Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 lipca 2024 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 lipca 2024 roku w Gliwicach

na rozprawie

sprawy z powództwa T. Z.

przeciwko (...) z siedzibą w K.

o ustalenie oraz zapłatę

1.  oddala powództwo główne,

2.  oddala powództwo ewentualne,

3.  zasądza od powódki na rzecz pozwanego kwotę 10.817 (dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasadzono tytułem zwrotu kosztów procesu.

SSO Katarzyna Banko

Sygn. akt I C 308/24

UZASADNIENIE

Powódka T. Z. wniosła o ustalenie treści stosunku prawego wynikającego z umowy o mieszkaniowy kredyt budowlano – hipoteczny w złotych numer (...) sporządzonej w dniu 30 marca 2021r. pomiędzy powódką a pozwanym (...) poprzez ustalenie, że na oprocentowanie kredytu składa się wyłącznie stała marża banku, która wynosi 2,1 %, a która może ulec zmianie jedynie w przypadkach opisanych w umowie oraz zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kwoty 8.695,06 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 7 marca 2023r. tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z pobraniem od powoda tytułem spłaty kredytu środków pieniężnych w zawyżonej wysokości w okresie od 15 lipca 2021r. do 16 grudnia 2022r.

Nadto powódka wniosła o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości podwójnej stawki minimalnej wynikającej z norm prawem przepisanych.

Uzasadniając żądanie powódka wskazała, że bank nie udzielił rzetelnej i precyzyjnej informacji o ekonomicznych konsekwencjach zastosowania w umowie zmiennej stopy procentowej oraz o faktycznej skali ryzyka związanego ze zmienną stopą procentową. W konsekwencji całe ryzyko związane z ewentualnym wzrostem wskaźnika referencyjnego WIBOR zostało przerzucone na powódkę, co nie zostało z nią uzgodnione, a nawet nie została o tym poinformowana. Powódka wskazała, że wprowadzenie do umowy niedozwolonych postanowień dotyczących wskaźnika referencyjnego WIBOR nie wiąże powódki i winny one zostać wyeliminowane z umowy, a sama umowa nadal może obowiązywać w obrocie prawnym w oparciu o oprocentowanie w postaci stałej marży banku.

Pozwany bank wniósł o oddalenie powództwa w całości podkreślając, że powództwo jest bezzasadne. Strona pozwana zaprzeczyła by wpływała lub miała możliwość wpływania na wysokość zobowiązania powódki poprzez manipulowanie wskaźnikiem WIBOR; oprocentowanie zmienne oparte o indeks WIBOR stanowiło źródło ukrytych dochodów pozwanego. Pozwany bank podkreślił, że powódka została prawidłowo poinformowana o ryzykach związanych ze zmienną stopą procentowa kredytu i je zaakceptowała; miała możliwość negocjacji warunków umowy, jak i otrzymała wzór umowy przed jej podpisaniem, miała możliwość wyboru kredytu spośród różnych ofert jej zaproponowanych.

W piśmie procesowym z dnia 18 września 2023r. powódka zmodyfikowała powództwo i wniosła o:

1.  ustalenie, o istnieniu pomiędzy powódką a pozwanym stosunku prawnego wynikającego z umowy o mieszkaniowy kredyt budowlano – hipoteczny w złotych nr (...) z dnia 30 marca 2021r. na podstawie którego powódce został udzielony kredyt na kwotę 367.000,00 zł na okres od 30 marca 2021r. do 15 listopada 2052r, z oprocentowaniem równym stałej marży określonej w umowie w wysokości 2,10 %, która może ulec zmianie jedynie w przypadkach opisanych w treści umowy, wobec bezskuteczności postanowień zawartych w § 3 ust. 1,3,5-7 umowy, jednakże tylko w tej części, w której określa, że jednym ze składników oprocentowania kredytu jest wskaźnik referencyjny WIBOR 6M,

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwotę 8.695,06 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 7 marca 2023r. do dnia zapłaty tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z pobraniem od powódki tytułem spłaty kredytu środków pieniężnych w zawyżonej wysokości w okresie od 15 lipca 2021r. do 16 grudnia 2022r.,

ewentualnie

3.  ustalenie, o istnieniu pomiędzy powódką a pozwanym stosunku prawnego wynikającego z umowy o mieszkaniowy kredyt budowlano – hipoteczny w złotych nr (...) z dnia 30 marca 2021r. na podstawie którego powódce został udzielony kredyt na kwotę 367.000,00 zł na okres od 30 marca 2021r. do 15 listopada 2052r., bez odsetek i innych kosztów kredytu, wobec bezskuteczności postanowień zawartych w § 3 umowy,

4.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwotę 24.587,17 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 7 marca 2023r. do dnia zapłaty tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z pobraniem od powódki tytułem spłaty kredytu środków pieniężnych w zawyżonej wysokości w okresie od 15 lipca 2021r. do 15 marca 2023r.

