Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 listopada 2023 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia del. Agnieszka Onichimowska

Protokolant: Maksymilian Obrębski

po rozpoznaniu w dniu 03 listopada 2023 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Syndyka Masy Upadłości W. T.

przeciwko M. T.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

I.  uznaje za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości W. T. umowę darowizny obejmującą nieruchomość położoną w C., gmina G., oznaczonej jako działka ewidencyjna nr (...) (stanowiącej obecnie działki oznaczone numerami: (...), (...), (...) oraz (...)), dla której Sąd Rejonowy w Grodzisku Mazowieckim, IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nr (...), sporządzoną w dniu 13 lutego 2018 roku przed A. K. notariuszem w W. za Repertorium (...)nr (...), w celu umożliwienia zaspokojenia wierzytelności zgłoszonych w postępowaniu upadłościowym dłużnika W. T.;

II.  odstępuje od obciążania pozwanej kosztami postępowania;

III.  przejmuje na rachunek Skarbu Państwa nieuiszczone koszty sądowe.

Sędzia del. Agnieszka Onichimowska

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 03 grudnia 2022 r. (data stempla pocztowego, k. 81) wniesionym przeciwko M. T. powód Syndyk masy upadłości W. T., wniósł o uznanie za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości W. T. umowy darowizny sporządzonej w formie aktu notarialnego przed notariuszem A. K. za Repertorium (...) nr (...) z dnia 13 lutego 2018 roku, obejmującą darowiznę nieruchomości położonej w miejscowości C. nr (...), oznaczonej jako działka ewidencyjna nr (...) (obecnie: (...), (...), (...) oraz (...)) o powierzchni 0,6400 ha, dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Grodzisku Mazowieckim, IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...). Ponadto powód wniósł o zasądzenie od pozwanej na swoją rzecz kosztów postępowania.

W uzasadnieniu wskazano, iż postanowieniem z dnia 06 grudnia 2020 roku Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie, XIX Wydział Gospodarczy dla spraw upadłościowych i restrukturyzacyjnych ogłosił upadłość W. T.. Upadły w dniu 13 lutego 2018 roku darował żonie nieruchomość, zaś czynność ta została dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli. Podkreślono jednocześnie, iż dokonanie przedmiotowej darowizny spowodowało, że dłużnik stał się niewypłacalny. Wyzbycie się jedynego składnika majątku uniemożliwiło realizacje praw wierzycieli (pozew k. 3-10).

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu.

W uzasadnieniu wskazano, iż w dacie zawierania umowy darowizny nieruchomości dłużnik (mąż pozwanej) nie mógł działać ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, bowiem nie miał wiedzy o istnieniu wierzytelności względem niego przekraczających jego możliwości spłaty. W odniesieniu do wierzytelności względem ZUS, pozwana wskazała, że decyzja nr (...) z dnia 10 sierpnia 2016 r. dot. odmowy umorzenia należności, w dacie zawierania umowy darowizny z dnia 13 lutego 2018 r. nie była prawomocna i dopiero na skutek prawomocnego zakończenia w dniu 27 lutego 2020 r. postępowania sądowego dłużnik W. T. pozyskał świadomość, że będzie musiał zapłacić zaległości względem ZUS. W zakresie wierzytelności Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego w G. (...) pozwana podniosła, że w dacie zawierania umowy darowizny z dnia 13 lutego 2018 r. dłużnik nie posiadał wiedzy o jej istnieniu, bowiem wcześniej spłacił całe swoje zadłużenie względem Urzędu Skarbowego. Nawiązując zaś do trzeciej ze zgłoszonych w toku postępowania upadłościowego wierzytelności (...) Bank (...) SA. (z tytułu kapitału i odsetek związanych z umową o kredyt gotówkowy z dnia 10 lipca 2020 r.), pozwana podniosła, że w dacie darowizny nieruchomości z dnia 13 lutego 2018 r. wierzytelność ta nie jeszcze istniała (odpowiedź na pozew, k. 102-109)

W dalszym toku postępowania strony podtrzymały swoje stanowiska procesowe.

Sąd Okręgowy ustalił następując stan faktyczny:

Od 2000 roku sytuacja finansowa W. T. ulegała stopniowemu pogorszeniu, powodując zaległości w bieżącym regulowaniu zobowiązań, w tym podatkowych, składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy.

