Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 lipca 2024 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny, w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Elżbieta Sadowska-Augustyniak

Protokolant: Kinga Śledzińska

po rozpoznaniu w dniu 2 lipca 2024 roku w Sieradzu na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko M. A. i R. A.

o zapłatę

1.  umarza postępowanie co do żądania powoda zasądzenia od pozwanych kwoty 270.147 zł (dwieście siedemdziesiąt tysięcy sto czterdzieści siedem złotych) wobec cofnięcia pozwu w ww. zakresie;

2.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

3.  na podstawie art. 79 pkt 1 ust. 3) a) i pkt 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nakazuje zwrócić powodowi (...) Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 7.388 zł (siedem tysiący trzysta osiemdziesiąt osiem złotych) tytułem zwrotu połowy części opłaty sądowej pomniejszonej o opłatę podstawową;

4.  zasądza od (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz M. A. i R. A. kwotę 10.834 zł (dziesięć tysięcy osiemset trzydzieści cztery złote) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego i opłaty od pełnomocnictwa z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 538/23

UZASADNIENIE

dot. pkt 2, 3 i 4 Wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu z 2 lipca 2024 r.

Powód (...) Bank S.A. z siedzibą we W. wystąpił przeciwko R. A. i M. A. o:

1)  zasądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwoty 270.147,00 zł tytułem zwrotu wypłaconej im kwoty z tytułu kredytu, udostępnionego na podstawie umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) z 29 listopada 2004 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dacie doręczenia pozwu do dnia zapłaty; na wypadek przyjęcia braku podstaw do zasądzenia kwoty określonej w punkcie 1), powód domagał się zasądzenia powyższej kwoty w częściach równych, to jest: a) od pozwanego R. A. kwoty 135.073,50 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dacie doręczenia stronie pozwanej pozwu do dnia zapłaty, b) od pozwanej M. A. kwoty 135.073,50 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dacie doręczenia pozwanej pozwu do dnia zapłaty (tj. żądanie główne nr 1),

2)  zasądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwoty 148.355,04 zł tytułem zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia strony pozwanej stanowiącego równowartość jej korzyści powstałej na skutek udostępnienia środków pieniężnych w ramach uruchomienia kredytu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dacie doręczenia pozwanej pozwu do dnia zapłaty; na wypadek przyjęcia braku podstaw do zasądzenia kwoty określonej w punkcie 2), powód wniósł o zasądzenie kwoty określonej w punkcie 2) w częściach równych po 1/2, to jest: a) od pozwanego R. A. kwoty 74.177,52 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dacie doręczenia pozwanemu pozwu do dnia zapłaty, b) od pozwanej M. A. kwoty 74.177,52 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dacie doręczenia pozwanej pozwu do dnia zapłaty (żądanie główne nr 2).

Na wypadek nieuwzględnienia żądania głównego nr 2, powód zgłosił żądanie ewentualne, wnosząc o dokonanie na podstawie art. 358 ¹ § 3 k.c. zmiany wysokości świadczenia (ukształtowanie) w ten sposób, że kwota należności powoda od pozwanych z tytułu rozliczenia następczo uznanej za nieważną umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) z dnia 29 listopada 2004 r., na podstawie której powód udostępnił pozwanym kwotę 270.147,00 zł, zostanie zwaloryzowana przez Sąd w ten sposób, że poza roszczeniem o zwrot środków wypłaconych w wysokości 270.147,00 zł powodowi przysługuje dodatkowe roszczenie w wysokości 55.251,55 zł wynikające z istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza i zasądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwoty 55.251,55 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od daty uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty; w razie uznania braku podstaw do zasądzenia kwoty określonej w żądaniu ewentualnym solidarnie od pozwanych, powód domagał się zasądzenia od każdego z pozwanych kwoty dodatkowego roszczenia w częściach równych po 1/2, to jest: a) od pozwanego R. A. kwoty 27.625,77 zł wraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od daty uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, b) od pozwanej M. A. kwoty 27.625,77 zł wraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od daty uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty (żądanie ewentualne nr 1).

