Pełny tekst orzeczenia

WYROK CZĘŚCIOWY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 czerwca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Agnieszka Nakwaska-Szczepkowska

Protokolant: sekretarz sądowy Karolina Stańczuk

po rozpoznaniu w dniu 13 czerwca 2024 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) S.A. z siedzibą w K.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W., Skarbowi Państwa - Generalnemu Dyrektorowi Dróg Krajowych i Autostrad, M. G. i E. F.

o zapłatę

I.  oddala powództwo w stosunku do (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W., M. G. i E. F.;

II.  zasądza od (...) S.A. z siedzibą w K. tytułem zwrotu kosztów procesu:

- na rzecz (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w (...) 417 (pięć tysięcy czterysta siedemnaście) złotych;

- na rzecz M. G. 5 417 (pięć tysięcy czterysta siedemnaście) złotych;

- na rzecz E. F. 5 517 (pięć tysięcy pięćset siedemnaście) złotych.

Sędzia Agnieszka Nakwaska-Szczepkowska

Sygn. akt I C 41/24

UZASADNIENIE

wyroku częściowego z dnia 13 czerwca 2024 r.

Pozwem z dnia 6 grudnia 2018 r., złożonym do Sądu Okręgowego w Krakowie, powód (...) sp. z o.o. z siedzibą w K. (obecnie (...) S.A. z siedzibą w K.) wniósł o zasądzenie solidarnie od pozwanych (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W., Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad, M. G. oraz E. F. na rzecz powoda kwoty 80.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 16 listopada 2018 r. do dnia zapłaty, zaznaczając, że jest to część roszczenia, wynikającego z bezprawnej wypłaty przez pozwany bank na rzecz pozwanego Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad środków z gwarancji bankowej w kwocie 438.027,45 zł.

Powód wskazał, że na jego zlecenie (...) Bank (...) S.A. (poprzednik prawny pozwanego (...) Bank (...) S.A.) wystawił w dniu 6 czerwca 2012 r. gwarancję bankową, w ramach której jako beneficjent został pierwotnie wskazany podmiot określony jako „Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w W.”. Gwarancja bankowa zabezpieczała umowę nr (...) z dnia 20 października 2008 r., której przedmiotem było opracowanie przez Wykonawcę dokumentacji projektowej rozbudowy drogi krajowej nr (...) do parametrów drogi ekspresowej na odcinku W. – granica województwa (...). Jako Wykonawca w rozumieniu gwarancji określone zostało konsorcjum firm: powód jako lider konsorcjum i (...) Sp. z o.o. w W. jako partner konsorcjum. Natomiast sama gwarancja została wystawiona wyłącznie na zlecenie powoda. Gwarancja obejmowała zobowiązanie Banku do zapłaty kwoty nie przekraczającej 438.027,45 zł w przypadku niewykonania przez Wykonawcę zobowiązań określonych w zabezpieczonej umowie albo do zapłaty kwoty nie przekraczającej 131.408,24 zł w przypadku niewykonania umownych zobowiązań z tytułu gwarancji jakości. W obu wypadkach Bank miał wypłacić środki w przypadku zgłoszenia w terminie pisemnego żądania przez beneficjenta wraz ze wskazaniem, na czym polegało niewykonanie zobowiązań zgodnie z umową.

Wszelkie zmiany umowy zabezpieczonej, mające wpływ na obowiązki Wykonawcy, których wykonanie zabezpieczała gwarancja, wymagały pisemnej zgody Banku jako wystawcy gwarancji.

Gwarancja była kilkukrotnie zmieniana aneksami. Jako beneficjenta gwarancji ostatecznie określono Skarb Państwa – Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad w zakresie działalności Oddziału w W. oraz Oddziału w B.. Gwarancja w ostatecznym brzmieniu zmienionym aneksami jako umowę zabezpieczoną w dalszym ciągu wskazywała umowę z 20 października 2008 r., bez wymienienia aneksów do tej umowy.

Pismem z dnia 16 października 2018 r. Bank (...) przekazał do poprzednika prawnego pozwanego banku sporządzone w dniu 11 października 2018 r. przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w B. jako beneficjenta wezwanie do zapłaty z ww. gwarancji bankowej kwoty 438.027,45 zł w terminie 14 dni od doręczenia wezwania, wraz z informacją, że podpisy złożone na owym wezwaniu, zgodnie z posiadanymi przez (...) dokumentami, należą do osób uprawnionych do składania oświadczeń woli w imieniu Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w B.. W treści ww. wezwania wskazano, że Wykonawca – powód oraz (...) Sp. z o.o. nie wypełnili swoich zobowiązań z tytułu należytego wykonania umowy z 20 października 2008 r. poprzez niedoszacowanie w części przedmiarowo-kosztorysowej zobowiązań wynikających z umowy i dostarczonej dokumentacji, co doprowadziło do wzrostu kosztów robót.

W odpowiedzi na powyższe wezwanie poprzednik prawny pozwanego banku w dniu 15 listopada 2018 r. dokonał pobrania kwoty 438.027,45 zł z rachunku powodowej spółki i dokonał jej wypłaty na rzecz pozwanego Skarbu Państwa – Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad.

Powód zarzucił, że w rzeczonym wezwaniu wskazano okoliczności niezgodne z prawdą, o czym zdaniem powoda świadczy fakt, że Skarb Państwa - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad do czasu złożenia pozwu:

- nie zgłosił powodowi żadnych skonkretyzowanych wad wykonanej na podstawie umowy 20 października 2008 r. dokumentacji;

- nie wezwał powoda do zapłaty żadnych kwot związanych z tymi rzekomymi wadami, a więc na datę wezwania żadne kwoty nie mogły być „należne i wymagalne” jak podano w jego treści;

- nie wykazał wobec powoda poniesienia jakichkolwiek konkretnych kosztów mających rzekomo wynikać z „niedoszacowania zobowiązań” w dokumentacji wykonanej na podstawie umowy z 20 października 2008 r.

Powód zaprzeczył jednocześnie twierdzeniom powołanym w ww. wezwaniu, w szczególności w zakresie zarzutu niewykonania, czy wad dokumentacji sporządzonej w wykonaniu umowy z dnia 20 października 2008 r.

Niezależnie od tego, zdaniem powoda wezwanie obarczone było wadami skutkującymi jego bezskutecznością, bowiem:

- w treści Gwarancji nadanej ostatnim aneksem nr (...) jako beneficjenta gwarancji określono „Skarb Państwa – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad w zakresie działalności Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w W. oraz Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w B.”, zatem wezwanie, aby było skuteczne, powinno pochodzić od obu tych oddziałów;

- umowa z 20 października 2008 r. zawarta została z Generalną Dyrekcją Dróg Krajowych i Autostrad – Oddział w W., dopiero na skutek aneksowania tej umowy wprowadzono do jej treści Oddział w B.; tymczasem gwarancja zabezpieczała umowę z 20 października 2008 r. bez uwzględnienia aneksów do niej;

- zmiany umowy z 20 października 2008 r. wymagały pisemnej zgody banku, a zgody takiej nie było;

- żądanie wypłaty kwot z gwarancji stanowi czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu, a zatem osoby, które podpisały wezwanie (M. G. jako D. Oddziału i E. F. jako Z. Dyrektora Oddziału), powinny legitymować się pełnomocnictwem rodzajowym;

- w wezwaniu błędnie określono partnera konsorcjum jako (...) Sp. z o.o.;

- w wezwaniu nie wskazano okoliczności stanowiących niewykonanie zobowiązań zgodnie z zabezpieczoną umową, co było warunkiem formalnym wystąpienia z wezwaniem; całość dokumentacji dla odcinka I, w tym dokumentacja przedmiarowo-kosztorysowa, została bowiem wykonana do 28 lutego 2015 r.; rzekome wady już wykonanych zobowiązań nie stanowią „niewykonania zobowiązania”.

Skierowanie wezwania w oparciu o nieistniejące okoliczności, nie mogące w ogóle stanowić niewykonania umowy w rozumieniu gwarancji, stanowiło, zdaniem powoda, nadużycie gwarancji oraz delikt w rozumienia prawa cywilnego, którego dopuścił się pozwany Skarb Państwa - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, reprezentowany przez pozwanych M. G. oraz E. F.. Ci ostatni, jak podniósł powód, świadomie poświadczyli w wezwaniu nieprawdę, w celu osiągnięcia nienależnej korzyści majątkowej przez Skarb Państwa. Z kolei pozwany bank (jego poprzednik prawny) wypłacił kwotę 438.027,45 zł na rzecz pozwanego Ad. 2, mimo że treść wezwania i okoliczności sprawy wskazywały na brak zachowania warunków określonych w gwarancji. Poprzednik prawny pozwanego banku został przy tym powiadomiony przez powoda o wadach wezwania poprzez doręczenie mu odpisu wniosku powoda o udzielenie zabezpieczenia, a postanowieniem z dnia 15 listopada 2018 r. Sąd Okręgowy w Krakowie wniosek ten uwzględnił i zakazał bankowi wypłaty środków z gwarancji (sygn. IX GCo 218/18).

Zdaniem powoda, każdy z pozwany popełnił czyn niedozwolony, co uzasadnia odpowiedzialność solidarna pozwanych wobec powoda za poniesioną przez powoda szkodę zgodnie z art. 441 § 2 k.c. W odniesieniu do pozwanego Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad jako ewentualną podstawę odpowiedzialności powód wskazał art. 405 i n. k.c.

( pozew – k. 3-12)

Pozwany M. G. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podniósł, że umowa na opracowanie dokumentacji projektowej (...) W. – granica województwa (...) została zawarta, gdy jeszcze nie pracował u pozwanego SP – (...). Przed podjęciem decyzji analizowany był stan faktyczny i prawny przez pracowników i współpracowników merytorycznych (...) Oddział w B.. Z uzyskanych w tamtym czasie informacji i dokumentów wynikało, że wskutek działań i zaniechań powodowej spółki zaistniały przesłanki do zatrzymania gwarancji. Zaprzeczył, aby celem jego działania było osiągnięcie korzyści przez (...) i spowodowanie bezprawnych działań pozwanego banku. Zwrócił uwagę, że błędy dotyczące realizacji robót prowadzonych na podstawie projektu przygotowanego przez powoda były przez wykonawców zgłaszane do (...) Oddział w B. już od początku wykonawstwa. (...) Oddział w B. po analizie zgłaszanych uwag wzywał projektanta do poprawy błędów. Powód kwestionował zgłoszenia lub opieszale reagował na wezwania, konieczne było wielokrotne wzywanie do naprawy błędów. Z uzyskanych informacji wynikało, że kwoty, które (...) Oddział w B. musiała dopłacić wykonawcom, wielokrotnie przekraczały kwotę gwarancji. Błędy wykonawcy zostały potwierdzone przez pracowników Wydziału (...), (...), jak i (...) Kontraktu. Zasadne było zatem zajęcie gwarancji.

Niezależnie od powyższego, pozwany zwrócił uwagę, że wykonał czynności jako pracownik GDDKiA, podnosząc zarzut braku legitymacji procesowej biernej po jego stronie.