Dowód: wniosek o ogłoszenie upadłości – k. 44-53, zeznania świadka W. T. – k. 149-150, zeznania pozwanej M. T. – k. 151

W latach 2003 – 2009 r. wobec W. T. była prowadzona przez organy administracji skarbowej egzekucja z tytułu nieopłaconych należności podatkowych.

Dowód: okoliczność bezsporna, zeznania pozwanej M. T. – k. 151

W 2015 r. W. T. dokonał zawieszenia prowadzonej dotychczas działalności gospodarczej i od tego momentu pozostaje osobą bezrobotną, podejmując się jedynie prac dorywczych.

Dowód: wniosek o ogłoszenie upadłości – k. 44-53, wyjaśnienia do syndyka – k. 133-134v

Decyzją nr (...) z dnia 5 marca 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych uwzględnił wniosek W. T. o umorzenie zaległości na podstawie przepisów ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, określając w decyzji, że według stanu na dzień 8 stycznia 2015 r. umorzeniu będą podlegały należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy w łącznej kwocie (...) zł, pod warunkiem spłaty należności niepodlegających umorzeniu w terminie do dnia 6 kwietnia 2016 r. W. T. nie dokonał spłaty w zakreślonym terminie.

Decyzją nr (...) z dnia 10 sierpnia 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. odmówił umorzenia należności, wobec niespełnienia warunków decyzji z dnia 05 marca 2015 roku. W. T. złożył odwołanie od przedmiotowej decyzji, wnosząc o rozłożenie zaległości na raty. Wyrokiem z dnia 12 grudnia 2016 roku Sąd Okręgowy w Warszawie w pkt 1 wniosek o rozłożenie należności z tytułu składek na raty przekazał do rozpoznania ZUS, zaś w pkt 2 oddalił odwołanie w pozostałym zakresie. Na skutek apelacji W. T. Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 27 lutego 2019 roku uchylił zaskarżony wyrok w pkt 2 i poprzedzającą go decyzję z dnia 10 sierpnia 2016 roku i sprawę przekazał temu organowi do ponownego rozpoznania, oddalając apelację w pozostałym zakresie. Sąd Najwyższy rozpoznając zażalenie organu rentowego na pkt 1 powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie, postanowieniem z dnia 19 września 2019 roku uchylił zaskarżony wyrok w pkt 1 i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania. Wyrokiem z dnia 27 lutego 2020 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił apelację W. T. od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 12 grudnia 2016 r. oddalającego odwołanie W. T. od decyzji ZUS z dnia 10 sierpnia 2016 r.

Dowód: okoliczność bezsporna, wniosek o ogłoszenie upadłości – k. 44-53, wyrok wraz z uzasadnieniem SA z dnia 27 lutego 2020 r. (III AUa 1588/19) – k. 110-117

W 2018 r. W. T. dokonał sprzedaży części nieruchomości położonej w C. za ok. (...) zł, celem dokonania spłaty zobowiązań wobec Urzędu Skarbowego oraz pozyskania środków na bieżące utrzymanie. W tym czasie posiadał zadłużenie na poziomie ok. (...)zł.

Dowód: wniosek o ogłoszenie upadłości – k. 44-53, oświadczenie z dnia 21 grudnia 2021 r. – k. 54-55, zeznania świadka W. T. – k. 149-150, okoliczność bezsporna

W dniu 13 lutego 2018 roku przed notariuszem A. K. została sporządzona w formie aktu notarialnego za Rep.(...) Nr (...) umowa darowizny, mocą której W. T. darował swojej żonie M. T. nieruchomość położoną w miejscowości C. nr (...), oznaczoną jako działka ewidencyjna nr (...) o powierzchni 0,6400 ha, dla której Sąd Rejonowy w Grodzisku Mazowieckim, IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...). Przedmiotowym aktem objęto ponadto umowy darowizny samochodu osobowego marki (...) oraz samochodu osobowego marki (...).

Dowód: umowa darowizny – k. 35-42, wydruk księgi wieczystej (...) – k. 62-77

Żona W. T. – M. T. miała świadomość sytuacji majątkowej męża, w tym istniejących zobowiązaniach finansowych.

