Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 maja 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Jacek Sadomski (spr.)

Sędzia SA– Ewa Stefańska

Sędzia SO (del.) – Jolanta de Heij – Kaplińska

Protokolant: – st. sekr. sąd. Ewelina Murawska

po rozpoznaniu w dniu 7 maja 2014 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. C.

przeciwko (...) S.A. Oddział w Polsce w W., Bankowi (...) S.A. we W., Bankowi (...) S.A. w W., Bankowi (...) S.A. w G.

o ustalenie nieważności umowy i ochronę dóbr osobistych

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 4 kwietnia 2013 r.

sygn. akt XXV C 252/07

I oddala apelację;

II zasądza od M. C. na rzecz: (...) S.A. Oddział w Polsce w W., Banku (...) S.A. w W., Banku (...) S.A. w G. kwoty po 2.070 zł (dwa tysiące siedemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

III przyznaje adwokatowi K. S. ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 2.970 zł (dwa tysiące dziewięćset siedemdziesiąt złotych) plus należny podatek VAT, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt VI ACa 945/13

UZASADNIENIE

M. C. w pozwie skierowanym przeciwko pozwanym (...) z siedzibą w P., (...) Bank S.A. z siedzibą w W., (...) Bank S.A. z siedzibą w W., (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. i (...) Bank S.A. z siedzibą w G., wniosła o stwierdzenie nieważności:

- umowy o kredyt oraz limit i kartę (...) z dnia 2 października 2006 roku, zawartej z (...) Bank S.A. z siedzibą w W. na kwotę 549 złotych;

- umowy kredytu odnawialnego numer (...) z dnia 16 października 2006 roku zawartej z (...) S.A. z siedzibą w P., Oddział w Polsce z siedzibą w W. na kwotę 5.000 złotych;

- umowy pożyczki gotówkowej z dnia 17 listopada 2006 roku zawartej w D. z Bankiem (...) w W. S.A. Oddział (...) w D. na kwotę 1.400 złotych;

- umowy kredytu gotówkowego numer (...) z dnia 27 listopada 2006 roku zawartej z (...) Bankiem S.A. z siedzibą w W. Oddział w L. na kwotę 1.095,91 złotych;

- umowy kredytu gotówkowego numer (...) z dnia 23 stycznia 2007 roku zawartej z (...) Bank S.A. z siedzibą w G. na kwotę 3.317,50 złotych.

Ponadto powódka wniosła również o ochronę dóbr osobistych w postaci poczucia bezpieczeństwa, prywatności, czci i dobrego imienia poprzez zamieszczenie przez pozwanych przeprosin czterokrotnie w kolejnych wydaniach (...) i (...) o treści: „Jako pozwani (...), (...) Bank, (...) Bank S.A., Bank (...), (...) Bank przepraszamy M. C. za działanie na jej szkodę zawierając z nią niekorzystne umowy, dokonując wyzysku i zaniedbując obowiązków i narażając na szkodę powódkę, za co ją przepraszamy”, oraz o zasądzenie zadośćuczynienia, którego wysokość została ostatecznie sprecyzowana w następujący sposób – zadośćuczynienie w wysokości 28.000 zł od (...) Oddział w Polsce w W. oraz zadośćuczynienie w kwocie po 14.000 zł od pozostałych pozwanych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu powódka wskazała, iż zawierając umowy kredytowe działała pod wpływem choroby psychicznej - schizofrenii paranoidalnej i nie miała świadomości charakteru dokonywanych czynności prawnych. Podniosła, iż jest leczona psychiatrycznie od 1992 r. i była wielokrotnie hospitalizowana z powodu swojej choroby. Wskazała także, iż w jej przekonaniu pozwani dopuścili się zaniedbania obowiązków służbowych poprzez niesprawdzenie zdolności kredytowej powódki. Zarzuciła także wszystkim pozwanym wyzysk.

Pozwani nie uznali powództwa i wnosili o jego oddalenie.