( odpowiedź na pozew M. G. – k. 205-209)

Pozwana E. F. wniosła o odrzucenie pozwu, ewentualnie o oddalenie powództwa wobec niej w całości oraz o zasądzenie od powoda na jej rzecz zwrotu kosztów procesu, wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych, bądź według złożonego spisu kosztów.

Pozwana podniosła, że przedstawiona gwarancja bankowa była tzw. gwarancją samoistną, której podstawową cechą jest samodzielność zobowiązania gwaranta oraz oderwanie tego zobowiązania od stosunku podstawowego, będącego przyczyną udzielenia gwarancji. Dla bytu i zakresu zobowiązania gwaranta wynikającego z umowy gwarancji nieakcesoryjnej nie ma znaczenia istnienie i wysokość zobowiązania wykonawcy z umowy łączącej go z zamawiającym. Takich elementów nie musiał wykazywać SP – GDDKiA, składając żądanie zapłaty środków z gwarancji.

Niezależnie od powyższej argumentacji pozwana podkreśliła, że wezwanie do zapłaty zostało prawidłowo odpisane przez nią jako p.o. (...) w B. ds. ekonomiczno-finansowych oraz M. G. jako (...) w B. ds. inwestycji, a ciąg pełnomocnictw został włączony do wezwania w formie notarialnie poświadczonej. Pozwana podpisała owo wezwanie, działając na wniosek przedstawicieli wydziałów merytorycznych odpowiedzialnych za wykonanie umowy z 20 października 2008 r. i za wykonanie robót na podstawie dokumentacji sporządzonej na podstawie tej umowy przez konsorcjum.

W ocenie pozwanej wątpliwe jest samo zaistnienie szkody po stronie powódki oraz związek pomiędzy domniemaną szkodą a działaniem pozwanej. Pozwana działała jako jeden z pełnomocników SP – GDDKiA, a działanie to było spowodowane wnioskiem pracowników wydziałów wewnętrznych pozwanego SP – GDDKiA, tj. Wydziału (...) oraz Wydziału (...) (wniosek z dnia 10 października 2018 r. o zajęcie przedmiotowej w sprawie gwarancji). Zwróciła również uwagę, że przepis art. 441 k.c. jest wyłączony w stosunkach pracy w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie hipoteza art. 120 § 1 k.p., a w takich sytuacjach ewentualny poszkodowany powinien dochodzić odszkodowania jedynie od pracodawcy.

( odpowiedź na pozew E. F. – k. 217-222v)

Pozwany (...) Bank (...) S.A. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany wskazał, że wystawiona została gwarancja dobrego wykonania umowy, a w związku z tym oświadczenie beneficjenta winno było zawierać oświadczenie, że wykonawca nie wypełnił swoich zobowiązań z tytułu należytego wykonania umowy. Nie jest zatem zasadne stanowisko powoda, że wyłącznie niewykonanie przez wykonawcę w ogóle całości lub części jego zobowiązania z umowy miało stanowić podstawę żądania wypłaty z gwarancji.

Bank zaznaczył, że jego poprzednik prawny nie sporządzał odrębnych pisemnych zgód na zmiany Umowy nr (...) między powódką i pozwanym SP – GDDKiA, jednak aneksy te były mu przekładane, bank zapoznawał się z nimi i wyrażał zgodę na ich treść, co każdorazowo znajdowało wyraz w akceptacji wniosków powoda o aneksowanie samej gwarancji.

Odnośnie do zarzutu, że żądanie wypłaty gwarancji powinno było być podpisane przez osoby uprawnione do składania oświadczeń woli w zakresie działalności zarówno Oddziału GDDKiA w W., jak i Oddziału GDDKiA w B., pozwany zwrócił uwagę, że uprawniony z przedmiotowej gwarancji pozostawał niezmiennie wyłącznie jeden podmiot, tj. Skarp Państwa – GDDKiA. Żądanie w imieniu GDDKiA jako beneficjenta mógł zgłosić również jeden z oddziałów, w zakresie działalności którego powstało roszczenie beneficjenta, tak jak to miało miejsce w niniejszej sprawie.

Odnośnie do zarzutu sposobu reprezentacji, pozwany podniósł, że zgłoszenie przez Oddział (...) żądania wypłaty z gwarancji w kwocie ok. 400.000 zł, a więc dokonanie czynności o bardzo umiarkowanej wielkości z punktu widzenia działalności Oddziału GDDKiA, a do tego posiadającej charakter czynności zachowawczej, trudno poczytywać za czynność przekraczającą zwykły zarząd.

Dalej pozwany bank stwierdził, że - biorąc pod uwagę charakter zobowiązania pozwanego jako gwaranta względem beneficjenta - bezprzedmiotowe względem banku pozostają liczne zarzuty i argumenty powoda w zakresie okoliczności dotyczących stosunku podstawowego. Bank podkreślił, że należy rozróżnić roszczenie z tytułu tworzącej stosunek podstawowy umowy zawartej między uprawnionym i beneficjentem od roszczenia beneficjenta z tytułu gwarancji wystawionej pierwotnie przez poprzednika prawnego pozwanego. Sposób wykazania roszczenia beneficjenta z gwarancji sprowadza się w istocie do formalnego zgłoszenia żądania wraz ze stosownym oświadczeniem o niewypełnieniu zobowiązań przez zleceniodawcę gwarancji. Pozwany bank – jako gwarant – nie był uprawniony do merytorycznego badania prawdziwości oświadczenia beneficjenta o niewypełnieniu zobowiązań przez wykonawcę, tj. uprawnionego.

( odpowiedź na pozew (...) Bank (...) S.A. – k. 250-254v)

Pozwany Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad również wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów procesu, według norm przepisanych, a w zakresie kosztów zastępstwa procesowego zasądzenie ich od powoda na rzecz pozwanego – Prokuratorii Generalnej RP.

Pozwany Skarb Państwa podniósł, że Wydział (...) oraz Wydział (...) skierowały do Dyrekcji Oddziału (...) w B. pismo o wyrażenie zgody na zajęcie gwarancji bankowej z uwagi na niewypełnienie przez wykonawcę swoich zobowiązań w zakresie należytego wykonania umowy nr (...). Wyjaśniono, że na etapie realizacji robót wynikły niedoszacowania w części przedmiarowo-kosztorysowej, wobec czego Skarb Państwa jako zamawiający wystosował wezwanie do zapłaty z gwarancji bankowej.

Dalej pozwany zarzucił brak pełnej legitymacji procesowej czynnej po stronie powoda, ponieważ powództwo wytoczone zostało przez jednego z członków konsorcjum, podczas gdy w jego skład wchodziła jeszcze jedna spółka.

Niezależnie od powyższego pozwany Skarb Państwa wskazał, że brak było po jego stronie bezprawności. Skorzystanie z gwarancji bankowej stanowiło realizację udzielonego przez wykonawcę na podstawie umowy nr (...) zabezpieczenia należytego wykonania umowy. Skorzystanie z przysługującego uprawnienia nie może zostać uznane za działanie bezprawne. Powód nie wykazał również wystąpienia po stronie pozwanego Skarbu Państwa przesłanki winy. Wezwanie z dnia 11 października 2018 r. spełniało wszystkie wymogi formalne określone w gwarancji. Zgodnie z wymogami gwarancji wskazano, na czym polegało niewypełnienie przez powoda zobowiązań z tytułu należytego wykonania umowy nr (...). Z uwagi na nieakcesoryjność i samodzielność udzielonej gwarancji w przypadku spełnienia wymogów formalnych, bez znaczenia dla możliwości jej wypłaty są okoliczności podnoszone przez powoda dotyczące realizacji zobowiązania podstawowego. Wezwanie do zapłaty z gwarancji zostało przy tym podpisane przez osoby uprawnione do składania oświadczeń woli w imieniu zamawiającego.

Niezależnie od powyższego, zdaniem pozwanego Skarbu Państwa powód nie wykazał, aby w rzeczywistości poniósł szkodę, ani w jakiej wysokości. Nie można również uznać, że spełniona została przesłanka wzbogacenia się inwestora kosztem powoda, gdyż środki uzyskane z gwarancji bankowej zostaną przeznaczone na pokrycie dodatkowych kosztów poniesionych na skutek wadliwości projektu opracowanego przez konsorcjum w ramach realizacji umowy zawartej z zamawiającym.

( odpowiedź na pozew SP – (...) k. 273-295)

Postanowieniem z dnia 20 sierpnia 2019 r. Sąd Okręgowy w Krakowie stwierdził swoją niewłaściwość miejscową i przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie.

(postanowienie z 20.08.2019 r. – k. 371)

Postanowieniem z dnia 5 grudnia 2019 r. Sąd Okręgowy w Warszawie rozpoznał wniosek pozwanej E. F. o odrzucenie pozwu, odmawiając odrzucenia pozwu.

(postanowienie z 05.12.2019 r. – k. 375)

W replice na odpowiedzi na pozew powód wskazał między innymi, że pozwani Ad. 3 i Ad. 4 nie podlegają ochronie na podstawie art. 120 k.p., gdyż ich działania, w szczególności poświadczenie nieistniejących okoliczności faktycznych, nie mieściło się w ich obowiązkach pracowniczych, a przy tym pracodawca nie jest podmiotem wyłącznie odpowiedzialnym za wyrządzoną szkodę, jeżeli wykonywanie obowiązków pracowniczych było jedynie okazją (sposobnością) do wyrządzenia szkody, co zachodzi zwłaszcza w razie winy umyślnej pracownika.

(replika – k. 388-397).

W piśmie z dnia 19 stycznia 2021 r. pozwany Skarb Państwa – GDDKiA podniósł, że po stronie powoda brak jest legitymacji procesowej czynnej, ponieważ składniki majątku stanowiące przedmiot niniejszego sporu zostały przeniesione przez spółkę (...) sp. z o,o, na nowo utworzoną spółkę (...) sp. z o.o. (obecnie (...) S.A.) na podstawie planu podziału z 28 marca 2018 r., przy czym (...) sp. z o.o. została spisana do rejestru 18 czerwca 2018 r. (zatem przed złożeniem pozwu inicjującego niniejsze postępowanie).

(pismo SP- (...) z 19.01.2021 r. – k. 516-525)

W piśmie z dnia 26 kwietnia 2022 r. powód wskazał, że wierzytelność o zwrot kwoty 438.027,45 zł (kaucji) wpłaconej przez powoda celem zabezpieczenia wierzytelności banku z tytułu ustanowienia gwarancji bankowej z 6 czerwca 2012 r. nie zostało przeniesione na (...) sp. z o.o. Powód wpłacił do banku przedmiotowa kaucję na mocy umowy o depozyt pieniężny z dnia 5 czerwca 2012 r. oraz umowy o depozyt pieniężny z dnia 28 lipca 2016 r. w łącznej kwocie 438.027,45 zł. Szkoda powoda równa jest wysokości wpłaconej kaucji, której kwota została potrącona przez bank z kwotą wypłaconej bezprawnie gwarancji.