Pozwany podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 13 stycznia 2021r. powódka za pomocą pośrednika finansowego, tj. (...) wystąpiła do pozwanego z wnioskiem o kredyt na kwotę 367.000 zł. Składając wniosek o udzielnie kredytu powódka oświadczyła, że dokonała wyboru oferty kredytu/pożyczki w złotych opartej na zmiennej stopie procentowej mając pełną świadomość ryzyka związanego ze zmienną stopą procentową. Oświadczyła, że została poinformowana przez pracownika banku o ryzyku i skutkach wynikających ze zmiennej stopy procentowej i jest w pełni świadoma ich ponoszenia oraz tego, że każda zmiana stopy procentowej wpłynie na wysokość rat kapitałowo - odsetkowych. Oświadczyła także, że informacje te zostały jej przedstawione w formie pisemnej w postaci symulacji wysokości rat kredytu/pożyczki obliczonych m.in. w dwóch wariantach przy zastosowaniu stopy procentowej wyższej o różnice pomiędzy maksymalnym a minimalnym notowaniem stawki WIBOR z ostatnich 12 miesięcy oraz o 400 punktów bazowych. Nadto powódka złożyła oświadczenie dotyczące ryzyka związanego z zaciąganym zobowiązaniem. Do wniosku załączono formularz informacyjny. dowód: wniosek kredytowy k. 84 - 91

W dniu 16 marca 2022r. powódka otrzymała powiadomienie o pozytywnej decyzji kredytowej. Decyzja zawierała wszystkie informacje dotyczące warunków przyszłej umowy. Wraz z decyzją kredytową powódka otrzymała projekt umowy do zapoznania się oraz 12 formularzy informacyjnych podających wariantowo wszystkie istotne elementy przyszłej umowy, wyjaśniający zasady ustalania oprocentowania, zawierający pouczenia odnośnie praw konsumenta, informację o górnej granicy oprocentowania (odsetki maksymalne) oraz RSSO. Powyższe dokumenty zgodnie z zapisami wniosku kredytowego zostały przesłane na adres poczty mailowej powódki. dowód: decyzja kredytowa wraz z formularzami informacyjnymi k. 93 - 122

W dniu 30 marca 2021r. powódka zawarła z (...) umowę o mieszkaniowy kredyt budowlano – hipoteczny w złotych nr (...). Bank udzielił kredytobiorcy kredytu w kwocie 367.000 zł, a kredytobiorca zaciągnął kredyt i zobowiązał się do jego wykorzystania zgodnie z warunkami umowy. Kredyt przeznaczony był na sfinansowanie budowy lokalu mieszkalnego. Szczegółowe cele zawarcia umowy zostały określone w § 1 ust. 3. Kredyt zgodnie z umową jest złotowym, udzielonym na okres od 30 marca 2021r. do 15 listopada 2052r. Kredyt spłacany jest w równych ratach miesięcznych.

Zabezpieczeniem spłaty kredytu jest hipoteka do kwoty 550.500 zł na nieruchomości stanowiącej przedmiot kredytowania, cesja praw z polisy ubezpieczeniowej nieruchomości oraz pełnomocnictwo do pobierania środków z rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowych, oszczędnościowych oraz terminowych w banku.

Kredyt jest oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, na dzień sporządzenia umowy oprocentowanie wynosiło 2,35 % w skali roku, na które składa się suma wskaźnika referencyjnego WIBOR 6M i stałej marży banku, która wynosi 2,1 %. Marża banku była niezmienna w całym okresie kredytu, z zachowaniem postanowień ust. 1.1 i ust. 4 i 4.1 i 4.2.