Na wypadek nieuwzględnienia żądania głównego nr 1 i nr 2 oraz żądania ewentualnego nr 1, ze względu na uznanie, że są one przedwczesne, powód wniósł o: a) ustalenie istnienia jego prawa względem strony pozwanej do żądania zwrotu kapitału wypłaconego kredytu na podstawie umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) z dnia 29 listopada 2004 r., b) ustalenie istnienia prawa powoda względem pozwanych do uzyskania świadczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia pozwanych stanowiącego równowartość korzyści w wysokości 148.355,04 zł powstałej na skutek udostępnienia pozwanym środków pieniężnych w ramach uruchomienia kredytu na podstawie umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) z dnia 29 listopada 2004 r. - w sytuacji, gdy w sprawie zawisłej wówczas przed Sądem Apelacyjnym w Łodzi I Wydział Cywilny pod sygnaturą I ACa 3030/22 umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) z dnia 29 listopada 2004 r. zostanie uznana za nieważną, bądź zostanie ustalone, że nie istnieje stosunek zobowiązaniowy pomiędzy stronami wynikający z umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) z dnia 29 listopada 2004 r. (żądanie ewentualne nr 2).

W przypadku oddalenia żądania ewentualnego nr 2 w zakresie punktu b) powód domagał się: a) ustalenia istnienia prawa powoda do żądania zmiany wysokości świadczenia (ukształtowanie) spełnionego przez powoda na rzecz strony pozwanej na podstawie umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) z dnia 29.11.2004 r., w sytuacji, gdy w sprawie zawisłej przed Sądem Apelacyjnym w Łodzi I Wydział Cywilny pod sygnaturą I ACa 3030/22 umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) z dnia 29.11.2004 r. zostanie uznana za nieważną, bądź zostanie ustalone, że nie istnieje stosunek zobowiązaniowy pomiędzy stronami wynikający z umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) z dnia 29 listopada 2004 r. (żądanie ewentualne nr 3).

Ponadto powód wniósł o zasądzenie od strony pozwanej na jego rzecz kosztów postępowania według złożonego na rozprawie spisu kosztów, a w razie niezłożenia takiego spisu - według norm przepisanych wraz z kosztami opłaty skarbowej od pełnomocnictw w wysokości 34 zł oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

(pozew k. 3 -12 v)

W odpowiedzi na pozew strona pozwana domagała się oddalenia powództwa, zasądzenia od powoda na rzecz pozwanych kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotności stawki minimalnej, o której mowa w § 2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018 poz. 265 ze zm.).

W stosunku do roszczenia powoda o zwrot utraconego kapitału strona pozwana podniosła zarzut przedawnienia. Jednocześnie na wypadek stwierdzenia przez Sąd istnienia roszczenia powoda o zwrot udostępnionego kapitału co do zasady i wysokości, pozwani podnieśli zarzut potrącenia z wierzytelnością powoda o zwrot świadczenia nienależnego spełnionego na ich rzecz tytułem nieważnego kredytu w kwocie 270.147,00 zł – z przysługujących pozwanym wymagalnymi wierzytelnościami w łącznej kwocie 252.477,79 zł, na którą to kwotę składają się następujące wymagalne wierzytelności pozwanych wobec powoda: o zapłatę kwoty 65.042,17 zł, to jest o zwrot świadczeń spełnionych przez pozwanych na rzecz powoda tytułem spłaty kredytu oraz opłat około kredytowych w okresie od dnia zawarcia umowy do dnia 6 września 2023 r. włącznie, z wyłączeniem objętych pozwem złożonym w sprawie z powództwa pozwanych pobranych przez powoda „rat kredytu” w kwocie 355.065,54 zł; o zapłatę odsetek ustawowych za opóźnienie należnych pozwanym od objętej zawezwaniem do próby ugodowej kwoty 264.985 zł za okres od dnia 26 marca 2018 r. do dnia zapłaty – przy czym odsetki te wynoszą: 122.405,66 zł; o zapłatę odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 224.000 zł za okres od dnia 10 października 2020 r. do dnia zapłaty- przy czym odsetki te w stanie na dzień złożenia odpowiedzi na pozew wynoszą 65.029,96 zł.

Pozwani podnieśli zarzut przedawnienia również wobec roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału.

(odpowiedź na pozew k. 56-91)

Pismem z 5 czerwca 2024 r. powód cofnął żądanie główne nr 1 w całości bez zrzeczenia się roszczenia wskazując, że – wobec prawomocnego uznania umowy nr (...) za nieważną – strony w dniu 25 kwietnia 2024 r. zawarły porozumienie rozliczające wierzytelności banku z tytułu uruchomionego kredytobiorcy kapitału kredytu z wierzytelnością kredytobiorcy z tytułu świadczeń uiszczonych w ramach wykonywania przez niego nieważnej umowy. Powód cofnął ponadto żądanie ewentualne nr 2 i żądanie ewentualne nr 3.