(pismo powoda z 26.04.2022 r. – k. 662-665)

Do czasu zamknięcia rozprawy w zakresie odnoszącym się do pozwanych (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W., M. G. oraz E. F. stanowiska stron nie uległy zmianie. Pełnomocnik powoda doprecyzował przy tym, że:

- zdarzeniem wywołującym szkodę w odniesieniu do pozwanych Ad. 3 i Ad. 4 jest podpisanie przez tych pozwanych wezwania do wypłaty środków z gwarancji, przy czym podstawą prawną roszczenia powoda w stosunku do ww. jest art. 415 k.c.;

- w odniesieniu do pozwanego Skarbu Państwa zdarzeniem szkodzącym jest wystąpienie z wezwaniem wypłaty środków z gwarancji, zaś podstawą odpowiedzialności tego pozwanego jest art. 417 k.c., ewentualnie art. 405 k.c.;

- w odniesieniu do pozwanego banku zdarzeniem szkodzącym jest wypłaca środków z gwarancji na rzecz beneficjenta, a podstawą odpowiedzialności pozwanego jest art. 416 k.c.

( protokół skrócony rozprawy z 13.06.2024 r.– k. 1381-1384v)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 20 października 2008 r. pomiędzy konsorcjum firm: (...) sp. z o.o. z siedzibą w K. (obecnie (...) S.A. z siedzibą w K.) jako liderem konsorcjum i (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. jako partnerem konsorcjum, które to konsorcjum występowało jako Wykonawca, a Generalną Dyrekcją Dróg Krajowych i Autostrad Oddziałem w W. jako Zamawiającym, zawarta została umowa nr (...) , której przedmiotem było opracowanie dokumentacji projektowej rozbudowy drogi krajowej nr (...) do parametrów drogi ekspresowej na odcinku W. – granica województwa (...).

Wykonawca zobowiązał się wykonać i dostarczyć opracowanie stanowiące przedmiot umowy w terminie do dnia 30 listopada 2009 r., w tym: koncepcję programową, studium wykonalności, dokumentację do wniosku o wydanie decyzji o ustaleniu lokalizacji drogi wraz ze złożeniem należycie przygotowanego wniosku, dokumentację z nabywania praw do czasowego korzystania z nieruchomości oraz usytuowania urządzeń infrastruktury technicznej, projekt budowlany wraz ze złożeniem należycie przygotowanego wniosku o pozwolenie na budowę, projekt wykonawczy i dokumentację przetargową oraz uzyskanie ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budowę.

Na mocy § 5 umowy Wykonawca zobowiązał się do wystawienia gwarancji dobrego wykonania umowy w wysokości 435.192,30 zł (stanowiącej 3% kwoty wynagrodzenia brutto przewidzianego umową) w postaci gwarancji ubezpieczeniowej. Zaznaczono przy tym, że 70% wniesionego zabezpieczenia należytego wykonania umowy przeznacza się jako gwarancję zgodnego z umową wykonania robót, zaś 30% wniesionego zabezpieczenia jest przeznaczone na zabezpieczenie roszczeń z tytułu gwarancji jakości (ust. 3). Strony ustaliły, że wszelkie konsekwencje błędów projektowych spowodowanych przez wykonawcę, w tym również finansowe, ponosił wykonawca także na etapie realizacji robót (ust. 6).

Umowę w imieniu (...) Oddziału w W. podpisały dwie osoby fizyczne – D. ww. oddziału i zastępca Dyrektora Oddziału ds. (...).

(okoliczności bezsporne, umowa nr (...) – k. 103-106)

Umowa nr (...) była wielokrotnie aneksowana, przy czym ostatni aneks nr (...) z dnia 13 grudnia 2017 r. przewidywał, że Wykonawca zobowiązuje się wykonać i dostarczyć opracowanie stanowiące przedmiot umowy w terminie do dnia 30 sierpnia 2018 r., w tym:

a) Opracowanie na Odcinku I (Ia i Ib): wykonanie stabilizacji punktów granicznych pasa drogowego oraz przygotowanie dokumentacji formalno-prawnej dot. przejścia z mocy prawa własności nieruchomości na rzecz SP, tj. uzyskanie wpisów w księgach wieczystych;

b) Opracowanie na Odcinku II: wykonanie stabilizacji punktów granicznych pasa drogowego oraz przygotowanie dokumentacji formalno-prawnej dot. przejścia z mocy prawa własności nieruchomości na rzecz SP, tj. uzyskanie wpisów w księgach wieczystych;

- przy czym pozostałe elementy Opracowania zostały już wykonane.

Aneksem nr (...) z dnia 28 kwietnia 2014 r. zmieniona została treść komparycji umowy określająca Zamawiającego jako „Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad, reprezentowany przez pełnomocników:

1)  J. D. (1) Oddziału

2)  M. Z. Dyrektora Oddziału ds. Inwestycji Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w B.”.

( aneks nr (...) – k. 129-130, aneksy nr (...) – k. 133-151v, 153-154v, 156-157)

W dniu 1 grudnia 2010 r. (...) sp. z o.o. jako Zleceniodawca zawarła z (...) Bank (...) S.A. w W. umowę o linię gwarancyjną na okres od 1 grudnia 2010 r. do 8 grudnia 2011 r., na podstawie której bank zobowiązał się wystawiać na zlecenie Zleceniodawcy gwarancje, między innymi „gwarancje dobrego wykonania umowy”, których beneficjentami mieli być kontrahenci Zleceniodawcy, w tym na zabezpieczenie zobowiązań konsorcjum, w którym Zleceniodawca będzie jednym z konsorcjantów. Prawnym zabezpieczeniem udzielonej przez Bank linii gwarancyjnej miał być między innymi depozyt pieniężny złożony przez Zleceniodawcę na rachunku Banku na podstawie art. 102 ustawy Prawo bankowe (§ 3). Umowa obejmowała upoważnienie Banku przez Zleceniodawcę do poobierania, w przypadku wykorzystania części lub całości kwoty gwarancji, w pierwszej kolejności środków z depozytu, stanowiącego zabezpieczenie gwarancji. Załącznikiem do tej umowy było pełnomocnictwo do pobierania z rachunków bieżących Zleceniodawcy o wskazanych tam numerach zobowiązań z tytułu ww. umowy wystawione 1 grudnia 2010 r. przez (...) sp. z o.o.

Umowa ta była następnie zmieniana, w tym przedłużano okres jej obowiązywania.

W dniu 30 maja 2012 r. (...) sp. z o.o. zleciła (...) Bank (...) S.A. udzielenie gwarancji GDDKiA do wysokości 438.027,45 zł.

W dniu 5 czerwca 2012 r. (...) sp. z o.o. zawarła z (...) Bank (...) S.A. umowę o depozyt pieniężny. W § 1 umowy wskazano, że bank udzielił gwarancji bankowej nr (...)\ (...) do wysokości 438.027,45 zł na podstawie złożonego przez Deponenta zlecenia udzielenia gwarancji z dnia 30 maja 2012 r. Zgodnie z § 2 w celu zabezpieczenia wierzytelności Banku wobec Deponenta z tytułu udzielonej Gwarancji, w oparciu o art. 102 ustawy Prawo bankowe, Deponent przeniósł na własność Banku kwotę 219.013,73 zł, to jest depozyt, i zobowiązał się do przelania na rachunek Banku kwoty depozytu przed wydaniem gwarancji. Zastrzeżono, że Deponent nie jest uprawniony do żądania w każdym czasie zwrotu depozytu. W przypadku niewywiązania się lub nienależytego wywiązania się przez Deponenta ze spłaty wierzytelności Banku z tytułu udzielonej gwarancji, Bank miał prawo na zaspokojenie wierzytelności zatrzymać depozyt.

W dniu 28 lipca 2016 r. (...) sp. z o.o. zawarła z (...) Bank (...) S.A. zawarły kolejną umowę o depozyt pieniężny. Również wskazano w tej umowie na udzielenie przez Bank gwarancji bankowej nr (...)\ (...) do wysokości 438.027,45 zł na podstawie złożonego przez Deponenta zlecenia udzielenia gwarancji z dnia 30 maja 2012 r. W celu zabezpieczenia wierzytelności Banku wobec Deponenta z tytułu udzielonej Gwarancji, w oparciu o art. 102 ustawy Prawo bankowe, Deponent przeniósł na własność Banku kwotę 219.013,72 zł, to jest depozyt, i zobowiązał się do przelania na rachunek Banku kwoty depozytu przed wydaniem gwarancji. Zastrzeżono, że Deponent nie jest uprawniony do żądania w każdym czasie zwrotu depozytu. W przypadku niewywiązania się lub nienależytego wywiązania się przez Deponenta ze spłaty wierzytelności Banku z tytułu udzielonej gwarancji, Bank miał prawo na zaspokojenie wierzytelności zatrzymać depozyt.

(częściowo okoliczności bezsporne, umowa o linię gwarancyjną z zał. – k. 669-676, umowy o depozyt – k. 666-668v)

W dniu 6 czerwca 2012 r., działając na zlecenie (...) sp. z o.o., (...) Bank (...) S.A. wydał Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad – Oddział w W. gwarancję nr (...) . W jej treści wskazano na opisaną wyżej umowę z 20 października 2008 r. oraz że zgodnie z jej postanowieniami na rzecz GDDKiA miała zostać wystawiona „gwarancja dobrego wykonania umowy” w wysokości 438.027,45 zł wraz z gwarancją na zabezpieczenie roszczeń z tytułu gwarancji jakości. (...) Bank (...) S.A. w ramach gwarancji zobowiązał się między innymi, nieodwołanie i bezwarunkowo, zapłacić każdą kwotę do łącznej wysokości nie przekraczającej 438.027,45 zł na pierwsze pisemne żądanie beneficjenta, zgłoszone w terminie do dnia 30 maja 2014 r., zawierające oświadczenie beneficjenta, że „Wykonawca nie wypełnił swoich zobowiązań z tytułu należytego wykonania umowy wraz ze wskazaniem na czym polegało niewykonanie tych zobowiązań zgodnie z Umową”.

Żądanie zapłaty zawierające wyżej wymienione oświadczenie, należało przekazać do banku do dnia 15 maja 2016 r. za pośrednictwem banku prowadzącego rachunek beneficjenta, który to bank potwierdzić miał, że złożone na żądaniu podpisy należą do osób uprawnionych do zaciągania zobowiązań w imieniu beneficjenta.

Zastrzeżono, że wszelkie zmiany Umowy wpływające na obowiązki Wykonawcy, których wykonanie zabezpieczała gwarancja, wymagała pisemnej zgody banku

(gwarancja nr (...) – k. 24-24v)

Treść gwarancji nr (...) została kilkukrotnie zmieniona, a ostatecznie jej treść ustalona została aneksem nr (...). Zmianie ulegały między innymi:

- termin ważności gwarancji i okresy ważności dla składania żądań zapłaty z tytułu należytego wykonania umowy oraz z tytułu jakości (aneksy nr (...));

- rozszerzono nazwę beneficjenta gwarancji na Skarb Państwa – GDDKiA w zakresie działalności (...) Oddział w W. oraz (...) Oddział w B. (aneks nr (...)).

Na podstawie ostatniego aneksu nr (...) Bank (...) S.A. poinformował Skarb Państwa – GDDKiA, że na zlecenie spółki (...) sp. z o.o. zmieniona została treść gwarancji, skracając termin jej ważności i zmieniając okresy ważności dla składania żądań zapłaty z tytułu należytego wykonania umowy oraz z tytułu jakości. Na mocy aneksu żądanie wypłaty kwoty z gwarancji z powodu nienależytego wykonania umowy mogło zostać zgłoszone w terminie do dnia 29 października 2018 r.

