowy nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) zawartej w dniu 18 czerwca 2008 r. przez powoda z (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G., którego następcą prawnym jest (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.;

III.  Zasądza od (...) Banku (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz M. S. kwotę 168 965,29 zł (sto sześćdziesiąt osiem tysięcy dziewięćset sześćdziesiąt pięć złotych i dwadzieścia dziewięć groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 30 maja 2018 r. do dnia zapłaty;

IV.  Na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie tytułem zwrotu wydatków:

a.  nakazuje ściągnąć od M. S. ze świadczenia zasądzonego na jego rzecz w punkcie III wyroku kwotę 675,89 zł (sześćset siedemdziesiąt pięć złotych i osiemdziesiąt dziewięć groszy),

b.  zasądza od (...) Banku (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 1175,90 zł (jeden tysiąc sto siedemdziesiąt pięć złotych i dziewięćdziesiąt groszy);

II.  Znosi koszty procesu między stronami.

Sygn. akt I C 1386/20

UZASADNIENIE

W dniu 29 maja 2018 r. M. S. wniósł przeciwko (...) Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W., zmodyfikowany ostatecznie pismem z 10 grudnia 2020 r., pozew o:

1)  ustalenie, że umowa kredytowa (...) z 18 czerwca 2008 r. zawarta przez powoda z poprzednikiem prawnym pozwanego jest nieważna,

2)  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 415.731,16 zł jako zwrotu świadczeń nienależnych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 31 maja 2018 r. do dnia zapłaty;

ewentualnie o:

3)  ustalenie, że zapisy umowy kredytowej zawarte w § 1 ust. 3 COU, § 12 COU i § 15 ust. 7 COU są bezskuteczne wobec powoda,

4)  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 168.965,29 zł tytułem zwrotu świadczenia nienależnego pobieranego tytułem zawyżonych rat spłaty na podstawie bezskutecznych względem powoda zapisów umownych, wraz z odsetkami za opóźnienie od 31 maja 2018 r. do dnia zapłaty;

ewentualnie o:

5)  ustalenie, że powód skutecznie uchylił się od skutków zawarcia umowy i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 415.731,16 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 31 maja 2018 r. do dnia zapłaty;

Ponadto powód wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz kosztów opłaty skarbowej w kwocie 17 zł.

Powód podniósł, że w przedmiotowej umowie kredytu znajdują się postanowienia sprzeczne z prawem cywilnym i bankowym, w tym przepisami regulującymi typ umowy, z zasadą równości stron, a także zasadami współżycia społecznego, wskutek czego umowa powinna być uznana za nieważną, ewentualnie za umowę ważną, lecz pozbawioną postanowień niedozwolonych. Szczegółowe wyjaśnienie żądań pozwu i podniesionych dla ich poparcia twierdzeń powód przedstawił w uzasadnieniu pozwu i dalszych pism procesowych ( pozew – k. 3-64v, replika na odpowiedź na pozew – k. 542-574v, zmiana powództwa – k. 677-679).

(...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości, kwestionując roszczenie co do zasady i wysokości. Pozwany wniósł o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Szczegółowe wyjaśnienie swojego stanowiska pozwany przedstawił w uzasadnieniu odpowiedzi na pozew i dalszych pism procesowych (odpowiedź na pozew – k. 365-393, duplika na odpowiedź na pozew – k. 643-652, odpowiedź na modyfikację powództwa – k. 683-685).

Do czasu zamknięcia rozprawy stanowiska stron nie uległy zmianie ( protokół z rozprawy z dnia 9 października 2023 r. – k. 823-823v).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

W dniu 28 kwietnia 2008 r. M. S. złożył do (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G., którego następcą prawnym jest (...) Banku (...) S.A. z siedzibą w W., wniosek o udzielenie kredytu, wskazując w nim dokładną kwotę kredytu, przeznaczenie, wysokość wkładu własnego, formę zabezpieczenia kredytu i jego okres. Składając wniosek potwierdził zawarte w nim oświadczenie, że poniesie ryzyko zmiany kursów walutowych, a także, że został poinformowany o ryzyku wynikającym ze stosowania zmiennej stopy procentowej oraz zmiany kursu walut. Na etapie wnioskowania o kredyt powód otrzymał porównania oferty i raty w CHF i PLN, wybrał ofertę CHF gdyż w jego ocenie była korzystniejsza finansowo. W ofercie banku znajdywały się kredyty w złotych, jak i w walutach obcych (zeznania powoda – k. 80-682, 753-754, wniosek kredytowy – k. 400-402, zeznania świadka D. A. – k. 706-709, zeznania świadka L. O. – k. 666-668).