Jednocześnie powód dokonał modyfikacji powództwa w zakresie żądania ewentualnego, zgłaszając nowe żądanie ewentualne (które oznaczył jako żądanie ewentualne 1), natomiast żądanie określone w pozwie jako dotychczasowe „żądanie ewentualne nr 1”, podtrzymał jako żądanie ewentualne nr 2, a zatem zmodyfikował powództwo w następujący sposób:

1. Na wypadek nieuwzględnienia żądania głównego powód zgłosił żądanie ewentualne nr 1 i wniósł o zasądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwoty 55.251,55 zł stanowiącej wzrost realnej wartości kapitału udostępnionego na podstawie umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) z 29 listopada 2004 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dacie doręczenia stronie pozwanej modyfikacji powództwa do dnia zapłaty (żądanie ewentualne nr 1); a na wypadek przyjęcia braku podstaw do zasądzenia kwoty określonej w żądaniu ewentualnym nr 1 solidarnie, powód wniósł o zasądzenie tej kwoty w częściach równych (po ½) kwot po 27.625,77 zł od każdego z pozwanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dacie doręczenia pozwanym pisma modyfikującego powództwo.

2.  Na wypadek nieuwzględniania żądania ewentualnego numer 1 powód zgłosił żądanie ewentualne nr 2, wnosząc o dokonanie na podstawie art. 358 ¹ § 3 k.c. zmiany wysokości świadczenia (ukształtowanie) w ten sposób, że kwota należności powoda od pozwanych z tytułu rozliczenia następczo uznanej za nieważną umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) z dnia 29 listopada 2004 r., na podstawie której powód udostępnił pozwanej kwotę 270.147,00 zł, zostanie zwaloryzowana przez Sąd w ten sposób, że poza roszczeniem o zwrot środków wypłaconych w wysokości 270.147 zł powodowi przysługuje dodatkowe roszczenie w wysokości 55.251,55 zł wynikające z istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza i zasądzenie solidarnie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 55.251,55 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od daty uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, a na wypadek uznania, że nie zachodzą podstawy do zasądzenia kwoty określonej w żądaniu ewentualnym solidarnie od pozwanych, powód wniósł o zasądzenie kwoty dodatkowego roszczenia w częściach równych po 1/2 , to jest: od każdego z pozwanych kwot po 27.625,77 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od daty uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty (żądanie ewentualne nr 2).

(pismo modyfikujące powództwo k. 176-183)

Na rozprawie w dniu 2 lipca 2024 r. pełnomocnik powoda wniósł o częściowe umorzenie postępowania z uwagi na cofnięcie powództwa bez zrzeczenia się roszczenia co do kwoty 270.147 zł. Pełnomocnik powoda cofnął żądanie ewentualne nr 2 i 3 zgłoszone w piśmie modyfikującym żądanie. Wniósł o zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania według norm przepisanych, o zwrot części opłaty sądowej w zakresie jakim powództwo zostało cofnięte. Pełnomocnik strony pozwanej wyraził zgodę na cofnięcie powództwa głównego nr 1 w całości bez zrzeczenia się roszczenia, w pozostałym zakresie wniósł o oddalenie powództwa, zmodyfikował wniosek dotyczący kosztów procesu, wnosząc o zasądzenie sześciokrotności stawki minimalnej, czyli ponad kwotę 60.000 zł.

(protokół rozprawy z 2 lipca 2024 r., min. 00:02:46-00:08:10, płyta k.205)

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Dnia 29 listopada 2004 r. poprzednik prawny powoda, tj. (...) Bank S.A. z siedzibą we W. zawarł z pozwanymi umowę nr (...), mocą której udzielił M. i R. małżonkom A. kredytu w kwocie 275.379,20 zł nominowanego do franka szwajcarskiego na okres 360 miesięcy, według zmiennej stopy procentowej. Na powyższą kwotę składała się: - kwota wypłaconych środków w wysokości 270.147,00 zł; prowizja banku w wysokości 4.130,68 zł; koszt ryzyka ustanowienia hipoteki w wysokości 1.101,52 zł.

