Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 grudnia 2021 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 3 grudnia 2021 roku w Gliwicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa M. J., A. J.

przeciwko (...) z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

1.  Ustala, że umowa o kredyt budowlano-hipoteczny nr (...)- (...), zawartej w dniu 1.07.2006r. pomiędzy (...) w K. i powodami M. J. i A. J. jest nieważna;

2.  Zasądza od pozwanego (...) w W. na rzecz powodów jako wierzycieli solidarnych kwotę 201.585,29zł (dwieście jeden tysięcy pięćset osiemdziesiąt pięć złotych 29/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 3 grudnia 2021r. oraz kwotę 16.025,88CHF (szesnaście tysięcy dwadzieścia pięć CHF i 88/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 3 grudnia 2021r.

3.  W pozostałym zakresie powództwo oddala

4.  Zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11.800zł (jedenaście tysięcy osiemset złotych) tytułem kosztów procesu

SSO Wojciech Hajduk

IC 531/20 UZASADNIENIE

Powodowie M. J. i A. J. w ostatecznie sprecyzowanym żądaniu skierowanym przeciwko (...) SA w W. powodowie M. J. i A. J. domagali się:

-ustalenie nieważności umowy kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)- (...), zawartej w dniu 1.07.2006r. pomiędzy poprzednikiem prawnym pozwanego (...) w K.

-zasądzenia od pozwanego kwoty 201.585,29zł oraz 16.025,88 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia powództwa

(pismo powodów z 20.09.2021 k-357-359)

ewentualnie

-zasądzenia od pozwanego na rzecz powodów kwoty 62.290,70zł. Z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wytoczenia powództwa.

Uzasadnili, że w dniu 1.07.2006r. zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego, umowę o kredyt hipoteczno-budowlany, opiewający na kwotę 78.542,00CHF, na okres do30.06.2036r. Nie mieli możliwości negocjowania kredytu, mogli jedynie zaakceptować propozycję pozwanego. Nie zostali należycie poinformowani o ryzyku walutowym. Nie wyjaśniono również mechanizmów ustalania kursu waluty przez bank, które powodowały jego dodatkowy zysk. W efekcie nie znali faktycznej wysokości zobowiązania. Raty były potrącane z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego, ich wysokość wynikała z przeliczenia na PLN przez bank wg tabeli kursów pozwanego, co wynikało z pkt 2 ust 2 i 4 załącznika nr 7 do umowy kredytu W ocenie powodów tak ukształtowana umowa jest nieważna z mocy art. 58 § 1 i 3 k.c. Niezależnie od tego podnieśli, że stosunek umowny został tak ukształtowany, że ryzyko walutowe zostało przerzucone w całości na konsumenta, bank wykorzystał przewagę kontraktową, co implikuje zastosowanie art. 353 ¹ k.c. w związku z art. 58 § 2 k.c.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości. Zaprzeczył aby umowa była nieważna i aby umowa zawierała klauzule abuzywne. Powodowie sami wybrali kredyt w CHF, umowę zawarto w wyniku indywidualnych negocjacji, byli poinformowani o ryzyku kursowym, na ich wniosek wypłacono kredyt w PLN, zaś aneksem umożliwiono spłatę w CHF. Wysokość kursów waluty CHF ustalana przez bank odpowiadała kursom rynkowym i co nie naruszało dobrych obyczajów. W przypadku uznania, że umowa jest nieważna, w świetle art. 411 pkt 4 kc brak podstaw do żądania zwrotu świadczenia spełnionego na rzecz banku. Zarzucił przedawnienie roszczenia