W toku procesu nastąpiły przekształcenia podmiotowe po stronie pozwanej:

- w trybie art. 492 § 1 pkt 1 k.s.h. połączenie (...) Bank S.A. z Bankiem (...) poprzez przejęcie całego majątku (...) Bank S.A. przez Bank (...) S.A., który stał się jego następcą prawnym;

- połączenie spółki prawa francuskiego (...) (jako spółki przejmującej) ze spółką prawa polskiego (...) Bank S.A. (...) na zasadzie sukcesji uniwersalnej wzeszła we wszystkie dotychczasowe prawa i zobowiązania (...) Bank S.A. (...) Bank S.A. jest prowadzone w Polsce w ramach (...) (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce;

- trybie art. 492 § 1 k.s.h połączenie Banku (...) S.A. z siedzibą we W. z (...) Bank S.A. z siedzibą w W. poprzez przeniesienie całego majątku (...) Banku na Bank (...) S.A., który jest następcą prawnym (...) Bank S.A. z siedzibą we W..

Wyrokiem z dnia 4 kwietnia 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie częściowo uwzględnił powództwo i ustalił:

1. nieważność umowy o kredyt oraz limit i kartę (...) z dnia 2 października 2006 roku zawartą pomiędzy (...) Bank S.A. z siedzibą w W., który został przejęty przez (...) S.A. z siedzibą w P. Oddział w Polsce z siedzibą w W. a M. C. numer PESEL (...) na kwotę 549 złotych;

2. nieważność umowy kredytu odnawialnego numer (...) z dnia 16 października 2006 roku zawartą pomiędzy (...) S.A. z siedzibą w P. Oddział w Polsce z siedzibą w W. a M. C. numer PESEL (...) na kwotę 5.000 złotych;

3. nieważność umowy pożyczki gotówkowej z dnia 17 listopada 2007 roku zawartą w D. pomiędzy Bankiem (...) S.A. Oddział (...) w D. a M. C. numer PESEL (...) na kwotę 1.400 złotych;

4. nieważność umowy kredytu gotówkowego numer (...) z dnia 27 listopada 2006 roku zawartą pomiędzy (...) Bankiem S.A. z siedzibą w W. Oddział w L. a M. C. numer PESEL (...) na kwotę 1.095,91 złotych;

5. nieważność umowy kredytu gotówkowego numer (...) z dnia 23 stycznia 2007 roku zawartą pomiędzy (...) Bank S.A. z siedzibą w G. a M. C. numer PESEL (...) na kwotę 3.317,50 zł.

W zakresie żądań dotyczących ochrony dóbr osobistych sąd okręgowy powództwo oddalił.

Podstawą wydanego rozstrzygnięcia były następujące ustalenie faktyczne sądu pierwszej instancji.

