Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 marca 2023 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Tadeusz Bulanda

Protokolant: sekretarz sądowy Karolina Stańczuk

po rozpoznaniu w dniu 23 lutego 2023 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa B. P. (1) i U. P.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę, ewentualnie zapłatę i ustalenie

I.  Oddala powództwo;

II.  Zasądza od B. P. (1) i U. P. na rzecz (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 3617 zł (trzy tysiące sześćset siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu i nie obciąża powodów kosztami procesu w pozostałym zakresie.

Sygn. akt I C 3037/20

UZASADNIENIE

W dniu 16 listopada 2020 r. B. P. (1) i U. P. skierowali przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W., sprecyzowany pismem z dnia 6 kwietnia 2021 r., pozew o:

1)  ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 25 lipca 2008 r. („Umowa”) (stwierdzenie nieważności umowy);

2)  zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kwot 737.525,96 zł i 109.024,77 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 5 grudnia 2019 r. do dnia zapłaty;

ewentualnie o:

1)  zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwoty 509.941,55 wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 5 grudnia 2019 r. do dnia zapłaty;

2)  ustalenie, że postanowienia punktów 8.8, 11.5, 12.1, 12.2 i 12.3 Umowy oraz postanowienia § 2 pkt 12 i 20, § 4 ust. 5, § 5 ust. 4 i 5, § 9 ust. 4 zdanie trzecie, § 14 ust. 1 pkt 4 Regulaminu produktów kredytowych dla klientów indywidualnych w (...) S.A. stanowią niedozwolone postanowienia umowne i są bezskuteczne wobec powodów od chwili zawarcia umowy.

Powodowie wnieśli również o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz solidarnie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu powodowie wyjaśnili, że roszczenia głównego o zapłatę dochodzą tytułem zwrotu świadczenia nienależnego spełnionego na poczet nieważnej w ocenie umowy kredytu, zaś roszczenia ewentualnego tytułem zwrotu świadczenia nienależnego stanowiącego różnicę pomiędzy świadczeniem spełnionym w wykonaniu umowy, a świadczeniem, które powinni spełnić przy założeniu wyeliminowania z umowy postanowień abuzywnych. Szczegółowe wyjaśnienie żądań pozwu i podniesionych dla ich poparcia twierdzeń powodowie przedstawili w uzasadnieniu pozwu i pisma obejmującego modyfikację powództwa ( pozew – k. 3-22v, replika – k. 234-245).

(...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa, kwestionując roszczenia powodów co do zasady jak i wysokości. Pozwany podniósł także zarzut przedawnienia roszczenia oraz zakwestionował status powodów jako konsumentów. Bank wniósł o zasądzenie solidarnie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Szczegółowe uzasadnienie swojego stanowiska pozwany przedstawił na stronach 5-75 odpowiedzi na pozew ( odpowiedź na pozew – k. 61-99).

Do czasu zamknięcia rozprawy stanowiska stron nie uległy zmianie ( pismo procesowe zawierające ostateczne stanowisko powodów – k. 234-245 , pozwanego – k. 262-268 ).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 23 lipca 2008 r. B. P. (1) i U. P. zawarli z (...) S.A. z siedzibą w W. umowę kredytu hipotecznego nr (...). Następcą prawnym (...)S.A. z siedzibą w W. w zakresie praw i obowiązków wynikających z tej umowy jest (...) S.A. z siedzibą w W..

Na mocy ww. umowy bank udzielił B. P. (1) i U. P. kredytu w kwocie 626 946,96 CHF na spłatę kredytu w innym banku przeznaczonego na cele mieszkaniowe zaciągniętego w innym banku, spłatę kredytu konsumpcyjnego zaciągniętego przez powoda w (...) w Warszawie S.A. oraz na dowolny cel konsumpcyjny (pkt 1, 3 i 4 Umowy).

Okres kredytowania ustalony został na 300 miesięcy licząc od daty pierwszego uruchomienia kredytu (pkt. 2 i 5.1 Umowy), a spłata miała następować w rosnących ratach kapitałowo-odsetkowych (pkt. 8.1 Umowy).

Uruchomienie kredytu miało nastąpić najpóźniej dnia 31 sierpnia 2008 r. Uruchomienie kredytu miało następować w transzach, w tym:

1)  w wysokości całkowitego zadłużenia względem (...) S.A. z tytułu kredytu udzielonego kredytobiorcom na podstawie umowy nr (...), nie więcej niż 960.805,34 zł,

2)  w wysokości całkowitego zadłużenia względem (...) S.A. z tytułu kredytu udzielonego kredytobiorcy na podstawie umowy nr (...), nie więcej niż 54 680,08 zł,

3)  pozostałą kwotę kredytu, nie więcej niż 140 000 zł na rachunek bankowy kredytobiorców wskazany w dyspozycji uruchomienia kredytu (ust. 5.1, ust. 5.2 Umowy).