( aneksy nr (...) – k. 107-114v, 152-152v, 155-155v, aneks nr (...) z dnia 11 października 2017 r. – k. 102-102v, zeznania świadka K. K. – k. 492-493)

Aneksy zawierane przez strony umowy zabezpieczonej (umowy z dnia 20 października 2008 r.) były każdorazowo okazywane Bankowi, natomiast Bank nie wystawiał odrębnego dokumentu zgody na zawarcie poszczególnych aneksów do tej umowy.

(okoliczności bezsporne bądź niezaprzeczone)

Pismem z dnia 16 lipca 2018 r. D. Oddziału GDDKiA w B. skierował do p.o. Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad, J. G. (1), wniosek o zwiększenie Maksymalnej Wartości Zobowiązania – umowa na wykonanie rozbudowy drogi krajowej nr (...) W. – B. do parametrów drogi ekspresowej na odcinku W. – granica województwa (...) do 117% z uwagi na nieuwzględnienie w przedmiarze właściwych ilości robót odpowiadających rozwiązaniom z dokumentacji technicznej.

( pismo z dnia 16 lipca 2018 r. – k. 214-215)

Pismem z dnia 24 sierpnia 2018 r. (...) sp. z o.o. skierowała do (...) Oddział B. oświadczenie o odstąpieniu od umowy nr (...) z dnia 20 października 2008 r. z przyczyn zależnych od zamawiającego, w zakresie w jakim umowa nie została jeszcze wykonana. Spółka powołała się na leżące po stronie zamawiającego przeszkody w realizacji umowy oraz wezwała do zapłaty 1.291.536,28 zł stanowiącej nieuiszczoną dotychczas część wynagrodzenia wykonawcy.

( okoliczność bezsporna, odstąpienie od umowy z dnia 24 sierpnia 2018 r. – k. 131-131v)

W dniu 13 września 2018 r. w siedzibie (...) Oddział w B. odbyło się spotkanie przedstawicieli GDDKiA oraz spółki (...) sp. z o.o. dotyczące umowy nr (...). Strony nie doszły do porozumienia co do rozliczeń i dalszej wpółpracy.

(okoliczność bezsporna, notatka z dnia 13 września 2018 r. – k. 132-132v)

Pismem z dnia 10 października 2018 r. Wydział (...) i Wydział (...) (...) Oddziału w B. skierowały do Dyrekcji tego Oddziału wniosek o wyrażenie zgody na zajęcie gwarancji nr (...) wraz z aneksami. Wskazano, że wykonawca nie wypełnił swoich zobowiązań z tytuły należytego wykonania umowy nr (...) z dnia 20 października 2008 r. – na etapie realizacji robót wynikły niedoszacowania w części przedmiarowo-kosztorysowej:

- rozbiórka kostki kamiennej – brak pozycji w przedmiarze/kosztorysie ofertowym, wzrost kosztów robót o ok. 7,1 mln PLN netto na odcinku Ia;

- wykonanie kolumn jet-grouting - błędny przedmiar, wzrost kosztów robot o ok. 21,7 mln PLN netto na odcinku Ib;

- rozbiórka kostki kamiennej - błędny przedmiar, wzrost kosztów robót o ok. 8,1 mln PLN netto; na odcinku Ib;

- rozbiórka podbudowy betonowej - brak w przedmiarze/błędny przedmiar Robót, wzrost kosztów robót o ok. 1,9 mln PLN netto; na odcinku 1b;

- humusowanie warstwą grub. 15 cm - błędny przedmiar, wzrost kosztów robót o ok. 0,5 mln PLN netto; na odcinku Ib;

- wykonanie materaca geosyntetycznego grubości 0,5 m - błędny przedmiar, wzrost kosztów robót o ok. 6,1 min PLN netto; na odcinku Ib;

- beton klasy C35/45 MS-20 - błędny przedmiar, wzrost kosztów robót o ok. 0,65 min PLN netto; na odcinku Ib;

- zdjęcie warstwy humusu - błędny przedmiar, wzrost kosztów robót o ok. 1,7 mln PLN netto; na odcinku Ib.

Wysłanie tego pisma poprzedziła wymiana korespondencji email i informacji w ramach Wydziału Realizacji oraz z T. S. i A. B..

( wniosek z dnia 10 października 2018 r. – k. 210-210v, wiadomości e-mail z dnia 2, 3 i 4 października 2018 r. – k. 211-213v, zeznania świadków: T. S. – k. 734v-735v, J. S. – protokół k. 615v, nagranie na płytach cd, koperty k. 619-620, transkrypcja – k. 745-758, W. B. – protokół k. 615v, nagranie na płytach cd, koperty k. 619-620, transkrypcja – k. 758-769, J. D. (2) – protokół k. 615v, nagranie na płytach cd, koperty k. 619-620, transkrypcja – k. 770-779, S. T. – k. protokół k. 615v, nagranie na płytach cd, koperty k. 619-620, transkrypcja – k. 779-787, J. G. (2) – k. protokół k. 616, nagranie na płytach cd, koperty k. 619-620, transkrypcja – k. 787-793).

W dniu 11 października 2018 r. E. F. jako p.o. (...) Oddziału (...) w B. oraz M. G. jako Z. D. (...) w tym oddziale, działając w imieniu Skarbu Państwa – GDDKiA, w zakresie działalności Oddziału (...) w B., skierowali do (...) Bank (...) S.A., za pośrednictwem Banku (...), wezwanie do zapłaty kwoty 438.027,45 zł z tytułu gwarancji bankowej nr (...) . W treści pisma oświadczyli, że Wykonawca – konsorcjum firm (...) sp. z o.o. oraz (...) sp. z o.o. (wcześniej: (...) so. z o.o.)” – nie wypełnił swoich zobowiązań z tytułu należytego wykonania Umowy nr (...) z dnia 20 października 2008 r. poprzez niedoszacowanie w części przedmiarowo-kosztorysowej zobowiązań wynikających z Umowy i dostarczonej dokumentacji (wskazanych jak w we wniosku Wydziału (...) i Wydziału (...) (...) z dnia 10 października 2018 r.). Do wezwania dołączone zostały:

- pełnomocnictwo z dnia 16 stycznia 2014 r. udzielone przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad, na mocy którego M. G. ustanowiony został (...)GDDKiA w B.;

- pełnomocnictwo z dnia 10 stycznia 2017 r. udzielone przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad, na mocy którego M. G. od dnia 11 stycznia 2017 r. do dnia powołania Dyrektora Oddziału GDDKiA w B. wykonywał dodatkowe zadania polegające na pełnieniu obowiązków Dyrektora Oddziału GDDKiA w B.;

- pełnomocnictwo z dnia 11 stycznia 2017 r. udzielone M. G. przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad upoważniające do składania oświadczeń woli w zakresie praw i obowiązków majątku SP – (...) związanych z działalnością Oddziału GDDKiA w B.;

- pełnomocnictwo z dnia 22 grudnia 2017 r. udzielone E. F. przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad, na mocy którego ustanowiona została p.o. (...) ds. (...) w Oddziale GDDKiA w B..

( wezwanie do zapłaty z dnia 11 października 2018 r. wraz z załącznikami – k. 116-128, 227-228, 300-334, oświadczenie z dnia 20 lipca 2020 r. – k. 461)

Bank (...) wraz z pismem z dnia 16 października 2018 r. przekazał do (...) Banku (...) S.A. ww. wezwanie do zapłaty gwarancji, informując że prowadzi rachunek bankowy na rzecz (...) Oddział w B. i potwierdza, że podpisy widniejące na wystosowanym przez beneficjenta wezwaniu do zapłaty z gwarancji są zgodne z wzorami podpisów złożonymi na znajdującej się w BGK karcie wzorów podpisów, należą do osób upoważnionych do składania oświadczeń majątkowych w imieniu beneficjenta w zakresie działalności (...) Oddział w B..

( pismo z dnia 16 października 2018 r. – k. 115, 229, 343)

(...) Bank (...) S.A. pismem z dnia 19 października 2018 r. zwróciło się do (...) Oddział w B. o wyjaśnienie przyczyn, dla których wezwanie z 11 października 2018 r. zostało złożone wyłącznie przez ten Oddział, kiedy w treści gwarancji określenie beneficjenta brzmiało: Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad w zakresie działalności Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w W. oraz Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w B..

( pismo z dnia 19 października 2018 r. – k. 230, 336)

W odpowiedzi z dnia 26 października 2018 r. E. F. jako p.o. (...) GDDKiA w B. oraz M. G. jako Z. Dyrektora Oddziału GDDKiA w B. wskazali, że beneficjentem gwarancji jest Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad, a uprawnieni do reprezentacji beneficjenta są dyrektorzy poszczególnych oddziałów, ich zastępcy i osoby kierujące komórkami organizacyjnymi oddziału. W wezwaniu wskazano zatem beneficjenta gwarancji jako organ reprezentujący Skarb Państwa, tj. Generalnego Dyrektora, a nie urząd który go obsługuje, czyli Generalną Dyrekcję.

( pismo z dnia 26 października 2018 r. wraz z załącznikiem – k. 231-233v, 338-341)

W dniu 22 października 2018 r. Prezes Zarządu spółki (...) sp. z o.o. P. S. skierował do (...) Banku (...) S.A. wiadomość e-mail z prośbą o wstrzymanie wypłaty gwarancji należytego wykonania umowy, wskazując że spółka jest w trakcie przygotowania wniosku do sądu o zabezpieczenie roszczenia polegającego na sądowym zakazie wypłaty gwarancji.

Dzień później P. S. przesłał do banku skan wniosku z 23 października 2018 r. o udzielenie zabezpieczenia roszczenia o ustalenie nieistnienia po stronie (...) Bank (...) S.A. zobowiązania do wypłaty jakichkolwiek kwot z tytułu gwarancji.

(...) sp. z o.o. złożył tożsamej treści wniosek o udzielenie zabezpieczenia równolegle do Sądu Okręgowego w Warszawie i do Sądu Okręgowego w Krakowie.

( wiadomość e-mail z dnia 22 października 2018 r. – k. 158, wiadomość e-mail z dnia 23 października 2018 r. – k. 159, wniosek o udzielenie zabezpieczenia – k. 160-166)

Wniosek powoda o udzielenie zabezpieczenia powództwa skierowany do Sądu Okręgowego w Warszawie został oddalony postanowieniem z dnia 31 października 2018 r. (sygn. XXVI GCo 169/18).

( postanowienie z dnia 31 października 2018 r. wraz z uzasadnieniem – k. 267-271)

W dniu 15 listopada 2018 r. (...) Bank (...) S.A. jako następca prawny (...) Banku (...) S.A. dokonał wypłaty na rzecz Skarbu Państwa – GDDKiA zgodnie z wezwaniem z 11 października 2018 r. kwoty 438.027,45 zł z gwarancji.

(okoliczność bezsporna)

Bank dokonał w tym samym dniu uznania na swoją rzecz z rachunków powodowej spółki w ramach likwidacji depozytów kwot 242.838,15 zł i 219.177,89 zł.

