Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 stycznia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 22 grudnia 2023 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko J. B. (1), I. B.

o zapłatę lub ukształtowanie świadczenia i zapłatę

I.  umarza postępowanie odnośnie co do roszczenia z punktu 2 pozwu;

II.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  zasądza od powoda na rzecz pozwanych kwotę 10.902,00 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, tytułem kosztów procesu;

IV.  nakazuje zwrócić od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Olsztynie na rzecz powoda połowę opłaty sądowej od cofniętego roszczenia w kwocie 7.045 złotych.

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 13 czerwca 2023 r. powód Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł przeciwko pozwanym J. B. (1) i I. B. o:

1.  zasądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwoty 430.000,00 zł tytułem zwrotu kapitału oddanego pozwanym do dyspozycji na mocy umowy kredytu indeksowanego nr KH/ (...) z dnia 10 lipca 2008 roku, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 22 maja 2023 roku do dnia zapłaty,

2.  zasądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwoty 281.797,56 zł tytułem zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia związanego z korzystaniem przez pozwanych z kapitału udostępnionego na podstawie Umowy kredytu w okresie od dnia wypłaty kredytu do dnia 6 marca 2023 r., wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 22 maja 2023 roku do dnia zapłaty,

Ewentualnie, na wypadek nieuwzględnienia powyższego roszczenia w części, tj. w przypadku oddalenia roszczenia z punktu 2) (wartości korzystania przez stronę powodową z kapitału), wnieśli o:

3.  zmianę wysokości świadczenia nienależnego, którego zwrot przysługuje powodowi od pozwanych w związku z oddaniem do dyspozycji kapitału na mocy Umowy Kredytu, poprzez dokonanie sądowej waloryzacji należnej powodowi kwoty w ten sposób, że oprócz roszczenia o zwrot kapitału powodowi przysługuje dodatkowe świadczenie w kwocie 294.474,75 zł,

4.  zasądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powoda 294.474,75 stanowiącej dodatkową kwotę, o którą należy zwaloryzować roszczenie o zwrot kapitału oddanego pozwanym do dyspozycji na mocy Umowy Kredytu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienia od dnia 22 maja 2023 roku do dnia zapłaty,

ewentualnie – gdyby Sąd uznał, że nie ma podstaw do zasądzenia ww. kwoty solidarnie – wniósł o zasądzenie ich w częściach równych od każdego z pozwanych, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 22 maja 2023 roku do dnia zapłaty.

Nadto, wniósł o zasądzenie solidarnie od strony pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego powiększonych o kwotę 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Jednocześnie wniósł o zawieszenie postępowania do czasu ostatecznego zakończenia sprawy z powództwa strony pozwanej – aktualnie będącej na etapie postępowania kasacyjnego, w której Sąd Najwyższy rozstrzygnie skargę kasacyjną.

W uzasadnieniu powód wskazał, że w związku z zakwestionowaniem mechanizmu indeksacji opartego na kursie (...), jako zawierającego w swej konstrukcji niedozwolone postanowienia umowne, pozwani pozwem z dnia 28 października 2020 roku, wnieśli do Sądu Okręgowego w (...)(sygn. akt: I C (...)) pozew o zasądzenie na swoją rzecz kwot wskazanych w pozwie na podstawie twierdzeń o nieważności umowy nr (...) z dnia 10 lipca 2008 roku. Sąd Okręgowy oddalił powództwo w całości. W dniu 15 września 2023 r. Sąd Apelacyjny w Białymstoku wydał wyrok w sprawie z powództwa pozwanych przeciwko powodowi. W p. II wyroku Sąd Apelacyjny w Białymstoku zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 18 maja 2022 r. (I C(...)) i zasądził od powoda na rzecz pozwanych dochodzoną w tym postępowaniu kwotę i oddalił powództw (w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie) w pozostałym zakresie. Dnia 9 stycznia 2023 roku została złożona skarga kasacyjna.

W ocenie strony powodowej wyrok nie rozstrzygnął wszystkich spornych kwestii dotyczących nieważności, ani nie stanowił pełnego rozliczenia należności z tego faktu wynikłych. Podstawą roszczenia jest art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. Roszczenie ewentualne dotyczy waloryzacji kwoty kapitału udostępnionego stronie pozwanej. Powód podniósł, że w związku ze spełnieniem świadczenia przez bank, w postaci udostępnienia kapitału kredytu, strona pozwana została wzbogacona w ten sposób, że nie musiała wydatkować własnych środków na pozyskanie kwoty kapitału w PLN. Gdyby strona pozwana zaciągnęła kredyt w PLN, musiałaby płacić od tego kredytu odsetki ustalone w oparciu o stopę WIBOR plus rynkowa marża. Bank z kolei, został pozbawiony korzyści jakie uzyskałby z tych środków, gdyby przeznaczył je na inne cele. Powód wskazał, że roszczenie ewentualne dotyczy waloryzacji kwoty kapitału udostępnionego stronie pozwanej (pozew k. 10-30).

