Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 grudnia 2023 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący sędzia (del.) Marcin Polit

Protokolant sekretarz sądowy Dominika Głębocka

po rozpoznaniu w dniu 24 listopada 2023 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa K. N. (1) i I. N.

przeciwko K. P.

o zachowek

I.  zasądza od pozwanej K. P. na rzecz:

1.  powoda K. N. (1) kwotę 101 068 (sto jeden tysięcy sześćdziesiąt osiem) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 23 listopada 2022 roku do dnia zapłaty,

2.  powoda I. N. kwotę 75 801 (siedemdziesiąt pięć tysięcy osiemset jeden) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 23 listopada 2022 roku do dnia zapłaty;

II.  w pozostałej części umarza postępowanie w sprawie;

III.  zasądza od pozwanej K. P. tytułem zwrotu kosztów procesu:

1.  na rzecz powoda K. N. (1) kwotę 8 417 (osiem tysięcy czterysta siedemnaście) złotych, w tym kwotę 5 400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego – z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty,

2.  na rzecz powoda I. N.kwotę 9 792 (dziewięć tysięcy siedemset dziewięćdziesiąt dwa) złote, w tym 5 400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego – z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienie się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty;

IV.  nakazuje pobranie od pozwanej K. P. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwoty 2 844 (dwa tysiące osiemset czterdzieści cztery) złote tytułem części opłaty sądowej od pozwu, od uiszczenia której powód K. N. (1) został zwolniony.

Sygn. akt I C 90/23

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym do tut. Sądu w dniu 5 stycznia 2023 roku (data stempla pocztowego – k. 45) powodowie K. N. (1) (małoletni, działający przez przedstawiciela ustawowego Z. N.) i I. N. wnieśli o zasądzenie od pozwanej K. P. tytułem zachowku:



na rzecz K. N. (1) – kwoty 116 667 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 23 listopada 2022 roku do dnia zapłaty,



na rzecz I. N. – kwoty 87 500 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 23 listopada 2022 roku do dnia zapłaty.

Nadto wnieśli o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz każdego z powodów wg norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwu wskazano, że J. K. wydziedziczyła matkę powodów w testamencie z dnia 9 kwietnia 2019 roku i do całości spadku powołała pozwaną K. P.. Wartość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, które wchodzi w skład masy spadkowej, strona powodowa oszacowała na kwotę (...) zł, co potwierdza treść ogłoszenia zamieszczonego przez pozwaną w internecie (pozew – kk. 3-7).

W odpowiedzi na pozew z dnia 10 marca 2023 roku pozwana K. P. oświadczyła, że nie zaprzecza prawu powodów do uzyskania przez nich zachowku po zmarłej babce J. K., jednak kwestionuje żądanie zapłaty co do wysokości jako zawyżone. Ponadto pozwana wniosła o nieobciążanie pozwanej kosztami procesu na podstawie art. 101 k.p.c., podnosząc, iż nie dała ona powodu do wytoczenia powództwa, oraz o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanej zwrotu kosztów procesu (odpowiedź na pozew – kk. 73-80).

Pismem z dnia 13 listopada 2023 roku strona powodowa oświadczyła, iż częściowo cofa powództwo bez zrzeczenia się roszczenia i w konsekwencji ostatecznie wnosi o zasądzenie od pozwanej:



na rzecz K. N. (1) – kwoty 101 068 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 23 listopada 2022 roku do dnia zapłaty



na rzecz I. N.– kwoty 75 801 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 23 listopada 2022 roku do dnia zapłaty.

Ponadto podtrzymała wniosek o zasądzenie kosztów procesu (pismo – kk. 181-182).

Do dnia zamknięcia rozprawy stanowiska stron nie uległy zmianie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

Na mocy testamentu sporządzonego przed notariuszem H. C. w dniu 9 kwietnia 2019 roku (Rep. (...)), J. K. wydziedziczyła córkę K. N. (2) i do całości spadku powołała córkę K. P. (testament – kk. 17-18).