W § 2 ust. 1 umowy wskazano, że strona pozwana udziela kredytu nominowanego do waluty CHF, według kursu kupna walut dla CHF obowiązującego w banku w dniu uruchomienia całości kredytu lub jego poszczególnych transz – w przypadku wypłaty kredytu w transzach. Kredyt wypłacony miał być w złotych polskich, przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości wypłaconej kwoty (transzy) na CHF według kursu kupna walut dla CHF ustalonego przez bank i obowiązującego w banku w dniu wypłaty środków (§ 3 ust. 2 umowy). Wedle § 5 ust. 1 umowy kredytobiorca zobowiązał się do spłaty udzielonego kredytu w 352 równych ratach kapitałowych. Zgodnie z § 5 ust 3 umowy, wysokość rat kapitałowo – odsetkowych miała zostać ustalona po przeliczeniu kwoty wypłaconego kredytu na CHF, natomiast wedle ust. 4 umowy raty kredytu wraz z należnymi odsetkami płatne były w złotych, w kwocie stanowiącej równowartość CHF na wskazany w umowie rachunek kredytu. Zgodnie zaś z § 5 ust. 5 umowy, jako datę spłaty kredytu przyjmowano datę wpływu środków na rachunek kredytu. Kwotę wypłaty raty w złotych przeliczano na CHF według kursu sprzedaży obowiązującego w NBP, na dzień przed datą wpływu środków do banku. Zgodnie z umową, oprocentowanie kredytu było zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosiło 3,36%. Bank zobowiązał się do wypłaty kwoty kredytu w 7 transzach i każda z nich została wypłacona w polskich złotych. Strona powodowa również spłacała zaciągnięty kredyt wyłącznie w złotych.

(dowód: umowa kredytu k. 17-19, harmonogram k. 45-48 v, kserokopia pisma k. 110)

Wyrokiem z 4 listopada 2022 r. wydanym w sprawie o sygn. akt I C 22/22 z powództwa M. A. i R. A. przeciwko pozwanemu (...) Bank S.A. z siedzibą w W., utrzymanym w mocy rozstrzygnięciem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 15 marca 2024 r. (sygn. akt I ACa 3030/22), Sąd Okręgowy w Sieradzu zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 355.065,54 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 27 marca 2018 r. do dnia zapłaty oraz zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 10.139,48 zł tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, w tym kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego.

(dowód: kserokopia wyroku k. 42, kserokopia wyroku k. 148)

W dniu 25 kwietnia 2024 r. strony zawarły porozumienie, mocą którego dokonały rozliczenia kapitału głównego, potrącając wierzytelności banku z tytułu udostępnionego kredytobiorcom kapitału kredytu z wierzytelnością kredytobiorców z tytułu świadczeń uiszczonych w ramach wykonywania przez niego nieważnej umowy.

(niesporne)

Ustalony w sprawie stan faktyczny w dużej mierze jest niesporny i oparty na niekwestionowanym przez strony nieosobowym materiale dowodowym zgromadzonym w aktach sprawy w postaci dokumentacji związanej z udzieleniem kredytu i jego późniejszą spłatą. Sąd uznał wszystkie wyżej wymienione dokumenty za wiarygodne. Zostały sporządzone w odpowiedniej formie przez uprawnione do tego organy i w ramach ich kompetencji, odpowiadając tym samym dyspozycji art. 244 § 1 k.p.c. Zgodnie z treścią art. 244 § 1 k.p.c., dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Autentyczność dokumentów oraz prawdziwość treści dokumentów urzędowych nie była kwestionowana przez żadną ze stron w oparciu o treść art. 232 k.p.c. w zw. z art. 252 k.p.c. i art. 253 k.p.c. Także Sąd nie znalazł podstaw do tego, aby uczynić to z urzędu. Tym samym okazały się one przydatne w sprawie, stając się podstawą powyższych ustaleń faktycznych. Warto także podkreślić, iż w postępowaniu cywilnym niepoświadczone kserokopie dokumentów mają moc dowodową (takie stanowisko zajął w analogicznej sprawie Sąd Okręgowy w Warszawie w wyroku z 4 września 2020 roku, sygn. akt XXVII Ca 1537/19). Odmienne podejście byłoby współcześnie wręcz anachroniczne i raziłoby nieuzasadnionym formalizmem, który często prowadzi do nieprawidłowych i wręcz niesprawiedliwych rozstrzygnięć. Sądy muszą uwzględniać postępujący rozwój technologiczny by prawidłowo sprawować swoją funkcję - powinny uwzględniać w postępowaniach także nowe środki dowodowe. Kserokopia dokumentu (której nie nadano cech odpisu) wprawdzie nie jest dokumentem w rozumieniu art. 243 ¹ k.p.c., ale wbrew poprzednio wyrażanym poglądom – od dnia 8 września 2016 roku jest wprost innym środkiem dowodowym z art. 308 k.p.c., będącym dowodem pośrednim co do istnienia dokumentu o określonej treści (podobnie, jak np. fotografia dokumentu), przeprowadzanym w procesie w oparciu o przepisy o dowodzie z dokumentów (art. 308 k.p.c. in fine). Taka kserokopia jest zapisem obrazu dokumentu. Co więcej, taka niepoświadczona za zgodność z oryginałem kserokopia dokumentu jest w pełni dopuszczalnym dowodem dla czynienia ustaleń, co do istnienia i treści samego dokumentu w sytuacjach, gdy z obiektywnych przyczyn faktycznych lub prawnych strona posługująca się tym środkiem dowodowym nie może definitywnie przedstawić czy to samego oryginału dokumentu, czy jego wiarygodnego odpisu (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 4 listopada 2020 roku, I ACa 587/19, LEX nr 3101585).