Na rozprawie w dniu 22 grudnia 2023 r., pozwany cofnął pozew w części dotyczącej żądania tytułem zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia związanego z korzystaniem przez pozwanych z kapitału udostępnionego na podstawie Umowy Kredytu w okresie od dnia wypłaty kredytu do dnia 6 marca 2023 roku, tj. co do kwoty 281.797,56 zł. W pozostałym zakresie podtrzymał wszelkie twierdzenia i wnioski dowodowe oraz dotychczasowe stanowisko prezentowane w sprawie (protokół rozprawy k. 319v).

W odpowiedzi na pozew pozwani I. i J. B. (2) wnieśli o oddalenie powództwa w całości zarówno co do roszczenia głównego jak i roszczenia ewentualnego oraz zasądzenie od powoda na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym podwójnych kosztów zastępstwa procesowego, w wysokości określonej przepisami i zwrotu opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w wysokości 102,00 zł. Podnieśli także procesowy zarzut potrącenia wierzytelności dochodzonej przez powoda w wysokości 430.000,00 zł tytułem zwrotu kwoty wypłaconej w wykonaniu nieważnej Umowy o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) z wierzytelnością pozwanego o zwrot kwot zapłaconych powodowi w wykonaniu tejże nieważnej umowy w wysokości 419.293,22 PLN wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w wysokości 73.811,93 PLN (łącznie 493.105,15 PLN). Z ostrożności procesowej pozwani podnieśli zarzut przedawnienia roszczeń dochodzonych przez stronę powodową w zakresie żądania wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, a także w zakresie waloryzacji kwoty wypłaconej w wykonaniu nieważnej umowy kredytu za okres poprzedzający 3 lata przed wniesieniem pozwu.

Strona pozwana wskazała, że wierzytelność pozwanego znacznie przewyższa wierzytelność powoda z tytułu wypłaty kredytu, a zatem pozwany zamiast wytaczać powództwo i żądać ponownego zwrotu tej kwoty mógł dokonać po prostu zaliczenia lub potrącenia i w ten sposób zaspokoić swoje roszczenie w całości. Strona pozwana wskazała, że w związku z tym, wytoczenie powództwa w tych okolicznościach stanowi nadużycie prawa podmiotowego oraz procesowego w świetle art. 4 ¹ k.p.c., a przez to jest w rażący sposób sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i uzasadnia zastosowanie sankcji w postaci obowiązku zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej wysokości. W ocenie strony pozwanej roszczenie powoda nie jest wymagalne, gdyż powód sam uniemożliwił pozwanemu spełnienie swojego roszczeń. Ponadto pozwani wskazali, że powództwo w zakresie żądania zapłaty przez pozwanego na rzecz powoda o dodatkowe wynagrodzenie jest w całości niezasadne, argumentując to tym, iż żądanie banków zarówno nie znajduje oparcia w przepisach dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia jak i jest sprzeczne z ratio legis dyrektywy 93/13, a także powinno być postrzegane jako nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 k.c.) (odpowiedź na pozew k. 187-189v.).

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Pozwani, działając jako konsumenci, w dniu 16 czerwca 2008 r. podpisali wniosek kredytowy o kredyt w kwocie 430.000,00 PLN z przeznaczeniem na zakup lokalu mieszkalnego na rynku wtórnym i refinansowanie wydatków poniesionych na cele mieszkaniowe. Jako walutę kredytu oznaczyli (...). Następnie, w dokumencie datowanym na 3 lipca 2008 r. powód przedstawił wyniki symulacji i oceny zdolności w oparciu o dochody wnioskodawców. Symulacja zawierała istotne parametry kredytu takie jak: oprocentowanie, prowizję od udzielenia kredytu, wysokość raty, warianty ubezpieczeń i ocenę zdolności – wszystkie w odniesieniu do walut: PLN, (...), EUR i USD. Zdolność kredytową pozwani uzyskali w każdym z proponowanych wariantów. W kolejnej tabeli zaprezentowano wpływ zmiany stopy procentowej oraz kursu waluty (przy założeniu, że kurs (...) wzrośnie o wartość stanowiącą różnicę między maksymalnym i minimalnym kursem (...) z okresu 12 miesięcy tj. o 14.55 %) na wysokość raty kredytu indeksowanego do (...).

Jednocześnie w umowie, w § 5 ust. 3. kredytobiorcy oświadczyli, że wraz z wnioskiem kredytowym otrzymali pismo „Informacja dla wnioskodawców ubiegających się produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej” i zapoznali się z nim.

(dowód: wniosek kredytowy k. 356-358, symulacja kredytowa k. 359, umowa k. 74)

W dniu 10 lipca 2008 r. pozwani zawarli z powodem umowę kredytu hipotecznego nr KH/ (...). W umowie oświadczyli, że zapoznali się z regulaminem kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) oraz cennikiem kredytu hipotecznego.