J. K. zmarła w dniu 21 lipca 2021 roku. Pozostawiła dwie córki: K. N. (2) pochodzącą ze związku małżeńskiego z W. M. oraz K. P. ze związku małżeńskiego z J. S.. Postanowieniem z dnia 18 maja 2022 roku Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie stwierdził, że spadek po J. K., na podstawie testamentu notarialnego otwartego i ogłoszonego w ww. Sądzie w dniu 18 maja 2022 roku, nabyła w całości z dobrodziejstwem inwentarza córka K. P. (odpis skrócony aktu urodzenia K. N. (2), poprz. M. – k. 22; postanowienie – k. 19).

K. N. (1) i I. N. są synami K. N. (2) oraz Z. N., którzy zawarli związek małżeński w dniu 4 stycznia 1997 roku (odpisy skrócone aktu urodzenia – kk. 20-21; odpis skrócony aktu małżeństwa – k. 23).

W skład masy spadkowej po J. K. wchodzi spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego w W. przy ul. (...) o pow. 60 m ^{( 2)} pozostającego w zasobie Spółdzielni Mieszkaniowej (...), dla którego księga wieczysta nie została urządzona, a także środki pieniężne zgromadzone na dwóch rachunkach bankowych w kwotach (...) zł, a także (...) euro, która to po przeliczeniu wg kursu euro na dzień zamknięcia rozprawy wynoszącego (...) zł, stanowi kwotę (...) zł (informacja powszechnie dostępna – art. 228§2 k.p.c.). Ww. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego zostało wystawione na sprzedaż przez K. P., jak również w dniu 2 listopada 2022 roku została zawarta umowa pośrednictwa jego sprzedaży, w ramach której B. W. zobowiązała się do dokonywania czynności zmierzających do zbycia tego prawa w zamian za wynagrodzenie. Następnie w dniu 17 lutego 2023 roku została zawarta umowa przedwstępna sprzedaży tego prawa. Cena sprzedaży, jaka została ustalona w umowie wynosi (...) zł (wydruk ogłoszenia ze strony internetowej – kk. 27-44; umowa pośrednictwa – k. 86-87; umowa przedwstępna – kk. 90-92; pismo (...) Banku – k. 149; pismo (...) Banku (...) S.A. – k. 151; zeznania świadka B. W. – k. 138; zeznania Z. N. – kk. 139-140; zeznania powoda I. N. – k. 140; zeznania pozwanej K. P. – k. 141-142).

Koszty pogrzebu J. K. wyniosły łącznie 5 590 zł, na którą to kwotę złożyły się kwoty: 4040 zł z tytułu usług pogrzebowych oraz 250 zł i 1 300 zł z tytułu usług kamieniarskich. Na poczet pokrycia kosztów pogrzebu K. P. pobrała zasiłek pogrzebowy w wysokości 4 000 zł (pokwitowania – kk. 93-94; pismo strony powodowej – kk. 181-182; oświadczenie strony pozwanej – k. 184).

W piśmie z dnia 24 października 2022 roku (nadanym w urzędzie pocztowym w dniu 25 października 2022 roku) stanowiącym przedsądowe wezwanie do zapłaty, r. pr. K. O. działająca w imieniu K. N. (1) i I. N. wezwała K. P. do zapłaty w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania, tytułem zachowku:



na rzecz K. N. (1) – kwoty 116 667 zł,



na rzecz I. N. – kwoty 87 500 zł.

W piśmie tym wskazano, że w myśl art. 1011 w zw. z art. 991§1 k.c. powodowie, jako zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku. K. N. (1) – jako małoletniemu – przysługuje dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, zaś I. N. – połowa wartości tego udziału. Udział spadkowy, który przypadłby wnukom spadkodawczyni wynosiłby 1/4 części spadku, w konsekwencji czego K. N. (1) uprawniony jest do 1/6 wartości masy spadkowej, zaś I. N. – do 1/8 masy spadkowej (pismo wraz z potwierdzeniem nadania – kk. 24-26). Roszczenie nie zostało spełnione (bezsporne).