Przy ustalaniu stanu faktycznego Sąd wziął pod uwagę także przepisy art. 229 k.p.c. i 230 k.p.c. W granicach dyspozycji tych przepisów Sąd uwzględnił te okoliczności zgłoszone przez stronę powodową, które pozostawały bezsporne między stronami.

Sąd pominął ponadto wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego do spraw finansów i rachunkowości, gdyż nie był on przydatny do poczynienia ustaleń w sprawie w świetle zebranego już materiału dowodowego i zmierzał jedynie do przedłużenia postępowania.

Sąd nie poczynił ustaleń faktycznych w oparciu o pozostałe, niewymienione w stanie faktycznym, a przedłożone do akt sprawy przez strony dokumenty. Stanowiły one bowiem tylko dokumenty prywatne przedstawiające stanowiska stron je składających do akt sprawy, nie zawierały natomiast wiążącej Sąd rozpoznający niniejszą sprawę, wykładni przepisów prawa. Innymi słowy, dokumenty te odnosiły się wyłącznie do sfery ocen, a nie do sfery faktów, przez co nie mogły być dowodami w przedmiotowym procesie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Tytułem wstępu wymaga zaakcentowania, iż Sąd rozpoznający niniejszą sprawę związany jest rozstrzygnięciem w sprawie I C 22/22 ustalającym nieważność przedmiotowej umowy kredytu.

W świetle art. 365 § 1 k.p.c., orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Jest to prawomocność materialna w sensie pozytywnym, która, jak podnosi się w doktrynie, zabezpiecza poszanowanie dla rozstrzygnięcia sądu ustalającego i regulującego stosunek prawny stanowiący przedmiot rozstrzygnięcia. Przedmiotowy zasięg prawomocności materialnej w sensie pozytywnym odnosi się jedynie do samego rozstrzygnięcia, nie zaś do jego motywów i zawartych w nim ustaleń faktycznych. Nie wyklucza to jednak sięgania do okoliczności objętych uzasadnieniem orzeczenia, jeżeli jest to potrzebne dla określenia granic prawomocności materialnej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2007 r., II CSK 452/06, OSNC-ZD 2008, nr 1, poz. 20). Jeżeli wcześniejszy wyrok rozstrzyga kwestię, która ma znaczenie prejudycjalne w sprawie aktualnie rozpoznawanej, kwestia ta nie może być w ogóle badana (por. wyrok Sądu Najwyższego z 12 lipca 2002 r., V CKN 1110/00, LEX nr 74492; wyrok z 29 marca 1994 r., III CZP 29/94, lex nr 1631912).

Rozważając powyższe w kontekście okoliczności sprawy należy podkreślić, że świadczenie spełnione na podstawie czynności nieważnej podlega zwrotowi jako nienależne, a obowiązek zwrotu znajduje oparcie w art. 410 k.c., na mocy którego do świadczenia nienależnego stosuje się przepisy dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia. Umowa kredytu zawarta przez kredytodawcę i kredytobiorcę po wyeliminowaniu z niej niedozwolonych klauzul umownych w pozostałym zakresie nie może wiązać stron, w związku z czym obu stronom przysługuje roszczenie o zwrot świadczeń spełnionych na podstawie tej umowy. Kredytodawca zwrotu świadczenia może żądać dopiero od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna. W związku z uznaniem umowy kredytu za nieważną między stronami powstają różne zobowiązania restytucyjne i przysługują im odrębne roszczenia o zwrot świadczeń.