Zgodnie z § 2 ust. 1 umowy, powód udzielił pozwanym w kwocie 430.000,00 PLN. W § 2 ust. 2 umowy wskazano, że kredyt jest indeksowany kursem (...), po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna (...) według tabeli kursów walut obcych obowiązującej w banku w dniu uruchomienia kredytu lub transzy według tabeli kursów walut obcych obowiązującej w banku w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Po uruchomieniu kredytu lub pierwszej transzy kredytu, bank zobowiązał się wysłać kredytobiorcom pismo informujące ich o wysokości pierwszej raty kredytu, kwocie kredytu w (...) oraz jego równowartości w PLN zgodnie z kursem kupna (...) według tabeli kursów walut obcych obowiązującej w banku w dniu uruchomienia kredytu lub transzy, przy czym zmiany kursów walut w trakcie okresu kredytowania mają wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo-odsetkowej.

Kredyt został przeznaczony na zakup lokalu mieszkalnego na rynku wtórnym: 415.000,00 PLN oraz na refinansowanie wydatków poniesionych na cele mieszkaniowe w kwocie 15.000,00 PLN (§2.3 umowy).

Pozwani zobowiązali się do spłaty kwoty kredytu w (...) ustalonego zgodnie z § 2 umowy w złotych polskich z zastosowaniem kursu sprzedaży (...) obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z tabelą kursów walut obcych banku (§7 ust.1 ). Spłata kredytu miała być dokonana w 480 równych ratach miesięcznych, które zawierają malejącą część odsetek oraz rosnącą część raty kapitałowej, przez bezpośrednie potrącanie przez bank należnych mu kwot z rachunku wskazanego w umowie (§ 7 ust. 2 i 3 umowy).

Zgodnie z postanowieniami § 6 umowy, kredyt oprocentowany był według zmiennej stopy procentowej i wynosił 3,9900 % w stosunku rocznym, co stanowiło sumę stopy referencyjnej LIBOR (3M) obowiązującej w dniu sporządzenia umowy oraz marży w wysokości 1.2000 p.p. stałej w całym okresie kredytowania. Całkowity koszt kredytu na dzień zawarcia umowy wynosił 500.698,16 PLN, a rzeczywista roczna stopa oprocentowania na dzień sporządzenia umowy wynosiła 4,87% w skali roku (§12 umowy).

Kredytobiorcy mogli dokonać wcześniejszej spłaty kredytu po uprzednim złożeniu pisemnej dyspozycji spłaty kredytu i przy jednoczesnym oznaczeniu, czy wcześniejsza spłata ma skrócić okres kredytowania z zachowaniem miesięcznych rata kapitałowo-odsetkowych czy też zmniejszy wysokość miesięcznych rat z zachowaniem okresu spłaty kredytu. Jednocześnie zastrzeżono, że wcześniejsza spłata kredytu nie może być dokonana:

a)  w okresie, w którym kredyt uruchamiany w transzach nie został wypłacony w całości,

b)  w okresie karencji w spłacie kapitału kredytu (§8 ).

Zabezpieczeniem spłaty kredytu z odsetkami i innymi kosztami było ustanowienie hipoteki kaucyjnej do sumy 731.000,00 PLN na nabywanej nieruchomości, cesji na bank praw z polisy ubezpieczeniowej od ognia i innych zdarzeń losowych oraz cesji na bank praw z polisy ubezpieczeniowej na życie kredytobiorców (§9 ust. 1).

Dodatkowym zabezpieczeniem kredytu do czasu, gdy saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu stanie się równe lub niższe niż 347.200,00 PLN było ubezpieczenie kredytów hipotecznych z niskim własnym udziałem kredytobiorcy na podstawie umowy zawartej przez bank z (...) S.A. (§ 9 ust. 7).

Nadto, kredytobiorcy zobowiązali się do zwrotu bankowi kosztów ubezpieczenia w wysokości 3.106,00 PLN za pierwszy 36-miesieczny okres trwania ochrony ubezpieczeniowej (§9 ust. 8). Zastrzeżono, przy tym, że jeżeli w ciągu okresu 36 miesięcy ochrony ubezpieczeniowej saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu nie stanie się równe lub niższe niż 347.200,00 PLN, kredytobiorca zobowiązuje się do zwrotu kosztów ubezpieczenia za kolejny 36-cio miesięczny okres udzielonej bankowi ochrony przez (...) S.A. ochrony ubezpieczeniowej, o czym kredytobiorca został poinformowany przez bank pisemnie (§9 ust. 9). Z kolei, jeżeli w ciągu okresu 36 miesięcy ochrony ubezpieczeniowej saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu stanie się równe lub niższe niż 347.200,00 PLN, bank dokona zwrotu proporcjonalnej części składki na rachunek kredytobiorcy, za pełne miesiące kalendarzowe pozostające do końca okresu ubezpieczenia, za który składka została uiszczona (§9 ust. 10).

Zgodnie z § 11.2 umowy, integralną częścią umowy stanowił między innymi regulamin oraz cennik kredyt hipoteczny.

W regulaminie w § 3.1. wskazano, że kredyt jest udzielany w PLN, natomiast w § 3.2. wskazano, że może być indeksowany kursem waluty obcej na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów walut obcych. Z kolei zgodnie z § 2 pkt 18 regulaminu wskazano, że kredyt indeksowany kursem waluty obcej to kredyt udzielony w PLN, indeksowany kursem waluty wg Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku.