SĄD USTALIŁ

W dniu w dniu 1.07.2006r. zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) w K., umowę o kredyt hipoteczno-budowlany, opiewający na kwotę 78.542,00CHF, na okres do30.06.2036r .denominowany do waluty CHF, oprocentowany stawką LIBOR. Celem kredytowania było sfinansowanie zakupu działki budowlanej i budowy domu jednorodzinnego, spłata miała następować w równych miesięcznych ratach kapitałowo-odsetkowych, określonych w harmonogramie [§2 ust1-6 umowy k-55, §10 ust4 i 6 umowy k-56v.]. Umowa została sporządzona na podstawie wzorca banku. W §10 ust 8i9 umowy wskazano, że spłata zadłużenia będzie dokonywana poprzez obciążenie rachunku kredytobiorców, nadto że strony ustaliły, że spłata kredytu nastąpi w PLN [k-56v]. Z pk2 ppkt 2i4 załącznika nr 7 do umowy wynikało, że kwota kredytu jest wypłacana w PLN po przeliczeniu wg kursu kupna waluty obowiązującego w banku w dniu wypłaty kredytu lub transzy, zgodnie z Tabelą kursów walut (...), a kwota spłaty podlega przeliczeniu na złote po kursie sprzedaży waluty kredytu obowiązującym w dniu dokonania spłaty zgodnie z Tabelą kursów walut w (...) [k-63v]. Wszystkie formalności załatwiane były u pośrednika kredytowego firmie (...). We wniosku kredytowym z dnia 23.06.2006 wskazano, że będą spłata kredytu nastąpi w PLN, w równych ratach, a kredyt ma zostać wypłacony w transzach. [wniosek kredytowy k-111] . Pośrednik przedstawił im ofertę spornego kredytu jako korzystną. Zapewnił o stabilności CHF. Podpisanie umowy miało miejsce w siedzibie oddziału banku. Powodowie zapoznali się z przygotowanymi dokumentami, poszczególne postanowienia umowne zostały przeanalizowane. W §5 ust 10 umowy znalazło się stwierdzenie, że kredytobiorcom jest znane ryzyko zmiany stopy procentowej i są świadomi ponoszenia ryzyka zawarto, dodatkowo zamieszczono tabelę przykładowego wzrostu stopy procentowej na wysokość raty kredytu, gzie rozpiętość oprocentowania wahała się pomiędzy 5,5%, a 8,5% [k-56]. Podobnie w pkt 1 załącznika nr 7 do umowy zawarto oświadczenie, że wyjaśniono powodom ryzyko zmiany kursu waluty oraz zamieszczono tabelę przykładowego zmiany kursu na wysokość raty kredytu i zadłużenia, gdzie rozpiętość kursu CHF oscylowała pomiędzy 2,5zł do 4zł. W pkt 2ppkt 2 i ppkt4 zawarto odesłanie do Tabel kursów walut i wskazano, że wypłata kredytu lub transzy następuje w złotych wg kursu kupna waluty kredytu obowiązującego w banku zaś kwota spłaty podlega przeliczeniu na złote wh kursu sprzedaży waluty [załącznik nr 7 k-63v], powodów nie poinformowano, że mogą spłacać kredyt w walucie obcej, informacja taka nie wynikała ani z umowy, ani z regulaminu Kredytowania osób fizycznych w (...) [zeznania świadków: A. S., k-318-322, A. K. k-333-334, powódki A. J. k-334-335, powoda M. J. k-336]. W dniach20.07.2009 strony zawarły aneks nr(...) do umowy kredytu, w którym powodowie spłacili część kapitału i ustalono okres termin spłaty do 31.04.2021 [aneks nr (...) k-45], w dniu 25.02.2015 strony zawarły aneks nr (...) do umowy kredytu, w którym umożliwiono spłatę kredytu w CHF [aneks nr (...) k-46v-47]. Na chwilę zgłoszenia roszczenia wytoczenia powództwa powodowie spłacili 201.585,29zł oraz 16.025,88 CHF [okoliczność niesporna].

Powyższy stan faktyczny ustalono w oparciu o powołane wyżej dokumenty, zeznania świadków i częściowo o zeznania powodów. Sąd nie dał wiary powodom, że nie pouczono ich o ryzyku walutowym. Jest to sprzeczne z treścią §5 ust 10 umowy i załącznika nr 7 umowy, a fakt, że nie pamiętają tych okoliczności może być wynikiem upływu czasu. Zeznania świadków miały drugorzędne znaczenie, nie pamiętały powodów, ani przebiegu spotkania z powodami, nie pamiętały również dokładnie procedur obowiązujących w czasie zawierania umowy, jaki był zakres dopuszczalnej negocjacji umów, czy informowano o tym klientów.