W dniu 18 czerwca 2008 r. M. S. zawarł z (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G. umowę nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) na mocy której bank udzielił kredytobiorcy kredytu na finansowanie kosztów nabycia domu jednorodzinnego w łącznej kwocie 375.921,49 CHF, z ostatecznym terminem spłaty do dnia 14 kwietnia 2045 r., w ratach równych (§ 1 ust. 1-4 oraz § 5 ust. 4 Części Szczególnej Umowy, dalej „CSU”).

Zgodnie z § 1 ust. 2 Części Ogólnej Umowy (dalej „COU”) kwota kredytu wypłacana w złotych miała być określona poprzez przeliczenie na złote kwoty wyrażonej w walucie, w której kredyt był denominowany, według kursu kupna tej waluty, zgodnie z tabelą kursów z dnia uruchomienia środków.

W przypadku, gdy przyznana kwota kredytu, na skutek różnic kursowych okazałaby się na dzień uruchomienia ostatniej transzy kredytu kwotą przewyższającą kwotę wymaganą do realizacji celu kredytu, bank miał uruchomić środki w wysokości stanowiącej równowartość w walucie kredytu kwoty niezbędnej do realizacji tego celu oraz dokonać pomniejszenia salda zadłużenia poprzez spłatę kwoty niewykorzystanej. Jeżeli kwota byłaby niewystarczająca do realizacji celu kredytu kredytobiorcy zobowiązani byli do zbilansowania inwestycji poprzez uzupełnienie środków własnych przed wypłaceniem środków przez bank (§ 12 ust. 2-4 COU).

Kredyt został oprocentowany zmienną stopą procentową, odpowiadającą sumie stopy bazowej LIBOR 3M i marży banku. Stopa bazowa ustalona w umowie miała obowiązywać do przedostatniego dnia włącznie, trzymiesięcznego okresu obrachunkowego, rozumiano jako okres kolejnych trzech miesięcy. Pierwszy okres obrachunkowy liczony był od dnia uruchomienia kredytu (§ 2 ust. 2 i 3 COU).

W dniu zawarcia umowy oprocentowanie kredytu wynosiło 4,96917% w stosunku rocznym, w tym marża 2,05%. Obniżenie marży banku w okresie kredytowania o 1,25 p.p. miało nastąpić po ustanowieniu docelowego zabezpieczenia spłaty na warunkach określonych w § 3 ust. 2 COU oraz o kolejne 0,25 p.p. po uzupełnieniu wkładu własnego do minimalnej wymaganej w wysokości na warunkach określonych w § 3 ust. 3 COU (§ 1 ust. 8-10 CSU).

Spłata kredytu następować miała zgodnie z harmonogramem spłat doręczanym kredytobiorcom i poręczycielom, a zasady spłaty kredytu określone zostały w § 13-16 COU (§ 15 ust. 1 CSU).

W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej harmonogram miał być wyrażony w walucie, w której kredyt jest denominowany, a spłata następować w złotych w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, zaś do przeliczeń wysokości rat kapitałowo-odsetkowych spłacanego kredytu miał zastosowanie kurs sprzedaży danej waluty według tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu spłaty w momencie dokonywania przeliczeń kursowych (§ 15 ust. 7 COU).