Zgodnie z regulaminem, w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej dla odnowienia zabezpieczenia stosuje się kurs sprzedaży dewiz obowiązujący w dniu odnowienia zabezpieczenia na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów walut obcych (§ 13 ust. 4 regulaminu).

Stosownie do § 2 pkt 6 regulaminu niski wkład własny został zdefiniowany jako udział środków własnych kredytobiorcy (rozumiany jako różnica pomiędzy wartością nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie, a kwotą kredytu) w stosunku do wartości nieruchomości poniżej wymaganego standardowo minimum, wynoszący do 10% wartości nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie kredytu w przypadku kredytu w PLN, do 20% wartości nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie kredytu w przypadku kredytu w walucie obcej/ kredytu indeksowanego kursem waluty obcej.

Opłata dotycząca refinansowania kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu własnego określona została w cenniku obowiązującym w dniu zawarcia umowy. Podstawą wyliczenia opłaty dla kredytów indeksowanych kursem waluty obcej przyjmowana była kwota udzielonego kredytu wyrażonego w PLN wyliczona według wartości kursów waluty obcej według tabeli kursów walut obcych obowiązującej w Banku zgodnie ze wzorem:

Podstawa wyliczenia opłaty = [kwota kredytu w PLN/kurs kupna dewiz)* kurs sprzedaży dewiz] – 80% wartości nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczenia kredytu (§7 ust. 5 regulaminu)

Dodatkowo, zgodnie z § 7 ust. 6 regulaminu, bank pobiera opłatę wynikającą z kosztu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego poprzez automatyczne obciążenie rachunku w PLN kredytobiorcy w dniu uruchomienia środków z kredytu za pierwsze 36 miesięcy obowiązywania umowy kredytowej. Jeżeli w ciągu 36 miesięcy ochrony ubezpieczeniowej stosunek kwoty kredytu pozostającej do spłaty do wartości nieruchomości nie stanie się równy bądź niższy niż 90% w przypadku kredytów udzielonych w PLN lub 80% w przypadku kredytów indeksowanych kursem walut obcej, wówczas bank pobiera opłatę za kolejny 36 miesięczny okres (§7 ust. 7). Z kolei, jeżeli w trakcie okresu wskazanego w ust. 6 i 7 stosunek kwoty kredytu pozostającej do spłaty do wartości nieruchomości stanie się niższy niż 90% w przypadku kredytów udzielonych w PLN lub 80% przypadku kredytów indeksowanych kursem walut obcej, bank dokona zwrotu proporcjonalnej części na rachunek kredytobiorcy za pełne miesiące kalendarzowe pozostające do końca okresu ubezpieczenia, za który składa została uiszczona (§7 ust. 8).

Ani w umowie, ani w regulaminie nie wyjaśniono czym jest tabela kursów walut obcych. Nie informowano również pozwanych o sposobie ustalania kursów walut w ramach wymienionej wyżej tabeli

W trakcie obowiązywania umowy doszło do zmiany Regulaminu z wersji R.22 na wersję R. 99. Regulamin ten obowiązywał od 1 października 2011 r. (por. oba regulaminy k. 333-342 i 343-352)

Stosownie do postanowień obu tych regulaminów rata kredytu indeksowanego obliczana była według kursu sprzedaży dewiz obowiązującego w banku na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów walut obcych z dnia spłaty (§ 8 ust. 3 Regulaminu). Przy czym w regulaminie R. 99 wskazano, że tabela kursów waluty obcych ustalana jest nie rzadziej niż raz dziennie na podstawie kwotowań rynkowych poszczególnych par walut przy możliwym odchyleniu dla kursu kupna i kursu sprzedaży nie większym niż 10% od kwotowań rynkowych. W przypadku, gdy tabela kursów walut obcych ustalana jest w danym dniu co najmniej 2-krotnie, do ustalenia wysokości raty przyjmowany jest kurs sprzedaży dewiz dla danej waluty najkorzystniejszy dla kredytobiorcy z kursów obowiązujących w dniu płatności raty (§8.3. regulaminu k. 338 i 347v).

Z kolei w § 8.4. regulaminów wskazano, że kredytobiorca może zastrzec w umowie, iż bank pobierał będzie ratę spłaty w rachunku w walucie do jakiej kredyt jest indeksowany, o ile ten rachunek jest dostępny w ofercie banku (k. 338 i 347v).

W myśl § 9 ust. 4 regulaminu, w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej, bank w następnym dniu po upływie terminu wymagalności kredytu, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez bank w tabeli kursów walut obcych. Od wymagalnego kapitału wyrażonego w PLN bank nalicza dalsze odsetki w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych.

Przewalutowanie kredytu na wniosek kredytobiorcy następowało według kursów:

a)  kupna dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów walut obcych w przypadku zmiany waluty z PLN na walutę obcą,

b)  sprzedaży dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów walut obcych w przypadku zmiany waluty z waluty obcej na PLN (§ 11 ust. 4 regulaminu – k. 348 v.).