Powódka M. C. choruje na zdiagnozowaną schizofrenię paranoidalną. Na tę chorobę cierpią również jej brat i syn. Od 1992 r. do 2002 r. powódka leczyła się w Poradni (...) w B. z powodu schizofrenii urojeniowej, a od 2002 r. leczy się w Poradni (...) w K. z powodu schizofrenii paranoidalnej. Pomimo leczenia nadal cierpi na halucynacje słuchowe, wzrokowe, nagłośnienie myśli, rozkojarzenie w toku myślenia, ześlizgi myślowe, paratymię, zaburzenia funkcji poznawczych. Stan psychiczny powódki utrzymywał się przez cały czas na zaburzonym poziomie. W dniu 2 października 2006 r. powódka zawarła umowę o kredyt oraz limit i kartę (...) z (...) Bank S.A. z siedzibą w W. na kwotę 549 zł. Powódka zobowiązała się do spłaty kredytu w sześciu ratach do każdego 5 dnia miesiąca od 5 listopada 2006 r. W dniu 16 października 2006 r. powódka zawarła umowę kredytu odnawialnego numer (...) z (...) S.A. z siedzibą w P. Oddział w Polsce z siedzibą w W. na kwotę 5.000zł. Powódka zobowiązała się do korzystania z kredytu tylko w celach konsumpcyjnych zgodnie z załączonym harmonogramem spłaty. W dniu 17 listopada 2006 r. powódka zawarła umowę pożyczki gotówkowej z Bankiem (...) S.A. Oddział (...) w D. na kwotę 1.400 zł. Powódka zobowiązała się do spłaty kredytu w osiemnastu ratach do każdego 25 dnia miesiąca od 25 grudnia 2006 r. do 25 maja 2008 r. W dniu 27 listopada 2006 r. powódka zawarła umowy kredytu gotówkowego numer (...) z (...) Bankiem S.A. z siedzibą w W. Oddział w L. na kwotę 1.095,91 zł. Powódka zobowiązała się do spłaty kredytu wraz z odsetkami i opłatą za obsługę kredytową w 24 ratach miesięcznych do 27 każdego miesiąca, począwszy od 27 grudnia 2006 r. W dniu 23 stycznia 2007 r. powódka zawarła umowę kredytu gotówkowego nr (...) na kwotę 3.317,50 zł z (...) Bank S.A. z siedzibą w G.. Początkowo powódka spłacała raty kredytów, później jednak całkowicie zaniechała wywiązywania się ze swoich zobowiązań. W efekcie została wpisana do Bankowego Rejestru Niesolidnych Klientów prowadzonego przez (...) Banków (...). Powódka w momencie zawierania umów kredytowych posiadała na własność mieszkanie i utrzymywała się z renty miesięcznej w wysokości 522,19 zł. Ponadto przedstawiała wszystkie niezbędne dokumenty pozwalające określić jej zdolność kredytową (m. in. dowód osobisty i zaświadczenie z ZUS potwierdzające przyznaną jej rentę). W kolejnych wnioskach o udzielenie kredytu zatajała fakt choroby psychicznej i istnienia wcześniejszych zobowiązań kredytowych. Dlatego też jej zdolność kredytowa została pozytywnie zweryfikowana przez wszystkie pozwane banki. Pomimo że względem powódki orzeczony został w dniu 16 stycznia 2009 r. trwały stopień niepełnosprawności datowanej od 1993 r., powódka nigdy nie została ubezwłasnowolniona.

Opierając się na treści sporządzonej w tej sprawie opinii biegłego lekarza z zakresu psychiatrii oraz dołączonej dokumentacji lekarskiej sąd okręgowy ustalił, że powódka cierpi na chorobę psychiczną pod postacią schizofrenii paranoidalnej. Charakter i przebieg choroby psychicznej powódki powoduje, że w chwili zawierania umów stanowiących przedmiot sporu w tej sprawie znajdowała się ona w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Tym samym umowy te są bezwzględnie nieważne w świetle art. 82 k.c. W efekcie powództwo w tym zakresie zostało przez sąd okręgowy uwzględnione.

