Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 września 2023 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny, w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SO Robert Pabin

po rozpoznaniu w dniu 27 września 2023 roku w Sieradzu na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa G. N.

przeciwko T. N.

o zachowek

zasądza od T. N. na rzecz G. N. 45.625 zł (czterdzieści pięć tysięcy sześćset dwadzieścia pięć złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie naliczanymi od dnia 21 grudnia 2020r do dnia zapłaty;

w pozostałym zakresie powództwo oddala;

zasądza od T. N. na rzecz G. N. 1.810 zł (jeden tysiąc osiemset dziesięć złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Sieradzu tytułem zwrotu kosztów sądowych tymczasowo pokrytych z sum budżetowych od:

G. N. 13.674 zł (trzynaście tysięcy sześćset siedemdziesiąt cztery złote) które ściągnąć z roszczenia zasądzonego na jego rzecz w pkt 1;

T. N. 2.605,69 zł (dwa tysiące sześćset pięć złotych sześćdziesiąt dziewięć groszy).

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 22 grudnia 2020 r. powód G. N. reprezentowany przez r. pr. T. K. wniósł o zasądzenie od pozwanego T. N. kwoty 292.500,00 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty tytułem zachowku po zmarłym ojcu J. N.. Ostatecznie strona powodowa wniosła o zasądzenie na jej rzecz od pozwanego kwoty 180.000,00 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wytoczenia powództwa tytułem zachowku po zmarłym ojcu J. N. a także o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Uzasadniając żądanie powód wskazał, iż jej zmarły ojciec J. N., ostatnio stale zamieszkały w S. pozostawił po sobie dwójkę synów: powoda G. N. i pozwanego T. N.. Spadek po nim na podstawie testamentu własnoręcznego z dnia 10 września 2003 r. nabył w całości pozwany syn T. N.. Testator nie zamieścił w testamencie żadnej wzmianki o wydziedziczeniu swojego drugiego syna G. N. (powoda). Z uwagi na powyższe zdaniem powoda należy mu się po ojcu zachowek, którego zapłaty domaga się od wyłącznego spadkobiorcy pozwanego T. N..

W ostatecznie skonkretyzowanym żądaniu procesowym (k. 373) wynikającym z odpowiedzi na pozew z dnia 15 lutego 2021 r. (k. 20) T. N. nie uznał powództwa i wniósł o jego oddalenie oraz o zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych, ewentualnie w przypadku uwzględnieni powództwa w jakiejkolwiek części pozwany wniósł o rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty w ten sposób, że pozwany będzie uiszczał na rzecz powoda kwotę 1.000,00 zł miesięcznie.

W uzasadnieniu pozwany wskazał, iż spadkodawca J. N. jeszcze za życia spłacił należny powodowi zachowek w kwocie 20.000,00 zł (k. 27) a także spadkodawca dokonywał darowizn na rzecz G. N. w trakcie swojego życia.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje

G. N. i T. N. są rodzeństwem. W dniu 27 sierpnia 2015 r. zmarł ich ojciec J. N.. Spadkodawca w przeciągu ostatnich lat przed śmiercią potrzebował pomocy osób trzecich w opiece nad nim. Spadek po nim na podstawie testamentu własnoręcznego nabył w całości z dobrodziejstwem inwentarza pozwany T. N.. Za życia J. N. jego syn T. N. był osobą zajmującą się nim, często go odwiedzał i opiekował się ojcem. Nadto spadkodawca posiadał wspólne konto bankowe z pozwanym, który w ostatnich latach życia J. N. rozporządzał na zlecenie ojca majątkiem wspólnym. G. N. utrzymywał dobre relacje z ojcem, nie byli oni skonfliktowani. Powód odwiedzał ojca w miarę możliwości i pomagał mu w razie potrzeby. Tym nie mniej wiodącą rolę w tym zakresie pełnił syn T. N., który zajmował się opłatami za rachunki i sprawowaną nad ojcem opiekę. W ostatnich latach życia J. N. musiała zajmować się opiekunka, która pomagała w zwykłych codziennych czynnościach. Bracia T. i G. N. nie byli szczególnie ze sobą zżyci, na prośbę ojca w ostatnich latach jego życia zaczęli wspólnie spędzać ze sobą święta Wielkiej Nocy i Bożego Narodzenia. Po śmierci J. N. bracia popadli w konflikt na tle majątkowym. Powód żądał od pozwanego spłaty zachowku, który to pozwany uznał już za spłacony za życia ojca. W efekcie bracia zaprzestali się ze sobą kontaktować.