Dowód: zeznania pozwanej M. T. – k. 151

W dniu 10 lipca 2020 r. W. T. zawarł z (...) Bank (...) S.A. umowę o kredyt gotówkowy na kwotę (...) zł, której nie spłacił.

Dowód: zgłoszenie wierzytelności – k. 61-61v

W dniu 4 sierpnia 2020 r. W. T. złożył wniosek o ogłoszenie upadłości. Na dzień złożenia wniosku W. T. nie posiadał żadnego majątku. W treści wniosku nie wskazano żadnych przychodów, a jako wierzycieli wskazano Zakład Ubezpieczeń Społecznych określając wysokość zobowiązań na kwotę (...) zł oraz (...) Bank (...) S.A. nie określając wysokości zobowiązania.

Dowód: wniosek o ogłoszenie upadłości – k. 44-53

Postanowieniem z dnia 6 grudnia 2020 r. Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie, XIX Wydział Gospodarczy dla spraw upadłościowych i restrukturyzacyjnych ogłosił upadłość W. T., jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej.

Dowód: postanowienie o ogłoszeniu upadłości – k. 34

W oświadczeniu z dnia 21 grudnia 2020 r. złożonym w toku postępowania upadłościowego W. T. wskazał, że nie posiada żadnego majątku i jest osobą bezrobotną, utrzymującą się z prac dorywczych. Jako wierzycieli wskazał ZUS oraz (...) Bank (...).

Dowód: oświadczenie – k. 54-55

W toku postępowania upadłościowego, wpłynęły 3 zgłoszenia wierzytelności:

- Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego w G. -
na kwotę (...)zł, z tytułu kosztów egzekucyjnych za okres od lutego 2004 r. do marca 2009 r.;

- Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – na kwotę (...) zł, z tytułu nie uiszczonych składek na ubezpieczenie zdrowotne oraz FPiFGŚP;

(...) Bank (...) S.A. – na kwotę (...) zł, z tytułu umowy o kredyt gotówkowy.

Dowód: wyciągi ze zgłoszeń wierzytelności – k. 56-62, okoliczność bezsporna

Zadłużenie W. T. wobec wierzycieli wynosi łącznie ok. (...) zł. Nieruchomość położona w miejscowości C. nr (...) będąca przedmiotem umowy darowizny z dnia 13 lutego 2018 roku jest warta ok. (...) zł

Dowód: okoliczność bezsporna, zeznania pozwanej M. T. – k. 151

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej dokumentów prywatnych i urzędowych, których wiarygodności strony nie podważały, tym samym brak było podstaw do ich kwestionowania. Sąd oparł się również na zeznaniach świadka W. T. (k. 149-150) oraz zeznaniach pozwanej M. T. (k. 150) w zakresie w jakim korespondowały one z pozostałym zgromadzonym materiałem dowodowym. Sąd nie dał wiary zeznaniom świadka W. T. oraz pozwanej M. T. w zakresie w jakim wskazywali na brak świadomości co do pokrzywdzenia wierzycieli. Zeznania w tym zakresie nie tylko nie znajdowały żadnego pokrycia w pozostałym materiale dowodowym, ale również sprzeczne były z zasadami logiki i doświadczenia życiowego.

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

Na wstępie należy zaznaczyć, że w niniejszej sprawie nie mogły znaleźć zastosowania przepisy art. 127 - 130 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. prawo upadłościowe z uwagi na przekroczenie rocznego terminu opisanego w art. 127 ust. 1 prawa upadłościowego (wskazującego, że bezskuteczne w stosunku do masy upadłości są czynności prawne dokonane przez upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, którymi rozporządził on swoim majątkiem, jeżeli dokonane zostały nieodpłatnie albo odpłatnie, ale wartość świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłego lub dla osoby trzeciej).

W poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych wynika, iż umowa darowizny została zawarta w dniu 13 lutego 2018 roku, zaś wniosek o ogłoszenie upadłości nosi datę 04 sierpnia 2020 r. W konsekwencji podstawę prawną do wystąpienia z pozwem stanowił w niniejszej sprawie art. 131 oraz 132 prawa upadłościowego, który daje syndykowi masy upadłości możliwość wystąpienia z powództwem o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną względem masy upadłości. Instytucja ta została unormowana w art. 527 kc i nast. (skarga pauliańska). Skarga pauliańska jest środkiem ochrony wierzyciela w przypadku nielojalnego zachowania dłużnika. Zapewnia skuteczne zaspokojenie z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły.

Zgodnie art. 527 § 1 k.c. gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

W oparciu o powyższą regulację można wyróżnić następujące przesłanki zastosowania skargi pauliańskiej:

1.  istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w postaci wierzytelności;

2.  dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią;

3.  dokonanie tej czynności przez dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela;

4.  uzyskanie wskutek tej czynności korzyści majątkowej przez osobę trzecią;

5.  działanie osoby trzeciej w złej wierze.

Powyższe przesłanki muszą wystąpić kumulatywnie, a ciężar ich wykazania co do zasady, spoczywa na wierzycielu ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 19 września 2012r., sygn. akt V ACa 667/12, L.).

Wspomnieć również należy, iż strona powodowa dla uzyskania ochrony prawnej powinna również dochować terminów z art. 132 ust. 3 prawa upadłościowego, zgodnie z którym nie można żądać uznania czynności za bezskuteczną po upływie dwóch lat od dnia ogłoszenia upadłości, chyba że na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego uprawnienie to wygasło wcześniej. Termin ten nie ma zastosowania, gdy żądanie uznania czynności za bezskuteczną zgłoszone zostało w drodze zarzutu oraz art. 534 k.c. (który stanowi, że uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności).

Mając na uwadze fakt, iż pozew w niniejszej sprawie został złożony w dniu 03 grudnia 2022 r., upadłość dłużnika W. T. została ogłoszona postanowieniem z dnia 06 grudnia 2020 roku, natomiast kwestionowana umowa darowizny została zawarta 13 lutego 2018, skonstatować należy, że oba ww. terminy zostały dochowane.

Przechodząc do wyżej wskazanych ustawowych przesłanek skargi pauliańskiej, odnotować należy, że wykazanie spełnienia przez stronę powodową przesłanki nr 1 (istnienie wierzytelności), przesłanki nr 2 (dokonanie kwestionowanej czynności prawnej z osobą trzecią) oraz przesłanki nr 4 (uzyskanie przez osobę trzecią korzyści majątkowej), nie budziło wątpliwości. W zasadzie strona pozwana w toku postępowania nie kwestionowała zaistnienia okoliczności faktycznych dotyczących tych przesłanek, wobec czego mogą one być uznane za przyznane (art. 230 k.p.c.). Niemniej jednak powód przedstawił dowody w postaci:

- wniosku o ogłoszenie upadłości W. T. (k. 44-53), zgłoszeń wierzytelności (k. 56-61v) oraz postanowienia o ogłoszeniu upadłości (k. 34), potwierdzających fakt ogłoszenia upadłości oraz istnienia wierzytelności podlegających ochronie;

- wydruku z księgi wieczystej wydruk księgi wieczystej (...) (k. 62-77) oraz kopii aktu notarialnego z dnia 13 lutego 2018 r. (k. 35-42) obejmującego umowę darowizny pomiędzy W. T. (darczyńcą) a pozwaną M. T. (obdarowaną – jego żoną), które potwierdzają dokonanie kwestionowanej w niniejszym postępowaniu czynności prawnej oraz osiągnięcie przez pozwaną korzyści majątkowej.

Sporne pomiędzy stronami pozostawały zaś pozostałe dwie wyżej wymienione przesłanki. Strona pozwana kwestionowała bowiem, aby dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a pozwana o tym wiedziała. Pozwana wskazywała przy tym, że w momencie zaciągania zobowiązań W. T. nie mógł wiedzieć o istnieniu zgłoszonych w postępowaniu upadłościowym wierzytelności. Pozwana podnosiła, że zobowiązania wobec ZUS-u (wobec niezakończenia postępowania sądowego w przedmiocie tych należności) oraz zobowiązania wobec (...) Bank (...) S.A. (jako że kredyt został zaciągnięty dopiero w 2020 r.) jeszcze nie istniały, zaś o zobowiązaniach wobec Urzędu Skarbowego dłużnik nie mógł wiedzieć, bowiem spłacił zaległości podatkowe, co zostało potwierdzone stosownym zaświadczeniem.