Sąd okręgowy oddalił natomiast żądania powódki dotyczące ochrony jej dóbr osobistych. W tym zakresie sąd pierwszej instancji wskazał, że przy ocenie danego zdarzenia jako naruszenia dóbr osobistych należy kierować się ocenami obiektywnymi, czyli ustalić, czy dane zachowanie zarzucane stronie pozwanej w odbiorze przeciętnego odbiorcy mogłyby stać się podstawią do negatywnych odczuć po stronie pokrzywdzonego. Do działań naruszających obiektywnie dobre imię należy podanie informacji nieprawdziwych, które pomniejszają społeczne uznanie danej osoby, narażają na negatywne komentarze. Jak wskazał sąd okręgowy, umieszczenie powódki w rejestrze dłużników Biura (...), może narażać powódkę na ujemne oceny. Działanie to nie miało jednak charakteru bezprawnego. Pozwani działali w ramach obowiązującego porządku prawnego, albowiem postępowanie powódki polegające na uchylaniu się od spłaty zaciągniętych kredytów w pełni uzasadniało umieszczenie jej w rejestrze dłużników Biura (...). Wbrew też twierdzeniom powódki jakoby pozwane banki dopuściły się względem niej wyzysku, pozwani skutecznie wykazali, iż sytuacja majątkowa powódki dawała podstawy do pozytywnego ocenienia jej zdolności kredytowej. Przy wypełnianiu każdego wniosku kredytowego powódka zatajała informację o swojej chorobie psychicznej, jak i o innych zaciągniętych kredytach. W tej sytuacji pozwane banki nie były w stanie ocenić jej zdolności kredytowej w sposób obiektywny. Jak podkreślił sąd okręgowy, nie można również pominąć faktu, że powódka zjawiała się dobrowolnie u każdego z pozwanych z kompletem dokumentów umożliwiających jej pozytywne przejście procedur weryfikacyjnych i skuteczne podpisanie umowy kredytu. Nie bez znaczenia pozostaje także okoliczność podniesiona przez powołanego w sprawie biegłego psychiatrę, że zachowanie powódki mogło nie wzbudzić podejrzeń pracowników pozwanych banków, bowiem nie posiadają oni specjalistycznej wiedzy z zakresu psychiatrii. W ocenie sądu okręgowego działania pozwanych nie miały więc charakteru bezprawnego naruszenia dóbr osobistych powódki. Skutkowało to oddaleniem powództwa w tym zakresie.

Apelację od wyroku złożyła powódka zaskarżając go w części oddalającej powództwo. Wniosła o jego zmianę i uwzględnienie roszczeń powódki dotyczących ochrony jej dóbr osobistych, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy sądowi okręgowemu do ponownego rozpoznania. W apelacji zawarte zostały następujące zarzuty:

1)  błąd w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie, iż pracownicy banków działalni w ramach obowiązującego porządku prawnego i w konsekwencji zawarli z powódką umowy kredytowe, zamieścili jej dane w rejestrze dłużników, mimo jej choroby psychicznej, co miało wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia;

2)  obrazę art. 286 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego powódki o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego psychiatry na okoliczność potencjalnych zachowań powódki w okresie zawierania umów kredytowych, tj. od października 2006 r. do stycznia 2007 r., w szczególności możliwości występowania objawów wyraźnych i możliwości ich zaobserwowania przez osoby mające kontakt z powódką, mimo iż wniosek ten miał znaczenie dla rozpoznania niniejszej sprawy;

3)  obrazę prawa materialnego, tj. art. 24 § 1 k.c. oraz art. 448 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji oddalenie powództwa o ochronę dóbr osobistych i zadośćuczynienie;

4)  obrazę art. 70 ustawy prawo bankowe poprzez jego niezastosowanie w warunkach niniejszej sprawy i w konsekwencji oddalenie powództwa.

Rozpoznając sprawę w granicach zaskarżenia sąd apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja jest niezasadna. Nie można podzielić zawartych w niej zarzutów.

Okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia tej sprawy miały w istocie charakter bezsporny. Sąd apelacyjny w pełni podziela dokonane ustalenia sądu okręgowego i czyni je podstawą własnych rozważań.

Sąd okręgowy prawidłowo ustalił fakt zawarcia przez powódkę wskazanych w pozwie umów kredytowych w stanie wyłączającym świadomie powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Prawidłowo również, opierając się w tym zakresie przede wszystkim na treści opinii biegłego, ustalił okoliczności zawarcia tych umów. Niezasadny jest więc zarzut skarżącej wskazujący na błąd w ustaleniach faktycznych sądu pierwszej instancji. Co więcej, treść tego zarzutu wskazuje, że skarżący w istocie kwestionuje ocenę prawną sądu okręgowego co do zgodności z prawem działań strony pozwanej (jej pracowników) zawierających z powódką wskazane umowy, a następnie, w konsekwencji niewykonywania przez powódkę zobowiązań wynikających z tych umów, dokonanie wpisu w rejestrze dłużników.