Zgodnie z zapisami zawartymi w umowie, w sytuacji, gdy wskaźnik referencyjny WIBOR 6 M przyjmie wartość „0” lub ujemną, oprocentowanie będzie równe wysokości marży banku. Dodatkowo podczas obowiązywania zmiennej stopy procentowej oprocentowanie kredytu nie może przekroczyć w stosunku rocznym wysokości odsetek maksymalnych określonych w kodeksie cywilnym. W przypadku, gdy oprocentowanie kredytu zgodnie z umową przewyższa wysokość odsetek maksymalnych wówczas bank nalicza oprocentowanie odpowiadające wysokości odsetek maksymalnych. Bank powróci do naliczania oprocentowania zgodnie z umowa w sytuacji, gdy wysokość odsetek maksymalnych będzie przewyższała wysokość oprocentowania zgodnie z umową.

W pierwszym okresie obowiązywania stopy procentowej wskaźnik WIBOR 6 M jest ustalany w wysokości tego wskaźnika z ostatniego dnia roboczego miesiąca kalendarzowego poprzedzającego miesiąc, w którym została zawarta umowa, zaokrąglony z dokładnością do drugiego miejsca po przecinku. Pierwsza zmiana wskaźnika WIBOR miała nastąpić w szóstym miesiącu po podpisaniu umowy. Każda kolejna zmiana wskaźnika WIBOR następuje co 6 miesięcy od poprzedniej zamiany. (§ 3 ust. 5)

W § 3 ust. 7 umowy przedstawiona została definicja stawki referencyjnej WIBOR 6 M. Wskazano, że wskaźnik jest ustalany zgodnie z Regulaminem Fixingu stawek referencyjnych WIBID i WIBOR. Administratorem wskaźnika referencyjnego WIBOR jest (...) S.A. w W.. Regulamin stawek referencyjnych WIBID i WIBOR oraz informacja o aktualnej wartości wskaźnika WIBOR są dostępne m.in. na stronie internetowej (...) S.A. w W.. W przypadku istotnej zmiany lub zaprzestania opracowywania wskaźnika referencyjnego WIBOR, strony będą stosować zasady postępowania określone w załączniku nr 5, stanowiącym integralną część umowy.

Do czasu ustanowienia zabezpieczenia obowiązkowego, marża banku podana w umowie została podwyższona o 0,05% w stosunku rocznym. Bank obniży marżę po otrzymaniu zawiadomienia o prawomocnym wpisie hipoteki. Dodatkowo w § 3 ust. 4.1. umowy wskazano, że marża banku może zostać podwyższona o 0,4 % w przypadku nie zapewnienia przez powoda wpływów na rachunek oszczędnościowo – rozliczeniowy w wysokości 2.000 zł miesięcznie oraz w przypadku odstąpienia lub wypowiedzenia umowy ubezpieczenia spłaty kredytu.

Bank wskazał, również, w § 3 ust. 4.1. umowy, że w przypadku zawarcia za pośrednictwem banku umowy ubezpieczenia nieruchomości, będącej przedmiotem zabezpieczenia umowy, marża może zostać obniżona o wartość obniżki obowiązującej na moment zawarcia umowy ubezpieczenia.

W § 8 ust. 2 lit.g., h., i. kredytobiorca oświadczył, że jest świadom ryzyka związanego z zaciągniętym zobowiązaniem kredytowym; dokonał wyboru oferty kredytu w złotych opartego na zmiennej stopie procentowej mając pełną świadomość ryzyka związanego ze zmienną stopą procentową, został również poinformowany przez pracownika banku o ryzyku i skutkach wynikających ze zmiennej stopy procentowej i jest w pełni świadomy ich ponoszenia; jest świadomy, iż wskaźnik jego miesięcznych obciążeń do dochodu wykazanego do obliczenia zdolności kredytowej przekracza 40 %, został o tym fakcie poinformowany przez pracownika banku i jest świadom związanego z tym podwyższenia ryzyka z uwagi na długi okres kredytowania oraz niekorzystnego wpływu na możliwość realizacji ewentualnych zwiększonych wydatków w trakcie okresu kredytowania.

W paragrafie 16 umowy wymieniono załączniki stanowiące integralną część umowy.