Dowód: postanowienie (k. 26); kserokopia testamentów (k. 89-94); zeznania świadka M. T. ReCourt z dnia 15 czerwca 2021 r. od 00:22:58 do 00:57:35; zeznania świadka P. N. (1) ReCourt z dnia 15 czerwca 2021 r. od 00:57:35 do 01:15:10; zeznania świadka P. N. (2) złożone na piśmie (k. 163-166); zeznania świadka A. N. (1) ReCourt z dnia 31 sierpnia 2021 r. od 00:10:05 do 01:05:09; zeznania świadka A. N. (2) ReCourt z dnia 31 sierpnia 2021 r. od 01:05:09 do 01:57:11; zeznania świadka D. N. z dnia 27 sierpnia 2021 r. (k. 207-210); zeznania powoda G. N. ReCourt z dnia 25 października 2022 r. od 00:03:51 do 00:47:34; zeznania pozwanego T. N. ReCourt z dnia 25 października 2022 r. od 00:47:34 do 01:46:20).

J. N. pozostawił po sobie trzy testamenty z czego ostatni sporządzony własnoręcznie 10 września 2003 r., powołał do całości spadku T. N.. Na jego podstawie postanowieniem Sądu Rejonowego w Sieradzu z dnia 22 grudnia 2015 r. w sprawie o sygn. akt I Ns 1171/15 stwierdził, że spadek po zmarłym w dniu 27 sierpnia 2015 r. J. N. nabył w całości z dobrodziejstwem inwentarza jego syn T. N.. Testator nie wydziedziczył w swoim testamencie swojego drugiego syna G. N.. Testator w testamencie sporządził zapis wedle którego za jego życia obdarował on swojego syna G. N. kwotą 20.000,00 zł która to miała stanowić należny mu z tytułu spadkobrania zachowek. W dniu sporządzania testamentu J. N. był osobą sprawną i samodzielną. Testator nie chorował przewlekle i w dacie sporządzania testamentu nie wymagał stałej opieki i pomocy osób trzecich. Sytuacja ta uległa zmianie w okolicach 2008 r. kiedy to ojciec stron postepowania wymagał pomocy w sprawach codziennych. Wówczas J. N. zajmowała się córka powoda M. N. wraz z swoją szwagierka P. N. (1). Kobiety w ramach pomocy dziadkowi przynosiły obiady, sprzątały mieszkanie i chodziły do apteki. Czynności te wykonywały odpłatnie do około 2010 r., do czasu zajścia w ciąże P. N. (1). Następnie zmarłym J. N. zajmowały się odpłatnie opiekunki, których to zakres opieki nad dziadkiem ulegał powiększeniu z każdym kolejnym rokiem. Do 2015 roku J. N. był w szpitalu dwukrotnie z czego jego syn G. N. nie odwiedził go. Bieżącą pomoc zapewniał mu syn T. N.. W dniu 27 sierpnia 2015 r. ojciec stron zmarł. Do kręgu spadkobierców ustawowych po J. N. należeli jego synowie powód G. N. i pozwany T. N..

Dowód: postanowienie (k. 26); kserokopia testamentów (k. 89-94); zeznania świadka M. T. ReCourt z dnia 15 czerwca 2021 r. od 00:22:58 do 00:57:35; zeznania świadka P. N. (1) ReCourt z dnia 15 czerwca 2021 r. od 00:57:35 do 01:15:10; zeznania świadka P. N. (2) złożone na piśmie (k. 163-166); zeznania świadka A. N. (1) ReCourt z dnia 31 sierpnia 2021 r. od 00:10:05 do 01:05:09; zeznania świadka A. N. (2) ReCourt z dnia 31 sierpnia 2021 r. od 01:05:09 do 01:57:11; zeznania świadka D. N. z dnia 27 sierpnia 2021 r. (k. 207-210); zeznania powoda G. N. ReCourt z dnia 25 października 2022 r. od 00:03:51 do 00:47:34; zeznania pozwanego T. N. ReCourt z dnia 25 października 2022 r. od 00:47:34 do 01:46:20).

Pochówkiem zmarłego zajął się T. N., który poniósł z tego tytułu. Cześć tych kosztów została pokryta z zasiłku pogrzebowego otrzymanego przez pozwanego oraz z pieniędzy znajdujących się na kocie wspólnym J. N. i T. N.. Saldo konta na dzień śmierci testatora wynosiło 4.800,00 zł. (k.28)

Dowód: kserokopia testamentu k. 25; zaświadczenie banku k. 28; zeznania świadka P. N. (2) złożone na piśmie (k. 163-166)

W spadku po sobie zmarły pozostawił: spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w S. przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy w Sieradzu V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi KW nr (...), garaż nr (...) o powierzchni użytkowej 16,00 m ² położony w S. przy ul. (...) o wartości 20.000,00 zł. Zmarły pozostawił także po sobie oszczędności w wysokości 4.800,00 zł, które zgromadzone były na koncie wspólnym jego i T. N..