Wierzytelność z tytułu zwrotu kwoty kapitału kredytu nie przysługiwała powodowi w dacie wyrokowania, gdyż została skutecznie umorzona wskutek potrącenia mocą zawartego przez strony w dniu 25 kwietnia 2024 r. porozumienia. Tym samym strony zamknęły wszystkie wzajemne rozliczenia wynikłe z nieważnego stosunku prawnego. Zresztą w omawianym zakresie powództwo zostało cofnięte.

Na gruncie przedmiotowej sprawy powód ostatecznie przedstawił jako żądanie główne roszczenie o zasądzenie na jego rzecz solidarnie od pozwanych kwoty 148.355,04 zł tytułem ich bezpodstawnego wzbogacenia, odpowiadającego wartości świadczenia banku w postaci udostępnienia stronie pozwanej kapitału w ramach nieważnej umowy kredytu. Jako ewentualne sprecyzowano natomiast ostatecznie żądanie dokonania sądowej waloryzacji wartości świadczenia powoda wobec pozwanych i zasądzenia solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwoty 55.251,55 zł stanowiącej wzrost realnej wartości kapitału udostępnionego na podstawie uznanej za nieważną umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) z 29 listopada 2004 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dacie doręczenia stronie pozwanej modyfikacji powództwa do dnia zapłaty.

W ocenie Sądu żądania strony powodowej nie zasługiwały na uwzględnienie i jako bezzasadne podlegały oddaleniu. Dotyczy to zarówno roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, jak i przedstawionego jako ewentualne żądania zmiany wysokości świadczenia i zasądzenia od pozwanych na rzecz powoda wartości waloryzacji wynikającej z istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza.

Odnosząc się do roszczenia głównego należy przede wszystkim odwołać się do poglądu wyrażonego w uchwale Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2024 r., III CZP 25/22, lex nr 3709742, zgodnie z którym jeżeli umowa kredytu nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, nie ma podstawy prawnej do żądania przez którąkolwiek ze stron odsetek lub innego wynagrodzenia z tytułu korzystania z jej środków pieniężnych w okresie od spełnienia nienależnego świadczenia do chwili popadnięcia w opóźnienie co do zwrotu tego świadczenia.

Niewątpliwie uwzględnienie powyższego żądania pozostawałoby ponadto w sprzeczności z dyrektywnym efektem (art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG) lub celem prewencyjnym wobec banku, który ma za zadanie zapobiec na przyszłość, zniechęcając przedsiębiorców (banki) do stosowania w przyszłości niedozwolonych klauzul umownych. Wyeliminowanie zatem wspomnianego skutku poprzez dopuszczenie możliwości domagania się dochodzonego wynagrodzenia spowodowałoby, że przedsiębiorca zawierający w swych umowach niedozwolone postanowienia w istocie miałby zabezpieczoną nieuzasadnioną ochronę jego interesów i to kosztem konsumenta, nawet gdyby ostatecznie okazało się, że wskutek stosowania postanowień abuzywnych umowa miałaby upaść. Uwzględnienie roszczenia banku miałoby zatem skutek wręcz odwrotny, tj. w istocie ekonomicznie penalizujący kredytobiorcę – konsumenta, nie bank, który wdrożył do przedstawianych standardowo umów postanowienia sprzeczne z zasadami lojalności kupieckiej, uczciwości i sprawiedliwości (Wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie z 21 września 2023 r. sygn. akt I C 1375/21).

Na straży tych praw wielokrotnie pozostawał także w swych jurydycznych wypowiedziach Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (m.in. w wyroku (...) z dnia 21 grudnia 2016 r., G. N., sprawy połączone C 154/15, C 307/15 i C 308/15, EU:C:2016:980, pkt 57; wyrok (...) z dnia 14 czerwca 2012 r., B. E. de C., C 618/10, EU:C:2012:349, pkt 65)

Niezależnie od powyższego należy stwierdzić, że polski porządek prawny nie przewiduje uregulowań mogących uzasadniać przedmiotowe roszczenie. W omawianym aspekcie za podstawy prawne z pewnością nie można przyjąć regulacji przewidzianych w art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c., które nakładają obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia. W okolicznościach niniejszej sprawy świadczeniem banku była wyłącznie wypłata kredytu. Umożliwienie zaś kredytobiorcy korzystania z kapitału kredytu nie miało cech odrębnego świadczenia, lecz stanowiło konsekwencję udostępnienia kwoty kapitału zgodnie z umową. Nie doszło w tym zakresie do zaburzenia między stronami równowagi majątkowej.