W tym miejscu zaznaczyć należy, że ciężar dowodowy spoczywający na stronie powodowej w zakresie wykazania przesłanek skuteczności skargi pauliańskiej, w odniesieniu do dwóch wyżej wskazanych przesłanek podlega modyfikacji na skutek zastosowania domniemań prawnych ustanowionych w art. 527 § 3, 528, 529 kc. Zgodnie bowiem z art. 527 § 3 k.c. jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Natomiast w myśl art. 528 k.c. jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Jak stanowi zaś 529 k.c. jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny.

Uwzględniając poczynione w niniejszej sprawie ustalenia faktyczne należy uznać, że z uwagi na bezsporną okoliczność w postaci pozostawania dłużnika W. T. z pozwaną M. T. w związku małżeńskim, strona powodowa nie musiała wykazywać spełnienia przesłanki nr 5 tj. złej wiary po stronie osoby trzeciej (pozwanej) – tj. wiedzy co do pokrzywdzenia wierzycieli. Niemniej jednak i ta przesłanka została w niniejszym postępowaniu wykazana. Jak wynika bowiem z zeznań samej pozwanej (k. 150) miała ona świadomość istniejącego zadłużenia przed zawarciem umowy darowizny. Tym samym oczywistym jest, że pozwana miała świadomość pokrzywdzenia wierzycieli na skutek wyzbycia się przez jej męża wszelkich posiadanych przez niego składników majątkowych.

Mając na uwadze domniemanie z art. 529 k.c., a więc okoliczność że przekazanie nieruchomości nastąpiło w drodze umowy darowizny, powód obowiązany był jedynie do wykazania, że dłużnik był niewypłacalny lub na skutek dokonania darowizny stał się niewypłacalny. Zaznaczyć należy, że dłużnik jest niewypłacalny, jeśli nie jest w stanie wywiązać się z podjętych zobowiązań pieniężnych, a zatem gdy jego majątek – z pominięciem składników wyłączonych spod egzekucji na podstawie art. 829 i 831 k.p.c. – nie wystarcza na pokrycie długów ( J. Naczyńska [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna (art. 353-534), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 527 ). Powyższa okoliczność znajduje oparcie w zgromadzonym materiale dowodowym. Jak wynika bowiem z treści wniosku o upadłość (k. 44-53) W. T. już wiele lat przed dokonaniem darowizny na rzecz żony (co miało miejsce w 2018 r.) - począwszy od 2000 r. popadł w problemy finansowe, na skutek których nie był wstanie regulować bieżących zobowiązań, w tym m. in. zobowiązań podatkowych oraz wobec ZUS. Co więcej z zeznań pozwanej (k. 151) wnika, że jej mąż (W. T.) przepisał na nią tą działkę, „bo bał się, że zostawi ją bez niczego” (k. 151). Z zeznań tych wynika także, że W. T. - przed dokonaniem darowizny - poza nieruchomością będącą przedmiotem zaskarżonej umowy nie posiadał innego majątku. Co więcej z zeznań świadka W. T. (oraz treści wniosku o ogłoszenie upadłości) wynika, że, od czasu zawieszenia działalności gospodarczej w 2015 r. nie posiadał on stałej pracy i utrzymuje się z prac dorywczych. W tych okolicznościach oczywistym jest, że W. T. w dacie dokonania darowizny (13 luty 2018 r.) był niewypłacalny.

Niemniej jednak, nawet gdyby przyjąć, iż W. T. na dzień dokonywania darowizny nie był niewypłacalny, to dokonaną czynność darowizny w dalszym ciągu należy określić jako dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli. Jak stanowi bowiem art. 527 § 2 k.c. czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Przepis ten wiąże więc pokrzywdzenie wierzyciela z rzeczywistą niewypłacalnością dłużnika. Przy czym chwilą badania czy czynność prawna krzywdzi wierzycieli (w tym wypadku utrudnia ich zaspokojenie się z masy upadłości) jest chwila wystąpienia z żądaniem uznania bezskuteczności czynności, nie zaś chwila dokonania czynności prawnej, której dotyczy żądanie (vide: wyrok SN z 22 marca 2001 r., sygn. akt V CKN 280/00). W okolicznościach niniejszej sprawy bezsporne jest, że w stosunku do dłużnika W. T. ogłoszono upadłość (postanowienie – k. 34), co oznacza iż jest on niewypłacalny. Z istoty postępowania upadłościowego wynika bowiem, że ma ono na celu zaspokoić wierzycieli niewypłacalnego dłużnika i jest rodzajem egzekucji generalnej.