(potwierdzenia transakcji bankowych – k. 170-172)

Również w dniu 15 listopada 2018 r. Sąd Okręgowy w Krakowie w sprawie o sygn. akt IX GCo 218/18 uwzględnił wniosek powoda o udzielenie zabezpieczenia roszczenia niepieniężnego spółki (...) sp. z o.o. o ustalenie nieistnienia po stronie (...) Bank (...) S.A. zobowiązania do wypłaty w wyniku „Wezwania do zapłaty” z dnia 11 października 2018 r. na rzecz jakiegokolwiek podmiotu, jakichkolwiek kwot z tytułu gwarancji nr (...) z dnia 6 czerwca 2012 r. wystawionej na zlecenie uprawnionego przez obowiązanego poprzez ustanowienie zakazu wypłaty z tytułu gwarancji.

( postanowienie z dnia 15 listopada 2018 r. wraz z uzasadnieniem – k. 167-169)

Pismem z dnia 16 listopada 2018 r. (...) Bank (...) S.A. poinformował (...) sp. z o.o. o dokonaniu w dniu 15 listopada 2018 r. płatności kwoty 438.027,45 zł na rzecz beneficjenta gwarancji, wskazując, że środki na pokrycie wypłaty z gwarancji zostały rozliczone w ciężar kaucji ustanowionych przez spółkę w trybie przewidzianym przepisami Prawa bankowego.

( pismo z dnia 16 listopada 2018 r. – k. 101, 173)

(...) sp. z o.o. skierowało do (...) Bank (...) S.A. reklamację usługi bankowej w związku z:

1.  bezprawną i bezpodstawną wypłatą na rzecz SP – (...) Oddział w B. kwoty 438.027,45 zł rzekomo w związku z gwarancją bankową nr (...) z dnia 6 czerwca 2012 r.;

2.  bezpodstawnym dokonanym bez jakiegokolwiek uprawnienia czy autoryzacji, pobraniu (przelaniu) kwoty w wysokości odpowiadającej wypłacie, o której mowa w pkt 1, z bieżącego rachunku (...) sp. z o.o. na rachunek banku.

Spółka wezwała bank do zwrotu kwoty 438 027,45 zł na jej rachunek bankowy wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia otrzymania pisma.

( reklamacja z dnia 27 listopada 2018 r. – k. 174-176v)

Stosownie do planu podziału spółki (...) sp. z o.o. z 28 marca 2018 r. część majątku tej spółki została przeniesiona na nowo zawiązaną spółkę (...) sp. z o.o. (obecnie (...) S.A.), która w dniu 18 czerwca 2018 r. została wpisana do rejestru. Przeniesiona na ww. spółkę część majątku obejmowała prawa i obowiązki wynikające z szeregu umów zawartych przez spółkę dzieloną, w tym z umowy z 20 października 2008 r. zawartej z GDDKiA oraz umów zawartych w związku z wykonywaniem ww. umowy lub w celu jej wykonania, w tym w celu zabezpieczenia należytego wykonania ww. umowy (umowy gwarancji lub umowy ubezpieczenia) (pkt VIII.1.4), z zabezpieczenia dobrego wykonania ww. umowy i usunięcia wad i usterek wystawione przez (...) Bank (...) S.A. jako Gwaranta na rzecz Beneficjenta – (...) Oddział w W., Gwarancja z 6 czerwca 2012 r. wraz z późniejszymi aneksami (pkt VIII.1.5).

( plan podziału spółki – k. 534-541)

W grudniu 2019 r. spółka (...) sp. z o.o. przekształciła się w spółkę (...) S.A., a następnie zmieniła nazwę na (...) S.A.

(okoliczność bezsporna, nadto odpisy z rejestru KRS – k. 543-550, 552-556, 558-561, 563-567)

W ramach (...) nie toczyły się żadne postępowania wewnętrzne: wyjaśniające bądź dyscyplinarne w stosunku do pozwanych ad. 3 i ad. 4 w związku ze złożeniem przez nich przedmiotowego w sprawie wniosku z 11 października 2018 r. o wypłatę środków z gwarancji. Pozwani Ad. 3 i Ad. 4 byli w dacie złożenia ww. wezwania pracownikami Skarbu Państwa – GDDKiA Oddział w B.. W ocenie D. Oddziału (...) w B. E. F. podpisała wezwanie w ramach swoich obowiązków jako pracownika Oddziału w B..

(okoliczność niezaprzeczona, pismo Dyrektora Oddziału – k. 461)

W marcu 2020 r. (...) Oddział w B. wezwał (...) S.A. do przedstawienia i wykonania stosownego programu naprawczego w związku ze stwierdzeniem, że obiekt będący przedmiotem umowy nr (...) nie spełnia wymagań projektowanej klasy B, co w konsekwencji uniemożliwia uzyskanie pozwolenia na użytkowanie zgodnie z założeniami projektu budowlanego.

( pismo z dnia 9 marca 2020 r. wraz z potwierdzeniem odbioru – k. 527-530)

GDDKiA wystawiła spółce (...) S.A. notę księgową nr (...) na kwotę 4.967.538,09 zł tytułem częściowego pokrycia konsekwencji finansowych pominięcia w przedmiarach rozbiórki warstwy z kostki kamiennej. GDDKiA skierował również do spółki (...) S.A. oświadczenie o zaliczeniu kwoty uzyskanej z uruchomionej gwarancji bankowej nr (...) na poczet wierzytelności z noty księgowej nr (...).

( nota księgowa z dnia 27 lipca 2020 r. – k. 948, oświadczenie z dnia 28 września 2020 r. – k. 950-950v)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej dowodów z dokumentów (kopii dokumentów, wydruków), które nie budziły wątpliwości stron ani Sądu co do ich autentyczności, również w przypadku odpisów.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadków: K. K., J. S., W. B., J. D. (2), S. T., J. G. (2) oraz T. S. w zakresie wskazanym w stanie faktycznym. Jednocześnie jednak należy zaznaczyć, że w odniesieniu do roszczeń skierowanych przeciwko pozwanym Ad. 1, Ad. 3 i Ad. 4 okoliczności, na temat których zeznawali świadkowie, nie miały istotnego znaczenia.

Dopuszczenie dowodu z przesłuchania stron Sąd uznał za zbędne dla rozpoznania powództwa w odniesieniu do pozwanych Ad. 1, Ad. 3 i Ad. 4.

Pełnomocnik powoda, precyzując na terminie rozprawy 13 czerwca 2024 r. tezę dowodową w odniesieniu do tego dowodu, wskazywał na okoliczności, które odnosiły się w pierwszej kolejności do kwestii wykonania vs. niewykonania, czy też nienależytego wykonania umowy podstawowej, to jest umowy z 20 października 2008 r. łączącej konsorcjum ze Skarbem Państwa. Poczynienie ustaleń w tym zakresie było jednak zbędne dla oceny przesłanek odpowiedzialności ww. pozwanych, a będzie mogło mieć znaczenie dopiero w odniesieniu do roszczenia wywiedzionego przeciwko Skarbowi Państwa. Niezależnie od tego, zakres obowiązków umownych stron oraz późniejsze ustalenia stron tej umowy, w tym fakt ukończenia przez konsorcjum jako Wykonawcę prac projektowych związanych z odcinkiem I drogi, wynikał z dokumentów i nie był w istocie kwestią sporna. Ocena, czy ukończenie owej części prac oznaczało, że Zamawiający nie był uprawniony do skorzystania z gwarancji, należy do sfery oceny prawnej, a nie ustaleń faktycznych, zatem twierdzenia powoda w tym zakresie nie mogły być wykazane za pomocą dowodu z przesłuchania stron.

Co się tyczy braku zgody banku na zawarcie aneksów do umowy podstawowej, okoliczność, że zgoda taka w formie pisemnej nie była udzielona przez bank expresis verbis także była bezsporna. Jednocześnie zaś powód nie zaprzeczył twierdzeniom strony pozwanej co do tego, że aneksy te były każdorazowo okazywane bankowi. Ocena, czy powyższe spełniało wymóg uzyskania zgody banku, w tym czy wystarczające było tu zawarcie aneksów do gwarancji, w ramach których uwzględniano zmiany umowy podstawowej wynikające z aneksów do tej umowy, ponownie należało do oceny prawnej.

Podobnie kwestia ustalenia, czy osoby, które podpisały wezwanie do wypłaty środków z gwarancji, były do tego umocowane, należy do sfery oceny prawnej. W istocie okoliczności faktyczne są tu bezsporne, a treść pełnomocnictw wynika z dowodów z dokumentów, a tylko różne są stanowiska stron co do zakresu umocowania.

Co się tyczy okoliczności określonej jako szkoda powoda, w tym zakresie również Sąd uznał, że skoro jest to przesłanka odpowiedzialności odszkodowawczej, powinna być rozpatrywana w ramach rozważań prawnych. Sama okoliczność dokonania na rzecz Skarbu Państwa wypłaty środków z gwarancji przez pozwany bank w dniu 15 listopada 2018 r. była okolicznością bezsporną. Nie było przy tym możliwe wykazanie za pomocą dowodu z przesłuchania stron, że pozwany bank wiedział o wadach wezwania i o toczeniu się postępowania zabezpieczającego. Jak trafnie zauważył pełnomocnik pozwanego banku, w imieniu pozwanego zeznawaliby obecni członkowie zarządu, którzy nie mają wiedzy na temat wskazanych okoliczności (sprzed 10 lat). Należało przyjąć, że również członkowie zarządu powoda nie mają wiedzy co do stanu wiedzy ówczesnych członków zarządu banku – gdyby szczegółowe informacje w tym zakresie posiadali, najpewniej znalazłoby to wyraz w twierdzeniach strony powodowej.

W odniesieniu do postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia wydanego przez Sąd Okręgowy w Krakowie w dniu 15 listopada 2018 r., wypada nadto zauważyć, że w toku niniejszego postępowania powód nigdy nie twierdził, że pozwany bank znał treść owego postanowienia, a mimo to dokonał wypłaty środków z gwarancji. Powód twierdził jedynie, że poprzednik prawny pozwanego banku znał treść wniosku o udzielenie zabezpieczenia i na tę okoliczność przedstawiono dowody z wydruków komputerowych, a okoliczność ta nie była przez bank kwestionowana (nie miała ona natomiast znaczenia dla oceny zasadności powództwa). Wysnucie dopiero na rozprawie 13 czerwca 2024 r., po 6 latach procesu, przypuszczenia, że pozwany bank mógł wiedzieć o udzieleniu powodowi zabezpieczenia, a mimo to środki wypłacił, należy uznać za spóźnione. Takie twierdzenie, w istocie nawet nie stanowcze, a wyrażające pewną wątpliwość powoda, podlega pominięciu.

Mając na względzie powyższe, a także zasadę subsydiarności dowodu z przesłuchania stron, dowód ten, w zakresie odnoszącym się do okoliczności wskazywanych jako podstawa odpowiedzialności pozwanych Ad. 1, Ad. 3 i Ad. 4, został pominięty na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 3 k.p.c.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Zgodnie z przepisem art. 317 § 1 k.p.c. sąd może wydać wyrok częściowy, jeżeli nadaje się do rozstrzygnięcia tylko część żądania lub niektóre z żądań pozwu. Część żądania lub niektóre z żądań pozwu mogą być objęte wyrokiem częściowym jeżeli są już dostatecznie wyjaśnione do rozstrzygnięcia. W okolicznościach tej sprawy Sąd uznał, że materiał dowodowy dotychczas zgromadzony w tym postępowaniu pozwalał na ocenę zasadności powództwa w stosunku do pozwanych (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W., M. G. oraz E. F., natomiast w odniesieniu do pozwanego Skarbu Państwa konieczne jest kontynuowanie postępowania dowodowego.