Oprocentowanie kredytu zostało określone jako równe stopie bazowej LIBOR dla 6 miesięcznych depozytów w CHF powiększonej o 0,90 punktu procentowego stałej marży. Wysokość stopy bazowej oprocentowania miała być ustalona po raz pierwszy na piąty dzień miesiąca, w którym następowało uruchomienie kredytu i aktualizowana po raz pierwszy na najbliższy piąty dzień miesiąca po uruchomieniu kredytu z wyłączeniem sytuacji, gdy uruchomienie kredytu nastąpiło piątego dnia miesiąca. Kolejne aktualizacje dokonywane były co sześć miesięcy. W dniu sporządzenia umowy oprocentowanie kredytu wynosiło 3,8667% (pkt 6.1., pkt 6.5., Umowy oraz § 6 ust. 7 i 8 Regulaminu).

Kredyt miał być spłacany w 298 ratach kapitałowych rosnących (tj. w równych ratach kapitałowo-odsetkowych). Wysokość rat kredytu i odsetek miała być określona w harmonogramach spłaty, które miały być przekazane kredytobiorcom niezwłocznie po uruchomieniu kredytu lub w momencie zmiany oprocentowania (pkt 8.1.) Raty kredytu i odsetek stawały się wymagalne co miesiąc w piątym dniu miesiąca, a jeśli piąty dzień miesiąca nie był dniem roboczym, w najbliższym następującym po nim dniu roboczym (pkt 8.2 Umowy). Spłata należności z tytułu kredytu miała następować ze wskazanego rachunku bankowego prowadzonego w CHF. Rachunek ten miał być zasilany wyłącznie środkami w walucie, w której jest prowadzony. Kredytobiorcy zobowiązani zostali zapewnić na rachunku wystarczającą kwotę środków do pokrycia wymagalnych należności Banku z tytułu kredytu (pkt 8.8 Umowy).

Bank zastrzegł możliwość zmiany waluty kredytu z waluty obcej na PLN lub wydłużenia okresu kredytowania w przypadku, gdy na skutek wzrostu ryzyka zmiany kursu walut lub ryzyka zmiany oprocentowania mogło nastąpić zagrożenie zdolności kredytowej kredytobiorcy. Zmiana waluty kredytu lub wydłużenie okresu kredytowania miały mieć na celu poprawę zdolności kredytowej kredytobiorcy i nie wiązały się z obowiązkiem zapłaty prowizji lub opłat. W terminie 14 dni od otrzymania zawiadomienia o zmianie waluty kredytu lub wydłużeniu okresu kredytowania, kredytobiorca mógł dokonać wypowiedzenia Umowy z zachowaniem okresu wypowiedzenia. W przypadku nie otrzymania przez bank oświadczenia kredytobiorcy wskazującego nową walutę kredytu lub oświadczenia o wypowiedzeniu umowy, miała zmienić się waluta kredytu na PLN lub wydłużyć okres kredytowania (pkt 11.1-11.3 Umowy).

Definicja przewalutowania wskazana była w § 2 pkt 20 Regulaminu produktów kredytowych dla klientów indywidualnych w (...) S.A., zgodnie z którą była to wymiana waluty dokonywana przez bank i za jego zgodą, po obowiązującym w banku w dniu dokonania wymiany kursie kupna/sprzedaży walut lub w przypadku wymiany waluty obcej na walutę obcą, po kursie krzyżowym. Informacje o obowiązujących w banku kursach wymiany walut udostępniane były w placówkach banku, na stronie internetowej oraz za pośrednictwem centrum telefonicznego banku.

Zabezpieczeniem kredytu było m.in. do czasu całkowitej spłaty części kredytu stanowiącej różnicę pomiędzy wymaganym przez bank wkładem własnym a wkładem własnym wniesionym faktycznie przez kredytobiorców ubezpieczenie niskiego wkładu własnego w (...) S.A. Składka ubezpieczeniowa wynosiła 3,50% kwoty stanowiącej różnicę pomiędzy wymaganym wkładem własnym a wkładem faktycznie wnoszonym przez kredytobiorców i była płatna w PLN. Okres ubezpieczenia niskiego wkładu kredytu rozpoczynał się z dniem uruchomienia kredytu i kończył z upływem pełnych 36 miesięcy kalendarzowych licząc od miesiąca w którym rozpoczął się okres ubezpieczenia. W przypadku jeżeli w okresie 36 miesięcy zadłużenie z tytułu ubezpieczanej części kredytu nie zostało spłacone okres ubezpieczenie przedłużany był o kolejne 12 miesięcy okresy ubezpieczenia, za każdy 12 miesięczny okres ubezpieczenia składka wynosiła 1,16% pozostałej do spłaty części kwoty niskiego wkładu własnego (pkt 9.3 Umowy).

Kredytobiorcy zobowiązali się do pokrycia ze środków własnych, wynikających ze zmiany kursu waluty kredytu, różnic pomiędzy ceną nabycia kredytowanej nieruchomości i kwoty kredytu oraz upoważnili bank do obciążania rachunku do wysokości dostępnego salda, wszelkimi kwotami wymagalnych należności wynikającymi z Umowy. W przypadku gdy rachunek prowadzony był w innej walucie niż waluta wymagalnych należności, obciążenie następowało po przewalutowaniu.