Zgodnie z regulaminem możliwa była wcześniejsza częściowa lub całkowita spłat kredytu. W przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kwota wcześniejszej spłaty jest obliczana według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w banku tabeli walut obcych z dnia realizacji wskazanego przez kredytobiorcą w dyspozycji o dokonanie wcześniejszej spłaty (§ 10 ust. 4 – k. 348).

(dowód: umowa k. 72-78, regulaminy k. 333-342 i 343-352, pełnomocnictwo do rachunku k. 355).

Kredyt został uruchomiony jednorazowo w dniu 23 lipca 2008 r.

(dowód: zaświadczenie k. 184-185).

W dniu 28 lipca 2008 r. strony zawarły aneks nr (...) do umowy. Na jego podstawie sprecyzowano dane w § 2 pkt 3 i 4 oraz § 9 pkt 1 umowy, dotyczące kredytowanej nieruchomości.

(dowód: aneks nr (...) k. 78-79).

Dnia 2 czerwca 2020 r. strony zawarły kolejny aneks w którym postanowiły, w związku z rezygnacją kredytobiorcy z zabezpieczenia w postaci ubezpieczenia kredytów z niskim udziałem własnym – wykreślić z umowy postanowienia dotyczące w/w zabezpieczenia. W związku z czym, bank oświadczył, że nie będzie w przyszłości pobierał opłat z tego tytułu. Kredytobiorca oświadczył, że jest świadomy skutku rezygnacji z przedmiotowego zabezpieczenia – braku możliwości pomniejszenia dochodzonego przez bank roszczenia z tytułu umowy w przypadku jej wypowiedzenia, o świadczenie z w/w ubezpieczenia w razie jego wypłaty przez ubezpieczyciela.

(dowód: aneks z 02.06.2020r. k. 80)

Sąd zważył, co następuje:

Fakty ustalono na podstawie spójnego, wiarygodnego materiału dowodowego: dokumentów złożonych przez obie strony (wzajemnie niekwestionowanych).

Sąd pominął dowód z opinii biegłego z zakresu bankowości i rachunkowości (k. 319v), jak w punkcie 11 pozwu (k. 7-8.) jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy. Pominięcie dowodu zgłaszanego przez stronę jest bowiem dopuszczalne wtedy, gdy okoliczności sporne, na które dowód powołano, zostały dostatecznie wyjaśnione (wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 2012 r. sygn. akt II CNP 41/12, wyroki SN: z 12 stycznia 2005 r., I CK 451/04, z 5 lutego 2009 r., II UK 176/08 i z 13 grudnia 2010 r., III SK 16/10). Opinia biegłego stanowi jedynie dowód dający Sądowi, rozstrzygającemu sprawę merytorycznie, dokonanie ustaleń w zakresie wymagającym wiadomości specjalnych (a więc wiedzy wykraczającej poza objętą zakresem wiedzy ogólnej – powszechnej). Sąd uznał przy tym, że z uwagi na prosty charakter obliczeniowy sprawy nie było konieczne zasięganie opinii biegłego – suma dochodzona przez powoda w ramach roszczenia o zwrot kapitału za wskazany wyżej okres wynika bowiem wprost z dokumentu niekwestionowanego przez strony. Wniosek o zwrócenie się o nadesłanie akt (...) (k. 319v), jak w punkcie 12 pozwu (k. 8-9) Sąd pominął na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c., ponieważ zdaniem Sądu przeprowadzenie dowodu z tych akt wykazałoby fakt bezsporny między stronami, a poza tym okoliczności, które miały zostać wykazane za pomocą tego dowodu, zostały już udowodnione innymi środkami dowodowymi wnioskowanymi przez powoda. Ponadto Sąd pominął wniosek o przesłuchanie pozwanych (k. 319v) jak z pkt 10 pozwu (k.7) i pkt III ppkt 2. Zgromadzone w sprawie dowody w postaci dokumentów, w pełni pozwalają na dokonanie prawidłowego rozpoznania niniejszej sprawy, zaś wniosek dowodowy o przesłuchanie pozwanych potraktował, z uwagi na powyższe, jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy.