W paragrafie 18 umowy kredytobiorca oświadczył, że:

a)  otrzymał formularz informacyjny dotyczący kredytu hipotecznego zgodnie z ustawą z dnia 23 marca 2017r. o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami,

b)  uzyskał wszelkie wyjaśnienia dotyczące treści informacji przekazanych przed zawarciem umowy, również treści postanowień umowy w sposób umożliwiający podjęcie decyzji dotyczącej zaciągniętego zobowiązania,

c)  uzyskał wszelkie informacje niezbędne do podjęcia decyzji w zakresie zaciągniętego zobowiązania kredytowego oraz wszystkie wyjaśnienia do zgłaszanych wątpliwości,

d)  zapoznał się z treścią umowy

dowód: umowa o mieszkaniowy kredyt budowlano – hipoteczny w złotych nr (...) wraz z załącznikami k. 44 – 53, 209 - 220

Pismem z dnia 23 stycznia 2023r. powódka złożyła reklamację wzywając pozwanego o zapłatę kwoty 26.000 zł tytułem nienależnie pobranych rat kapitałowo – odsetkowych w okresie od 30 marca 2021r. do 23 stycznia 2023r. dowód: reklamacja k. 40 – 41

Ustaleń w zakresie przedstawionego powyżej stanu faktycznego, przyjętego za podstawę do przeprowadzonych w dalszej części rozważań prawnych, Sąd dokonał w oparciu o wszechstronną analizę całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w zakresie w pełni realizującym inicjatywę dowodową stron, kierując się przy tym dyrektywami określonymi w art. 233 § 1 k.p.c. Z zeznań powódki wynika, że nie przeczytała umowy kredytowej przed podpisaniem, a jedynie sprawdziła swoje dane osobowe. Podobnie było z wnioskiem kredytowym, formularzami informacyjnymi, decyzją kredytową. Powódka nie miała też pytań do doradcy w chwili podpisywania umowy. Sąd dał wiarę tym zeznaniom, jednakże nie mają one żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy bowiem obowiązek informacyjny jaki spoczywa na bankach w ramach zawierania umów z konsumentami nie zwalnia tych ostatnich z obowiązku działania z należytą starannością. Sąd w oparciu o przepis art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. pominął wnioski stron o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, albowiem okoliczności, na jakie miał być przeprowadzony zgodnie ze sformułowanymi tezami dowodowymi nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, a przeprowadzenie tego dowodu skutkowałoby przedłużeniem procesu.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo główne i ewentualnie nie zasługiwały na uwzględnienie.

Zdaniem Sądu strona powodowa posiada interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. w ustaleniu treści stosunku prawnego łączącego ją z pozwanym bankiem w zakresie w jakim domaga się ustalenia bezskuteczności części klauzul umownych. Wprawdzie kredytobiorca jest uprawniony do wystąpienia przeciwko bankowi z roszczeniem o zapłatę kwoty z tytułu nienależnego świadczenia spełnionego w wykonaniu bezskutecznej czynności prawnej i tak też powódka postąpiła. Jednak brak ustalenia na przyszłość faktu niezwiązania kredytobiorcy poszczególnymi postanowieniami umowy spowoduje, że w świetle stanowiska banku istnieje bardzo znaczne ryzyko, że musiałaby w dalszym ciągu ponosić koszt kredytu wskazany w umowie. Dopiero stwierdzenie w wyroku, że postanowienia umowne kredytu są nieważne lub bezskuteczne, gwarantuje zwolnienie strony powodowej od obowiązku regulowania rat kredytu w przyszłości w wysokości zawyżonej. Na dzień dzisiejszy nie jest możliwe ze strony konsumenta wytoczenie żadnego innego powództwa, które zwalniałoby go z obowiązku dalszego płacenia rat kredytu w zawyżonej jego zdaniem wysokości. Zatem po stronie powodowej występuje obecnie obiektywnie stan niepewności, co do kształtu stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu, zaś wydanie rozstrzygnięcia o ustaleniu zgodnie z wnioskiem kredytobiorcy, doprowadziłoby do usunięcia tej niepewności i zapewniło im ochronę prawnie uzasadnionych interesów.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe, w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia spornej umowy pomiędzy powodami a pozwanym, przez umowę kredytu bankowego bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

W myśl art. 69 ust. 2 Prawa bankowego, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:

1) strony umowy,

2) kwotę i walutę kredytu,

3) cel, na który kredyt został udzielony,

4) zasady i termin spłaty kredytu,

5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany,

6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu,

7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu,

8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,

9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje,

10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Przepis art. 58 k.c. stanowi, że nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy (art. 58 § 1 k.c.). Nieważna jest również czynność sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 k.c.). Czynność prawna jest sprzeczna z ustawą, gdy jej treść jest formalnie i materialnie niezgodna z bezwzględnie obowiązującym przepisem prawa. Nieważność czynności prawnej może wynikać nie tylko z wyraźnej dyspozycji przepisu, ale także z natury zobowiązania. W takim przypadku czynność prawna jest nieważna od początku (ab initio) i z mocy prawa (ipso iure) - bez konieczności powoływania się na ten fakt, a orzeczenie sądu stwierdzające nieważność czynności prawnej ma charakter deklaratywny. Ponadto, nieważna czynność prawna nie wywołuje żadnych skutków prawnych, które miały się z nią wiązać.

Zarówno fakt zawarcia umowy, jak i zakres praw i obowiązków umownych, w sposób jednoznaczny wynikają z dokumentów zaoferowanych jako dowody w sprawie. Podpisana przez strony umowa kredytu spełnia wszystkie ustawowe wymogi wynikające z treści art. 69 ust. 1 i 2 ustawy Prawo bankowe, w szczególności spełniała wymogi z art. 69 ust. 2 pkt 2 i 5 Prawa bankowego. Strony określiły w umowie kredytu kwotę kredytu, walutę kredytu, jego przeznaczenie, okres kredytowania, terminy i zasady jego zwrotu przez powódkę, a także wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany.

Nie sposób również wywodzić, aby będąca przedmiotem sporu umowa kredytu była niezgodna z zasadami współżycia społecznego. W świetle okoliczności sprawy, tj. pozyskania przez stronę powodową kredytu w celu zaspokojenia jej potrzeb mieszkaniowych, Sąd nie doszukał się żadnych okoliczności wskazujących na to, że pozwany bank wykorzystał w jakikolwiek sposób swoją pozycję w celu związania strony powodowej długoletnim zobowiązaniem mającym przynosić tylko jemu korzyści i aby zamieszczenie w umowie klauzuli zmiennego oprocentowania naruszało jakiekolwiek zasady współżycia społecznego. Świadczenia stron nie pozostają w żadnej rażącej dysproporcji, a oprocentowanie kredytu - zmienne w czasie - może przynosić korzyści również kredytobiorcom, np. w okresie wyższej inflacji, kiedy jej stopa przekracza wysokość oprocentowania kredytu, czy ujemnych stóp WIBOR, które jeszcze w jego historii nie miały miejsca, ale nie jest to wykluczone.

Powódka powoływała się na abuzywność postanowień umownych, odnoszących się do zmiennej stopy procentowej ustalanej w oparciu o wskaźnik WIBOR, które jako naruszające art. 385 ¹ i 385 ³ k.c. (nieuzgodnione indywidualnie, niejednoznaczne, nieprecyzyjne i nieprzejrzyste, kształtujące prawa konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interes kredytobiorcy) winny zostać wyeliminowane z umowy. Ponadto powołała się na wadliwość wskaźnika WIBOR oraz brak rzetelnej i precyzyjnej informacji o konsekwencjach i skali ryzyka zmiennej stopy procentowej.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. § 2 - Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. § 3 - Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. § 4 - Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Klauzulą niedozwoloną jest postanowienie umowy zawartej z konsumentem (lub wzorca umownego), które spełnia (łącznie) wszystkie przesłanki określone w przepisie art. 385 ¹ k.c.:

1) nie jest postanowieniem uzgodnionym indywidualnie,

2) nie jest postanowieniem w określającym główne świadczenia stron;

3) kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Zgodnie z art. 4 ust 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, o ile warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem.

W niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości, że powódka zawarła umowę jako konsument, a postanowienia umowy w zakresie oprocentowania oparte były na wzorcu i nie były indywidualnie uzgadniane. Samo to jednak nie przesądza o bezskuteczności tych postanowień.