W sprawach nieuregulowanych w umowie zastosowanie miały mieć postanowienia „Regulaminu produktów kredytowych dla klientów indywidualnych”, który stanowił integralną część umowy. Do pojęć niezdefiniowanych w umowie zastosowanie miały mieć definicje zawarte w regulaminie. Kredytobiorcy oświadczyli, że otrzymali, zapoznali się i akceptują warunki regulaminu, a także potwierdzają dotyczące ich zobowiązania, oświadczenia i zapewnienia w nim zawarte (pkt 12.1, 12.2 i 12.4).

Kredyt uruchomiony został w dniu 1 sierpnia 2008 r. poprzez wypłatę pierwszej transzy w kwocie 6.018,69 CHF w stanowiącej jej równowartość kwocie 11.711,77 zł. Kolejne transze kredytu zostały wypłacone przez bank w następujących dniach i kwotach:

-

4 sierpnia 2008 r. w kwocie 500.549,07 CHF w stanowiącej jej równowartość kwocie 959.702,74 zł,

-

4 sierpnia 2008 r. w kwocie 28.519,31 CHF w stanowiącej jej równowartość kwocie 54.680,08 zł,

-

26 sierpnia 2008 r. w kwocie 70.171,92 CHF w stanowiącej jej równowartość kwocie 140.000,00 zł ( umowa kredytu nr (...) wraz z załącznikami – k. 2-30, zaświadczenie banku z dnia 23 lipca 2020 r. – k. 43, regulamin produktów kredytowych dla klientów indywidualnych w (...) S.A. – k. 31-37, historia spłat rat kapitałowych od dnia 23 lipca 2008 r. do dnia 25 maja 2020 r. – k. 43v-45, historia spłat rat odsetkowych od dnia 23 lipca 2008 r. do dnia 25 maja 2020 r. – k. 45v-47v, dyspozycja wypłaty transz kredytu – k. 170, 172, 174, historia rachunku – k. 152-159v, 161-165v, 190-192, umowa rachunku bankowego – k. 167-168, oświadczenie o ustanowieniu hipoteki – k. 208, oświadczenie o poddaniu się egzekucji – k. 204 i 206, ponadto zeznania powoda B. P. (2) – k. 286-288 i powódki U. P. – k. 288-289).

B. P. (1) najpóźniej od września 2000 r., a U. P. najpóźniej od lutego 2005 r. prowadzili działalność gospodarczą w zakresie sprzedaży detalicznej poza siecią sklepową, straganami i targowiskami ( wyciągi z CEIDG – k. 196, 198, 200, 202).

W dniu 29 października 2019 r. B. P. (1) i U. P., za pośrednictwem pełnomocnika, skierowali do (...) S.A. reklamację umowy nr (...), w której podnieśli, że umowa kredytu zawiera niedozwolone postanowienia umowne polegające na przeliczaniu wypłaconej kwoty kredytu zgodnie z kursem kupna CHF obowiązującego w banku oraz obowiązku spłaty kredytu po przeliczeniu każdej z rat po zastosowaniu tego kursu ( reklamacja – k. 52-54, ponaglenie – k. 57).

W odpowiedzi na reklamację bank zakwestionował twierdzenia B. P. (1) i U. P. oraz stwierdził, że umowa nr (...) jest ważna ( pismo banku z dnia 10 września 2020 r. – k. 58-62).

(...) S.A. w dniu 18 czerwca 2020 r. skierował do B. P. (1) i U. P. pismo potwierdzające zawarcie porozumienia w zakresie odroczenia płatności zobowiązań wynikających z umowy kredytu z dnia 23 lipca 20208 r. o nr (...) zawartej pomiędzy stronami. Zgodnie z treścią pisma odroczeniu podlegać miała spłata kwoty kapitału/pożyczki w wysokości 6557,34 CHF oraz odsetek w wysokości 229,24 CHF, które to kwoty zgodnie z dotychczasowym harmonogramem spłat wynikającym z Umowy kredytowej byłyby wymagalne w okresie od 20 maja 2020 r. do dnia 20 lipca 2020 r. ( pismo – k. 38-38v).

B. P. (1) i U. P. od dnia uruchomienia kredytu do dnia 15 lutego 2011 r. spłacali raty kapitałowo-odsetkowe w złotych polskich, od dnia 14 marca 2011 r. do 22 sierpnia 2018 r. w złotych polskich i bezpośrednio w walucie CHF, zaś od dnia 9 października 2018 r. do dnia 21 kwietnia 2020 r. wyłącznie w polskich złotych ( zaświadczenie banku z dnia 4 marca 2020 r. – k. 48-50v).

Sąd ustalił stan faktyczny na podstawie wymienionych wyżej dokumentów, bowiem ich wartość dowodowa nie była kwestionowana przez strony i także Sąd nie znalazł podstaw do podważenia ich waloru dowodowego.