Dowód: wypis aktu notarialnego rep. A (...) (k. 172- 173v); wypis aktu notarialnego rep. A nr (...) (k.29-30v); zaświadczenie banku (k. 28); kserokopia zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych (k. 119-122)

Powód G. N. otrzymał w ramach należnego mu zachowku od brata T. N., jeszcze za życia ojca 20.000,00 zł. Poza otrzymanymi wówczas pieniędzmi powód nie otrzymał nic ze spadku. Do całości dziedziczenia został powołany jego brat T. N.. Ojciec stron postepowania sporządził za swego życia 3 testamenty. W pierwszym sporządzonym przed notariuszem B. C. 04 listopada 1999 r. do całości spadku powołał T. N. jednocześnie zapisując G. N. samochód osobowy, którego właścicielem będzie spadkodawca w chwili śmierci oraz połowę pozostawionych przez spadkodawcę oszczędności według stanu na dzień otwarcia spadku. W drugim testamencie sporządzonym własnoręcznie do dziedziczenia powołał w całości T. N., informując, że G. N. otrzymał od niego kwotę 20.000,00 zł tytułem spłaty zachowku. Trzecim testamentem sporządzonym w S. 10 września 2003 r. J. N. powołał do dziedziczenia swojego syna T. N. , oświadczając że G. N. otrzymał kwotę 20.000,00 zł a także spadek po siostrze testatora- J.. Za życia J. N. powód otrzymywał pomoc materialną od ojca w postaci zapomogi pieniężnej w kwocie 500 zł miesięcznie od stycznia 2003 r. do maja 2008 r. Ojciec wspierał powoda finansowo do momentu nabycia przez powoda prawa do świadczeń emerytalnych. Ponadto ojciec pomógł powodowi w spłacie zadłużenie z umowy kredytowej, z której wpłat pana J. N. na rzecz G. N. było 5 w łącznej wysokości 7.100,00 zł. (k. 42-45;50). Wpłaty te były dokonywane przed zawarciem umowy o przejęcie długu. W dniu 04 grudnia 2012 r. T. N. i J. N. umownie przejęli dług G. N. z tytułu kredytu na zakup samochodu osobowego marki r. (...) (...) o nr rej. (...) rok produkcji 1998.

Dowód: testamenty (k. 25; 89; 91; 93-93v); umowa o przejęcie długi k. 59; oświadczenie k. 60; zeznania powoda G. N. ReCourt z dnia 25 października 2022 r. od 00:03:51 do 00:47:34; zeznania pozwanego T. N. ReCourt z dnia 25 października 2022 r. od 00:47:34 do 01:46:20).

Nieruchomość w S. w postaci własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego oznaczonego nr (...) położonego na 1 piętrze, w bloku mieszkalnym w S. pozwany T. N. sprzedał za 109.500,00 zł w dniu 05 kwietnia 2016 roku przed notariuszem B. C. za rep. (...). Nieruchomość została oszacowana przez biegłą na ostateczną kwotę 259.000,00 zł. Pozwany 25 czerwca 2021 r. sprzedał także garaż odziedziczony po ojcu za kwotę 20.000,00 zł. Sprzedaż nieruchomości odbyła się u notariusza K. H. za rep(...).

Dowód: operat szacunkowy k. 231-254; ustna opinia uzupełniająca biegłego J. S. (ReCourt z dnia 24 maja 2022 r. od 00:04:16 do 00:48:38); opinia uzupełniająca k. 335; wypis aktu notarialnego rep. A (...) (k. 172- 173v); wypis aktu notarialnego rep. A nr (...) (k.29-30v).

Za życia ojca powód oraz jego brat T. N. nie byli skłóceni ze sobą. Rodziny wzajemnie się odwiedzały, interesowały się swoim losem oraz okazjonalnie sobie pomagały.

Dowód: zeznania świadka M. T. ReCourt z dnia 15 czerwca 2021 r. od 00:22:58 do 00:57:35; zeznania świadka P. N. (1) ReCourt z dnia 15 czerwca 2021 r. od 00:57:35 do 01:15:10; zeznania świadka P. N. (2) złożone na piśmie (k. 163-166); zeznania świadka A. N. (1) ReCourt z dnia 31 sierpnia 2021 r. od 00:10:05 do 01:05:09; zeznania świadka A. N. (2) ReCourt z dnia 31 sierpnia 2021 r. od 01:05:09 do 01:57:11; zeznania świadka D. N. z dnia 27 sierpnia 2021 r. (k. 207-210); zeznania powoda G. N. ReCourt z dnia 25 października 2022 r. od 00:03:51 do 00:47:34; zeznania pozwanego T. N. ReCourt z dnia 25 października 2022 r. od 00:47:34 do 01:46:20).

