Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 listopada 2023r.

Sąd Okręgowy we Włocławku Sekcja Odwoławcza I Wydziału Cywilnego w składzie:

Przewodniczący: SSO Mariusz Nazdrowicz

po rozpoznaniu w dniu 27 listopada 2023r. we Włocławku

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) S.A. z siedzibą w W.

przeciwko Ł. K.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Rejonowego we Włocławku

z dnia 9 marca 2023 r. wydanego w sprawie sygnatura akt I C 1786/22

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

1.  oddala powództwo;

2.  zasądza od powoda (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz pozwanego Ł. K. kwotę 3.600 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

II.  oddala apelację powoda;

III.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1.300 zł (jeden tysiąc trzysta złotych)

tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów postępowania odwoławczego do dnia zapłaty.

SSO Mariusz Nazdrowicz

I 1 Ca 171/23

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy we Włocławku zasądził od pozwanego Ł. K. na rzecz powoda (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 7500 zł (z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 10 czerwca 2022r. do dnia zapłaty) tytułem zwrotu pożyczki na podstawie łączącej strony umowy (pkt 1 wyroku), oddalił powództwo w pozostałej części (pkt 2) i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 778,34 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Apelację od tego wyroku wniosły obie strony. Powód zaskarżając go w części oddalającej powództwo zarzucił obrazę przepisów prawa materialnego (art. 10 w zw. z art. 48 prawa wekslowego w zw. z art. 6 kc wskutek przyjęcia, że ciężar dowodu prawidłowego wypełnienia weksla in blanco zabezpieczającego zwrot pożyczki spoczywał na pożyczkodawcy oraz art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim wobec wadliwego przyjęcia, że możliwe jest badanie niedozwolonego charakteru postawień umowy poza odsetkowych kosztach kredytu w sytuacji, gdy nie przekraczały one limitu zawartego w w/w przepisie, a także art. 58 § 1, 2 i 3 kc w zw. z art. 353 ¹ kc, art. 5 kc oraz art. 385 ¹ i n. kc poprzez błędne zastosowanie i uznanie przewidzianych w umowie opłat za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i stanowiących niedozwolone klauzule umowne. Powołując się na powyższe skarżący ten wniósł o zmianę wyroku i uwzględnienie powództwa w całości przy uwzględnieniu kosztów procesu za obie instancje względnie o jego uchylenie w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania.

Z kolei pozwany zakwestionował przedmiotowy wyrok w części uwzględniającej powództwo zarzucając naruszenie szeregu wskazanych w apelacji przepisów prawa procesowego i materialnego, co w jego ocenie doprowadziło do niezasadnego uwzględnienia w określonym stopniu dochodzonego roszczenia. W konsekwencji wniósł o zmianę wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów procesu za drugą instancję.

W odpowiedziach na apelację strony domagały się uwzględnienia swoich apelacji i oddalenia środków odwoławczych oponentów i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacji pozwanego nie sposób odmówić słuszności natomiast apelacja powoda okazała się bezzasadna.

Sąd Rejonowy dokonał właściwych i przydatnych do rozstrzygnięcia sprawy ustaleń faktycznych, które nie zostały zakwestionowane w środkach odwoławczych stron. W tych warunkach Sąd Okręgowy ustalenia te przyjął jako własne czyniąc je podstawą orzekania w postępowaniu apelacyjnym.

Odnosząc się do apelacji pożyczkodawcy należy wskazać, że przedstawione w niej zarzuty były chybione. Wbrew sugestiom tego skarżącego Sąd I instancji nie przyjął, by to powoda obciążał ciężar udowodnienia, że weksel został wypełniony niezgodnie z zawartym porozumieniem (na marginesie uzasadnienie tego zarzutu nie przystaje do jego treści, gdyż w uzasadnieniu tym powód utrzymuje, iż pozwany skutecznie nie wykazał, że powództwo jest bezzasadne). Uznając zasadność zarzutów opartych na stosunku podstawowym udzielił powodowi jedynie częściowej (aczkolwiek wadliwie, o czym będzie jeszcze mowa) ochrony prawnej, co nie ma nic wspólnego z kwestią rozkładu ciężaru dowodu (art. 6 kc). Warto w tym miejscu przypomnieć, że przedmiotem powództwa opartego na wekslu nie jest wprawdzie stosunek podstawowy, lecz zobowiązanie wekslowe, ale zarzuty oparte na stosunku podstawowym mogą służyć obronie pozwanego (np. wyrok Sądu Najwyższego z 29 października 2020r. V CSK 575/18 nie publ., LEX nr 3077095 i przywołane w uzasadnieniu tego orzeczenia dalsze judykaty).