W tym miejscu godzi się przypomnieć, iż według art. 117 § 1 i 2 k.c. roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Zgodnie z art. 118 k.c. termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. W świetle art. 120 § 1 zdanie pierwsze k.c. bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, że roszczenie banku o zwrot kwoty wypłaconej w wykonaniu nieważnej gwarancji bankowej (art. 410 k.c.), jako związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, przedawnia się z upływem trzyletniego terminu (art. 118 k.c.). Bieg przedawnienia roszczenia wynikającego z zobowiązania bezterminowego rozpoczyna się w dniu, w którym świadczenie powinno być spełnione, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do wykonania zobowiązania w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1 zdanie drugie w zw. z art. 455 k.c.), niezależnie od świadomości uprawnionego co do przysługiwania mu roszczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2003 r., I CKN 316/01, OSNC 2004/7-8/117). W ocenie Sądu przedstawiony pogląd judykatury należy uwzględnić w niniejszej sprawie, która dotyczy żądania zwrotu kwoty wypłaconej w wykonaniu nieważnej umowy kredytu. Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tj. Dz. U. z 2019 r. poz. 2357) do czynności bankowych zaliczane jest, między innymi, udzielanie kredytów. Zatem takie czynności, choćby nawet zostały wadliwie dokonane, mieszczą się w zakresie działalności gospodarczej. Wynikające z nich roszczenia są konsekwencją tej działalności, której istotą jest udzielanie kredytów. Do roszczeń tych należy zaliczyć więc także roszczenia wynikające z nieważnych umów ponieważ zachodzi ścisły związek między działalnością gospodarczą banku, przejawiającą się w zawieraniu umów kredytowych a wynikającymi z nich roszczeniami, które mogą być oparte na różnych podstawach prawnych, w tym na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu czy nienależnym świadczeniu. Dlatego Sąd uznał, iż do roszczenia powoda, będącego przedmiotem sprawy, jako związanego w prowadzeniem przez niego działalności gospodarczej, powinien mieć zastosowanie trzyletni okres przedawnienia, o którym mowa w art. 118 k.c.

Powyższa konstatacja na gruncie niniejszej sprawy nie oznacza jeszcze jednak, że roszczenie to faktycznie uległo przedawnieniu. Wypowiadając się częściowo co do tej kwestii, w wyroku z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18 i w uchwale z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że ze względu na przyznaną kredytobiorcy-konsumentowi możliwość podjęcia wiążącej decyzji co do sanowania niedozwolonej klauzuli i co do zaakceptowania konsekwencji całkowitej nieważności umowy (i sprzeciwienia się zarazem udzieleniu mu ochrony przed tymi konsekwencjami przez wprowadzenie regulacji zastępczej), należy uznać, iż co do zasady termin przedawnienia tych roszczeń może rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę-konsumenta wiążącej decyzji w tym względzie. Dopiero wtedy bowiem można uznać, że brak podstawy prawnej świadczenia stał się definitywny (podobnie jak w przypadku condictio causa finita), a strony mogły zażądać skutecznie zwrotu nienależnego świadczenia (por. art. 120 § 1 zd. 1 k.c.). Oznacza to w szczególności, że kredytobiorca-konsument nie może zakładać, iż roszczenie banku uległo przedawnieniu w terminie liczonym tak, jakby wezwanie do zwrotu udostępnionego kredytu było możliwe już w dniu jego udostępnienia (art. 120 § 1 zd. 2 k.c.). Podzielając stanowisko wyrażone w uchwale SN z 7.05.2021 r. (III CZP 6/21, OSNC 2021, nr 9, poz. 56), należy uznać, iż wystąpienie przez konsumenta z żądaniem restytucyjnym opartym na twierdzeniu o całkowitej i trwałej bezskuteczności (nieważności) umowy kredytu nie może być uznane za równoznaczne z zakończeniem stanu bezskuteczności zawieszonej tej umowy, jeżeli nie towarzyszy mu wyraźne oświadczenie konsumenta, potwierdzające otrzymanie wyczerpującej informacji. Oczywiście w toku postępowania sądowego brak takiego oświadczenia może być substytuowany przez uczynienie zadość obowiązkowi informacyjnemu przez sąd, a podtrzymanie żądania restytucyjnego przez konsumenta - po uzyskaniu stosownej informacji - będzie równoznaczne z odmową potwierdzenia klauzuli i (ewentualnie) ze sprzeciwem co do udzielenia mu ochrony przed konsekwencjami całkowitej i trwałej bezskuteczności (nieważności) umowy.

W związku z powyższym tut. Sąd uznał, że dochodzone w niniejszej sprawie roszczenie powoda nie może być uznane jako przedawnione. Rozprawa, na której pozwani ostatecznie podtrzymali żądanie nieważności umowy, miała miejsce w dniu 27 kwietnia 2022 r., zaś pozew wpłynął do tut. Sądu w dniu 15 czerwca 2023 r. Jednocześnie ze względu na treść art. 316§1 k.p.c., zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy.

Zgodnie z przepisem art. 203 § 1 i 4 k.p.c. pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego, aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia – aż do wydania wyroku. Sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzają do obejścia prawa.

Na rozprawie w dniu 22 grudnia 2023 roku pozwany cofnął pozew w części o zasądzenie kwoty 281.797,56 złotych - dotyczącej zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia związanego z korzystaniem przez pozwanych z kapitału udostępnionego na podstawie Umowy kredytu w okresie od dnia wypłaty kredytu do dnia 6 marca 2023 r. (wynagrodzenia), wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 22 maja 2023 roku do dnia zapłaty.

Cofnięcie pozwu w tym zakresie nie jest sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego i nie zmierza do obejścia prawa. Stąd też koniecznym było w tej części umorzyć postępowanie w sprawie – odnośnie co do roszczenia z punktu 2 pozwu do kwoty 281.797,56 zł (pkt I sentencji wyroku).