Powód przed wytoczeniem powództwa wezwał pozwanego do zapłaty tytułem zachowku kwoty 292.500,00 zł. Do chwili obecnej pozwany na rzecz powoda z tego tytułu nie uiścił żadnej kwoty.

Dowód: przedsądowe wezwanie do zapłaty (k. 5)

Pozwany T. N. ukończył 65 lat, obecnie jest na emeryturze, z której otrzymuje co miesiąc świadczenie w wysokości 6.100,00 zł. Jest właścicielem nieruchomości w S., w której mieszka wraz z żoną, która jest nauczycielką. Powód G. N. ma 75 lat i jest emerytem. Mieszka w S. wraz z żoną.

bezsporne

Powyższy stan faktyczny jest niesporny i został ustalony o twierdzenia stron i złożone do akt dokumenty, których prawdziwość i rzetelności żadna ze stron nie kwestionowała.

Sąd dał wiarę zeznaniom powoda, iż utrzymywał poprawne relacje z ojcem. Zeznania w tej części potwierdzili przesłuchani w sprawie świadkowie jak i sam pozwany. Co oczywiste kontakty te mogły być przez zmarłego ojca postrzegane jako zbyt rzadkie, szczególnie w kontekście tego, że pozwany syn stale zajmował się nim i był u niego częstszym gościem. Zgromadzone w toku niniejszego postępowania dowody w postaci zeznań stron i świadków nie pozwoliły na ustalenie konkretnych zdarzeń i okoliczności wskazujących na to, że na datę sporządzenia przez J. N. testamentu tj. na dzień 10 września 2003 r. powód uporczywie nie dopełniał względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Co więcej w żadnym ze sporządzonych przez testatora testamentów nie wydziedziczył on powoda. Żadne z zeznań świadków czy samych stron nie dawało też podstaw do stwierdzenia, że powód mógłby zostać wydziedziczonym, gdyż do samej śmierci ojca posiadał on z nim kontakt.

Sąd nie dał wiary zeznaniom powoda w części, w której twierdził,
że pozwany rozporządzał pieniędzmi spadkodawcy za życia i przelewał on sobie kwoty od spadkodawcy tytułem darowizn. Konto J. N. i T. N. było wspólne. Sąd nie jest w stanie zatem ustalić, które to kwoty pochodziły z oszczędności spadkodawcy, a które z pieniędzy zarobionych i zaoszczędzonych przez pozwanego. Nadto w czasie życia J. N., pozwany jak i spadkodawca mieli pełne prawo do dysponowania wspólnymi środkami pieniężnymi, które przeznaczali na swoje wydatki. Powód w tymże zakresie nie przedstawił żadnych dowodów posiadania przez pozwanego środków pieniężnych w wysokości 790.776,47 zł, które to miałyby pochodzić z majątku spadkodawcy. Ponadto pieniądze te nie zostały wypłacone przez spadkobiorcę tuż przed śmiercią testatora, bądź tuż po niej, a były na przestrzeni lat skrupulatnie wydawane. W opinii Sądu pieniądze te zostały spożytkowane w czasie życia testatora, a zatem w chwili śmierci J. N. nie stanowiły one majątku spadkodawcy, z uwagi na fakt że ich fizycznie nie posiadał. W tym miejscu warto wskazać, że to na stronach postępowania zgodnie z art. 6 k.c. spoczywał obowiązek wykazania i udowodnienia faktów z których wywodzą skutki prawne. W tym kontekście brak inicjatywy dowodowej powoda reprezentowanego przez zawodowego pełnomocnika, skutkował niemożnością ustalenia charakteru prawnego i wartości przysporzeń majątkowych dokonanych przez ojca na rzecz T. N.. Proces o zachowek ma charakter kontradyktoryjny i pomimo, że z treści akt. 993 i 994 kc wynika obowiązek sądu zaliczenia na schedę spadkową określonych darowizn, nie oznacza obowiązku prowadzenia przez sąd dochodzenia w celu ustalenia z urzędu składu spadku i rodzaju dokonanych przez spadkodawcę za życia rozrządzeń majątkowych. Mówiąc prościej, to strony obowiązane są udowodnić, że określone rozrządzenia miała charakter darowizn aby sąd mógł ewentualnie uwzględnić je przy ustalaniu substratu zachowku. Zdaniem sądu tego rodzaju okoliczności strony nie udowodniły a sąd czuł się zwolniony z działania z urzędu wobec faktu, że powód był reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika.

Z zeznań G. N. wynika, że od ojca otrzymał on w przeszłości 20.000,00 zł tytułem zachowku. Sam powód nie kwestionował tej kwoty i okoliczności wypłaty środków zatem Sąd uznał, iż kwota ta jest bezsporna pomiędzy stronami.