Zeznania powodów B. P. (1) i U. P. Sąd uwzględnił w zakresie, w jakim znajdują potwierdzenie w dokumentach zebranych w aktach sprawy.

Sąd pominął pozostałe dowody jako niemające istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Powodowie dochodzili ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu z uwagi na jej nieważność oraz zapłaty kwot stanowiących świadczenie nienależne spełnione na podstawie nieważnej ich zdaniem umowy, ewentualnie o ustalenie, że nie wiążą ich postanowienia umowne dotyczące przeliczeń walutowych, w konsekwencji czego umowę kredytu należy traktować jako umowę kredytu udzielonego w złotych oprocentowanego wg zasad określonych w umowie oraz zasądzenie kwot stanowiących różnicę pomiędzy wysokością rat kapitałowo-odsetkowych spełnionych przez powodów na rzecz pozwanego w wykonaniu Umowy, a wysokością rat należnych pozwanemu po wyeliminowaniu z Umowy postanowień dotyczących mechanizmu waloryzacji, z zachowaniem pozostałych warunków Umowy, w tym oprocentowania.

Podstawę prawną żądań powodów stanowią art. 189 k.p.c., a także art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c.

Będący przesłanką powództwa o ustalenie interes prawny jest obiektywną w świetle obowiązujących przepisów prawa, wywołaną rzeczywistym naruszeniem albo zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzebą uzyskania wyroku, który wprowadzi jasność co do konkretnego prawa lub stosunku prawnego w celu ochrony przed grożącym naruszeniem sfery uprawnień powoda (patrz: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1972 r., III CRN 607/71, OSNC 1973, nr 4, poz. 64 i z dnia 22 września 1999 r., I PKN 263/99, OSNAP 2000, nr 2, poz. 36 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r., III CZP 121/13, orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1987 roku, III CRN 57/87, OSNPG 1987, nr 7, poz. 27). Powód nie posiada interesu prawnego, gdy obok powództwa o ustalenie istnieje inna forma ochrony jego praw podmiotowych, a więc np. w procesie o świadczenie lub ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa (patrz: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia z 6 czerwca 1997 roku, II CKN 201/97). Istnienie interesu prawnego należy oceniać na dzień orzekania (patrz: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2019 r., sygn. III CSK 237/18).

W ocenie Sądu powodowie posiadają interes prawny w żądaniu ustalenia, czy zawarta przez nich umowa kredytu jest nieważna oraz czy związani są zakwestionowanymi postanowieniami umownymi, bowiem według umowy ostateczny termin spłaty przypada na rok 2038, a wyrok ustalający mógłby wprowadzić jasność co do sytuacji prawnej powodów, w szczególności co do istnienia uprawnienia banku do dalszego żądania od powodów spłaty zadłużenia i sposobu ustalania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych.

Mimo posiadania przez powodów interesu prawnego uzasadniającego generalnie dochodzenia roszczenia o ustalenie, powództwo o ustalenie nieistnienia (nieważności) przedmiotowej umowy kredytu okazało się niezasadne, bowiem nie zostało wykazane, iżby umowa była dotknięta wadami powodującymi jej nieważność. W konsekwencji za niezasadne uznać należało powództwo także w zakresie żądania zwrotu świadczeń nienależnych, wywodzonych na podstawie art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. przy założeniu, że umowa jest nieważna.

Zgodnie z art. 58 § 1 i 2 k.c. czynność sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż w miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Zawarta przez powodów umowa kredytu z dnia 23 lipca 2008 r., jest czynnością prawną, typem umowy uregulowanej w art. 69 Prawa bankowego z dnia 29 sierpnia 1997 roku. Zgodnie z art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego w brzmieniu z dnia zawarcia umowy kredytu przez powodów, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:

1)  strony umowy,

2)  kwotę i walutę kredytu,

3)  cel, na który kredyt został udzielony,

4)  zasady i termin spłaty kredytu,

5)  wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany,

6)  sposób zabezpieczenia spłaty kredytu,

7)  zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu,

8)  terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,

9)  wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje,

10)  warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Umowa kredytu zawarta przez powodów w dniu 23 lipca 2008 r., określa kwotę i walutę kredytu (626.946,96 CHF), cel kredytu (spłatę kredytu mieszkaniowego zaciągniętego w innym banku, spłatę kredytu konsumpcyjnego i dowolny cel konsumpcyjny), zasady i termin spłaty kredytu (spłata w ciągu 300 miesięcy poprzez comiesięczną zapłatę kapitału wraz z odsetkami), wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany (6‑miesięczna stawka LIBOR + marża banku), sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, a także pozostałe warunki wskazane w przytoczonym przepisie. W art. 69 ust. 2 posłużono się przy określeniu elementów umowy kredytu sformułowaniem „w szczególności” co oznacza, że umowa kredytu może także zawierać inne postanowienia niesprzeczne z prawem, niemające na celu obejścia prawa i niesprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

W Umowie określone zostały wszystkie istotne elementy umowy kredytu, zgodnie z prawem bankowym, cywilnym i w ramach dozwolonego obrotu dewizowego, a w szczególności w zakresie określenia kwoty i waluty kredytu. Umowa została opatrzona podpisami kredytobiorców i osób upoważnionych do reprezentowania banku, a jej zawarcie zostało poprzedzone złożeniem przez B. P. (1) i U. P. wniosku kredytowego. W tej sytuacji uznać trzeba, że istniał konsens w zakresie zawarcia umowy kredytu tego rodzaju.