W § 1 ust. 3 COU wskazano, że w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej zmiana kursu waluty wpływa na wypłacane w złotych przez bank kwoty transz kredytu oraz na spłacane w złotych przez kredytobiorcę kwoty rat kapitałowo-odsetkowych, Wskazano także, że ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosi kredytobiorca z uwzględnieniem § 12 ust. 2-4 oraz § 20 ust. 6 COU ( umowa kredytu nr (...) – k. 69-81, wniosek o wypłatę transzy kredytu – k. 409, instrukcja udzielania przez (...) Bank (...) S.A. Kredytu Mieszkaniowego (...) – k. 415-418, Ogólne Warunki udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego (...)– k. 419-424, zeznania powoda – k. 680-682, 753-754).

W dniu 20 września 2012 r. M. S. podpisał z (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G. porozumienie do umowy kredytowej, na podstawie którego bank umożliwił kredytobiorcy dokonywanie spłat rat kredytu bezpośrednio w CHF (porozumienie z 20.09.2012 r. – k. 82-82v).

Pismem z 18 maja 2018 r. M. S. skierował do banku oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli, wzywając równocześnie do zapłaty na jego rzecz kwoty 415.731,16 zł zapłaconych tytułem spłaty rat kredytu – w terminie 7 dni od dnia otrzymania oświadczenia ( oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli – k. 83-84v).

Od dnia zawarcia umowy do 15 marca 2018 r. powód dokonał łącznych wpłat na kwotę 415.731,17 zł (w tym na poczet kapitału 301.127,95 zł i odsetek 114.603,22 zł). Przy założeniu, że kredyt podlegał spłacie z pominięciem kwestionowanych postanowień w zakresie klauzuli denominacyjnej, w badanym okresie powstała nadpłata po stronie powoda w wysokości 171.443,35 zł, w tym kapitał 129.534,36 zł i odsetki 41.908,99 zł (opinia biegłego T. S. – k. 774-774v).

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły wskazane wyżej dowody z dokumentów, których treść i autentyczność nie była przez strony kwestionowana i również Sąd nie znalazł podstaw do podważenia waloru dowodowego tych dokumentów.

Sąd uwzględnił zeznania powoda w zakresie, w jakim potwierdzał je pozostały materiał dowodowy.

Sąd wziął pod uwagę zeznania świadka L. O. (k. 666-668) i D. A. (k. 706-709), w zakresie, w jakim świadkowie przedstawili informacje związane z procedurą zawierania umowy kredytowej w pozwanym banku. W pozostałym zakresie zeznania świadka pozostawały nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy niniejszej, w szczególności wobec faktu, że świadkowie nie uczestniczyli w zawieraniu umowy z kredytobiorcą lub nie mieli wiedzy w danym zakresie.

Wysokość świadczenia nienależnego uiszczonego przez powoda na rzecz banku Sąd ustalił na podstawie opinii biegłego sądowego T. S. ( opinia – k. 767-786), która była rzetelna, poparta rzeczową, logiczną i spójną argumentacją, a także zgodna z określoną przez Sąd tezą dowodową.

Sąd pominął pozostałe dowody jako niemające istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części.

Powód w ramach roszczenia głównego wnosił o ustalenie oraz o zapłatę (ze względu na nieważność umowy), a w ramach roszczeń ewentualnych wnosił o ustalenie bezskuteczności poszczególnych postanowień umownych oraz o zapłatę, ewentualnie o ustalenie, że uchylił się od skutków zawarcia umowy i o zapłatę. Podstawę prawną żądań pozwu stanowią art. 189 k.p.c. oraz art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Zgodnie z art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. ten kto spełnił świadczenie nienależne, może żądać zwrotu tego świadczenia lub jego wartości, przy czym świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Będący przesłanką powództwa o ustalenie interes prawny jest obiektywną w świetle obowiązujących przepisów prawa, wywołaną rzeczywistym naruszeniem albo zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzebą uzyskania wyroku, który wprowadzi jasność co do konkretnego prawa lub stosunku prawnego w celu ochrony przed grożącym naruszeniem sfery uprawnień powoda (patrz: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1972 r., III CRN 607/71, OSNC 1973, nr 4, poz. 64 i z dnia 22 września 1999 r., I PKN 263/99, OSNAP 2000, nr 2, poz. 36 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r., III CZP 121/13, orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1987 roku, III CRN 57/87, OSNPG 1987, nr 7, poz. 27). Powód nie posiada interesu prawnego, gdy obok powództwa o ustalenie istnieje inna forma ochrony jego praw podmiotowych, a więc np. w procesie o świadczenie lub ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa (patrz: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia z 6 czerwca 1997 roku, II CKN 201/97). Istnienie interesu prawnego należy oceniać na dzień orzekania (patrz: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2019 r., sygn. III CSK 237/18).