Sąd nie dał wiary powodowi w jakim twierdził on, że nie otrzymywał zapomogi finansowej od ojca w latach 2003-2005. Jednakże Sąd uznał, że uzyskiwana przez powoda zapomoga nie wlicza się w skład schedy spadkowej. W toku postepowania pozwany podnosił, że ojciec za życia pomagał powodowi w jego trudnej sytuacji materialnej w jakiej znalazł się po utracie pracy wspomagając go w okresie 01.2003r.-05.2008r. miesięcznie kwotą 500 zł. Pozwany wnosił aby Sąd kwoty wydatkowane przez ojca na rzecz brata w tymże okresie zaliczyć jako darowiznę. Sąd nie poparł stanowiska pozwanego w tej kwestii uznając, że zapomogi w wysokości po 500 zł miesięcznie płacone na rzecz syna przez ojca stanowią zapomogę alimentacyjną względem najbliższej rodziny, do której powód był uprawniony. Zatem zdaniem Sądu kwoty po 500 zł miesięcznie przeznaczane na G. N. przez J. N. miały na celu pomoc materialną w trudnym dla niego okresie życia, a nie przysporzenia majątkowe jakim niewątpliwie byłaby darowizna w postaci zapłaty określonej sumy pieniężnej.

Sąd nie dał wiary powodowi także w zakresie w jakim twierdził, że spadkodawca nie pomagał mu w spłacie kredytu, a pieniądze przekazywane z konta J. N. stanowiły jego własność, którą przekazywał ojcu aby spłacał zaciągnięte przez niego zobowiązanie. W przedstawionych przez pozwanego potwierdzeniach wpłat na rzecz powoda G. N. znajdowały się cztery wpłaty, w których to wpłacającym był sam powód. Zatem Sąd nie mógł uznać ich jako kwoty darowane powodowi przez zmarłego ojca, z uwagi, że powód sam był osobą wpłacającym środki na swoje konto. W pozostałym zakresie tj. co do 5 wpłat w łącznej wysokości 7.100,00 zł. (k. 42-45;50) sąd potraktował je jako nieodpłatne przysporzenie na rzecz powoda przez jego ojca, które to przysporzenia stanowiły darowiznę.

Sąd nie dał wiary zeznaniom świadków D. N., P. N. (2), A. N. (2) i samego pozwanego T. N. w części,
w której twierdzili, że powód wraz z rodziną nie utrzymywali częstych kontaktów z zmarłym ojcem. W tym zakresie zeznania świadków są dość enigmatyczne i sprzeczne z twierdzeniami samego powoda jak i jego dzieci. Nadto świadkowie ani pozwany nie wykazali swoimi zeznaniami aby powód uporczywie niedopełniał obowiązków rodzinnych względem zmarłego.

Podsumowując, twierdzenia powoda o darowiznach uczynionych przez ojca na rzecz pozwanego sąd uznał za nieudowodnione.

Sąd ustalił wartość nieruchomości na podstawie opinii biegłej do spraw wyceny nieruchomości. Niniejsza opinia w ocenie Sądu jest jasna, logiczna i wewnętrznie niesprzeczna, ponadto opinia była przez stronę kwestionowana a sama biegła dokonała opinii uzupełniającej w której jasno określiła wycenę nieruchomości.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne i zasługuje na częściowe uwzględnienie. Zgodnie z treścią art. 991 § 1 k.c. zstępnym (…) którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy (…) – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (art. 991 § 2 k.c.). Zgodnie z powszechnie przyjętym stanowiskiem orzecznictwa, instytucja zachowku znajduje swoje zastosowanie zarówno w przypadku dziedziczenia testamentowego jak i ustawowego. Ustalenie wysokości zachowku następuje zgodnie z treścią art. 993 k.c. W myśl powołanego przepisu przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń natomiast dolicza się do spadku (…) darowizny uczynione przez spadkodawcę. Tzw. „substrat zachowku” o którym mowa powyżej oblicza się wyliczając „czystą wartość spadku” stanowiąca różnicę pomiędzy stanem czynnym (aktywa) i stanem biernym (długi spadkowe za wyjątkiem zapisu i polecenia) i dodając do niego darowizny.

Jak wynika z poczynionych w sprawie ustaleń zmarły pozostawił po sobie nieruchomość w postaci spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w S. o łącznej wartości 259.000,00 zł a także garaż o wartości 20.000 zł oraz 4.800 zł na rachunku bankowych z daty orzekania. Nadto do schedy spadkowej po zmarłym J. N. należy doliczyć kwotę 7.100 zł darowizny (spłata rat za kredyt- wpłaty J. N. na konto G. N.). Łączna wartość spadku po J. N. wynosi 290.900,00 zł (259.000,00+20.000,00+7.100,00+4.800,00).