W dacie zawarcia przedmiotowej umowy obowiązywały art. 3 ust 3 i art. 9 ust. 1 pkt 15 Prawa dewizowego z dnia 27 lipca 2002 r., zgodnie z którymi ograniczenie w zawieraniu umów oraz dokonywaniu innych czynności prawnych, powodujących lub mogących powodować dokonywanie w kraju rozliczeń w walutach obcych, a także dokonywaniu w kraju takich rozliczeń określonych, nie stosuje się do obrotu dewizowego dokonywanego z udziałem banków lub innych podmiotów mających siedzibę w kraju, w zakresie działalności podlegającej nadzorom: bankowemu, ubezpieczeniowemu, emerytalnemu lub nad rynkiem kapitałowym, sprawowanym na podstawie odrębnych przepisów, prowadzonej przez te podmioty na rachunek własny lub rachunek osób trzecich uprawnionych na podstawie ustawy lub zezwolenia dewizowego do dokonania obrotu dewizowego podlegającego tym ograniczeniom.

W świetle przytoczonych przepisów dopuszczalne było zawarcie z bankiem umowy o kredyt wyrażony w walucie obcej i skutkujący koniecznością spłaty kredytu w walucie obcej. Przepisy te nie wykluczają możliwości zastrzeżenia w umowie kredytu, zgodnie z zasadą swobody umów wyrażoną w art. 353 ¹ k.c., że wypłata kredytu wyrażonego w walucie obcej nastąpi w walucie polskiej oraz że także w PLN nastąpi spłata tego kredytu. Zawarciu w umowie takich postanowień nie sprzeciwiają się przepisy prawa, a nadto uzasadnione są one celem umowy kredytu, który obejmował spłatę zobowiązań w Polsce i spełnienie innego celu konsumpcyjnego w Polsce, i miał być spłacany przez kredytobiorcę osiągających dochody w PLN.

Sądowi nie są znane przepisy, które umowa o kredyt z dnia 23 lipca 2008 roku miałaby obchodzić, brak jest zatem podstaw do stwierdzenia drugiej przesłanki nieważności.

Nie zachodzi podstawa do uznania Umowy oraz aneksu do niej za sprzecznych z zasadami współżycia społecznego. W kontekście stosunków prawnych łączących bank z jego klientami (stosunków umownych o charakterze ekonomicznym) przyjąć trzeba, że zasady współżycia społecznego wymagają od stron tych stosunków uczciwości (uczciwego obrotu) oraz lojalności. Powodowie zostali poinformowani o warunkach kredytu, w tym o ryzyku kursowym nie tylko poprzez wyjaśnienie jego natury, ale i poprzez przedstawienie historii zmian kursu franka szwajcarskiego/euro do złotego oraz symulacji kredytowych ( informacja dla wnioskodawców ubiegających się o kredyt hipoteczny – k. 194). Skoro w momencie podpisania Umowy powodowie znali i rozumieli dokładnie jej warunki, w tym mieli świadomość ryzyka związanego z kredytem i zdecydowali się na zawarcie Umowy jako najkorzystniejszej z przedstawionych im ofert, brak jest podstaw dla twierdzenia, że umowa ta narusza zasady współżycia społecznego.

Okoliczności sprawy nie pozwalają uznać też, żeby pozwany w zamian za swoje świadczenie przyjął albo zastrzegł dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jego własnego świadczenia. Motywem złożenia pozwu są skutki znacznego wzrostu kursu waluty obcej, co spowodowało podwyższenie kosztów obsługi zobowiązania. Motywy złożenia pozwu opierają się zatem na okolicznościach zaistniałych po zawarciu umowy kredytu, a nie istniejących w momencie podpisania umowy z pozwanym. Nadto powodowie nie wykazali, iżby pozwany zawarł z nimi umowę kredytu mając świadomość realnej groźby znacznego wzrostu kursu waluty i w zamiarze pokrzywdzenia kredytobiorców. Powodowie nie wykazali też, iżby znaczny wzrost kursu waluty przyniósł pozwanemu korzyść rażąco przewyższającą korzyści uzyskane przez powodów na skutek zawarcia przedmiotowej umowy kredytu.