Mając na uwadze powyższe rozważania, jak również argumentację strony pozwanej opartą na twierdzeniu, że na dzień zawarcia umowy darowizny wierzytelności nie istniały, w tym miejscu należy odwołać się do regulacji art. 530 k.c. W myśl art. 530 przepisy artykułów poprzedzających stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dłużnik działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Jeżeli jednak osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową odpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną tylko wtedy, gdy osoba trzecia o zamiarze dłużnika wiedziała.

W art. 530 k.c. dokonane zostało rozszerzenie zakresu ochrony przez dopuszczenie możliwości zaskarżenia przez wierzyciela czynności prawnej dłużnika dokonanej przed powstaniem jego wierzytelności. Wskazany w tym przepisie „przyszły wierzyciel", to taki, którego wierzytelność nie istniała jeszcze w sensie prawnym w chwili podejmowania przez dłużnika czynności prawnej krzywdzącej wierzyciela.

Zaznaczyć należy, że kategoria wierzytelności przyszłych nie jest jednorodna, należą do niej wierzytelności warunkowe, terminowe, dotyczące umówionego wynagrodzenia za wykonanie w przyszłości robót, czyli o częściowo jedynie zrealizowanym stanie faktycznym oraz wierzytelności, których powstanie jest w całości sprawą przyszłości (roszczenie o zapłatę ceny za niesprzedaną jeszcze rzecz). (vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 września 1997 r., III CZP 45/97). Jako przyszłe wierzytelności należy traktować wierzytelności obejmujące obowiązek zapłaty, powstały po zawarciu czynności prawnej przez dłużnika z osobą trzecią. Zaznaczyć należy, że wierzytelność przyszła musi powstać w sensie podmiotowym i przedmiotowym w chwili wniesienia powództwa o ubezskutecznienie czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią albo co najmniej w chwili wyrokowania. ( wyrok SN z dnia 28 marca 2003 r., IV CKN 1965/00). Typowa sytuacja, do której znajduje zastosowanie przepis art. 530 k.c, polega na tym, że w chwili dokonywania czynności dłużnik nie jest niewypłacalny, ale zdaje sobie sprawę z tego, że w związku ze swoją działalnością może mieć w przyszłości wierzycieli, a podjęta przez niego czynność zmierza do ich pokrzywdzenia.

Przez zamiar pokrzywdzenia rozumieć należy taki stosunek psychiczny dłużnika do wyobrażonego skutku podjętego działania, który pozwala przyjąć, że chce on pokrzywdzenia wierzyciela przyszłego, a czynność zostaje dokonana w tym celu ( J. Naczyńska [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna (art. 353-534), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 530. )

W świetle orzecznictwa dłużnik, dokonując czynności, musi mieć zamiar zmniejszenia swojego majątku, aby uniemożliwić lub przynajmniej ograniczyć w ten sposób możliwość zaspokojenia się przyszłego wierzyciela. Wyzbywając się wcześniej majątku, dłużnik wie, że z tego powodu zaspokojenie wierzyciela będzie niemożliwe (vide: wyrok SN z dnia 28 marca 2003 r., sygn. akt IV CKN 1965/00).

Warto odnotować, że zachowanie spełniające ustawowe kryteria określone w art. 530 k.c., określa się mianem „przygotowania i zorganizowania swojej niewypłacalności", co jednoznacznie wskazuje na ukierunkowane na osiągnięcie tego celu działanie ( vide.: M. Pyziak - Szafnicka, Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika, Dom Wydawniczy ABC 1995, s. 124).