Sąd nie znalazł podstaw faktycznych do zaliczenia na schedę spadkową jakichkolwiek darowizn przekazywanych przez J. N. na rzecz pozwanego. W toku postępowania powód nie udowodnił aby kwoty znajdujące się na rachunku wspólnym wypłacane przez pozwanego czy przez jego ojca stanowiły darowizny na rzecz T. N.. Ponadto Sąd nie uwzględnił w substracie zachowku t kwot wpłacanych w poczet umowy kredytowej po zwarciu przez ojca stron i strony umowy o przejęcie długu z dnia 04 grudnia 2002 r. Umowa ta nie tylko przejmowała długi powoda ale także powodowała, że przejmujący stawali się po spłacie zobowiązania ciążącego na powodzie właścicielami samochodu osobowego. W związku z powyższym nie można uznać, że była to darowizna spadkodawcy na rzecz syna. Przedmiot zobowiązania został określony w umowie precyzyjnie i nie stanowił on darowizny ojca i brata na rzecz powoda. Za darowiznę sąd uznał natomiast wpłaty dokonane przed zawarciem tej umowy w kwocie 7.100 zł albowiem podstawą do ich uiszczenia było porozumienie pomiędzy ojcem a powodem na mocy którego spadkodawca zobowiązał się nieodpłatnie świadczyć na rzecz syna kosztem swojego majątku. Ponadto Sąd nie uwzględnił 7 wpłat dokonanych na konto G. N. przez samego powoda (k. 46,47;48;49;51;52;53), które to pozwany próbował wykazać jako pieniądze darowane od ojca na rzecz syna.

Ostatecznie substrat zachowku Sąd ustalił na kwotę 290.900,00 zł.

Osobami uprawnionymi po myśli art. 991 § 1 kc do otrzymania zachowku po J. N. były jego dzieci tj. powód i pozwany. Roszczenie powoda o pokrycie zachowku wynosi połowę wartości jej udziału spadkowego czyli 1/4 spadku (1/2 x 1/2) co w wymiarze kwotowym wyraża się sumą 72.725,00 zł.

Powód otrzymał za życia ojca 20.000,00 zł tytułem należnego mu zachowku w postaci darowizny, a także 7.100,00 zł tytułem spłaty zobowiązania kredytowego w postaci wpłat na konto od J. N.. Sąd zatem odjął od należnego powodowi substratu zachowku kwoty, które otrzymał od ojca jeszcze za jego życia co dało kwotę 45.625,00 zł (72.725,00-20.000,00-7.100,00).

Z tych względów Sąd zasądził od T. N. na rzecz G. N. kwotę 45.625,00 zł z ustawowymi odsetki za opóźnienie (art. 481 § 1 k.c.) od od 21 grudnia 2020 r. tj od daty wytoczenia powództwa. (k. 3) W tej bowiem dacie roszczenie powoda było już wymagalne.

Do schedy spadkowej po zmarłym J. N. Sąd nie zaliczył rzekomych darowizn i środków gromadzonych na przestrzeni lat na wspólnym rachunku bankowym spadkodawcy i pozwanego T. N.. Jak wcześniej Sąd wspomniał gromadzone na koncie środki zostały w trakcie trwania życia J. N. wraz z pozwanym wydatkowane. Nie zostało przez powoda udowodnione, że wypłacane z rachunku środki pieniężne pochodziły z wyłącznych oszczędności zmarłego ojca jak i tego, że środki te nie zostały przeznaczone na wydatki samego J. N.. Sąd nie mógł zatem przyjąć, że wypłacane przez lata pieniądze stanowiły darowizny na rzecz T. N., który był współwłaścicielem konta bankowego i mógł dysponować środkami jak własnymi także za życia ojca. Jako chybiony sąd uznał także zarzut pozwanego jakoby umowa przejęcia długu powoda przez niego i J. N. stanowiła darowiznę, podlegającą wliczeniu w skład schedy spadkowej. Sąd w skład schedy spadkowej nie wliczał także zapomogi jaką to ojciec wypłacał powodowi w okresie 01.2003 r do 05.2008 r. uznając, że zapomoga ta wyczerpywała roszczenie niejako alimentacyjne i nie stanowiła darowizny a tym samym przysporzenia majątkowego. Miało ono charakter pomocniczy synowi w trudnej sytuacji majątkowej i było na bieżąco wydatkowane.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy nie daje podstaw do stwierdzenia, iż powód dopuścił się względem ojca zachowań które na dzień sporządzenia testamentu dawały podstawę do jego wydziedziczenia. Ponadto testator nigdy takowego zapisu w testamencie nie dokonał. Także z zeznań zarówno strony powodowej, świadków jak i samego pozwanego nie wynika to by syn wykazywał się wobec ojca niewdzięcznością.