W pierwszym rzędzie podnieść należy, że postanowienie umowne dotyczące zmiennej stopy procentowej opisanej jako suma wysokości wskaźnika referencyjnego WIBOR 6M oraz wysokości stałej marży wskazanej w umowie kredytu reguluje wynagrodzenie banku - zarzuty powódki dotyczą zatem postanowień określających główne świadczenia stron w rozumieniu art. 358 ¹ § 1 k.c.

Trybunał Sprawiedliwości w licznych orzeczeniach stwierdził, że za główny przedmiot umowy należy uznawać postanowienia określające podstawowe świadczenia stron w ramach danego stosunku prawnego, które charakteryzują tę umowę. Test ten należy przeprowadzać nie tylko z perspektywy ogólnej charakterystyki całości umowy i jej poszczególnych postanowień, lecz także z uwzględnieniem kontekstu prawnego i faktycznego danego stosunku prawnego (por. wyrok C-26/13, Kásler i Káslerné Rábai, pkt 51–52, i wyrok C-143/13, Matei, pkt 54). Mając na względzie powyższe wskazówki wynikające z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, wydaje się, że klauzula zmiennego oprocentowania stanowi główny przedmiot umowy stron w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG. Klauzula zmiennego oprocentowania odnosi się wprost do podstawowego świadczenia kredytobiorcy, ponieważ umowa kredytu jest zawsze czynnością prawną odpłatną. Zgodnie bowiem z art. 69 ust. 1 pr. bank. kredytobiorca ma obowiązek zwrotu sumy wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji za udzielony kredyt. Analizowana klauzula kształtuje bowiem wysokość poszczególnych rat odsetkowych, wpływając bezpośrednio na wynagrodzenie dla banku za korzystanie z kapitału. Uzależnienie wysokości odsetek od wahań wskaźnika referencyjnego WIBOR w oczywisty sposób charakteryzuje również umowę kredytu o zmiennej stopie procentowej, wyznaczając jej specyfikę. Za pomocą klauzuli odwołującej się do wskaźnika WIBOR wprowadza się rynkowy element ryzyka zmiany stopy procentowej, które oddziałuje na prawa i obowiązki kredytobiorcy.

Z uwagi na charakter normatywny klauzuli zmiennego oprocentowania może ona podlegać kontroli pod kątem jej niedozwolonego charakteru wyłącznie w bardzo ograniczonym zakresie. Dzieje się tak niezależnie od tego, czy wskaźnik referencyjny WIBOR stanowi jedynie kryterium zmiany oprocentowania, czy jest on elementem większej całości (np. WIBOR + dodatkowy wskaźnik korygujący). Niemniej w sytuacji, gdy na zmienną stopę procentową składa się kilka elementów, wówczas każdy z nich podlega odrębnemu badaniu pod kątem niedozwolonego charakteru, ponieważ pełni w umowie samodzielną funkcję, z uwzględnieniem jednak art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG. Tego rodzaju elementy dodatkowe niezależne od kryteriów obiektywnych uznaje się bowiem za formę dodatkowego wynagrodzenia dla banku.

Problem zakresu badania hipotetycznej abuzywności klauzuli zmiennego oprocentowania opartej na WIBOR ma również drugi aspekt, niezwiązany bezpośrednio ze stosowaniem konsumenckiej dyrektywy 93/13/EWG. Kwestia ta obejmuje również zakres związania sądu cywilnego wydaną uprzednio ostateczną decyzją administracyjną. Wskaźnik WIBOR podlega bowiem obecnie restrykcyjnym regulacjom rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1011 z 8.06.2016 r. w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych i zmieniające dyrektywy 2008/48/WE i 2014/17/UE oraz rozporządzenie (UE) nr 596/2014 (Dz.Urz. UE L 171, s. 1, ze zm.) – dalej rozporządzenie BMR, które w przeważającej części weszło w życie 1 stycznia 2018r. Odtąd udzielenie zezwolenia na administrowanie określonymi wskaźnikami referencyjnymi, które będą następnie stosowane w instrumentach i umowach finansowych, wymaga uzyskania decyzji administracyjnej wydanej przez właściwy do tego organ w odpowiedniej procedurze (art. 34 i n. rozporządzenia BMR).

