Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

21 maja 2024 r.

Sąd Rejonowy w Nowym Dworze Mazowieckim I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – sędzia Izabela Gluza

Protokolant – Małgorzata Oraczewska

po rozpoznaniu w dniu 21 maja 2024 r. w Nowym Dworze Mazowieckim

na rozprawie

sprawy z powództwa J. P.

przeciwko L. K.

roszczenia o zachowek

1.  oddala powództwo;

2.  zasądza od J. P. na rzecz L. K. 5417 zł (pięć tysięcy czterysta siedemnaście) kosztów procesu z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Rejonowego w Nowym Dworze Mazowieckim

z dnia 21 maja 2024 r.

J. P. złożył powództwo przeciwko siostrze L. K. o zapłatę 80 000 zł tytułem należnego mu zachowku po rodzicach B. i L. P.. W uzasadnieniu swojego żądania powód podniosła, że rodzice całe swoje gospodarstwo rolne zapisali w całości L. K. i jej mężowi. On natomiast jako uprawniony do zachowku nie otrzymał żadnej darowizny ani innego składnika majątku.

W odpowiedzi na pozew pozwana reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika wniosła o oddalenie powództwa podnosząc, iż przedmiotowe gospodarstwo rodzice przepisali na nią i jej męża aktem notarialnym z dnia 18 lipca 1990 r. jako przekazanie gospodarstwa następcy w zamian za emeryturę w myśl przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych z dnia 14 grudnia 1982 r. (Dz. U. z 1982 r. Nr 40, poz. 268). Takie przekazanie gospodarstwa nie stanowi darowizny. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, przy ustalaniu zachowku nie uwzględnia się wartości gospodarstwa rolnego przekazanego przez spadkodawcę następcy, na podstawie art. 59 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. Ponadto podniósł zarzut przedawnienia roszczenia o zapłatę zachowku po L. P. a także powołując się na normy intertemporalne na zarzut przedawnienia roszczenia o zapłatę zachowku po zmarłej B. P..

Sąd ustalił, że dnia 18 lipca 1990 r. L. P. i B. P. na podstawie umowy przekazania gospodarstwa rolnego przeniosła nieodpłatnie na rzecz córki L. K. i P. K. (1) własność gospodarstwa rolnego składającego się z nieruchomości o obszarze 1,7 ha wraz z zabudowaniami, dla którego prowadzona jest księga wieczysta (...) oraz ½ udziału w nieruchomości rolnej objętej księgą wieczystą (...). Powyższą umowę strony tej umowy zawarły w trybie i na zasadach określonych w ustawie z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. z 1982 r. Nr 40, poz. 268).

W umowie tej L. K. i P. K. (2) ustanowili na rzecz zbywających nieodpłatnie i dożywotnio służebność mieszkania obejmującą dwa pokoje oraz możliwość korzystania z zabudowań gospodarczych wedle ich potrzeb.

Na mocy decyzji z 5 marca 1990 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. B. P. została przyznana emerytura z tytułu przekazania gospodarstwa rolnego na rzecz następcy.

dowód: umowa przekazania gospodarstwa rolnego z dnia 18 lipca 1990 r. k. 33-35, treść ksiąg wieczystych (...) on-line.

Pozwana L. K. i P. K. (2) są wpisani w dziale II księgi wieczystej (...) jako właściciele zabudowanego gospodarstwa rolnego położonego w miejscowości Ł. o łącznym obszarze 1,7 ha oraz jako współwłaściciele w udziale ½ nieruchomości rolnej niezabudowanej położonej w miejscowości Ł. o obszarze 0,16 ha.

L. P. zmarł 3 lipca 2000 r. B. P. zmarła 25 lutego 2018 r. Nie pozostawili po sobie żadnego majątku ruchomego ani nieruchomego.

Do śmierci L. P. gospodarstwo było uprawiane. W gospodarce pomagali ojcu zarówno L. K. jak i J. P.. Po jego śmierci ziemia sukcesywnie przestała być uprawiana. Część działek została oddana w dzierżawę.

Stan faktyczny sąd ustalił na podstawie dokumentów złożonych do akt sprawy, a także na podstawie zeznań stron.

Sąd zważył co następuje:

Powództwo należało oddalić jako bezzasadne.

Powód domaga się od pozwanej zapłaty kwoty 80 000 zł tytułem zachowku wskazując na powołanie go do spadku po ojcu L. P. oraz po matce B. P.. Powód podnosił, że cały majątek, który należał do rodziców w postaci gospodarstwa rolnego położonego w miejscowości Ł. rodzice przekazali L. K. i jej mężowi.

Właśnie z tytułu przekazania tego gospodarstwa przez ojca (spadkodawcę) oraz matkę (spadkodawczynię) na rzecz siostry (jednego ze spadkodawców) powód, domaga się od niej zachowku.