Przechodząc do rozważań dotyczących zarzutu abuzywności klauzul zawartych w umowie kredytu podnieść trzeba, że zgodnie z art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Zawierając umowę kredytu, której dotyczy niniejsze postępowanie, B. P. (1) i U. P. działali jako konsumenci, bowiem dokonali z bankiem-przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą. Zakwalifikowanie strony umowy jako przedsiębiorcy wymaga istnienia bezpośredniego związku miedzy czynnością prawną a działalnością zawodową podmiotu dokonującego czynności. Pozwany zawierając z powodami umowę kredytową traktował ich jako konsumentów (co wynika z treści kontraktu, gdzie kredytobiorcy nie są traktowani jako przedsiębiorcy, a także z wymienionego w umowie celu kredytu).

Ocena, czy dane postanowienie wzorca umowy, kształtując prawa i obowiązki konsumenta, „rażąco” narusza interesy konsumenta (art. 385 ¹ § 1 k.c.), uzależniona jest od tego, czy wynikająca z tego postanowienia nierównowaga praw i obowiązków stron (nierównowaga kontraktowa) na niekorzyść konsumenta jest istotna, znacząca. Ustalenie, czy klauzula wzorca umowy powoduje taką nierównowagę, dokonane może być w szczególności przez porównanie sytuacji konsumenta w razie zastosowania tej klauzuli z sytuacją, w której byłby konsument, gdyby zastosowane zostały obowiązujące przepisy prawa. Znacząca nierównowaga kontraktowa na niekorzyść konsumenta pozostaje sprzeczna z dobrymi obyczajami, gdy można rozsądnie założyć, że kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy i słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie się spodziewać, że konsument zaakceptowałby w ramach negocjacji klauzulę będącą źródłem tej nierównowagi.

Dla uznania klauzuli za niedozwoloną, zgodnie z przepisem art. 385 ¹ § 1 k.c., poza kształtowaniem praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, musi ona rażąco naruszać jego interesy. Konieczne zatem jest tak ustalenie nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy (sprzeczność z dobrymi obyczajami), jak i stwierdzenie prawnie relewantnego znaczenia tej nierównowagi (rażące naruszenie interesów konsumenta). Należy uwzględnić nie tylko interesy o wymiarze ekonomicznym, ale inne, zasługujące na ochronę dobra konsumenta, jak jego zdrowie, czas, dezorganizacja zajęć, prywatność, poczucie godności osobistej czy satysfakcja z zawarcia umowy o określonej treści (por. M. Bednarek (w:) System prawa prywatnego, t. 5, s. 768–769; E. Łętowska, Prawo umów konsumenckich, s. 341).

W ocenie Sądu powodowie nie wykazali oraz nie zgłosili dowodów, które miałyby wykazać, że przedmiotowa umowa zawiera postanowienia abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Wprawdzie w umowie i regulaminie kredytowania zostało zastrzeżone, że przy wypłacie kredytu wyrażonego w CHF dojdzie do przewalutowania na PLN wg kursu kupna z tabeli banku, jednakże z § 4 ust. 5 Regulaminu kredytu wynika, że kurs banku znajdzie zastosowanie jedynie w razie złożenia dyspozycji wypłaty kredytu w walucie innej niż waluta kredytu. Ponadto nawet zastosowanie kursu kupna z tabeli banku nie ma wpływu na wysokość zobowiązania kredytobiorców, skoro ich zobowiązanie wyrażone jest w walucie obcej, a więc nie ulega zmianie w zależności od kursu zastosowanego przy wypłacie.

Gdy chodzi o spłatę kredytu, z punktu 8.8 umowy wynika, że spłata następuje z rachunku prowadzonego w CHF co oznacza, że zapewnienie przez kredytobiorców środków potrzebnych na spłatę raty na tym rachunku nie wymagało zastosowania kursu sprzedaży waluty z tabeli banku, bowiem mogli oni nabyć walutę także samodzielnie na warunkach rynkowych.

Jednakże nawet w razie uznania za abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. postanowień umowy i regulaminu przewidujących przeliczenie świadczeń umownych wg kursu kupna lub sprzedaży z tabeli banku, kredytobiorcy są związani umową w pozostałym zakresie (art. 385 ¹ § 2 k.c.). Umowa ta może być wykonywana z pominięciem niedozwolonych części klauzul, bowiem zgodnie z art. 56 k.c. czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Podnieść też należy, że zgodnie z art. 354 § 1 i 2 k.c. dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom, i w taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel. Podnieść również należy, że zgodnie z art. 65 § 2 k.c. w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

W konsekwencji uznania, że abuzywne są te postanowienia umowne, które odwołują się do bankowej tabeli kursów rozważyć należało, czy możliwe jest dalsze wykonywanie umowy kredytu z ich pominięciem, przy respektowaniu zgodnego zamiaru stron i celu umowy. W ocenie Sądu, na pytanie to należy udzielić odpowiedzi twierdzącej. Nie zachodzi przy tym konieczność zastąpienia abuzywnych postanowień przepisami dyspozytywnymi, zwyczajami lub zasadami współżycia społecznego, lecz konieczność wykładni stosunku prawnego łączącego strony przy założeniu, że strony poddały kredyt denominacji w walucie CHF, nie określając sposobu ustalania kursu wymiany tej waluty. Wobec przyjęcia założenia, że nie uregulowano tej kwestii wprost w umowie, konieczne staje się ustalenie wartości świadczeń objętych umową, a więc świadczenia banku i kredytobiorcy, poprzez odniesienie ich do rynkowej wartości CHF.