WIBOR od wielu lat jest powszechnie dostępnym, uznanym i stosowanym wskaźnikiem referencyjnym stanowiącym podstawę wyznaczania oprocentowania dla większości kredytów o zmiennym oprocentowaniu udzielanych przez polskie banki, a także stawką bazową dla obligacji i instrumentów pochodnych. Wyznaczany jest jako średnia arytmetyczna wielkości oprocentowania podawanych przez największe banki działające w Polsce, które są uczestnikami panelu WIBOR, po odrzuceniu wielkości skrajnych. WIBOR nie jest oparty na rzeczywistych transakcjach pomiędzy bankami, ale na przybliżeniach które wynikają z modeli matematycznych, które jednak nie mają charakteru abstrakcyjnego. WIBOR 6M odpowiada na pytanie jaka jest możliwa cena po jakiej jeden bank mógłby zaoferować drugiemu bankowi założenie depozytu na określony termin 6 miesięcy. Jest też ściśle powiązany ze stopą procentową NBP. Proces wyznaczania WIBOR-u jest szczegółowo regulowany przez Regulamin Fixingu. Do 29 czerwca 2017r. Administratorem stawek WIBID i WIBOR było Stowarzyszenie Rynków Finansowych ACI Polska, obecnie - GPW Benchmark S.A. Ten ostatni podmiot działa na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego wydanego w oparciu o art. 34 Rozporządzenia o Wskaźnikach Referencyjnych i jest wpisany do rejestru ESMA. Działalność GPW Benchmark S.A. jest działalnością reglamentowaną, tj. wykonywaną na podstawie zezwolenia udzielonego przez KNF wydanego w oparciu o art. 34 rozporządzenia BMR, art. 104 § 1 k.p.a. w zw. z art. 11 ist. 1i 5 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym. GPW Benchmark S.A. jest wpisany do rejestru administratorów i wskaźników referencyjnych Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (Dziennik Urzędowy Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 17 grudnia 2020r. poz. 32 – decyzja KNF). Jak zostało wyjaśnione w stanowisku UKNF, w toku postępowania w przedmiocie udzielenia GWP Benchmark S.A. zezwolenia na prowadzenie działalności jako administrator wskaźników referencyjnych KNF dokonała weryfikacji i oceny metody opracowania wskaźnika referencyjnego WIBOR i uznała, że jest ona zgodna z przepisami BMR, co było przesłanką udzielenia zezwolenia.

Sąd Najwyższy konsekwentnie przyjmuje, że z chwilą, gdy decyzja administracyjna staje się ostateczna (art. 16 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego), wiąże ona każdy sąd w postępowaniu cywilnym, co zasadniczo wyłącza dopuszczalność badania prawidłowości wydania decyzji o udzieleniu GWP Benchmark S.A. zezwolenia na prowadzenie działalności jako administrator wskaźników referencyjnych stóp procentowych (por. wyroki SN z 3.03.2004 r., III CK 256/02, LEX nr 599782; z 27.09.2012 r., III CSK 149/12, LEX nr 1250569). W ocenie Sądu Najwyższego, nawet jeśli ostateczna decyzja administracyjna ma wpływ na stosunki cywilnoprawne, ewentualna jej sądowa weryfikacja ma charakter wyjątkowy i ogranicza się wyłącznie do ustalenia tak dalece idących wad proceduralnych, które dyskwalifikują decyzję jako akt administracyjny (por. wyrok SN z 16.02.2017 r., I CSK 679/15, LEX nr 2281276).

Jeśli zatem Komisja Nadzoru Finansowego w ramach swojej właściwości wydała ostateczną decyzję w przedmiocie udzielenia zezwolenia na administrowanie wskaźnikiem referencyjnym WIBOR, ponieważ w toku postępowania administracyjnego przesądziła, że spełnia on wszystkie wymogi wynikające z rozporządzenia BMR, wówczas sąd nie może, także stosując przesłanki z art. 385 ¹ k.c., podejmować własnych ustaleń faktycznych prowadzących do badania, w jakim stopniu wartość wskaźnika referencyjnego WIBOR oparto na rzeczywistych transakcjach, a w jakim stopniu na innym typie danych wejściowych.

Związanie ostateczną decyzją administracyjną polega tutaj na faktycznym wyłączeniu spod sądowej kontroli przesłanek wyliczania wskaźnika referencyjnego, ponieważ rozstrzygnięcie organu administracji przesądza o zgodności metodologii tego wskaźnika z powszechnie obowiązującymi normami prawnymi (rozporządzeniem BMR).