Powództwo w stosunku do pozwanych (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W., M. G. oraz E. F. zdaniem Sądu nie zasługiwało na uwzględnienie.

Strona powodowa domagała się zasądzenia solidarnie od pozwanych kwoty 80.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 16 listopada 2018 r. do dnia zapłaty, powołując się na art. 415 k.c. w stosunku do pozwanych M. G. i E. F. oraz na art. 416 k.c. w stosunku do pozwanego (...) Bank (...) S.A. Zarzut braku legitymacji procesowej czynnej po stronie powoda, wywodzony z wydzielenia z tej spółki (...) sp. z o.o. nie był zdaniem Sądu zasadny. Z planu podziału nie wynika, aby na rzecz ww. spółki przeniesione zostały wierzytelności powoda z tytułu szkody poniesionej na skutek deliktu popełnionego przez pozwanego Ad. 1 bądź przez pozwanych Ad. 3 i Ad. 4. Natomiast o oddaleniu powództwa zadecydowały inne względy.

Przesłankami odpowiedzialności deliktowej, wynikającymi z ogólnego przepisu regulującego tę kwestię, tj. art. 415 k.c., są: 1.powstanie szkody, 2.zdarzenie, z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy oznaczonego podmiotu (czyn niedozwolony) oraz 3.związek przyczynowy między owym zdarzeniem a szkodą. Przepis art. 415 k.c. statuuje zasadę winy jako naczelną zasadę odpowiedzialności odszkodowawczej. Zawiniony czyn sprawcy, pociągający za sobą odpowiedzialność cywilną, musi wykazywać znamiona niewłaściwości postępowania zarówno od strony przedmiotowej, co określa się mianem bezprawności czynu, jak i od strony podmiotowej, co określa się jako winę w znaczeniu subiektywnym. Bezprawność – jako przedmiotowa cecha czynu sprawcy – tradycyjnie ujmowana jest jako sprzeczność z obowiązującym porządkiem prawnym. Pojęcie porządku prawnego obejmuje nakazy i zakazy wynikające z normy prawnej, lecz także nakazy i zakazy wynikające z norm moralnych i obyczajowych, określanych jako „zasady współżycia społecznego” lub „dobre obyczaje” ( J. Gudowski, G. Bieniek [w:] T. Bielska-Sobkowicz, H. Ciepła, M. Sychowicz, R. Trzaskowski, T. Wiśniewski, C. Żuławska, J. Gudowski, G. Bieniek, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II, Warszawa 2018, art. 415, wersja elektroniczna Lex). Wina w znaczeniu subiektywnym odnosi się natomiast do sfery zjawisk psychicznych człowieka i rozumie się ją jako naganną decyzję odnoszącą się do podjętego przez niego bezprawnego czynu. Zatem na gruncie prawa cywilnego winę można przypisać podmiotowi prawa, kiedy istnieją podstawy do negatywnej oceny jego zachowania zarówno z punktu widzenia obiektywnego, jak i subiektywnego - tzw. zarzucalność postępowania (wyrok SN z dnia 26 września 2003 r., IV CK 32/02, LEX nr 146462).

Strona powodowa na rozprawie w dniu 13 czerwca 2024 r. sprecyzowała, że roszczenie o naprawienie szkody w stosunku do pozwanych Ad. 3 i Ad. 4 powód wywodzi z tego, że pozwani ci podpisali wezwanie z dnia 11 października 2018 r. do wypłaty środków z gwarancji, z kolei zaś zdarzeniem „szkodzącym”, uzasadniającym roszczenie powoda w stosunku do pozwanego Ad. 1 jest dokonanie wypłaty środków z gwarancji. Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej każdego z ww. pozwanych należało zatem ocenić z uwzględnieniem tak sprecyzowanej podstawy żądania.

Przed przystąpieniem do analizy poszczególnych przesłanek odpowiedzialności deliktowej przewidzianych w art. 415 k.c. i art. 416 k.c. należy zauważyć, że strony postępowania łączyły stosunki umowne. I tak, pozwani Ad. 3 i Ad. 4 mieli zawarte umowy o pracę z pozwanym Skarbem Państwa – GDDKiA Oddział w B.. Z kolei pozwany Skarb Państwa – GDDKiA i powód (działający w ramach konsorcjum) byli stronami umowy z dnia 20 października 2008 r., przedmiotem której było między innymi wykonanie przez powoda prac projektowych rozbudowy drogi. Powodowa spółka była jednocześnie stroną umów zawartych z (...) Bank (...) S.A. – umowy o linię gwarancyjną, dwóch umów depozytu i umowy zlecenia gwarancji na rzecz Skarbu Państwa – GDDKiA w ramach zabezpieczenia umowy z 20 października 2008 r. Poprzednik prawny pozwanego banku, a następnie pozwany Ad. 1 i Skarb Państwa – GDDKiA byli natomiast stronami stosunku gwarancji.

Powyższe nie pozostaje bez znaczenia dla oceny, czy pozwanym można przypisać odpowiedzialność deliktową w stosunku do powoda. Większość zarzutów, które powód stawia pod adresem pozwanych odnosi się bowiem do naruszenia obowiązków umownych, nie zaś do obowiązków powszechnych. Bezprawność uzasadniająca przypisanie komuś odpowiedzialności deliktowej oznacza zaś naruszenie reguł postępowania powszechnie obowiązujących, nie zaś takich, które obowiązują między stronami stosunku umownego. Naruszenie tych ostatnich (lex contractus) co do zasady może stanowić jedynie podstawę odpowiedzialności kontraktowej, a tylko w wypadku, gdy dane zachowanie stanowi jednocześnie i naruszenie umowy, i naruszenie norm o charakterze powszechnym, może być ono rozpatrywane na gruncie obu wymienionych reżimów odpowiedzialności, wedle wyboru powoda. Bezpodstawne zrealizowanie uprawnienia wynikającego z zobowiązania, nie może być samo przez się uważane za działanie bezprawne w rozumieniu art. 415 k.c. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2004 r., IV CK 40/03, LEX nr 151636). Dla zaistnienia deliktu konieczne jest wskazanie normy prawa bezwzględnie obowiązującego (obowiązku powszechnie ciążącego na wszystkich), którego naruszenie nastąpiło przez sprawcę i było źródłem szkody. Utożsamianie naruszenia cudzych spraw z czynem niedozwolonym jest nie do pogodzenia z podziałem źródeł zobowiązań i rodzajów odpowiedzialności kontraktowej oraz deliktowej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2013 r., I CSK 700/12, LEX nr 1388637).

W ocenie Sądu powód nie wykazał, aby zachowanie pozwanych Ad. 1, Ad. 3 i Ad. 4 było bezprawne w rozumieniu art. 415 k.c. (art. 416 k.c.) i już z tej tylko przyczyny powództwo w stosunku do tych podmiotów podlegało oddaleniu.

Działanie pozwanych M. G. i E. F., polegające na zgłoszeniu w dniu 11 października 2018 r. w imieniu Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad żądania wypłaty środków z gwarancji, nosiło zdaniem powoda cechy bezprawności (a przy tym było zawinione), bowiem – jak podnosił powód – brak było materialnoprawnych podstaw do skorzystania z gwarancji. Powód stał na stanowisku, że działając w ramach konsorcjum prawidłowo wykonał prace projektowe drogi (w szczególności odcinka I, co do którego Skarb Państwa zgłosił zastrzeżenia) i że w efekcie nie doszło do nienależytego wykonania umowy, a tym bardziej do jej niewykonania. Okoliczności te nie miały natomiast żadnego znaczenia dla oceny zasadności roszczenia powoda w stosunku do pozwanych Ad. 3 i Ad. 4.

Pozwani ci zajmowali w rozpatrywanym okresie stanowisko odpowiednio: (...) Oddziału (...) w B. i p.o. (...) tego Oddziału. Nie byli oni pracownikami odpowiedzialnymi za zweryfikowanie pod względem merytorycznym prawidłowości wykonania przez wykonawcę obowiązków wynikających z umowy z dnia 20 października 2018 r. - co w istocie było w tej sprawie poza sporem. Za te czynności odpowiadali inni pracownicy (...), którzy – jak wynika z materiału dowodowego – analizowali zakres prac zleconych konsorcjum i jakość ich wykonania, i doszli do wniosku, że prace projektowe nie zostały wykonane prawidłowo, bowiem w szczególności pominięto w zestawieniu prac wydobycie kostki kamiennej z podłoża, co było konieczne dla wybudowania drogi, a co wiązało się z dodatkowymi kosztami po stronie Skarbu Państwa, nie uwzględnionymi w przetargu. Lista zastrzeżeń do konsorcjum jako wykonawcy umowy z dnia 20 października 2008 r. wraz z wnioskiem o wystąpienie z żądaniem wypłaty środków z gwarancji została 10 października 2018 r. skierowana do pozwanych Ad. 3 i Ad. 4 przez dwa wydziały merytoryczne (...) Oddział w B.: Wydział (...) i Wydział (...). Na tej podstawie pozwani Ad. 3 i Ad. 4 podjęli decyzję o wystąpieniu z żądaniem.

Powód nie wykazał, aby pozwani Ad. 3 i Ad. 4 poprzez oparcie się na analizie sporządzonej w ramach struktury Oddziału (...) w B. przez pracowników merytorycznych i poprzez skierowanie w efekcie w imieniu Skarbu Państwa, jako osoby reprezentujące GDDKiA, wniosku o wypłatę środków z gwarancji, naruszyli jakiekolwiek normy powszechnie obowiązujące. W istocie powód poprzestał jedynie na insynuacjach, że pozwani Ad. 3 i Ad. 4 wiedzieli, że brak jest podstaw do wystąpienia z żądaniem wypłaty środków z gwarancji, a mimo to żądanie takie do banku skierowali. Analiza dowodów z dokumentów przeczy owej hipotezie. Jej przyjęcie oznaczałoby zresztą, że wszyscy pracownicy Oddziału (...) w B., którzy brali udział w analizowaniu wykonania przez konsorcjum umowy z dnia 20 października 2008 r., w tym ci, którzy zwrócili się do pozwanych Ad. 3 i Ad. 4 o wystąpienie z żądaniem realizacji gwarancji, działali w ramach porozumienia, które miało na celu wyrządzenie szkody powodowi i uzyskanie korzyści przez Skarb Państwa. Brak jest na to dowodów (zresztą z punktu widzenia zasad logiki i doświadczenia życiowego taka sytuacja wydaje się niezmiernie mało prawdopodobna). Powód w istocie też nie formułuje tak daleko idących twierdzeń, poprzestając na samym tylko zarzucie winy umyślnej w stosunku do M. G. i E. F., nie popartym jednak żadnymi konkretnymi podstawami.