Rynkową, a więc niezależną od woli stron wartość CHF, określa kurs średni publikowany, między innymi, przez NBP. Za przyjęciem takiego miernika przemawia okoliczność, że kurs średni NBP w istocie odzwierciedla kurs wymiany walut publikowany przez serwisy (...) i (...) (poprzednio pośrednio na podstawie kursów kupna i sprzedaży wybranych banków działających w Polsce, a obecnie wprost poprzez pozyskanie danych z ww. serwisów informacyjnych).

Biorąc powyższe pod uwagę stwierdzić należy, że po wyeliminowaniu z umowy kredytowej postanowień wprowadzających obowiązek stosowania kursów kupna i sprzedaży CHF z tabeli banku, a przy pozostawieniu w mocy ważnej w świetle przepisów prawa powszechnego oraz zgodnej z zamiarem stron klauzuli o denominacji kredytu w walucie CHF, możliwe jest ustalenie wartości świadczeń obu stron przy zastosowaniu rynkowej wartości CHF, której wyrazem jest kurs średni publikowany przez NBP lub inne podmioty zajmujące się analizowaniem i prezentowaniem danych z rynku walutowego.

Niezależnie od powyższych rozważań stwierdzić należy, że przejawem nadużycia prawa podmiotowego jest dochodzenie roszczenia o zwrot świadczenia nienależnego spełnionego na podstawie nieważnej, zdaniem powodów, umowy kredytu, czy też stanowiącego różnicę pomiędzy świadczeniem spełnionym na podstawie umowy, a świadczeniem, jakie spełniliby, gdyby udzielony im kredyt uznać za kredyt złotowy oprocentowany wg stawki LIBOR.

Zgodnie z art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Umowa kredytu zawarta przez strony może być wykonywana z pominięciem niedozwolonych części klauzul, bowiem w świetle wykładni oświadczeń woli stron umowy przyjąć trzeba, że istnieje określany przez rynek kurs wymiany PLN/CHF, stanowiący desygnat kursu waluty denominacji.

Biorąc pod uwagę okoliczności zawarcia umowy kredytu właściwe dla tej sprawy oraz powtarzające się w innych sprawach tzw. frankowych przyjąć trzeba, że kredytobiorcy mieli bezpośredni i oczywisty wpływ na zaciągnięcie kredytu, w którym kapitał zostanie powiązany z kursem CHF, bowiem jedynie takie powiązanie gwarantowało uzyskanie oczekiwanego przez nich oprocentowania niższego, niż przy zwykłym kredycie złotowym, czy też w ogóle uzyskania finansowania zamierzonego celu mieszkaniowego ze względu na wyższą niż przy kredycie złotowym zdolność kredytową. Niewątpliwie tak w tej sprawie, jak i w innych podobnych sprawach kredytobiorcy co do zasady nie mieli wpływu na sposób ustalania kursu, wg którego nastąpi przeliczenie świadczeń umownych, co przemawia za uznaniem tej części postanowień umownych za niewiążące powodów. Kierując się jednak zasadą wyrażoną w § 2 art. 385 ¹ k.c., iż umowa wiąże strony z pominięciem postanowień abuzywnych, w ocenie Sądu należy dążyć do takiej wykładni umowy, aby możliwe było jej dalsze wykonywanie przy równoczesnym usunięciu nierówności stron wynikającej z zastosowania postanowień abuzywnych.

W ocenie Sądu za sprzeczne z art. 385 ^{( 1)} § 2 k.c. należy uznać roszczenie oparte na założeniu nieważności umowy kredytu w sytuacji, gdy nie jest abuzywna sama zasada powiązania świadczeń banku i kredytobiorcy z walutą obcą, lecz jedynie sposób ustalania kursu waluty, który jest podstawą przeliczeń walutowych. Kierując się potrzebą utrzymania umowy w mocy oraz przywrócenia równowagi naruszonej abuzywnym postanowieniem pozwalającym bankowi na samodzielnie i arbitralne określanie kursu waluty, należy dokonać takiej wykładni treści umowy, przy uwzględnieniu okoliczności, w których została zawarta, aby umowa była nadal wykonywana zgodnie z celem, który przyświecał stronom w dniu jej zawarcia, a więc aby kredytobiorca uzyskał finansowanie określonej inwestycji, zaś bank stosowne wynagrodzenie za udostępnienie kapitału, między innymi poprzez przyjęcie, że desygnatem kursu waluty jest kurs rynkowy, ogłaszany regularnie przez NBP lub agencje zajmujące się statystyką finansową (np. (...), (...)).