W dniu 17 grudnia 2020r. Komisja Nadzoru Finansowego wydała decyzję w sprawie udzielenia spółce GPW Benchmark zezwolenia na prowadzenie działalności jako administrator wskaźników referencyjnych stóp procentowych, w tym kluczowych wskaźników referencyjnych (sygn. DAS-DASZ2.4000.2.2019) (Dz.Urz. KNF, poz. 32). W konsekwencji ex lege dla umów kredytu ze zmienną stopą procentową opartą na wskaźniku WIBOR zawartych po 17 grudnia 2020r. test abuzywności może zostać ograniczony wyłącznie do okoliczności towarzyszących zawarciu konkretnej umowy między konsumentem a bankiem. W indywidualnej sprawie test ten nie obejmuje więc faktu zastosowania przez bank określonego wskaźnika referencyjnego i sposobu kształtowania jego wysokości, jeśli została wydana ostateczna decyzja w przedmiocie zezwolenia na jego administrowanie.

Bank wypełnił w całości obowiązki informacyjne wobec powódki. We wniosku kredytowym powódka podpisała oświadczenie, że jest świadoma, że oprocentowanie kredytu jest zmienne i w okresie obowiązywania umowy może ulec podwyższeniu w związku ze wzrostem stopy referencyjnej WIBOR, co spowoduje podwyższenie kwoty spłacanej przez nich raty. We wniosku kredytowym znajduje się także oświadczenie dotyczące ryzyka związanego z zaciągniętym zobowiązaniem. Do wniosku dołączono formularz informacyjny podający wszystkie istotne elementy przyszłej umowy, wyjaśniający zasady ustalania oprocentowania, zawierający pouczenia odnośnie praw konsumenta, informację o górnej granicy oprocentowania. Informacje o treści przeszłej umowy kredytowej zawierała także decyzja kredytowa. Do decyzji kredytowej były dołączone formularze informacyjne podające wszystkie istotne elementy przyszłej umowy, wyjaśniające zasady ustalania oprocentowania. Nadto powódka otrzymała projekt umowy kredytowej.

Obowiązek informacyjny jaki spoczywa na bankach w ramach zawierania umów z konsumentami nie zwalnia tych ostatnich z obowiązku działania z należytą starannością. Jednocześnie obowiązkowi informacyjnemu banku odpowiada istniejący po stronie konsumenta obowiązek zapoznania się z udzielonymi informacjami i przyjęcia ich do wiadomości, a następnie rozważenia własnego interesu w kontekście posiadanej wiedzy. Bank natomiast nie ma żadnej możliwość sprawdzenia, czy informacje zostały przez konsumenta przyjęte do świadomości i zrozumiane. Brak inicjatywy konsumenta w razie niezrozumienia otrzymanych informacji nie może obciążać banku, który dodatkowo nie ma możliwości przymusić klienta do wysłuchania i przyjęcia niechcianych pouczeń. Odwoływanie się do braku informacji w sytuacji, gdy informacje te zarówno ustnie, jak i pisemnie zostały przekazane, tyle że na skutek braku staranności wymaganej od przeciętnego konsumenta nie zostały odebrane nie może skutkować uznaniem niedopełnienia obowiązku informacyjnego; tak daleko ochrona konsumentów sięgać nie może. Granicą bowiem ochrony ich praw jest dochowanie staranności, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca.

Stawki WIBOR publikowane są i były w serwisach internetowych takich jak Bloomberg, Reuters, rp.pl, czy samej GPW Benchmark, a więc są ogólnodostępne. Ogólnodostępną jest i była również informacja o tym, jak jest wyliczany. Ogólnodostępność tych informacji oznacza, że każdy kredytobiorca ma możliwość z łatwością zapoznania się z nimi przed zawarciem umowy kredytu, w tym o jego historycznych poziomach, które mogą dać konsumentowi wyobrażenie o możliwym wzroście raty na skutek wzrostu tego wskaźnika (por. tezę 58 i 60 wyroku TSUE C-265/22).

Mając powyższe ustalenia i rozważania na względzie Sąd oddalił powództwo główne i ewentualne. O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., zasądzając na rzecz pozwanego koszty zastępstwa procesowego.

Gliwice, dnia 22 lipca 2024r.

SSO Katarzyna Banko

.