Na marginesie wypada w tym miejscu zauważyć, że kwestia należytego vs. nienależytego wykonania umowy z dnia 20 października 2008 r. przez konsorcjum jako wykonawcę jest między stronami umowy sporna. Zarówno Skarb Państwa, jak i reprezentanci wykonawcy wysuwają twierdzenia i argumenty, mające świadczyć o zasadności ich racji. Powód stoi na stanowisku, że nie został popełniony błąd na etapie sporządzania dokumentacji projektowej, a przy tym brak ustalenia, że w podłożu zalega kostka kamienna wynikał z przyczyn leżących po stronie zamawiającego (niepoinformowanie wykonawcy o przebiegu traktu carskiego, brak zgody na wykonanie odwiertów weryfikujących skład podłoża w głównym przebiegu jezdni). Z kolei Skarb Państwa twierdzi, że przebieg traktu carskiego jest okolicznością powszechnie znaną, a przy tym na podstawie wyników wykonanych na zlecenie wykonawcy odwiertów możliwe było stwierdzenie, że w podłożu zalega kostka kamienna wymagająca usunięcia. Rozstrzygnięcie tej kwestii nie było konieczne dla rozpoznania zasadności roszczeń wywiedzionych przeciwko pozwanym, co do których wydany został wyrok częściowy. Ustalenie, czy wykonawca prawidłowo wykonał prace, w tym projektowe, będzie wymagało przeprowadzenia dalszego postępowania dowodowego. Jest to złożone zagadnienie i najprawdopodobniej dla jego rozstrzygnięcia konieczne okaże się zasięgnięcie opinii biegłych sądowych. W świetle powyższego, nie znajduje żadnego uzasadnienia przyjmowanie założenia, że pozwani Ad. 3 i Ad. 4 już w październiku 2018 r. wiedzieli, że zobowiązanie umowne zostało przez konsorcjum wykonane prawidłowo, a mimo to zgłosili żądanie z gwarancji.

Również w zakresie, w jakim pozwani Ad. 3 i Ad. 4 mieli oceniać, czy warunki stosunku gwarancji uprawniały Skarb Państwa do wystąpienia z żądaniem jej wykonania, żadne zarzuty podniesione przez powoda, mające przemawiać za bezprawnością działania ww. pozwanych, nie mogły być uznane za zasadne w aspekcie odpowiedzialności deliktowej. Podnoszona przez powoda okoliczność, że warunki gwarancji nie dawały podstaw Skarbowi Państwa do żądania wypłaty środków z gwarancji w przypadku nienależytego wykonania umowy, a tylko w razie niewykonania umowy, jest kwestią wykładni oświadczeń woli stron umowy. W gwarancji mowa o złożeniu przez beneficjenta oświadczenie , że „Wykonawca nie wypełnił swoich zobowiązań z tytułu należytego wykonania umowy wraz ze wskazaniem na czym polegało niewykonanie tych zobowiązań zgodnie z Umową”. W ocenie Sądu, nie budzi wątpliwości, że niewypełnienie zobowiązań z tytułu należytego wykonania umowy jest równoznaczne z nienależytym wykonaniem umowy. Zatem zarówno niewykonanie umowy w całości bądź w części, jak i jej wykonanie w sposób nienależyty, mogło być wskazane przez beneficjenta jako podstawa żądania wypłaty środków z gwarancji.

Natomiast nawet gdyby powód miał rację, twierdząc, że tylko niewykonanie umowy uprawniało do skorzystania z gwarancji, to oznaczałoby to tylko tyle, że Skarb Państwa naruszył postanowienia umowy. W żadnym zaś razie nie przemawiałoby to za przypisaniem osobom działającym w imieniu Skarbu Państwa bezprawności w rozumieniu art. 415 k.c.

Analogicznie należało ocenić zarzuty powoda odnoszące się do tego, że gwarancja, pomimo jej dziewięciokrotnego aneksowania, zabezpieczała jedynie wykonanie zobowiązań wynikających z pierwotnej treści umowy podstawowej, czyli według jej wersji z 20 października 2008 r., bez uwzględnienia 12 aneksów. Poza sporem było, że warunki gwarancji zobowiązywały do uzyskania każdorazowo zgody na zmianę umowy podstawowej, gdy miało to wpływ na zakres obowiązków wykonawcy zabezpieczonych gwarancją. Z ustaleń Sądu wynika, że kolejne aneksy do umowy z 20 października 2008 r. były każdorazowo okazywane bankowi. W efekcie zawierane były aneksy do umowy gwarancji, gdzie uwzględniano zmiany wynikające z aneksów do umowy podstawowej. Zdaniem Sądu, wystawienie przez bank aneksów do umowy gwarancji stanowiło potwierdzenie akceptacji przez bank aneksów do umowy głównej.

Natomiast także i w odniesieniu do tej kwestii przyjęcie odmiennej oceny, to jest podzielenie zarzutu powoda, oznaczałoby tylko tyle, że naruszone zostały warunki gwarancji, co mogłoby mieć znaczenie jedynie w razie dochodzenia roszczeń w reżimie odpowiedzialności kontraktowej, ewentualnie na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Nie znajdował także uzasadnienia zarzut powoda co do tego, że pozwany Ad. 3 i Ad. 4 podpisali żądanie wypłaty środków z gwarancji, mimo że nie byli do tego umocowani. Poza sporem było, że pozwani ci legitymowali się pełnomocnictwami ogólnymi, na podstawie których byli uprawnieni do składania oświadczeń woli w imieniu Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad. Powód twierdził, że żądanie wypłaty środków z gwarancji jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu, zatem wymaga udzielenia pełnomocnictwa rodzajowego. Stanowisko powoda jest niezasadne. Wypada zauważyć, że powód powoływał się w tym zakresie na pogląd Sądu Okręgowego w Warszawie wyrażony w uzasadnieniu wyroku w sprawie XXV C 1172/12. Natomiast Sąd Apelacyjny w Warszawie, rozpoznając apelację od tego wyroku w sprawie VI ACa 1357/16 powyższego poglądu Sądu I instancji nie podzielił, uznając, że pełnomocnictwo ogólne jest wystarczające do wystąpienia w imieniu mocodawcy z żądaniem wypłaty środków z gwarancji. Sąd Okręgowy w składzie niniejszym przychyla się do tego ostatniego stanowiska. Wypada zauważyć, że skoro zawarcie samej umowy, której zabezpieczeniem jest gwarancja, nie wymaga pełnomocnictwa rodzajowego, to nie znajduje żadnego uzasadnienia stawianie takiego wymogu w odniesieniu do realizacji prawa z gwarancji.

Jeżeli zaś nawet powód miałby w tym zakresie rację, to nie miałoby to przełożenia na przypisanie pozwanym Ad. 3 i Ad. 4 bezprawności na gruncie art. 415 k.c. Brak jest podstaw, aby stawiać im zarzut, że świadomie działali z przekroczeniem zakresu swojego umocowania.

Powód podnosił także, że żądanie wypłaty środków z gwarancji mogło być zgłoszone wyłącznie przez oba oddziały Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, to jest Oddział w W. i Oddział w B., działające łącznie. Zdaniem powoda wynikało to z tego, że beneficjentem gwarancji bankowej nr (...) był według brzmienia wynikającego z aneksów Skarb Państwa – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad w zakresie działalności Oddziału w W. oraz Oddziału w B.. Nie ulega wątpliwości, że beneficjentem gwarancji był Skarb Państwa, który występuje w obrocie prawnym jako osoba prawna, a reprezentowany jest przez różne jednostki organizacyjne (statio fisci), które same osobowości prawnej nie posiadają. Zważywszy na zasadę jednolitości Skarbu Państwa, okoliczność na rzecz którego oddziału GDDKiA miały być wypłacone środki z gwarancji nie ma tak istotnego znaczenia, jakie tej okoliczności próbuje nadać powód Niezależnie od tego, czy wskazano w przedmiotowej gwarancji dodatkowo zakres działalności konkretnych oddziałów GDDKiA – stroną tej gwarancji był zawsze Skarb Państwa, a nie wskazane jednostki. Nadto, jednostką organizacyjną Skarbu Państwa jest Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad, a nie Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad czy jej oddziały.

Dalej Sąd zważył, że poza sporem było przy tym, że pozwani Ad. 3 i Ad. 4 byli w dacie rozpatrywanego czynu – 11 października 2018 r. - pracownikami Skarbu Państwa – GDDKiA Oddział w B.. Co do zasady sama czynność polegająca na wystąpieniu w imieniu Skarbu Państwa z żądaniem wypłaty środków z gwarancji z uwagi na niewykonanie bądź nienależyte wykonanie umowy zawartej ze Skarbem Państwa mieściła się w zakresie obowiązków pracowniczych pozwanych Ad. 3 i Ad. 4, co nie było kwestionowane przez powoda. Stosownie do art. 120 k.p., to wyłącznie pracodawca odpowiada względem osoby trzeciej za szkodę wyrządzoną jej przez pracownika podczas wykonywania przez niego obowiązków pracowniczych. Przepis ten ma charakter normy bezwzględnie obowiązującej i stanowi przepis szczególny wobec odpowiedzialności deliktowej uregulowanej w art. 415 k.c. W konsekwencji, nawet gdyby czysto hipotetycznie przyjąć, że pozwani spełnili przesłanki warunkujące zastosowanie art. 415 k.c., to norma art. 120 k.p. i tak wyłączałaby ich legitymację bierną jako pozwanych w niniejszym postępowaniu, co samo w sobie również skutkowałoby w stosunku do nich oddaleniem roszczenia. Pozwani działali w ramach obowiązków pracowniczych, a podpisanie wezwania z dnia 11 października 2018 r. nie było ich autonomiczną decyzją, lecz było poprzedzone merytoryczną analizą i stanowiskiem odpowiednich wydziałów (...), a konkretnie Wydziału (...) i Wydziału (...). Przypuszczenia powoda, że pozwani Ad. 3 i Ad. 4 jedynie wykorzystali zajmowane stanowiska, aby dopuścić się zarzucanego tutaj deliktu, nakierowanego na wyrządzenie szkody powodowi (co miałoby uzasadniać wyłączenie stosowania w stosunku do nich art. 120 k.p.), nie znajdują żadnego oparcia w stanie faktycznym sprawy.

Powód nie miał także racji upatrując podstaw odpowiedzialności deliktowej w działaniu pozwanego banku. Zgodnie z art. 416 k.c. osoba prawna jest odpowiedzialna za naprawienie szkody wyrządzonej z winy jej organu.

Poza sporem było, że pomiędzy (...) Bank (...) S.A., a następnie pozwanym bankiem, a Skarbem Państwa powstał stosunek gwarancji bankowej na zabezpieczenie wierzytelności Skarbu Państwa z tytułu niewykonania/nienależytego wykonania obowiązków wynikających z umowy podstawowej, to jest umowy z 20 października 2008 r.

Zgodnie z art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe: Gwarancją bankową jest jednostronne zobowiązanie banku-gwaranta, że po spełnieniu przez podmiot uprawniony (beneficjenta gwarancji) określonych warunków zapłaty, które mogą być stwierdzone określonymi w tym zapewnieniu dokumentami, jakie beneficjent załączy do sporządzonego we wskazanej formie żądania zapłaty, bank ten wykona świadczenie pieniężne na rzecz beneficjenta gwarancji - bezpośrednio albo za pośrednictwem innego banku.