Wykładnię postanowień umowy w sposób prowadzący do jej nieważności należy nie tylko ocenić za nieuzasadnioną w świetle art. 385 ¹ k.c., ale i jako prowadzącą do skutków sprzecznych z zasadami współżycia społecznego. Na skutek takiej wykładni dojść może bowiem do sytuacji, nie ugruntowało się wszak orzecznictwo w zakresie roszczeń banków o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału, że sytuacja kredytobiorców, którzy zaciągnęli kredyt powiązany z walutą obcą na podstawie umowy, która zostanie uznana za nieważną bez konieczności zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, będzie diametralnie korzystniejsza niż kredytobiorców spłacających w tym samym czasie zwykły kredyt złotowy, przy czym brak jest jakiegokolwiek racjonalnego, ekonomicznego i aksjologicznego uzasadnienia dla wprowadzenia takiej dysproporcji w sytuacji prawnej i ekonomicznej kredytobiorców realizujących podobny cel mieszkaniowy.

Nie tracąc z pola widzenia faktu, że na skutek wydarzeń gospodarczych o skali międzynarodowej doszło do zmaterializowania się ryzyka kursowego poprzez istotną deprecjację waluty polskiej względem walut obcych, a przede wszystkim franka szwajcarskiego, zważyć trzeba, że polskie prawo zna instytucje pozwalające na zniwelowanie skutków zmiany, której, jak wykazują postępowania w zasadzie w każdej ze spraw frankowych, tak kredytobiorcy, jak i banki nie przewidywały.

Zgodnie z art. 357 ¹ k.c. jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym. Także zgodnie z art. 358 ¹ § 3 k.c. w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.

W ocenie Sądu skorzystanie przez kredytobiorców frankowych z roszczeń uregulowanych w ww. przepisach pozwoliłoby na ukształtowanie przez sąd ich sytuacji prawnej i ekonomicznej w sposób prowadzący nie tylko do złagodzenia ciężaru finansowego związanego z obowiązkiem zapłaty rat kapitałowo-odsetkowych i całego zadłużenia, ale i w sposób prowadzący do zrównania ich sytuacji z sytuacją kredytobiorców, którzy zaciągnęli w tym samym czasie zwykłe kredyty złotowe.

Mając powyższe na uwadze stwierdzić ponownie trzeba, że wystąpienie przez powodów z roszczeniem o zwrot świadczenia spełnionego na podstawie umowy kredytu przy przesłankowym ustaleniu nieważności umowy lub niezwiązania klauzulami przeliczeniowymi w całości w sytuacji, gdy dopuszczalna w świetle art. 385 ¹ k.c. wykładnia umowy pozwala na dalsze wykonywanie umowy zgodnie z jej celem i wolą stron, gdy mógł on skorzystać z roszczeń uregulowanych w art. 357 ¹ k.c. 358 ¹ § 3 k.c., należy ocenić jako nadużycie prawa podmiotowego, które nie zasługuje na ochronę.

Jako niezasadny ocenić należało zarzut przedawnienia roszczenia objętego pozwem. Przedmiotem żądania było spełnienie świadczenia polegającego na zwrocie spełnionego ratalnie świadczenia nienależnego (art. 405 k.c. w związku z art. 410 k.c.), a w tej sytuacji termin przedawnienia wynosi 10 lat [patrz: art. 118 k.c. w zw. z art. 5 ust. 3 ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 13 kwietnia 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104)]. Podnieść przy tym należy, że za początek biegu przedawnienia uznać należy nie datę zawarcia umowy, czy też uiszczenia przez kredytobiorcę pierwszej raty kapitałowo-odsetkowej, lecz dzień, w którym konsument powziął wiedzę lub powinien był racjonalnie rzecz biorąc powziąć wiedzę o abuzywnym charakterze klauzuli, mającym uzasadniać jego roszczenie restytucyjne ( patrz: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., sygn. akt III CZP 6/21 oraz przywołane tam orzecznictwo TSUE).

W ocenie Sądu pozwany nie wykazał, iżby powodowie już w dacie zawarcia przedmiotowej umowy lub spełnienia pierwszej raty mieli świadomość abuzywności odesłania do tabeli kursowej banku.

Mając powyższe na uwadze, Sąd orzekł jak w punkcie I wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. Powodowie przegrali sprawę w całości, jednakże Sąd uznał za sprawiedliwe obciążenie ich kosztami poniesionymi przez pozwanego jedynie w zakresie wynagrodzenia pełnomocnika (3600 złotych) i opłaty skarbowej od pełnomocnictwa (17 złotych), rozdzielając te koszty po połowie. Podnieść trzeba, że nierówna jest pozycja stron, z których jedna jest konsumentem, a druga przedsiębiorcą o znacznej pozycji finansowej. Wskazać należy również, że pozwany bank prowadzi szereg podobnych spraw dotyczących zobowiązań indeksowanych kursem CHF, a zatem nakład pracy na dostosowanie stanowiska pozwanego do realiów konkretnej sprawy nie jest znaczny.