W ocenie Sądu powód posiada interes prawny w żądaniu ustalenia, czy zawarta przez niego umowa kredytu jest nieważna oraz czy związany jest zakwestionowanymi postanowieniami umownymi, bowiem według umowy ostateczny termin spłaty przypada na rok 2045, a wyrok ustalający wprowadza jasność co do sytuacji prawnej powoda, w szczególności co do istnienia uprawnienia banku do dalszego żądania od powoda spłaty zadłużenia i sposobu ustalania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych.

Mimo posiadania przez powoda interesu prawnego uzasadniającego generalnie dochodzenia roszczenia o ustalenie, powództwo o ustalenie nieważności przedmiotowej umowy kredytu okazało się niezasadne, bowiem nie zostało wykazane, iżby umowa ta była dotknięta wadami powodującymi jej nieważność. W konsekwencji jako niezasadne podlegało oddaleniu także roszczenie główne o zapłatę oparte na przesłance nieważności umowy.

W myśl art. 58 § 1-3 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Umowa kredytu bankowego jest umową nazwaną uregulowaną w art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Zgodnie z art. 69 ust. 1 tej ustawy w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez powodów umowy kredytowej, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Stosownie do ust. 2 cytowanego przepisu, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zawarta przez powoda umowa kredytu zawiera elementy wskazane w art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego, w szczególności określa kwotę udzielonego kredytu (375.921,49 CHF), cel kredytu (zakup lokalu mieszkalnego), zasady i termin spłaty kredytu (spłata w okresie do 2045 r.), wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany (oprocentowanie stanowiące sumę stawki bazowej LIBOR i marży banku, podlegające zmianie 3-miesięcznych).

Do przedmiotowej umowy strony wprowadziły modyfikację ustawowego typu umowy, która nie sprzeciwia się właściwości (naturze) umowy kredytu, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 353 ¹ k.c.), ustalając, że w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, bank dokona wypłaty po przeliczeniu na złote kwoty wyrażonej w walucie, w której kredyt jest denominowany, według kursu kupna tej waluty z tabeli banku, zaś przy spłacie z rachunku prowadzonego w PLN przy zastosowaniu kursu sprzedaży danej waluty z tabeli banku.

W dacie zawarcia przedmiotowej umowy obowiązywały art. 3 ust 3 i art. 9 ust. 1 pkt 15 Prawa dewizowego z dnia 27 lipca 2002 r. (tj. Dz.U. z 2017 r. poz. 679), zgodnie z którymi ograniczenie w zawieraniu umów oraz dokonywaniu innych czynności prawnych, powodujących lub mogących powodować dokonywanie w kraju rozliczeń w walutach obcych, a także dokonywaniu w kraju takich rozliczeń określonych, nie stosuje się do obrotu dewizowego dokonywanego z udziałem banków lub innych podmiotów mających siedzibę w kraju, w zakresie działalności podlegającej nadzorom: bankowemu, ubezpieczeniowemu, emerytalnemu lub nad rynkiem kapitałowym, sprawowanym na podstawie odrębnych przepisów, prowadzonej przez te podmioty na rachunek własny lub rachunek osób trzecich uprawnionych na podstawie ustawy lub zezwolenia dewizowego do dokonania obrotu dewizowego podlegającego tym ograniczeniom.

W świetle przytoczonych przepisów dopuszczalne było zawarcie z bankiem umowy o kredyt wyrażony w walucie obcej i skutkujący koniecznością spłaty zobowiązania wyrażonego w walucie obcej, bowiem nie wykluczają one takiego zastrzeżenia w umowie kredytu. Zawarciu w umowie takich postanowień nie sprzeciwiały się przepisy prawa, a przyjęcie takiego rozwiązania uzasadnione było celem umowy kredytu, który miał sfinansować budowę domu jednorodzinnego w Polsce i miał być spłacany przez kredytobiorcę osiągających dochody w PLN.