Rekapitulując dokonane powyżej rozważania skonstatować należy, że dłużnik W. T. dokonując darowizny na rzecz żony działał z zamiarem pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Co oczywiste, w kontekście regulacji art. 530 k.c. nie sposób podzielić stanowiska strony pozwanej, co do nieistnienia na dzień dokonania darowizny zobowiązań (ZUS, kredyt) czy też braku świadomości ich istnienia (Urząd Skarbowy). Zaznaczyć trzeba, że dłużnik wobec wydania niekorzystnej dla niego decyzji ZUS powinien liczyć się z możliwością konieczności zapłaty należności. To, że przedmiotowa decyzja została zaskarżona nie ma żadnego znaczenia bowiem, okoliczność ta spowodowała jedynie, że o konieczności zapłaty na rzecz ZUS rozstrzygnie sąd powszechny, nie oznacza to jednak, że dłużnik może uznać obowiązek zapłaty za niebyły. Sąd nie podzielił również stanowiska pozwanej co do wierzytelności Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego z tytułu kosztów egzekucyjnych. Podkreślić trzeba, że przedstawione przez pozwaną zaświadczenie (k. 118-119) dotyczy jedynie niezalegania w podatkach, a nie kosztów prowadzenia egzekucji. Skoro wobec dłużnika w latach 2003 – 2009 r . była prowadzona egzekucja przez organ podatkowy, to dłużnik musiał mieć świadomość obowiązku poniesienia kosztów jej prowadzenia. W toku postępowania egzekucyjnego strona jest pouczana o konieczności ich poniesienia, a co więcej zakończenie postepowania egzekucyjnego kończy się doręczeniem decyzji wraz z rozliczeniem kosztów i stosownymi pouczeniami.

Uwzględniając poczynione w sprawie ustalenia faktyczne zaznaczyć trzeba, że W. T. od wielu lat tj. co najmniej od 2003 roku znajdował się w trudnej sytuacji finansowej i jak sam stwierdził w treści wniosku o upadłość, już w tamtym czasie utracił możliwość realizacji swoich zobowiązań. Co więcej, w świetle jego zeznań (oraz treści wspomnianego wniosku upadłościowego oraz oświadczeń składanych w toku postępowania upadłościowego) jego sytuacja z biegiem czasu ulegała dalszemu pogorszeniu (podjęcie się wychowania wnuka od 2015 r., pogorszenie stanu zdrowia, zawieszenie działalności gospodarczej), o czym stanowi z resztą fakt, że pieniądze pochodzące ze sprzedaży jednej z działek przeznaczył na spłatę długów. Potwierdzenie trudnej sytuacji dłużnika znalazło odzwierciedlenie we wniosku o ogłoszenie upadłości, w którym W. T. nie wykazywał żadnych przychodów, ani majątku. W tym kontekście uwypuklenia wymaga również to, że W. T. zobowiązanie wobec (...) Bank (...) S.A. zaciągnął w dniu 10 lipca 2020 r., a więc tuż przed złożeniem wniosku o upadłość tj. 4 sierpnia 2020 r. Biorąc pod uwagę wspomnianą wyżej trudną sytuację finansową dłużnika, a także treść wniosku o ogłoszenie upadłości (gdzie wskazano na brak majątku i przychodów) oczywistym jest, że zaciągając kredyt miał on pełną świadomość, że nie będzie go w stanie spłacić.

W świetle dokonanych powyżej rozważań należało uznać, iż w przedmiotowej sprawie wykazane zostały wszystkie przesłanki warunkujące - w świetle art. 527 i nast. kc - uznanie czynności prawnej w postaci umowy darowizny z dnia 13 lutego 2018 r. za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości W. T..

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c., odstępując od obciążania pozwanej obowiązkiem ich poniesienia. Sąd miał bowiem na uwadze sytuację życiową i materialną pozwanej, która nie pracuje od wielu lat, zajmując się wychowaniem wnuka, a wobec wniesionego powództwa musi liczyć się z dalszym pogorszeniem swojej sytuacji życiowej.

W oparciu o przedstawioną powyżej argumentację Sąd przejął na rachunek Skarbu Państwa opłaty sądowe, od uiszczenia których powód był zwolniony.

Mając powyższe na uwadze, orzeczono jak w sentencji.

Sędzia del. Agnieszka Onichimowska