Powyższe ustalenia faktyczne Sąd poczynił na podstawie przedłożonych do akt sprawy przez strony, wymienionych wyżej dokumentów (poświadczonych kopii), dowodów z przesłuchania stron i wskazanego świadka. Jednocześnie Sąd pominął pozostałe dowody, uznając je za nieistotne w kontekście rozstrzygnięcia.

Z uwagi na cofnięcie przez stronę powodową wniosku o dopuszczenie opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości oraz oświadczenie, że powodowie przyjmują, iż wartość wchodzącego w skład masy spadkowej spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego wynosi (...) zł (albowiem taka cena została przyjęta w ramach przedwstępnej umowy sprzedaży z dnia 17 lutego 2023 roku), Sąd nie widział podstaw, by nie uwzględnić stanowiska strony powodowej w tym zakresie i przyjął wartość ww. prawa w kwocie wskazanej.

Wskazane wyżej okoliczności składające się na ustalony stan faktyczny nie były co do zasady przedmiotem sporu, a strona pozwana kwestionowała roszczenie jedynie co do wysokości, podnosząc, iż żądane przez stronę powodową kwoty są zawyżone. Sąd nie dał wiary twierdzeniom strony pozwanej w zakresie podlegających odliczeniu jako długów spadkowych kosztów pogrzebu i przychylił się do argumentacji strony powodowej, że stanowią one kwotę 5 590 zł, albowiem taka też kwota wynika z pokwitowań przedłożonych do akt sprawy (kk. 93-94), zaś twierdzenia pozwanej, że zasiłek pogrzebowy w wysokości 4 000 zł przekazany został przedsiębiorstwu pogrzebowemu, zaś kwota 4 040 zł została jeszcze dodatkowo dopłacona a nie pokryta otrzymanym zasiłkiem, w związku z czym całkowite koszty pogrzebu wyniosły 9 590 zł, nie zostały poparte żadnymi dowodami.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne w całości.

Instytucja zachowku uregulowana w art. 991 k.c. i nast. wskazuje precyzyjnie, kto jest uprawniony do zachowku oraz okoliczności, które muszą być spełnione do uznania, że zachowek jest należny. Zgodnie bowiem z art. 991 k.c., zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału. Zgodnie z §2, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Oznacza to, iż do zachowku mają prawo zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy nie zostali powołani do spadku, a byliby powołani do niego z ustawy, i nie otrzymali należnego zachowku w formie darowizny.

Sens instytucji zachowku polega zatem na ustawowym zagwarantowaniu osobie uprawnionej uzyskania określonej korzyści majątkowej ze spadku, niezależnie od woli spadkodawcy, a zatem nawet gdy spadkodawca poprzez rozrządzenia testamentowe lub dokonane darowizny faktycznie doprowadził do pozbawienia uprawnionego do zachowku tych korzyści majątkowych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2017 r., V CSK 367/16, LEX nr 2327136).

Zgodnie zaś z art. 1011 k.c., zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.

W niniejszej sprawie powodowie domagali się zapłaty określonych kwot pieniężnych z tytułu zachowku, jako zstępni wydziedziczonej przez spadkodawczynię K. N. (2) (matki powodów). Spadek po J. K. nabyła w całości córka K. P.. Okoliczności te były bezsporne i strona pozwana nie zaprzeczyła istnieniu samego roszczenia powodów. Stosownie do zasad określonych w art. 991 k.c. należało zatem w pierwszej kolejności ustalić krąg osób, które byłyby powołane do spadku, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego. Bezsporne między stronami było, że byłyby to dwie córki spadkodawczyni: K. N. (2) (matka powodów) oraz K. P.. Następnie należało ustalić wartość całego spadku oraz wysokość zachowku przysługującego powodom, jako zstępnym wydziedziczonej K. N. (2).