Brak jest również podstaw, by uznać przedmiotową umową za zawartą w celu obejścia ustawy, skoro była dopuszczalną w granicach swobody umów modyfikacją ustawowego typu umowy kredytu, i nie są znane Sądowi przepisy bezwzględnie obowiązujące, które przedmiotowa umowa miałaby obchodzić.

Nie zachodzi podstawa do uznania umowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego. W kontekście stosunków prawnych łączących bank z jego klientami (stosunków umownych o charakterze ekonomicznym) przyjąć trzeba, że zasady współżycia społecznego wymagają od stron tych stosunków uczciwości (uczciwego obrotu) oraz lojalności. Skoro zaś powód został poinformowany (patrz: 2. strona wniosku kredytowego), że z umową związane jest ryzyko kursowe i ryzyko zmiany stopy procentowej, brak jest podstaw dla twierdzenia, że umowa ta narusza zasady współżycia społecznego.

Brak jest podstaw do czynienia pozwanemu zarzutu, że nie udzielił powodowi informacji o ryzyku kursowym w określonej formie, a w szczególności w postaci scenariusza prezentującego znaną obecnie skalę ryzyka, bowiem regulacje zawarte w prawie powszechnym i rekomendacjach KNF obowiązujące w dacie zawarcia umowy nie nakładały na bank obowiązku udzielania informacji o ryzyku kursowym w ściśle określonej formie i treści.

Z okoliczności sprawy nie wynika, iżby pozwany w zamian za swoje świadczenie przyjął albo zastrzegł dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jego własnego świadczenia. Powód nie wykazał też, iżby pozwany w zamiarze jego pokrzywdzenia zawarł z nim umowę kredytu mając świadomość realnej groźby nieuniknionego znacznego wzrostu kursu waluty, a nawet, iżby znaczny wzrost kursu waluty przyniósł pozwanemu korzyść rażąco przewyższającą korzyści uzyskane przez powoda na skutek zawarcia przedmiotowej umowy kredytu.

Zważyć nadto trzeba, mając na uwadze stanowiący element wiedzy powszechnej fakt, że po wejściu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. kredyty hipoteczne powiązane z walutą obcą były udzielane na masową skalę, iż wg stanu na dzień zawarcia przedmiotowej umowy za dyskryminujące (sprzeczne z zasadami obrotu) można by uznać zachowanie banku polegające na tym, że kredytobiorcy świadomemu ryzyka kursowego odmawia udzielenia kredytu denominowanego w CHF, którego oprocentowanie, a zatem i obciążenie wynikające z comiesięcznej raty było znacząco niższe od obciążenia związanego z kredytem złotówkowym niepowiązanym z CHF – oprocentowanym w oparciu o wyższą stopę bazową WIBOR.

Mając powyższe na uwadze, brak było podstaw do ustalenia nieważności umowy w świetle przesłanek z art. 58 k.c., a w konsekwencji uwzględnienia roszczenia o ustalenie i zapłatę opartego na założeniu, że umowa jest nieważna (pkt I wyroku).

Rozpoznając zarzut abuzywności niektórych postanowień umowy kredytu, wskazać trzeba po pierwsze, że zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Wziąć należy pod uwagę także treść art. 22 ¹ k.c., zgodnie z którym za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

Ocena, czy dane postanowienie wzorca umowy, kształtując prawa i obowiązki konsumenta, „rażąco” narusza interesy konsumenta (art. 385 ¹ § 1 k.c.), uzależniona jest od tego, czy wynikająca z tego postanowienia nierównowaga praw i obowiązków stron (nierównowaga kontraktowa) na niekorzyść konsumenta jest istotna, znacząca. Ustalenie, czy klauzula wzorca umowy powoduje taką nierównowagę, dokonane może być w szczególności przez porównanie sytuacji konsumenta w razie zastosowania tej klauzuli z sytuacją, w której byłby konsument, gdyby zastosowane zostały obowiązujące przepisy prawa. Znacząca nierównowaga kontraktowa na niekorzyść konsumenta pozostaje sprzeczna z dobrymi obyczajami, gdy można rozsądnie założyć, że kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy i słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie się spodziewać, że konsument zaakceptowałby w ramach negocjacji klauzulę będącą źródłem tej nierównowagi.