Wobec podnoszonych przez pozwanego argumentów Sąd rozważył jeszcze, czy w rozpoznawanej sprawie istnieje podstawą do oddalenia powództwa stosownie do treści art. 5 k.c. w związku z nadużyciem prawa podmiotowego wobec faktu, iż powód otrzymał już należny mu zachowek za życia ojca.

Sąd stosuje prawo materialne - w tym również art. 5 k.c. - z urzędu, co oznacza, że nawet bez zarzutu pozwanego odnoszącego się do realizacji przez powoda jego uprawnienia w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego sąd powinien rozważyć, czy ze strony uprawnionego nie zachodzi nadużycie prawa podmiotowego. Jednakże okoliczności, które miałyby stanowić podstawę do uznania, że wykonywanie przez uprawnionego jego prawa nie zasługuje na ochronę, powinny być udowodnione, a ciężar udowodnienia tych okoliczności spoczywa w tym wypadku na pozwanym (art. 6 k.c.).

W doktrynie i orzecznictwie konsekwentnie wskazuje się, iż zakres zastosowania powyższego przepisu powinien być jednak stosunkowo wąski, bowiem ocena sądu, czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa podmiotowego, nie powinna pomijać, że prawa osoby uprawnionej do zachowku wynikają z ustawy i służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2004 r., PiP 2006, z.6, s.111). Względy te nakazują szczególną ostrożność przy podejmowaniu oceny o nadużyciu prawa żądania zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowku, która nie może opierać się jedynie na ogólnym odwołaniu się do klauzuli generalnej zasad współżycia (patrz: wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 9 maja 2013 r., I ACa 334/13; wyrok Sądu Apelacyjnego
w Warszawie z dnia 24 lutego 2014 r., I ACa 1204/13; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 31 marca 2011 r., OSAB 2011, z.1, poz.21; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 czerwca 2014 r., I ACa 1527/13). Zatem obniżenie wysokości zachowku może mieć miejsce w przypadkach zupełnie wyjątkowych. W doktrynie wskazuje się, że już samo pozbawienie uprawnionego do zachowku korzyści ze spadku w drodze dziedziczenia jest dla niego okolicznością krzywdzącą i dolegliwą, a stanu tego nie powinno jeszcze pogłębiać ograniczenie możliwości realizacji roszczeń z tytułu zachowku. W świetle zgodnego stanowiska orzecznictwa i doktryny prawa cywilnego przy ocenie istnienia podstaw do zastosowania art. 5 k.c. należy brać wszystkie okoliczności konkretnego przypadku, zachodzące tak po stronie zobowiązanego do zapłaty zachowku, jak i po stronie uprawnionego do zachowku (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2009 r., IV CSK 163/09, LEX nr 527197).

Zdaniem Sądu podane przez pozwanego okoliczności, że powód
rzadko odwiedzał ojca, nie interesowała się jego losem i nie pomagał w opiece nad nim nie uzasadniają pozbawienia powoda prawa do zachowku. Jest bezsporne, że to pozwany w ostatnim czasie opiekował się ojcem i dobrze wywiązywał się z tego obowiązku. Pozwany podejmując taką decyzję zdawał sobie sprawę z dolegliwości z tym związanych - w zamian za to otrzymał od ojca cały jego majątek. Ponadto nie ma w niniejszej sprawie żadnych dowodów na to, że powód był skłócony z ojcem czy, że zachowywał się wobec niego niewłaściwie.

Powołując się na zasady współżycia społecznego można również miarkować wysokość zachowku przysługującego uprawnionemu. Będzie to miało miejsce w przypadku, gdy głównym składnikiem spadku jest nieruchomość służąca do zaspokojenia niezbędnych potrzeb zobowiązanego do zapłaty zachowku i brak jest praktycznie innych możliwości zaspokojenia tych potrzeb, zaś inne składniki majątku nie wystarczają na pokrycie zobowiązania z tytułu zachowku. W takiej sytuacji nie można wyłączyć, przy rozważeniu również sytuacji majątkowej i osobistej zobowiązanego do zapłaty zachowku, dopuszczalności przyjęcia, iż w konkretnych okolicznościach żądanie zapłaty pełnej należności z tytułu zachowku pozostałoby w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, (patrz: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1981 r., III CZP 18/81, OSNC 1981/12/228 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia
7 kwietnia 2004 r., IV CK 215/03). Jednakże zastosowanie art. 5 k.c. nie może udaremnić przepisów o zachowku. Odwołanie do zasad współżycia społecznego winno raczej służyć ochronie zobowiązanego do zachowku w sytuacji, gdy jego wysokość będzie nadmierna np. w wyniku nagłych zmian ekonomicznych, czy innych nieprzewidzianych i niezależnych od spadkobiercy zjawisk wpływających na wartość spadku (patrz A. Szpunar glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1981 r., NP. 1983, nr 2, s.94 i nast.).