Na czoło zarzutów sformułowanych przez powodową spółkę niewątpliwie wysuwa się naruszenie art. 36a ustawy z 12 maja 2011r. o kredycie konsumenckim (tekst jedn.: Dz. U. 2023.1028) i art. 385 ¹ § 1 kc. Najwyraźniej jednak umknęło uwagi apelującego, że od pewnego czasu w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalone jest stanowisko (przykładowo przywołana przez Sąd Rejonowy uchwała z 27 października 2021r. III CZP 43/20 nie publ., LEX nr 3246823 i uchwała z 26 października 2021r. III CZP 42/20 opubl. OSNC 2022/6/57 oraz postanowienie z 23 listopada 2022r. I CSK 1306/22 nie publ., LEX nr. 3555245), iż to, że poza odsetkowe koszty kredytu konsumenckiego nie przekraczają wysokości określonej w art. 36a w/w ustawy nie wyłącza oceny, czy postanowienia określające te koszty są niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 kc). Sąd odwoławczy zapatrywanie powyższe w pełni akceptuje i nie ma przy tym potrzeby powielania przemawiających za nim argumentów. Sąd meriti miał więc nie tylko prawo, ale wręcz obowiązek zbadać, czy umowa z 30 lipca 2021r. nie zawierała nieuczciwych postanowień umownych (znowu ubocznie trzeba zauważyć, że w powyższym orzecznictwie przyjmuje się, że wynagrodzenie prowizyjne nie jest świadczeniem głównym w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc). Sąd odwoławczy w całej rozciągłości podziela stanowisko Sądu meriti o abuzywności postanowienia umownego określającego wysokość prowizji i również tutaj zbędne jest jego powtarzanie. Można jedynie w tych warunkach nadmienić, że już sama wysokość prowizji (stanowiąca ponad 97% kwoty pożyczki) sprawia, że postanowienie jej dotyczące w oczywisty sposób było niedozwolone. Natomiast nie miało takiego charakteru postanowienie regulujące opłatę przygotowawczą, gdyż jej niewielka relatywnie wysokość nie wskazuje na jego abuzywny charakter. W tym zakresie odmienna ocena Sądu a quo była chybiona.

Brak uzasadnionych podstaw omówionych zarzutów sprawia, że pozostałe również nie mogły przynieść oczekiwanego przez skarżącego skutku. Ich szczegółowe analizowanie byłoby bezprzedmiotowe.

Jeżeli chodzi o apelację pozwanego to zasadnie przede wszystkim zarzucił on, że wypowiedzenie umowy było nieskuteczne, a co za tym idzie w ogóle nie zaistniały okoliczności uzasadniające wypełnienie weksla, w następstwie czego brak było podstaw do uwzględnienia powództwa. Prawidłowo - jak wyżej wspomniano – uznając abuzywność prowizji Sąd Rejonowy niewłaściwie ocenił konsekwencje prawne tego faktu. Częściowe uwzględnienie powództwa jest nie tylko nietrafne, ale wręcz niezrozumiałe. Wiąże się też z rażącym naruszeniem przepisu art. 327 ¹ kpc, gdyż uzasadnienie zaskarżonego wyroku w końcowej części nie odpowiada wymogom określonym w tym przepisie.

Przede wszystkim nie została wskazana prawna podstawa częściowego uwzględnienia powództwa (powód dochodził wykonania zobowiązania z wystawionego papieru wartościowego w postaci weksla – art. 353 § 1 kc w zw. z art. 921 ⁶ kc i przepisami prawa wekslowego). Wyjaśniając motywy rozstrzygnięcia Sąd meriti ograniczył się do konstatacji, że „pozwany w tej części nie wykonał umowy”. To enigmatyczne sformułowanie jest daleko niewystarczające i trudno odtworzyć rozumowanie Sądu. Być może (choć tego można się tylko domyślać) uznał on, że umowa z 30 lipca 2021r. została skutecznie wypowiedziana, co otworzyło możliwość jej kompleksowego rozliczenia. Zawsze jednak w takich przypadkach niezbędne jest przeanalizowanie zasadności wypowiedzenia, którą zresztą pozwany od samego początku kwestionował. Tego jednak z nieznanych przyczyn zabrakło. Nie da się wykluczyć, że Sąd I instancji uznał, iż wprawdzie wypowiedzenie nie wywarło skutku prawnego, ale należało zasądzić raty wymagalne na dzień wyrokowania. Pomijając jednak inne kwestie nie byłoby wówczas podstaw do całościowego rozliczenia, skoro umowa obowiązywała do 9 sierpnia 2024r. Zasądzając kwotę 7500 zł Sąd a quo ograniczył się do rozliczenia kapitału pomijając odsetki kapitałowe. Znowu nie jest jasne, czy było to wynikiem przeoczenia czy też może uwzględnił złożone przez Ł. K. oświadczenie o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego (art. 45 ustawy o kredycie konsumenckim) lub też z innych przyczyn odstąpił od zasądzenia tych odsetek.