Dla uznania klauzuli za niedozwoloną, zgodnie z przepisem art. 385 ¹ § 1 k.c., poza kształtowaniem praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, musi ona rażąco naruszać jego interesy. Konieczne zatem jest ustalenie nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy (sprzeczność z dobrymi obyczajami) oraz prawnie relewantnego znaczenia tej nierównowagi (rażące naruszenie interesów konsumenta). Należy uwzględnić nie tylko interesy o wymiarze ekonomicznym, ale i inne, zasługujące na ochronę dobra konsumenta, jak jego zdrowie, czas, dezorganizacja zajęć, prywatność, poczucie godności osobistej czy satysfakcja z zawarcia umowy o określonej treści (por. M. Bednarek (w:) System prawa prywatnego, t. 5, s. 768–769; E. Łętowska, Prawo umów konsumenckich, s. 341).

Przyjąć należy, że zawierając umowę kredytu, której dotyczy niniejsze postępowanie, M. S. działał jako konsument, bowiem dokonał z bankiem-przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio ze swoją działalnością gospodarczą, co jednoznacznie wynika z wniosku kredytowego i umowy, które nie wskazują, iżby kredyt miał służyć celom zawodowym powoda, a także z wymienionego w tych dokumentach mieszkaniowego celu kredytu.

W ocenie Sądu abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. są te postanowienia umowne, które prowadziły przy wypłacie kwoty kredytu denominowanego w walucie obcej do przeliczenia na złote kwoty wyrażonej w walucie zgodnie z kursem kupna CHF opublikowanym w tabeli banku oraz ustalenia w PLN równowartości raty wyrażonej w CHF przy zastosowaniu kursy sprzedaży CHF z tabeli banku.

Kredytobiorca nie miał wpływu na sposób ustalania przez bank kursu CHF, a czynniki obiektywne, sprawdzalne, jak wysokość rynkowych kursów wymiany CHF jedynie częściowo wpływały na wysokość kursu, bowiem kurs określony w tabeli banku zawierał także marżę, której wartość była zależna wyłącznie od woli banku. Taka regulacja stanowi, co do zasady, o naruszeniu dobrych obyczajów, bowiem daje jednej stronie umowy – bankowi dowolność w zakresie określania sytuacji prawnej i faktycznej drugiej strony – kredytobiorcy.

Powód zawarł przedmiotową umowę na podstawie wzorca sporządzonego przez pozwany bank, na którego treść nie miał wpływu. W tych okolicznościach klauzule opierające przeliczenia świadczeń stron na kursie z tabeli banku nie wiążą powoda, skoro zaś, zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem sądów powszechnych, Sądu Najwyższego i TSUE, brak jest podstaw do zastąpienia kursu ustalanego przez bank innym kursem, należy przyjąć, że powoda nie wiążą w całości postanowienia umowne dotyczące denominacji kredytu w walucie obcej CHF.

Mając na uwadze treść art. 65 k.c., zgodnie z którym oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje, a w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu, a także biorąc pod uwagę fakt, że we powód wnioskował o udzielenie mu kredytu w kwocie PLN i została mu wypłacona jednorazowo kwota w złotych, przyjąć należało, że zgodny zamiar stron obejmował udzielenie kredytu w PLN, zaś denominacja kredytu w walucie CHF miała na celu jedynie obniżenie kosztów jego obsługi.