Jednakże ocena okoliczności niniejszej sprawy nie uzasadnia dokonania miarkowania zachowku, ponieważ pozwany choć jest już emerytem, sprzedał odziedziczone po ojcu nieruchomości.

Sąd nie uwzględnił wniosku pozwanego o rozłożenie należności na raty. Przewidziana w art. 320 K.p.c. instytucja prawa procesowego winna być stosowana wyjątkowo, w szczególnie uzasadnionych przypadkach tj. wtedy gdy szczególne okoliczności przedmiotowe i podmiotowe stały na przeszkodzie w wykonaniu przez dłużnika zobowiązania a spełnienie przez niego świadczenia w ratach skutkować będzie tym, że wykona on orzeczenie bez potrzeby prowadzenia egzekucji. Przesłanką zastosowania tego przepisu jest zatem ustalenie, że w danej sprawie zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony; decydują o tym okoliczności konkretnej sprawy. W zasadzie chodzi o okoliczności dotyczące pozwanego dłużnika tj. jego sytuację osobistą, majątkową, finansową, rodzinną, które powodują, że nierealne jest spełnienie przez niego zasądzonego świadczenia od razu i w pełnej wysokości. Rozważając rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty, sąd orzekający nie może jednak nie brać pod rozwagę sytuacji wierzyciela. Ochrona jaką zapewnia pozwanemu dłużnikowi art. 320 K.p.c. nie może być stawiana ponad ochronę wierzyciela w procesie cywilnym i wymaga uwzględnienia wszelkich okoliczności sprawy, w tym uzasadnionego interesu podmiotu inicjującego proces. W rozpoznawanej sprawie pozwany nie przedstawił i nie udowodnił istnienia jakichkolwiek szczególnych okoliczności przemawiających za rozłożeniem świadczenia na raty. Co więcej T. N. od śmierci ojca nie wypłacił w poczet należnego powodowi zachowku jakiejkolwiek sumy. Ponadto pozwany sprzedał nieruchomości otrzymane w spadku w 2015 roku. Sprzedaż lokalu mieszkalnego nastąpiła w 2016 roku natomiast garaż sprzedał w 2021 roku. Od 2015 roku powód jako spadkobierca pozostaje pominięty w drodze dziedziczenia testamentowego, zatem czeka on na zapłatę od pozwanego od co najmniej uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzenia nabycia spadku tj. 2015 r. Zatem w oczach Sądu niewłaściwym byłoby ponowne poszkodowanie powoda w postaci rozłożenia przysługującego mu świadczenia z tytułu zachowku po śmierci J. N. od pozwanego T. N.. Co więcej pozwany przyjmując spadek powinien liczyć się z konsekwencjami jakie z tego wynikały i od co najmniej wniesienia powództwa tj. 21 grudnia 2020 roku odkładać środki na spłatę brata.

W pozostałym zakresie Sąd oddalił powództwo o czym orzekł jak w punkcie 2 wyroku.

O kosztach postępowania Sąd rozstrzygnął w oparciu o art. 98 k.p.c. w zw. z art. 100 k.p.c. Powód G. N. dochodził zapłaty kwoty 292.500,00 zł a Sąd zasądził na jego rzecz łącznie kwotę 45.625,00 zł co stanowi 16% dochodzonego roszczenia. Należało zatem stwierdzić, iż powód wygrał powództwo w 16% wobec czego za wynik niniejszego procesu odpowiedzialne pozostają obie stromy w ramach stosunkowego rozdzielenia kosztów postępowania. Wobec powyższego Sąd zasądził od pozwanego T. N. 1.810,00 zł na rzecz powoda G. N. tytułem zwrotu kosztów procesu.

O pozostałych kosztach postępowania Sąd rozstrzygnął w oparciu o art. 98 k.p.c. w zw. z art. 100 k.p.c. W tej sytuacji zasądzono od stron postępowania na rzecz Skarbu Państwa- Sądu Okręgowego w Sieradzu tytułem zwrotu kosztów procesu pokrytych z sum budżetowych tj. kwoty 16.279,69 zł zgodnie z zasadą proporcjonalności za wynik procesu a zatem pozwany, który przegrał spór w 16% został zobowiązany do uiszczenia na rzecz Skarbu Państwa 2.605,69 zł a powód G. N., który przegrał spór w 84 % został zobowiązany do uiszczenia na rzecz Skarbu Państwa kwoty 13.674,00 zł.