SĄD ZWAŻYŁ

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Należy wskazać, że w świetle utrwalonego poglądu w orzecznictwie i doktrynie, umowy kredyt indeksowany do waluty obcej były, w czasie zawarcia spornej umowy, dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów z art. 353 ¹ kc.

Analiza spornej umowy kredytu przez pryzmat art. 385 ¹ §1kc prowadzi do wniosku, że w nie doszło do jej skutecznego zawarcia z uwagi na rażące naruszenie interesów powoda jako konsumenta poprzez niekorzystne ukształtowanie ich sytuacji ekonomicznej na skutek nieusprawiedliwionej i niekorzystnej dysproporcji praw i obowiązków. Zgodnie z art. 385 ¹ §1kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W pierwszym rzędzie należy dokonać oceny czy umowa zawierała niedozwolone postanowienia, jaki miały charakter, czy określały główne świadczenia stron.

Powodowie w pierwszej kolejności zarzucili, że zawarte w umowie, klauzule ryzyka walutowego (klauzule ustalania kursu wymiany) są abuzywne. W tym względzie należy zwrócić uwagę na treść następujących wyroków Trybunału Sprawiedliwości: z 30 kwietnia 2014r C-26/13; z 20 września 2017 r. C-186/16; z 20 września 2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z dnia 3 października 2019 r. C-260/18. Orzeczenia te zapadły na tle umów kredytu zawartych z konsumentami i zawierających ryzyko walutowe (kredytu indeksowanego, denominowanego lub wprost kredytu walutowego). W ocenie TSUE nie jest możliwe odrywanie klauzuli ryzyka walutowego (wyrażonej czy to przez indeksację czy też denominację) od mechanizmu przeliczania waluty krajowej na walutę obcą i Trybunał Sprawiedliwości konsekwentnie kwalifikuje klauzule dotyczące ryzyka wymiany, do których zalicza także sposób ustalania kursu wymiany, jako klauzule określające główny przedmiot umowy kredytu. W wyroku z 20 września 2017r. C-186/16 dokonał wykładni art. 4 ust 2 dyrektywy Rady 93/13 z 5.04.1993r. W uzasadnieniu wyroku C- 260/18 (pkt 44 wyroku)Trybunał ponownie potwierdził swoje stanowisko w odniesieniu do kredytu indeksowanego, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy. Orzeczenia te są wiążące dla Sądu Polskiego. Stosując prounijną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 4 i 6 art. dyrektywy 93/13 przyjęto więc, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm denominacji, stanowią klauzulę określającą główne świadczenia stron ( essentialia negotii). Tym samym w dalszym etapie rozważań, w świetle art. 385 ¹ §1kc, konieczna jest ocena czy określone w spornej umowie i stanowiące główne świadczenia stron klauzule ryzyka walutowego zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co skutkowałoby związaniem stron umową.