Umowa kredytu może być wykonywana z pominięciem denominacji, a przy zachowaniu pozostałych postanowień umownych (w tym opierających zmienne oprocentowanie na stawce LIBOR), bowiem kontrakt ten zachowuje istotne warunki umowy kredytu, zgodnie z którymi bank oddaje kredytobiorcy określony kapitał za wynagrodzeniem w postaci odsetek. Wprawdzie w obrocie gospodarczym zasadniczo nie występują umowy o kredyt złotowy oprocentowany w oparciu o stopę bazową ustalaną dla waluty obcej, w tym CHF, jednakże funkcją instytucji prawnej uregulowanej w art. 385 ¹ k.c. nie jest przekształcenie umowy zawierającej postanowienia abuzywne w występującą w obrocie gospodarczym umowę pozbawioną tych postanowień, lecz eliminacja postanowień tego typu, co stanowi pewnego rodzaju dolegliwość dla przedsiębiorcy stosującego postanowienia abuzywne.

W ocenie Sądu wykładania i zastosowanie instytucji prawnej uregulowanej w art. 385 ¹ § 2 k.c. w sposób prowadzący do nieważności umowy kredytu nie znajdują uzasadnienia w treści tego przepisu i jego funkcji. Przepis ten jednoznacznie wskazuje na potrzebę utrzymania umowy z pominięciem klauzul abuzywnych, jeżeli umowa oczyszczona z postanowień niedozwolonych nadal zawiera istotne elementy umowy, którą strony zawarły. Jak wcześniej zaznaczono, umowa o kredyt złotowy oprocentowany wg stawki LIBOR nadal odpowiada typowi umowy uregulowanej w art. 69 ustawy – Prawo bankowe, a zatem nie ma przeszkód, aby utrzymać w mocy umowę na takich okrojonych warunkach.

Wykładnię postanowień umowy w świetle art. 385 ¹ k.c. w sposób prowadzący do jej nieważności należy także ocenić jako prowadzącą do skutków sprzecznych z zasadami współżycia społecznego. Na skutek takiej wykładni doszłoby bowiem do sytuacji, że sytuacja kredytobiorców, którzy zaciągnęli kredyt powiązany z walutą obcą na podstawie umowy, która zostanie uznana za nieważną bez konieczności zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, byłaby diametralnie korzystniejsza niż kredytobiorców spłacających w tym samym czasie zwykły kredyt złotowy, przy czym brak jest jakiegokolwiek racjonalnego, ekonomicznego i aksjologicznego uzasadnienia dla wprowadzenia takiej dysproporcji w sytuacji prawnej i ekonomicznej kredytobiorców realizujących podobny cel mieszkaniowy.

Mając powyższe na uwadze, w punkcie II wyroku, orzekając w granicach żądania ewentualnego, Sąd ustalił, że powód nie jest związany postanowieniami dotyczącymi denominacji, zawartymi w § 1 ust. 3, § 12 i § 15 ust. 7 COU, a w pkt. III wyroku zasądził od (...) Banku (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powoda kwotę 168.965,29 zł, których wysokość nie budzi wątpliwości sądu i została wykazana przez stronę powodową, a także potwierdzona przez biegłego w złożonej opinii sądowej.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c. zasądzając odsetki od dnia następującego po określonym w reklamacji dniu wyznaczonym na zapłatę, doręczonej pozwanemu w dniu 23 maja 2018 r.

O kosztach sądowych w pkt. IV wyroku Sąd orzekł na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 r. (tj. Dz.U. z 2023 r. poz. 1144) w zw. art. 100 k.p.c., zasądzając na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie od M. S. kwotę 675,89 zł i od (...) Banku (...) S.A. kwotę 1.175,90 zł tytułem zwrotu wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa na poczet opinii biegłego, przy czym za podstawę ustalenia powyższych kwot Sąd przyjął sumę opłaty od pozwu (1000 zł) i wydatków na poczet opinii biegłego (4351,79), którą obciążył strony po połowie, zaś na poczet obciążających strony kosztów zaliczył poniesione przez strony opłaty sądowe i zaliczki.

O kosztach procesu, a w istocie kosztach zastępstwa procesowego, znosząc je między stronami, Sąd orzekł w pkt. V wyroku na podstawie art. 100 k.p.c. z uwagi na częściowe uwzględnienie pozwu.