Wraz z cofnięciem pozwu co do w/w kwoty powód zgłosił ostateczne roszczenie, w którym zażądał zapłaty na jego rzecz kwoty 430.000,00 zł tytułem zwrotu kapitału oddanego pozwanym do dyspozycji na mocy umowy kredytu indeksowanego nr KH/ (...) z dnia 10 lipca 2008 roku, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 22 maja 2023 roku do dnia zapłaty.

W takim przypadku powództwo w zakresie roszczenia głównego – roszczenia o zapłatę i cofnięciu w/w zakresie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z teorią dwóch kondykcji wyrażoną m.in. w uchwale SN z 16.02.2021r. ( III CZP 11/20, OSNC 2021, nr 6, poz. 40), w razie nieważności umowy kredytu dokonywane przez kredytobiorcę płatności, mające stanowić spłatę wykorzystanego kredytu, są świadczeniami nienależnymi, podobnie jak świadczeniem nienależnym jest w takiej sytuacji wypłata środków pieniężnych przez bank. To oznacza, że każda ze stron nieważnego stosunku prawnego może skorzystać z prawa potrącenia.

W ocenie Sądu pozwani skutecznie złożyli zarzut potrącenia swojej wierzytelności z tytułu spłat rat kapitałowo-odsetkowych w wykonaniu nieważnej umowy w wysokości 430.000,00 zł z wierzytelnością banku o zwrot wypłaconego kapitału w kwocie 430.000,00 zł. Celem zarzutu potrącenia jest zgłoszenie twierdzenia, że na skutek zdarzenia w postaci złożenia oświadczenia o potrąceniu doszło do umorzenia wzajemnych wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej. Skuteczność tego twierdzenia uzależniona jest od spełnienia przesłanek formalnych i materialnych. Do pierwszych zalicza się udowodnienie, że oświadczenie o potrąceniu zostało złożone w sposób pozwalający na dotarcie do adresata, zgłoszenie zarzutu potrącenia w procesie w wymaganym terminie i w wymaganej formie w postępowaniu, w którym zarzut taki jest dopuszczalny. Do przesłanek materialnych należy zaliczyć wykazanie, że pozwanemu przysługiwała wierzytelność wzajemna, która została potrącona. Niespełnienie przesłanek formalnych powoduje pominięcie twierdzenia o potrąceniu i nierozpoznanie zarzutu. Niespełnienie przesłanek materialnych skutkuje nieuwzględnieniem żądania oddalenia powództwa z powodu wygaśnięcia wierzytelności powoda ( M. M. [w:] A. A., P. P., M. R., M. S., E. S., M. M., Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom I. Art. 1-477(16), LEX/el. 2022, art. 203(1).

Mając powyższe na uwadze, wobec spełnienia przez pozwanych przesłanek formalnych zarzutu potrącenia poprzez dołączenie materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu z dowodem nadania na adres powoda i potwierdzeniem doręczenia, jak również przesłanek materialnych poprzez wykazanie, że przysługiwała im wierzytelność wzajemna, należało uznać, że doszło do umorzenia wzajemnych wierzytelności stron do kwoty 430.000,00 zł. Z tego względu żądanie powoda z pkt 1 pozwu podlegało oddaleniu.

Nie zasługuje też na uwzględnienie żądanie ewentualne, dotyczące waloryzacji kapitału.

Powód żądał, by waloryzacji dokonać według wskaźników inflacji i jako podstawę prawną swojego roszczenia wskazał art. 358 ¹ k.c. W ocenie Sądu, prawo to powodowi nie przysługuje. Aktualne i w tej kwestii są wyłożone wcześniej argumenty poczynione na gruncie Dyrektywy 93/13. Dodatkowo przeszkodą uwzględnienia żądania powoda jest sama treść art. 358 ¹ § 4 k.c., z którego wynika, że waloryzacji sądowej nie może żądać strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. To, że powód jest przedsiębiorcą, jest na tyle oczywiste, że nie wymaga argumentacji. Przedmiotem roszczenia o zwrot kapitału kredytu, w tym o zwrot w zwaloryzowanej wysokości, jest świadczenie pozostające w związku z prowadzeniem przez powoda przedsiębiorstwa. Sąd zna argumenty przeciwników tego poglądu, wskazujących na to, że chodzi o świadczenie nienależne, a nie o świadczenie z obowiązującej umowy, ale nie zgadza się z tymi argumentami. W związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa było sformułowanie wadliwej umowy, następnie wykonywanie nieważnego stosunku prawnego, a obecnie rozliczenie się z kontrahentami w wyniku sądowego unieważnienia umowy. Związek nie został zerwany na żadnym etapie. Dlatego powództwo w zakresie żądania ewentualnego zostało oddalone na podstawie art. 358 ¹ § 4 k.c. (Sąd przeszedł do rozpoznania żądania ewentualnego wskutek oddalenia powództwa w zakresie żądania głównego).