Umowa kredytowa w załączniku nr 7 pk2 ppkt 2 i 4 zastrzega warunki ustalania kursu waluty do przeliczenia świadczenia do kompetencji banku odsyłając do kursów walut zawartych w "Tabeli kursów”. Prawo Banku do ustalania kursu waluty nie doznaje żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Bank swobodnie ustalał, według tylko sobie znanych zasad, kursy walut, mając nieograniczone prawo kształtowania raty. Jest to równoznaczne z prawem dowolnego kształtowania wysokości świadczeń głównych (wysokości raty i całej należności) w czasie trwania stosunku prawnego. Co prawda kwota udzielonego kredytu została wyrażona w CHF i tym samym została określona jednoznacznie. Jednakże na skutek tego, że bank jednostronnie narzucił wypłatę kredytu w PLN wg ustalonego przez siebie kursu oraz przede wszystkim spłatę kredytu w ratach po przeliczeniu ich na PLN, wg ustalanego przez siebie kursu, powodowie nie znali i nie mogli ustalić wysokości głównego świadczenia, które ma spłacić ani wysokości raty. Twierdzenia pozwanego zawarte w odpowiedzi na pozew i w piśmie z dnia 18.05.2021 [k-338], że mieli możliwość spłaty kredytu w CHF nie zostały wykazane. Nie wynikają ani z umowa, ani z regulaminu. Co prawda w formularzu „wniosku kredytowego” znajdowało się pole wyboru „spłata kredytu w walucie kredytu” [k-111], zakreślono zaś pole „spłata w PLN”, jednakże wniosek nie był wypełniany przez powodów, co wynika jednoznacznie z porównania rękopisu wniosku z podpisami powodów i osoby sporządzającej wniosek [k-111v.]. Dokument ten był przygotowywany - wypełniony przez pośrednika. Powodowie nie mieli świadomości takiej opcji wyboru, podpisali dokument w dobrej wierze. Ponadto wątpliwe jest czy w istocie w 2006r. bank posiadał w ofercie możliwość spłaty kredytu w walucie obcej, pracownik banku – świadek A. K. nie pamiętała takiej możliwości, a umowa i regulamin nie przewidywały takiej możliwości. Pozwany nie powołuje się na żaden dokument potwierdzający taką opcję. W sytuacji gdy powodowie musieli spłacać kredyt w PLN, nie można mówić o jednoznacznym określeniu głównego świadczenia. Umowa powoduje swoistą nierówność informacyjną stron. Powodowie jako konsumenci, na podstawie treści umowy, w chwili jej zawarcia, nie byli w stanie oszacować całości kwoty, którą będą musieli spłacić w przyszłości, a o poziomie zadłużenia ratalnego [wysokości raty], dowiadywali się dopiero w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z jego rachunku. Jest to nie do zaakceptowania, w tym zakresie umowa kształtuje ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco narusza ich interesy w rozumieniu art. 385 ¹ kc. Dodatkowym naruszeniem dobrych obyczajów i rażącym naruszeniem usprawiedliwionych interesów powodów jako konsumentów jest zastrzeżenie dwóch różnych kursów wymiany: kursu kupna dla przeliczenia wypłaconego przez bank kredytu, zaś kursu sprzedaży dla obliczania rat spłacanego kredytu. Powoduje to nieuzasadnione korzyści kosztem konsumenta i narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Powodowie nie mieli realnej możliwości oddziaływania na treść postanowień umownych, nie zostały indywidualnie uzgodnione. Argumentacja pozwanego odwołująca się do faktycznego stosowania kursów nie odbiegających od rynkowych nie ma znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Ocena jest niezależna od sposobu wykonywania umowy. Powoduje to, że umowa stron nie wiąże. Skutek nieważności nie został również zniwelowany przez nowelę art. 69 Pr. bank wprowadzająca z dniem 26 sierpnia 2011 roku regulację wyrażoną w ust. 2 pkt 4a tej ustawy. Ustawa weszła w życie po zawarciu umowy.

Oceny prawnej umowy nie zmienia zawarcie przez strony aneksu w dniu 25.02.2015r. Co prawda nieuczciwy charakter warunku denominacji, został usunięty i powodowie od jego podpisania spłacają kredyt w CHF. Odpadła więc od tego momentu niepewność co do wysokości zobowiązania. Jednakże w świetle art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, sąd krajowy jest zobowiązany do stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, nawet jeśli warunek ten został zmieniony przez te strony w drodze umowy. Takie stwierdzenie pociąga za sobą przywrócenie sytuacji, w jakiej znajdowałby się konsument w braku warunku, którego nieuczciwy charakter zostałby stwierdzony, chyba że konsument poprzez zmianę nieuczciwego warunku zrezygnował z takiego przywrócenia w drodze wolnej i świadomej zgody [min. pkt 61 wyroku trybunału Sprawiedliwości z 29.04.2021 C-19/20]. Z aneksu nie wynika, by powodowie poprzez zmianę tego nieuczciwego warunku świadomie zrezygnowali z przywrócenia sytuacji, w jakiej znajdowaliby się w braku tego warunku. Tym samym nie zrzekli się możliwości powołania się na jego abuzywny charakter. Z ich punktu widzenia celem aneksu było jedynie zmniejszenie kosztów raty.