W orzeczeniu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 czerwca 2023 r. wydanym w sprawie C-520/21 rozstrzygnięto pytanie prejudycjalne, czy w przypadku uznania, że umowa kredytu zawarta przez bank i konsumenta jest od początku nieważna z powodu zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, strony oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych w wykonaniu tej umowy (bank - kapitału kredytu, konsument - rat, opłat, prowizji i składek ubezpieczeniowych) oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty, mogą domagać się także jakichkolwiek innych świadczeń, w tym należności (w szczególności wynagrodzenia, odszkodowania, zwrotu kosztów lub waloryzacji świadczenia). (...) uznał, że prawo Unii Europejskiej stoi na przeszkodzie, aby banki mogły w takie sytuacji żądać od kredytobiorców dodatkowych świadczeń, w tym wynagrodzenia za korzystanie z kapitału.

Przedstawiona przez powoda w ramach uzasadnienia żądania konstrukcja zbliżona jest w istocie do domagania się utraconych korzyści, a zatem elementu szkody w ramach odpowiedzialności odszkodowawczej, która – co oczywiste – nie mogła na gruncie przedmiotowej sprawy stanowić przedmiotu jakichkolwiek analiz.

Podsumowując tę część rozważań nie sposób nie odnieść się do kwestii odsetek, stanowiących świadczenie ściśle związane z korzystaniem z cudzego kapitału. Sąd Okręgowy podziela w omawianej sferze pogląd Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, wyrażony w uzasadnieniu wyroku z dnia 20 lutego 2020 r. sygn. akt I ACa 635/19., LEX nr 2817682, jakoby uwzględnienie stanowiska powoda doprowadziło w istocie do sui generis „reaktywacji” nieważnej umowy kredytowej stron w zakresie oprocentowania, co pozostawałoby w sprzeczności z koniecznością zaniechania stosowania nieuczciwego warunku, który skutkował taką sankcją oraz zapobieżenia uzyskania przez kredytodawcę z tego tytułu korzyści. (…) Jednocześnie brak jest podstaw do tego, by kredytobiorca w ramach rozliczenia nieważnej umowy na podstawie przepisów o nienależnym świadczeniu „płacił za korzystanie z pieniędzy”. Roszczenie restytucyjne nie jest tu „wzorcowym”, zobowiązaniem pieniężnym z ustawowym terminem zapłaty wraz z powstaniem zobowiązania i odsetki (bez elementu opóźnienia) nie wchodzą tu w grę.

Wobec powyższego zbędnym było prowadzenie dalszego postępowania dowodowego, a ewentualne wnioski dowodowe idące w tym kierunku jak np. o opinie biegłego podlegały pominięciu.

Jak już wspomniano, na uwzględnienie nie zasługiwało również zgłoszone w toku postępowania przez powoda żądanie ewentualne.

Aktualne pozostają rozważania poczynione wcześniej na gruncie Dyrektywy 93/13. Ponadto uwzględnieniu żądania sprzeciwia się treść art. 358 ¹ § 4 k.c., zgodnie z którym waloryzacji sądowej nie może żądać strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Oczywistym jest zaś to, że powód jest przedsiębiorcą, a przedmiotem jego roszczenia jest świadczenie pozostające w związku z prowadzeniem przez powoda przedsiębiorstwa. To w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa (banku) powstała umowa zawierająca zapisy abuzywne, którą to przez wiele lat kredytobiorcy wykonywali, a którą to ostatecznie Sąd uznał za nieważną.

Ponownie należy odwołać się do orzeczeniu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 czerwca 2023 r. wydanego w sprawie C-520/21, w którym to Trybunał rozstrzygnął pytanie prejudycjalne, czy w przypadku uznania, że umowa kredytu zawarta przez bank i konsumenta jest od początku nieważna z powodu zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, strony oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych w wykonaniu tej umowy (bank - kapitału kredytu, konsument - rat, opłat, prowizji i składek ubezpieczeniowych) oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty, mogą domagać się także jakichkolwiek innych świadczeń, w tym należności (w szczególności wynagrodzenia, odszkodowania, zwrotu kosztów lub waloryzacji świadczenia).