Wartość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w W. przy ul. (...) o pow. 60 m ^{( 2)}, została ustalona na kwotę (...) zł. W skład spadku wchodziły również zgromadzone na rachunkach bankowych środki pieniężne w wysokości (...) zł, co daje łączną kwotę (...) zł. W tym miejscu wskazać jednak należy, że w ramach podstawy żądania pozwu nie zostały przez stronę powodową uwzględnione wskazane środki pieniężne w kwocie (...), a zatem w myśl art. 321§1 k.p.c. również Sąd nie mógł uwzględnić jej przy obliczaniu należnego zachowku.

W skład spadku zgodnie z art. 922§3 wchodzą również długi spadkowe. W skład długów spadkowych wchodzą zaś w szczególności koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku (w tym m.in. koszty odzieży pogrzebowej, trumny, urządzenia ceremonii pogrzebowej, nagrobka, kremacji), koszty postępowania spadkowego, w tym m.in. koszty zarządu spadku nieobjętego (art. 666–668 ¹ k.p.c.) czy też koszty zarządu majątkiem spadkowym, jego zorganizowaną częścią lub oznaczonym składnikiem – kategoria ta nie obejmuje jednak kosztów, które obciążają bezpośrednio samych spadkobierców lub innych uczestników postępowania spadkowego (np. koszt złożenia przed notariuszem oświadczenia o odrzuceniu spadku) – czy też obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek (J. Ciszewski, J. Knabe [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. P. Nazaruk, LEX/el. 2023, art. 922).

Koszty pogrzebu wyniosły 5 590 zł, na którą to kwotę złożyły się kwoty: 4040 zł z tytułu usług pogrzebowych oraz 250 zł i 1 300 zł z tytułu usług kamieniarskich. Na poczet pokrycia kosztów pogrzebu K. P. pobrała zasiłek pogrzebowy w wysokości 4 000 zł, a zatem należy uznać, że po odliczeniu tego zasiłku, realnie poniosła ona koszty pogrzebu w wysokości 1 590 zł. W konsekwencji kwotę (...) zł należało pomniejszyć o kwotę kosztów pogrzebu – pomniejszonych o kwotę otrzymanego zasiłku pogrzebowego – wynoszącą 1 590 zł, co dało łączną kwotę (...) zł stanowiącą wartość spadku (wraz ze środkami pieniężnymi w wysokości (...) zł) oraz podstawę wyliczenia należnego powodom zachowku zgodnie z żądaniem pozwu. W tym miejscu należy zaznaczyć, że Sąd nie uwzględnił kwoty 15 000 zł tytułem kosztów usług agenta nieruchomości, jako kwoty, o którą – o co wnosiła pozwana – powinien być pomniejszony należny powodom zachowek. Kwota ta w oczywisty sposób nie stanowi bowiem ani kosztów pogrzebu, ani koniecznych i niezbędnych wydatków, których nieponiesienie uniemożliwiłoby zbycie przedmiotowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, gdyż to od osobistej decyzji każdego obywatela należy, czy dokona on sprzedaży nieruchomości bezpośrednio, czy za pośrednictwem agencji nieruchomości. Brak jest tym samym podstaw do uznania, by to osoby, którym przysługuje prawo do zachowku, należało obciążyć kosztami sprzedaży nieruchomości (w formie prowizji dla agenta nieruchomości), która to sprzedaż ma doprowadzić do zaspokojenia tych osób.

W myśl przywołanego wyżej przepisu art. 991 k.c. K. N. (1) – jako małoletniemu – przysługuje dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, zaś I. N. – połowa wartości tego udziału. Skoro zatem K. N. (2) – jako jedna z dwóch zstępnych spadkodawczyni – dziedziczyłaby w udziale 1/2, udział spadkowy, który przypadłby każdemu z powodów jako zstępnej K. N. (2), wynosiłby 1/4 części spadku. W konsekwencji powyższego z tytułu zachowku K. N. (1) uprawniony jest do 1/6 wartości masy spadkowej, zaś I. N. – do 1/8 masy spadkowej. Biorąc pod uwagę przyjętą wartość tej masy, K. N. (1) przysługuje zatem 101 068,33 zł (1/6*606 410), zaś I. N. – 75 801,25 zł (1/8*606 410). Żądane przez stronę powodową w ramach dochodzonego ostatecznie powództwa kwoty mieszczą się w tych wartościach, a zatem powództwo podlegało uwzględnieniu w całości. W przedmiocie odsetek od tych kwot Sąd orzekł na podstawie art. 481§1 i nast. k.c. zgodnie z żądaniem pozwu, uznając za datę wymagalności dzień 23 listopada 2022 roku, jako dzień następujący po ostatnim dniu terminu spełnienia świadczenia określonym w piśmie z dnia 24 października 2022 roku.