Powodowie poinformowani przez Sąd na rozprawie w dniu 5.05.2021r. o obowiązkach i możliwych negatywnych konsekwencjach związanych z ustaleniem nieważności umowy oświadczyli, że nie chce jej utrzymania w mocy. Skoro nie doszło do skutecznego zawarcia umowy z uwagi na naruszenie normy art. 385 ¹ §1kc żądanie ustalenia nieważności umowy jest uzasadnione.

Zgodnie z art. 189kpc powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny w ustaleniu występuje tylko wówczas gdy istnieje obiektywna potrzeba ochrony prawnej. Zgodnie z powszechnie przyjętym w doktrynie i orzecznictwie poglądem, interes prawny nie istnieje, gdy możliwe jest wytoczenie powództwa dalej idącego w swych skutkach. W niniejszej sprawie powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia. W chwili wytoczenia powództwa okres umowy nie upłynął. Żądanie ustalenia jej nieważności, niezależnie od żądania zapłaty tytułem wzbogacenia, gwarantuje im pewność swojej sytuacji prawnej na przyszłość. Samo żądanie zapłaty nie gwarantowałoby takiej pewności prawnej.

Do rozliczeń stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405-411kc regulujące bezpodstawne wzbogacenie. Zgodnie z art. 405kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe zwrotu jej wartości. Obowiązkiem stron umowy kredytu jest wzajemne zwrócenie świadczeń. Roszczenia stron mają charakter odrębny (niezależny), co oznacza, że nie ulegają automatycznie wzajemnej kompensacji i konsument może żądać zwrotu w całości spłaconych rat kredytu niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Żądanie jest więc uzasadnione. Zgłoszony przez pozwanego zarzut przedawnienia jest bezzasadny. W świetle art. 120 §1 kc bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia w którym roszczenie stało się wymagalne lub gdy wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Możliwość taką otworzyły orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości. Pierwszymi były wyroki z 30.04.2014r C-26/13, z 20.09.2017 r. C-186/16, z 20.09.2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z 3.10 2019 r. C-260/18. Dla kredytobiorcy obecnie jest to termin 6 letni [art. 120§kc w zw. z art. 5 ust 1 ustawy z dnia 13.04.2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw] , okres ten należy liczyć od 20.09.2017r. [wyrok Trybunału Sprawiedliwości 20 września 2017 r. C-186/16 jednoznacznie określający sytuację prawną konsumenta]. Pozew złożono 03.02.2020r. Tym samym termin przedawnienia został przerwany.

Na zasadzie art. 235 ² §1 pkt 2kpc pominięto dowód z opinii biegłego z zakresu bankowości i finansów. Wniosek ten jest zbędny wobec ustalenia nieważności umowy w świetle art. 385 ¹ §1kc.

Na mocy art. 15zzs ^{( 2 )}ustawy z 2.03.2020r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych rozprawę zamknięto na posiedzeniu niejawnym i na zasadzie art. 189kpc w pkt 1 ustalono, że umowa kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)- (...), zawarta w dniu 1.07.2006r. pomiędzy poprzednikiem prawnym pozwanego (...) w K. i powodami jest nieważna, w pkt 2 na mocy art. 405kc uwzględniono żądanie zapłaty w zakresie żądania głównego. O odsetkach orzeczono na zasadzie art. 481kc, zasądzono je od dnia wyrokowania. Całkowita bezskuteczność umowy kredytu staje się trwała (definitywna) wtedy, gdy należycie poinformowany o niedozwolonym charakterze postanowienia (bez którego umowa nie może wiązać) i jego konsekwencjach konsument nie wyraził świadomej i wolnej zgody na postanowienie, a jeżeli utrzymanie umowy jest możliwe po jej uzupełnieniu - sprzeciwił się temu uzupełnieniu [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Powodów poinformowano na rozprawie 5.05.2021r. Tym samym odsetki należą się od wyrokowania. W pkt 3 w pozostałej części oddalono powództwo jako bezzasadne co do odsetek, w kpt 4 w na zasadzie art. 98 kpc zasądzono koszty postepowania opłatę od pozwu i wynagrodzenie pełnomocnika wg minimalnej stawki.