Zgodnie z art. 991 § 1 k.c. zstępnym-małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy (...), dwie trzecie udziału spadkowego, który by mu przypadł przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach-połowa wartości tego udziału (zachowek). § 2 tego przepisu stanowi, że jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku-bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu-przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo jego uzupełnienia.

Przy obliczaniu zachowku w myśl art. 993 k.c. dolicza się darowizny, Według powoda pozwana otrzymała od spadkodawców przedmiotowe gospodarstwo bezpłatnie, a więc przekazanie tego gospodarstwa należy traktować jak darowiznę. Natomiast skoro gospodarstwo to wyczerpuje cały spadek, należy się jemu jako osobie powołanej do dziedziczenia z ustawy, stosowny zachowek, do zapłaty którego obowiązana jest pozwana jako osoba, która przejęła po spadkodawcach gospodarstwo rolne.

Istotne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy jest przesądzenie charakteru umowy, na podstawie której spadkodawcy przekazali pozwanemu gospodarstwo rolne.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 czerwca 2012 r. III CZP 29/2012 (OSNC 2013/1 poz. 7), wypowiedział się wprost, że przy ustalaniu zachowku nie uwzględnia się wartości gospodarstwa rolnego przekazanego przez spadkodawcę następcy na podstawie umowy przewidzianej w art. 59 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i ich rodzin (Tekst jednolity: Dz. U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 z późn. zm.), a taki stan faktyczny występuje w niniejszej sprawie.

W uzasadnieniu tegoż wyroku Sąd Najwyższy wskazał, iż umowa przekazania gospodarstwa rolnego w trybie tej ustawy nie jest darowizną, a to z uwagi na nieodwracalność przekazania gospodarstwa oraz jego cel, obejmujący z jednej strony zabezpieczenie rolnikom bytu na starość, a z drugiej strony unowocześnienie metod gospodarowania. Argumentację Sąd orzekający w niniejszej sprawie przyjmuje za własną.

Stanowisko to wynika również z uchwały wydanej w składzie siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia z dnia 21 czerwca 2023 r. w sprawie III CZP 106/22, zgodnie z którą Gospodarstwo rolne przekazane na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin następcy pozostającemu w ustroju ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków. W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy podkreślił, że darowizna i umowa o przekazanie są dwiema różnymi instytucjami, niewywołującymi tożsamych skutków prawnych. Wyłącznym celem darowizny jest dokonanie przysporzenia na rzecz obdarowanego, ale bez ekwiwalentu, przekazanie zaś gospodarstwa rolnego, mimo że nieodpłatne, następuje z uwagi na inne (wskazane powyżej) cele. Istniejące między nimi podobieństwo, sprowadzające się jedynie do nieodpłatności przysporzenia ze strony nabywcy, przy jednoczesnym występowaniu szeregu istotnych różnic, nie usprawiedliwia stosowania analogii w zakresie skutków takiego przysporzenia dla stosunków majątkowych małżeńskich nabywcy.

Konsekwencją przyjęcia, że umowa przekazania gospodarstwa nie jest darowizną i nie mają do niej zastosowania przepisy kodeksu cywilnego regulujące umowę darowizny, odnoszą się również do doliczania darowizn do substratu zachowku, a które zostały uregulowane w art. 993 i 994 k.c.

Skoro umowa przekazania gospodarstwa rolnego następcy w trybie art. 59 ustawy z 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin nie jest umową darowizny, lecz inną swoistą umową, należy stwierdzić, iż brak jest podstaw przy ustalaniu zachowku należnego powodowi, aby doliczyć do jego substratu wartości gospodarstwa rolnego przekazanego przez spadkodawców na spadkobierczynię L. K.. W ocenie sądu nie było wątpliwości że rzeczona umowa stanowiła o przekazaniu gospodarstwa rolnego pozwanej w zamian za otrzymanie świadczeń emerytalnych na rzecz jej matki. Treść załączonego aktu notarialnego bezsprzecznie na to wskazuje. Co więcej powód potwierdził, że matka na skutek zawartej umowy otrzymała emeryturę rolniczą, a umowa została zawarta właśnie dlatego, gdyż innych świadczeń społecznych matka nie miała. Ponadto pozwana z mężem zamieszkiwali na siedlisku będącym przedmiotem umowy aż do śmierci obojga spadkobierców, pomagając im zarówno w prowadzeniu gospodarstwa jak i utrzymaniu domu. Nie można w takiej sytuacji uznać, że zawarta umowa była zupełnie fikcyjna.

W takich okolicznościach, kiedy przekazane pozwanej i jej mężowi gospodarstwo rolne stanowiło jedyny substrat, od którego powód domagał się zachowku od pozwanej, powództwo należało oddalić jako bezzasadne.

O kosztach orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu tj. art. 98 k.p.c. w zw. § 2 pkt. 6 Rozporządzenia z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.