Mając na uwadze powyższe okoliczności, Sąd orzekł jak w punkcie I wyroku.

Z uwagi zaś na cofnięcie pozwu wraz ze zrzeczeniem się roszczenia w pozostałym zakresie, tj. w zakresie pierwotnie dochodzonym w ramach pozwu, ponad kwoty żądane ostatecznie w piśmie z dnia 13 listopada 2023 roku stanowiącym modyfikację powództwa (kk. 181-182), na podstawie art. 355 k.p.c. w zw. z art. 203§1 k.p.c., należało orzec jak w punkcie II wyroku.

W przedmiocie kosztów Sąd orzekł w pkt III sentencji na podstawie art.98§1, §1 ^{( 1)}, §3 i art. 99 k.p.c., zgodnie z wynikiem procesu. W niniejszej sprawie, jako sprawie o zachowek, po stronie powodowej występowało współuczestnictwo formalne (zob. postanowienie SN z 28.08.2013 r., V CSK 524/12, LEX nr 1375521), a zatem należało zasądzić koszty procesu osobno na rzecz każdego z powodów. Koszty całkowicie poniesione przez powoda K. N. (1) stanowiły kwoty: 5.400 zł tytułem kosztów wynagrodzenia pełnomocnika pozwanej będącego radcą prawnym, zgodnie z § 2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1935), 3 000 złotych tytułem uiszczonej opłaty sądowej od pozwu oraz 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa. Na koszty całkowicie poniesione przez powoda I. N. złożyły się natomiast kwoty: 5 400 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika, 4 375 zł tytułem opłaty sądowej od pozwu oraz 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że brak było podstaw do uwzględnienia wniosku pozwanej o nieobciążanie jej kosztami procesu. Nie można bowiem przychylić się do jej argumentacji, jakoby nie dała ona podstaw do wytoczenia powództwa, albowiem nie wykazała ona, by wola spełnienia roszczenia z tytułu zachowku została jednoznacznie przez nią wyrażona. Wskazać bowiem należy, że wiadomość mailowa, w której pada propozycja ugodowego zakończenia sprawy ze strony pełnomocnik pozwanej r. pr. M. P. została przesłana w dniu 17 lutego 2023 roku (k. 84), a zatem już po wytoczeniu powództwa w niniejszej sprawie. W tej wiadomości poinformowano jedynie o zawarciu przedwstępnej umowy sprzedaży mieszkania oraz wystosowano zapytanie, czy powodowie są zainteresowani ugodowym zakończeniem sprawy. Brak jest natomiast dowodów wykazujących, że pozwana wyraziła intencje spełnienia roszczenia w odpowiedzi na przedsądowe wezwanie do zapłaty z dnia 24 października 2022 roku (a doręczone w dniu 25 października 2022 roku). Termin ten upłynął w dniu 22 listopada 2022 roku, zaś pozwana nie wykazała, by w tym terminie jakkolwiek ustosunkowała się do tego wezwania i wystosowała konkretne propozycje ugodowe, wobec czego brak jest podstaw do jednoznacznego uznania, że pozwana nie dała podstaw do wytoczenia powództwa.

W przedmiocie obciążenia pozwaną kosztami sądowymi Sąd orzekł jak w punkcie IV wyroku na podstawie art. 98§1 k.p.c. w zw. z art. 113 u.k.s.c.