Uwzględnienie zatem żądania waloryzacji, byłoby w ocenie Sądu w istocie obejściem sformułowanego w tej materii przez Trybunał stanowiska, które wytycza generalny kierunek oceny roszczeń „okołorestytucyjnych” dochodzonych przez banki.

O kosztach procesu Sąd orzekł, jak w pkt 3 i 4 wyroku. Na podstawie art. 79 pkt 1 ust. 3) a) i pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 959) nakazano zwrócić powodowi kwotę 7.388 zł tytułem zwrotu połowy części opłaty sądowej od pozwu, pomniejszonej o opłatę podstawową.

W pozostałym zakresie rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów procesu oparto na postawie art. 98 § 1 k.p.c. (w zw. z art. 101 k.p.c. co do cofniętej części powództwa z powodu zawarcia przez strony porozumienia od razu po zakończeniu sprawy I ACa 3030/22 a zatem nie dania powodu przez pozwanych do wytoczenia w tym zakresie powództwa), zobowiązując powoda do zwrotu pozwanym kwoty 10.834 zł, obejmującej opłatę z tytułu wynagrodzenia adwokata w wysokości 10.800 zł ustaloną na podstawie § 2 pkt 7 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1964 z późn. zm.) oraz 34,00 zł tytułem uiszczonej opłaty kancelaryjnej od pełnomocnictwa.

Odnosząc się do wniosku strony pozwanej o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego podwyższonych do sześciokrotności stawki minimalnej określonej w przepisach rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, zważyć należało, iż sąd uprawniony jest na podstawie art. 109 § 2 k.p.c. do oceny wysokości wynagrodzenia pełnomocnika w kontekście nakładu jego pracy, przyczynienia się do rozstrzygnięcia i wyjaśnienia sprawy oraz stopnia jej skomplikowania. W tych warunkach Sąd ustalił, iż sprawa niniejsza nie jest "sprawą skomplikowaną" w stopniu ponadprzeciętnym. Nie wskazują na to ani zagadnienia faktyczne, ani prawne z jakimi zetknął się sąd orzekający i z którymi przyszło się mierzyć pełnomocnikowi pozwanych. Trzeba bowiem zauważyć, że o zwiększonym nakładzie pracy pełnomocnika nie świadczy sam fakt obecności na rozprawie. Ponadto w niniejszej sprawie aktywność pełnomocnika pozwanych w jej trakcie nie była na poziomie wyższym niż przeciętna.

Nakładu pracy pełnomocnika wynikającego ze składanych przez niego pism procesowych nie można też oceniać wyłącznie przez pryzmat ich ilości jak też objętości (które nota bene nie odbiegały od ilości i objętości przeciętnych). Nawet bowiem jeżeli w danej sprawie zachodzi obiektywnie uzasadniona potrzeba ustosunkowania się do wielu kwestii i w tym celu podjęcia szeregu czynności, to stopień w jakim okoliczność ta determinować będzie należne pełnomocnikowi strony wynagrodzenie, zależny jest również od wzmiankowanego już stopnia skomplikowania sprawy. Z samej tej okoliczności nie wynika bowiem, aby sprawa miała charakter skomplikowany, albo żeby w związku z nią zaistniała potrzeba podjęcia przez pełnomocnika pozwanych jakichś ekstraordynaryjnych czynności uzasadniających przyjęcie, że nakład jego pracy był wyższy niż przeciętnie w tego rodzaju sprawach.

Wobec powyższego, w ocenie Sądu, okoliczności powoływane przez stronę pozwaną nie mogły, jako takie uzasadniać zasądzenia wynagrodzenia dla pełnomocnika w wysokości dwukrotności stawki minimalnej.

Nadto zauważyć należy, iż ustawodawca już na etapie określania wysokości stawek minimalnych za poszczególne czynności lub za udział w poszczególnych postępowaniach dokonał rozważenia i uwzględnienia wszelkich okoliczności charakterystycznych dla danego typu spraw, a tym samym w przyjętych stawkach minimalnych oddana została swoista wycena koniecznego nakładu pracy po stronie pełnomocnika związana ze specyfiką określonego rodzaju postępowania.

Brak jest zatem przesłanek do podwyższenia wynagrodzenia do wysokości 6 - krotnej stawki minimalnej w sprawie, w której żadne ekstraordynaryjne okoliczności nie wystąpiły, a skala aktywności pełnomocnika pozwanych pozostawała na normalnym poziomie.