Trafnie sąd okręgowy dokonując oceny, czy zachowanie pozwanych stanowiło naruszenie dóbr osobistych odwołał się do obiektywnej koncepcji ochrony dóbr osobistych. Koncepcja obiektywna ujmuje dobra osobiste człowieka jako wartości niemajątkowe wiążące się z osobowością człowieka, które są uznane powszechnie w społeczeństwie, wartości obejmujące fizyczną i psychiczną integralność człowieka, jego indywidualność oraz godność i pozycję społeczną, stanowiące przesłankę samorealizacji osoby ludzkiej. Naturę i granice poszczególnych dóbr osobistych wyznaczają przeważające w danym społeczeństwie zapatrywania prawne, moralne i obyczajowe. Dokonując więc oceny, czy nastąpiło naruszenie danego dobra osobistego należy odnosić się do poglądów panujących w społeczeństwie, posługiwać się w tym celu abstrakcyjnym wzorcem „przeciętnego obywatela”, nie zaś odwoływać się do jednostkowych odczuć i ocen osoby pokrzywdzonej. W konsekwencji w orzecznictwie Sądu Najwyższego akcentuje się pogląd, zgodnie z którym ocena, czy w konkretnej sytuacji nastąpiło naruszenie dobra osobistego, nie może być dokonywana według miary indywidualnej wrażliwości pokrzywdzonego, a więc według oceny subiektywnej zainteresowanego. Kryteria oceny naruszenia muszą być poddane obiektywizacji, trzeba w tym zakresie uwzględnić odczucia szerszego grona uczestników i powszechnie przyjmowane, a zasługujące na akceptację normy postępowania, w tym normy obyczajowe i wynikające z tradycji (tak m.in. wyrok SN z 11.03.1997 r., III CKN 33/97, OSNC 1997, z. 6-7, poz. 93, wyrok SN z 16.01.1976 r., II CR 692/75, OSNC 1976, z. 11, poz. 251).

Analizując w świetle tych założeń działania pozwanych uznać należy, że sam fakt zawarcia z powódką umów kredytowych, choćby były to umowy prawnie nieskuteczne z uwagi na stan psychiczny powódki, nie może być uznany za naruszenie dóbr osobistych powódki, w tym dóbr przez nią wskazanych w postaci poczucia bezpieczeństwa, prywatności, czci i dobrego imienia. Sam fakt nawiązania stosunku prawnego, w tym wypadku relacji kredytowych, jest w istocie irrelewantny dla naruszenia lub choćby zagrożenia wartości chronionych na gruncie art. 23 i 24 k.c. Zagrożenie takie lub naruszenie mogłoby być ewentualnie związane z okolicznościami towarzyszącymi samemu procesowi kontraktowania, na przykład naruszanie szeroko ujmowanej prywatności (m.in. z uwagi na uciążliwe nagabywanie, nakłanianie do zawarcia samej umowy i naruszenie tym samym miru domowego, czy prawa do bycia pozostawionym w spokoju). Żadne takie okoliczności nie miały jednak miejsca w tej sprawie. Jak wynika z niekwestionowanych w apelacji ustaleń sądu pierwszej instancji, to powódka była w istocie osobą inicjującą zawarcie tych konkretnych umów, sama zgłosiła się do placówek pozwanych, wypełniła wnioski kredytowe, posiadała komplet dokumentów niezbędnych do zawarcia umów. Skarżąca także w złożonej apelacji nie wskazuje na inne okoliczności towarzyszące procesowi kontraktowania, które mogłyby wskazywać na naruszenie dóbr osobistych powódki.

Trafnie sąd okręgowy ocenił, że również działania podjęte przez pozwanych na skutek niewywiązywania się przez powódkę z obowiązku spełnienia świadczeń objętych umowami nie miały charakteru bezprawnego naruszenia dóbr osobistych powódki. Działania te mieściły się bowiem w ramach obowiązujących procedur prawnych. Oceny tej nie zmienia fakt, że ostatecznie umowy kredytowe okazały się bezwzględnie nieważne. Sam ten fakt nie skutkuje bowiem uznaniem działań pozwanych za bezprawne. Nie można również nie dostrzegać w tym kontekście faktu, że nieważność umów kredytowych skutkuje obowiązkiem powódki zwrotu uzyskanych na mocy tych umów świadczeń. Tym samym powódka nadal pozostaje dłużnikiem pozwanych w zakresie, w jakim wzajemne świadczenia stron spełnione w wykonaniu nieważnych umów nie zostały zwrócone.