Za oddaleniem powództwa w części dotyczącej waloryzacji kapitału przemawia także treść orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15.06.2023r., sygn. akt (...). Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieście w Warszawie zadał (...) pytanie prejudycjalne o to, czy po stwierdzeniu nieważności umowy kredytu banki i konsumenci, poza zwrotem pieniędzy zapłaconych w wykonaniu nieważnej umowy wraz z odsetkami, mogą dodatkowo domagać się: „jakichkolwiek innych świadczeń, w tym należności (w szczególności wynagrodzenia, odszkodowania, zwrotu kosztów lub waloryzacji świadczenia). Z pytania (...) sądu wynika więc, że chodziło w nim również o waloryzację.

Opinia Rzecznika Generalnego w sprawie(...) dotyczyła wszystkich świadczeń i należności opisanych w pytaniu prejudycjalnym, w tym waloryzacji. Rzecznik w opinii nie wymienia odrębnie wszystkich rodzajów należności, o które pytał sąd krajowy, a posługuje się zbiorczo określeniem „roszczeń”.

(...) w uzasadnieniu wyroku zauważył, że sąd polski pyta wprost o waloryzację sądową. Treść pytania prejudycjalnego została przytoczona w punkcie 29 wyroku i znajduje się tam, informacja o tym, że (...) sąd pyta również o dopuszczalność waloryzacji świadczeń. W uzasadnieniu wyroku Trybunału, w części „ramy prawne” znajduje się punkt 8, stanowiący powtórzenie art. 358 ¹ k.c., który dotyczy właśnie między innymi waloryzacji sądowej z uwagi na utratę wartości pieniądza w czasie.

(...) w wyroku zbiorczo określa wszystkie roszczenia, o które pyta sąd krajowy, jako „rekompensaty”. Takie podejście Trybunału wynika wprost z pkt 63 wyroku. Stąd też w odpowiedzi na pytanie prejudycjalne Trybunał nie wymienia odrębnie wszystkich rodzajów roszczeń, o które pytał sąd krajowy, a zbiorczo określa je jako „rekompensaty”. W punkcie 76 Trybunał wskazuje na wszelkie roszczenia („rekompensaty”) wykraczające poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania umowy kredytu, jako roszczenia, które osłabiałyby odstraszający skutek zamierzony przez dyrektywę 93/13. Podobnie te roszczenia zostały określone w punkcie 78 wyroku.

Z powyższego wynika jasny wniosek, że kredytodawcy nie należy się również waloryzacja kapitału. Nawet gdyby nie podzielić przedstawionej wyżej argumentacji skierowanej przeciwko roszczeniu powoda o wynagrodzenie i przeciwko żądaniu kapitalizacji, należałoby oddalić powództwo w tym zakresie wobec nadużycia prawa podmiotowego przez powoda oraz do sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (lojalności kupieckiej i zaufania do sektora bankowego). To w końcu powód jednostronnie sformułował umowę dotkniętą wadami skutkującymi nieważnością stosunku prawnego.

O kosztach procesu (pkt III) orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). W wypadku cofnięcia pozwu obowiązek zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego, na jego żądanie, obciąża powoda bez względu na przyczynę cofnięcia. Dopuszczalne jest odstępstwo od tej zasady w sytuacji, gdy powód wykaże, że wystąpienie z powództwem było niezbędne dla celowego dochodzenia praw lub celowej obrony, z uwzględnieniem okoliczności istniejących w dacie wytoczenia pozwu. W przedmiotowej sprawie, nie można przyjąć celowości dochodzenia od pozwanych zwrotu kapitału na drodze sądowej. Pozwani po uprawomocnieniu się wyroku stwierdzającego przesłankowo nieważność umowy kredytu dążyli do rozliczenia się z bankiem, czemu dali wyraz w licznych pismach kierowanych do kredytodawcy, nigdy nie kwestionowali obowiązku zwrotu bankowi kwoty wypłaconego kapitału, strony prowadziły wymianę pism w zakresie wyliczeń świadczeń do zwrotu.

Na koszty procesu pozwanych w łącznej kwocie 10.902 zł składają się: opłata skarbowa od pełnomocnictwa (102 zł) i wynagrodzenie pełnomocnika w stawce wynikającej z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (10.800 zł) i taką kwotę na ich rzecz należało zasądzić tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Nadto w punkcie IV wyroku nakazano zwrócić powodowi kwotę 7.045 zł tytułem części opłaty od pozwu, z uwagi na cofnięcie pozwu w zakresie roszczenia o zapłatę kwoty 281.797,56 zł. W realiach sprawy powód uiścił opłatę w łącznej kwocie 35.590,00 zł. Z kolei na gruncie sprawy roszczenie pozwu po modyfikacji wynosiło 430.000,00 zł. Należna zatem była opłata 21.500,00 zł. Różnica pomiędzy tymi opłatami wyniosła 14.090,00 złotych. Zatem zgodnie z art. 79 ust. 1 pkt 3) ppkt a) należało zwrócić powodowi połowę opłaty pomniejszoną o opłatę podstawową w łącznej kwocie 7.045 złotych.

sędzia Krystian Szeląg