Umowie gwarancji bankowej towarzyszą zazwyczaj dwa dodatkowe stosunki prawne: tzw. stosunek podstawowy pomiędzy dłużnikiem i wierzycielem - beneficjentem gwarancji oraz umowa zlecenia gwarancji bankowej zawierana pomiędzy dłużnikiem ze stosunku podstawowego albo osobą trzecią i bankiem – gwarantem. W orzecznictwie w sposób jednolity przyjmuje się, że w razie zapłaty przez gwaranta gwarantariuszowi sumy gwarancyjnej, mimo braku uzasadnienia materialnoprawnego w stosunku podstawowym, rozliczenie korzyści majątkowej następuje między stronami tego stosunku (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2010 r., sygn. akt V CSK 233/09, Lex, a także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 września 2021 r., sygn. akt III CSK 201/20, Legalis). Wynika to z abstrakcyjnego charakteru gwarancji, która oderwana jest od stosunku podstawowego, który zabezpiecza.

Wypada podkreślić, że bank udzielający gwarancji opatrzonej klauzulami „nieodwołalnie i bezwarunkowo” oraz „na pierwsze żądanie” nie może skutecznie powołać się - w celu wyłączenia lub ograniczenia przyjętego na siebie obowiązku zapłaty - na zarzuty wynikające ze stosunku podstawowego, w związku z którym gwarancja została wystawiona (uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna z dnia 16 kwietnia 1993 r., sygn. akt III CZP 16/93, Lex). Z takim rodzajem gwarancji mamy do czynienia w niniejszej sprawie.

Postanowienia umowy gwarancji ubezpieczeniowej nr (...) wystawionej dnia 6 czerwca 2012 r. pozwalają na jednoznaczne przypisanie jej cech zobowiązania abstrakcyjnego. Umowa zawiera stwierdzenie, że (...) Bank (...) S.A. (poprzednik prawny pozwanego banku) nieodwołanie i bezwarunkowo zobowiązuje się zapłacić każdą kwotę do łącznej wysokości nie przekraczającej 438.027,45 zł na pierwsze pisemne żądanie zgłoszone do dnia 29 października 2018 r. (według brzmienia nadanego aneksem nr (...)) zawierające oświadczenie GDDKiA, że wykonawca nie wypełnił swoich zobowiązań z tytułu należytego wykonania umowy wraz ze wskazaniem na czym polegało niewykonanie tych zobowiązań zgodnie z umową nr (...) r.

Pozwany bank, a wcześniej jego poprzednik prawny, w razie otrzymania od beneficjenta gwarancji żądania wypłaty środków z gwarancji, nie były uprawnione do weryfikowania, czy beneficjentowi przysługuje w stosunku do kontrahenta (będącego w tym wypadku jednocześnie zleceniodawcą gwarancji) wierzytelność zabezpieczona gwarancją. O ile żądanie gwarancji spełniało wymogi formalne, w tym złożone zostało w okresie obowiązywania gwarancji, bank zobowiązany był do wypłaty środków na rzecz beneficjenta – co zgodnie z warunkami gwarancji powinno nastąpić w terminie 14 dni od doręczenia wezwania.

W świetle powyższego, zarzuty powoda odnoszące się do braku podstaw merytorycznych do skorzystania przez Skarb Państwa z gwarancji, nie tylko nie miały żadnego znaczenia w aspekcie przypisania bankowi bezprawności działania w rozumieniu art. 415 k.c. (art. 416 k.c.), ale nawet nie mogłyby stanowić uzasadnienia dla przypisania bankowi nienależytego wykonania umowy gwarancji. Nawet zaś gdyby doszło do nienależytego wykonania umowy gwarancji, to nie rodziłoby po stronie banku odpowiedzialności deliktowej wobec powoda, o ile nie stanowiłoby jednocześnie naruszenia obowiązków o charakterze powszechnym, na takowe zaś powód nie wskazywał. Z pewnością nie przemawia za tym okoliczność wysłania bankowi emailem treści wniosku o udzielenie zabezpieczenia z dnia 23 października 2018 r. Sama świadomość banku co do sporządzenia takiego wniosku przez powoda, a nawet co do jego złożenia do sądu, nie stanowiła przeszkody do realizacji gwarancji przez bank i nie może przemawiać za oceną działania banku jako bezprawnego, zwłaszcza zważywszy na fakt, że swoje zobowiązanie wynikające z gwarancji bank był zobowiązany wykonać w terminie 14 dni od otrzymania wezwania. Postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia zostało wydane w tym samym dniu, kiedy wypłacone zostały środki z gwarancji, to jest 15 listopada 2018 r., natomiast nie zostało ustalone, aby bank wiedział o wydaniu tego postanowienia, a zatem że świadomie działał wbrew treści tego postanowienia (co zresztą byłoby mało prawdopodobne). Na marginesie wypada zauważyć, że wobec zaniechania wytoczenia powództwa w terminie dwóch tygodni od wydania postanowienia z dnia 15 listopada 2018 r. o udzieleniu zabezpieczenia, zabezpieczenie to upadło.

Podobnie nie stanowiły o bezprawności po stronie banku, a w efekcie o popełnieniu przez ten podmiot deliktu, zarzuty powoda odnoszące się do wadliwości formalnej, jaka jego zdaniem cechowała wezwanie do wypłaty środków z gwarancji. Dla porządku jedynie wypada zauważyć, że żądanie z 11 października 2018 r. zostało złożone w okresie obowiązywania gwarancji, z zachowaniem procedury opisanej w warunkach gwarancji (za pośrednictwem banku prowadzącego rachunek (...) Oddział w B.), przez osoby umocowanie do działania w imieniu Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad, a treść żądania zawierała oświadczenie beneficjenta zgodne z wymogami gwarancji. Niezrozumiały był zarzut powoda co do wskazania w treści wezwania innej nazwy partnera konsorcjum w stosunku do nazwy użytej w treści gwarancji – w wezwaniu wskazano zarówno ówczesną nazwę tej spółki (...) sp. z o.o.”, jak i poprzednią (...) sp. z o.o.”.

W świetle powyższego, wobec braku wykazania przez powoda bezprawności zachowania pozwanych Ad. 1, Ad. 3 i Ad. 4 w rozumieniu art. 415 k.c., roszczenie powoda o naprawienie szkody wyrządzonej deliktem nie zasługiwało na uwzględnienie.

Wypada także zauważyć, że powód w ramach podstawy faktycznej żądania procesowego jako swoją szkodę wskazywał fakt wypłaty przez pozwany bank środków z gwarancji. Tymczasem w przypadku realizacji gwarancji bankowej bank wypłaca na rzecz beneficjenta własne środki pieniężne, nabywając jednocześnie roszczenie zwrotne w stosunku do zleceniodawcy gwarancji. W okolicznościach tej sprawy bank został upoważniony w zawartej z powodem umowie linii gwarancyjnej i w umowach depozytu do samodzielnej realizacji owego roszczenia zwrotnego poprzez likwidację depozytów powoda i wpłatę środków powoda na własny rachunek, co też bank uczynił. Uszczerbek w majątku powoda polegał zatem na pomniejszeniu aktywów powoda poprzez likwidację przez bank jego depozytów. Natomiast powód w tej sprawie nie dochodził od pozwanych Ad. 1, Ad. 3 i Ad. 4 naprawienia tak rozumianej szkody, a jako swoją szkodę wskazywał wypłatę środków na rzecz Skarbu Państwa jako beneficjenta gwarancji.

Na marginesie wypada w tym miejscu zauważyć, że jeżeli w ocenie powoda likwidacja depozytów przez bank nie była uprawniona (na co wskazał powód w reklamacji), to powód mógł wystąpić przeciwko bankowi z powództwem o wypłatę środków z depozytów tytułem wykonania umowy bądź o odszkodowanie w reżimie odpowiedzialności kontraktowej. Takie roszczenia nie zostały zgłoszone w niniejszym postępowaniu. Zresztą w tym zakresie obecnie powodowi nie przysługiwałaby legitymacja procesowa czynna wobec przeniesienia wierzytelności wynikających z ww. umów depozytu na (...) sp. a o.o. (obecnie (...) S.A.).

Z tych wszystkich przyczyn Sąd oddalił powództwo w stosunku do (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W., a także w stosunku do M. G. i E. F., o czym orzeczono w pkt. I sentencji wyroku.

Sąd rozstrzygnął także o kosztach procesu w stosunku do ww. pozwanych. Wprawdzie wyrok częściowy nie stanowi orzeczenia kończącego sprawę w instancji i z tej przyczyny przyjmuje się tradycyjnie, że brak jest podstaw do rozstrzygania w nim o kosztach postępowania (art. 108 § 1 k.p.c.). Sąd stanął jednak na stanowisku, że reguła ta nie powinna być stosowana bezwzględnie w każdym przypadku wydania wyroku częściowego. Jeżeli bowiem wyrok częściowy rozstrzyga o całości żądania lub o wszystkich żądaniach zgłoszonych przez danego współuczestnika lub wobec niego, to w stosunku do tego współuczestnika wyrok częściowy w istocie kończy sprawę w instancji. Co do zasady współuczestnik taki nie uczestniczy w dalszym toku postępowania.

W okolicznościach tej sprawy wyrok częściowy zapadł w stosunku do 3 z 4 pozwanych. Wynik sprawy w części jeszcze nierozstrzygniętej (wobec czwartego pozwanego) nie będzie już miał wpływu na rezultat procesu w części objętej już wyrokiem. Nie budzi wątpliwości, że treść rozstrzygnięcia co do żądania pozwu w wyroku końcowym nie będzie miała wpływu na zasadę poniesienia kosztów procesu pomiędzy powodem a pozwanymi, co do których zapadł wyrok częściowy. W tej sytuacji odraczanie rozstrzygnięcia kosztowego w odniesieniu do pozwanych Ad. 1, Ad. 3 i Ad. 4 jawi się jako nieuzasadnione, zwłaszcza, że postępowanie w odniesieniu do pozwanego Skarbu Państwa może toczyć się jeszcze bardzo długo.

Wobec powyższego Sąd orzekł w punkcie II. wyroku na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, zasądzając od (...) S.A. z siedzibą w K. tytułem zwrotu kosztów procesu:

- na rzecz (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. i M. G. kwoty po 5.417 zł, to jest 5.400 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego przez profesjonalnego pełnomocnika, ustalone zgodnie z § 2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 1804 ze zm.) oraz 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa;

- na rzecz E. F. 5.517 zł, to jest 5.400 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego przez profesjonalnego pełnomocnika, ustalone zgodnie z § 2 pkt 6 przywołanego Rozporządzenia, 100 zł opłaty od wniosku o uzasadnienie z dnia 16 stycznia 2020 r. ( k. 381, potwierdzenie uiszczenia opłaty – k. 382) oraz 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Od kwot zasądzonych tytułem zwrotu kosztów procesu nie zasądzono odsetek z tytułu opóźnienia, bowiem postępowanie w sprawie zostało wszczęte przed wejściem w życie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

sędzia Agnieszka Nakwaska-Szczepkowska