Z dotychczasowych rozważań wynika, że powód mógł zasadnie dochodzić od pozwanego spłaty kapitału pożyczki, kapitałowych odsetek umownych za czas korzystania z niego i opłaty przygotowawczej. Eliminacja bowiem klauzuli abuzywnej nie powoduje nieważności całej umowy z uwagi na brzmienie art. 385 ¹ § 2 kc, lecz bezskuteczność niedozwolonego postanowienia i związanie stron umową w pozostałym zakresie. Sprawia to, że w takiej sytuacji konieczne jest przeliczenie wysokości należnych rat, gdyż niewątpliwie muszą być one niższe niż pierwotne przewidziane w umowie. Niedokonanie takiego zabiegu może doprowadzić – i niniejsza sprawa jest tego przykładem – do wydania całkowicie nieprawidłowego wyroku.

Przy uwzględnieniu wysokości pożyczki tj. – 12000 zł, wartości oprocentowania 7, 16% w skali roku i okresu kredytowania 36 miesięcy – przy jednoczesnym umownym postanowieniu, że raty są równe – spłata zobowiązania powinna następować w miesięcznych ratach po 381, 93 zł (a nie – jak przyjęto w ust. 2.1 umowy – 743 zł) w okresie 9 września 2021r. – 9 sierpnia 2024r.

Jak wynika z bezspornych ustaleń pożyczkobiorca w okresie 10 października 2021r. – 9 lutego 2022r. zapłacił 4500 zł, a więc niemal 12 prawidłowo obciążających go rat. Oznacza to, że w chwili złożenia oświadczenia woli o wypowiedzeniu pożyczki (11 maja 2022r.) nie pozostawał w opóźnieniu ze spłatą zaciągniętego zobowiązania (do tego dnia powinien zwrócić kwotę 8 miesięcy x 381, 93 zł = 3055, 44 zł). Zgodnie z umową (ust. 8.1) pożyczkodawca mógł wypowiedzieć umowę w przypadku, gdy opóźnienie w płatności kwoty równej jednej racie przekroczy 30 dni. Również zgodnie z deklaracją wekslową wypełnienie weksla było możliwe w razie opóźnienia w płatności kwoty równej wartości jednej pełnej raty przekraczającego 30 dni. W świetle powyższego zaległości w wartości minimum jednej raty na dzień wypowiedzenia umowy nie istniały, co jednoznacznie świadczy o bezskuteczności dokonanego wypowiedzenia i braku podstaw do wypełnienia weksla.

Zawarta między stronami umowa pożyczki – wobec braku jej skutecznego wypowiedzenia – nie przestała obowiązywać. Wypełnienie weksla zostało przez powoda wywiedzione z faktu wypowiedzenia umowy pożyczki, a w konsekwencji postanowienia całej wierzytelności wynikającej z tej umowy w stan wymagalności. Biorąc pod uwagę treść deklaracji wekslowej w opisanej wyżej sytuacji nie było podstaw do wypełnienia weksla, a tym samym do dochodzenia roszczenia na nim opartym. Powództwo oparte na wekslu podlegało więc na podstawie powołanych wyżej przepisów „a contrario” oddaleniu.

Skuteczność omówionego zarzutu sprawia, że pozostałe zarzuty apelacyjne pozwanego tracą na znaczeniu i zbędne jest ich roztrząsanie.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy we Włocławku uwzględniając apelację pozwanego na podstawie art. 386 § 1 kpc zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo w całości. Apelacja powoda na podstawie art. 385 kpc podlegała natomiast oddaleniu.

Zmiana zaskarżonego wyroku pociągnęła za sobą konieczność korekty rozstrzygnięcia o kosztach procesu. Pozwanemu jako wygrywającemu sprawę w całości przysługiwał zwrot wszystkich poniesionych kosztów (art. 98 § 1 kpc), sprowadzających się do wynagrodzenia reprezentującego go pełnomocnika w osobie radcy prawnego (3600 zł - § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie – tekst jedn.: Dz. U. 2023.1935). O kosztach procesu za drugą instancję orzeczono również stosując zasadę odpowiedzialności za wynik sprawy. Pozwany także w postępowaniu apelacyjnym wygrał sprawę w całości, a więc należał mu się zwrot kosztów związanych z wniesioną apelacją, sprowadzających się do opłaty od apelacji (400 zł) i wynagrodzenia radcy prawnego (900 zł - § 2 pkt 4 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 w/w rozporządzenia). Jednocześnie Sąd II instancji uznał, że brak było podstaw do zasądzenia na rzecz pozwanego kosztów związanych z oddaleniem apelacji powoda, także sprowadzających się do wynagrodzenia pełnomocnika strony pozwanej, Złożył on odpowiedź na apelację, będącą kompilacją dotychczasowych pism procesowych i nie wnoszącą do sprawy nic nowego. Trudno także oprzeć się wrażeniu, że przynajmniej częściowo była ona powieleniem pism składanych w innych sprawach (np. w punkcie 21 jest mowa o cenie za (...), podczas gdy umowa między stronami tego nie przewidywała). W tych warunkach nakład pracy pełnomocnika w rozumieniu art. 109 § 2 kpc był znikomy i w żaden sposób nie przyczynił się on do wyjaśnienia i rozstrzygnięcia tej części sprawy, co nie uzasadniało zasądzenia wspomnianych kosztów.

SSO Mariusz Nazdrowicz