Niezasadne są zawarte w apelacji zarzuty dotyczące naruszenia przez sąd pierwszej instancji art. 286 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. oraz art. 70 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Co do pierwszego z tych zarzutów wskazać należy, że okoliczności co do stanu psychicznego powódki, a także tego, w jaki sposób stan ten był (a raczej mógł być) uzewnętrzniany w chwili zawierania poszczególnych umów, ustalone zostały przez sąd okręgowy na podstawie przeprowadzonego w tej sprawie dowodu z opinii biegłego z zakresu psychiatrii. Skarżąca ani w postępowaniu przed sądem okręgowym, ani też w apelacji, wiarygodności przeprowadzonego dowodu z opinii biegłego niekwestionowała. Brak jest więc podstaw do przeprowadzenie ponownego dowodu w tym zakresie z opinii biegłego. Niezasadny jest więc zarzut naruszenia art. 286 k.p.c.

Nietrafnie skarżąca zarzuca również sądowi okręgowemu naruszenie art. 70 prawa bankowego poprzez pominięcie treści tego przepisu przy ocenie bezprawności działań pozwanych, które zdaniem skarżącej miały skutkować naruszeniem jej dóbr osobistych. W tym zakresie wskazać należy przede wszystkim, że przepis art. 70 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe kreuje po stronie banku obowiązek weryfikowania zdolności kredytowej. Obowiązek ten ma jednak charakter publicznoprawny, zaś jego należyte wykonanie kontrolują organy nadzoru finansowego. Norma ta nie zawiera natomiast żadnego odniesienia do sfery prawa prywatnego. Tym samym udzielenie przez bank kredytu osobie niemającej zdolności kredytowej nie wywołuje żadnych konsekwencji w aspekcie prywatnoprawnym tej umowy, w szczególności zaś nie ma wpływu na jej ważność (zob. J. Molis, Komentarz do art. 70 ustawy – Prawo bankowe, w: Prawo bankowe. Komentarz, red. F. Zoll, Zakamycze 2005). Nie może być uznane również za działanie w sposób bezprawny naruszające dobra osobiste osoby niemającej zdolności kredytowej.

W świetle powyższego w końcu za bezzasadne uznać należy również zarzuty apelacji dotyczące naruszenia art. 24 § 1 k.c. oraz art. 448 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie. Sąd okręgowy prawidłowo bowiem ocenił, że brak bezprawnego naruszenia dóbr osobistych powódki poprzez działania pozwanych związane z zawarciem umów kredytowych i podejmowanych prób egzekwowania objętych tymi umowami świadczeń, w świetle art. 24 § 1 k.c. i art. 448 k.c. skutkuje oddaleniem wniesionego w tym zakresie powództwa.

Z tych wszystkich względów uznając wniesioną apelację za niezasadną, na podstawie art. 385 k.p.c. orzeczono jak w punkcie pierwszym sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu (art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.). Na koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym należne tym pozwanym, którzy zgłosili wniosek w przedmiocie zwrotu kosztów, składa się wynagrodzenie pełnomocnika procesowego ustalone na podstawie stawek minimalnych, biorąc pod uwagę żądanie niemajątkowe w zakresie ochrony dóbr osobistych (stawka 360 zł) oraz ochrony majątkowej (stawka 2.400 zł), przy uwzględnieniu normy redukującej należne wynagrodzenie w postępowaniu apelacyjnym do 75%. Koszty pomocy prawnej udzielonej z urzędu zasądzone zostały na rzecz pełnomocnika powódki zgodnie z § 19 w zw. z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.