Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Włocławek, dnia 31 marca 2023 r.

Sąd Okręgowy we Włocławku Sekcja Odwoławcza I Wydziału Cywilnego

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 31 marca 2023 r. we Włocławku

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku Prokuratora Rejonowego w Lipnie

z udziałem Skarbu Państwa - Prokuratora Okręgowego we Włocławku i J. O.

o wpis

na skutek apelacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego w Lipnie

z dnia 7 września 2022r. sygn. akt DZKW/WL1L/0006782/21

postanawia:

sprostować niedokładność w rubrum zaskarżonego postanowienia w ten sposób, że w miejsce wadliwego określenia uczestnika postępowania ,, Skarbu Państwa – Prokuratury Okręgowej we Włocławku” wpisać prawidłowo : ,,Skarbu Państwa – Prokuratora Okręgowego we Włocławku” ;

oddalić apelację :

obciążyć Skarb Państwa kosztami postępowania apelacyjnego, od uiszczenia których zwolniony był wnioskodawca.

SSO Mariusz Nazdrowicz

Sygn. akt : I 1 Ca 407/22

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w Lipnie (w sprawie z wniosku Prokuratora Rejonowego w Lipnie z udziałem Skarbu Państwa – Prokuratora Okręgowego
we Włocławku i J. O. o wpis hipoteki przymusowej na podstawie postanowienia prokuratora o zabezpieczeniu majątkowym) – w następstwie skargi wnioskodawcy na orzeczenie referendarza sądowego – oddalił wniosek (pkt 1 postanowienia) i orzekł, że wnioskodawca i uczestnicy ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie (pkt 2). W uzasadnieniu wskazał, że nie jest dopuszczalne ustanowienie hipoteki na rzecz Skarbu Państwa – jak żądał wnioskodawca – w sytuacji, gdy ma ona zabezpieczać wierzytelność innych podmiotów (w rozpatrywanym przypadku wykonanie środka kompensacyjnego w postaci zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na rzecz trzech pokrzywdzonych osób). Podstawą rozstrzygnięcia był przepis art. 626 ⁹ kpc, a orzeczenia
o kosztach postępowania art. 520§1 kpc.

Apelację od powyższego postanowienia wniósł Prokurator Rejonowy w Lipnie zarzucając naruszenie zarówno przepisów postępowania jak i prawa materialnego. W ramach pierwszej grupy zarzutów wskazał na obrazę przepisu art. 626 ^{( 8)}§2 kpc w zw. z art. 13§2 kpc poprzez dokonanie błędnej oceny wniosku oraz treści i formy dołączonych dokumentów
(w tym w szczególności postanowienia z 25 listopada 2021r. sygn. akt Prokuratury Rejonowej w Lipnie (...) o zabezpieczeniu majątkowym) i w konsekwencji niewłaściwe uznanie, że brak jest podstaw do dokonania wpisu. Naruszenia przepisów prawnomaterialnych skarżący dopatrywał się w błędnej wykładni art. 65 ust. 1 ukwh (wskutek przyjęcia, że nie jest dopuszczalne ustanowienie hipoteki na rzecz Skarbu Państwa celem zabezpieczenia wierzytelności innych podmiotów) oraz w niezastosowaniu art. 110 pkt 2 ukwh (z uwagi na niedokonanie wpisu mimo istniejących ku temu podstaw). Powołując się na powyższe apelujący wniósł o zmianę kwestionowanego orzeczenia i uwzględnienie wniosku oraz stosowną korektę orzeczenia o kosztach postępowania.

Uczestnicy postępowania nie zajęli stanowiska odnośnie złożonego środka odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wobec braku uzasadnionych podstaw nie zasługiwała na uwzględnienie.

Istota problemu w rozpoznawanej sprawie sprowadza się do tego, czy dopuszczalne jest ustanowienie hipoteki przymusowej na rzecz Skarbu Państwa i ujawnieniu go w księdze wieczystej jako wierzyciela hipotecznego, gdy zabezpieczono należność, która przysługuje
– ustalonemu bądź nieustalonemu – pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi. Zarówno
w orzecznictwie (postanowienia Sądu Najwyższego z 5 czerwca 2019r. V CSK 145/18 OSN
-ZD 2020/4/16 i z 19 lutego 2021r. III CSKP 33/21 OSNC 2022/2/16) jak i w doktrynie (zbiorcze przedstawienie poglądów jurysprudencji – T. Czech : „Księgi wieczyste i hipoteka. Komentarz”. Tom II, WoltersKluwer Warszawa 2022, s.1364; ponadto M. Fras, M. Habdas: „Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Komentarz.”, teza 8 do art. 110 - LEX) zarysowały się w tej kwestii dwa przeciwstawne stanowiska. Zgodnie z pierwszym jest to możliwe, natomiast w myśl drugiego nie wchodzi to w grę (w nauce prawa przeważa to drugie zapatrywanie). Skarżący w uzasadnieniu apelacji odwołał się do poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy w postanowieniu V CSK 145/18. Jednakże Sąd Okręgowy w składzie rozpoznającym apelację go nie podziela.

Z przepisu art. 65 ust. 1 ukwh jednoznacznie wynika, że hipotekę ustanawia się w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego. Oznacza to, że hipoteka nigdy nie jest zabezpieczeniem generalnym. Przy jej ustanowieniu zawsze należy określić, co konkretnie zabezpiecza (zasada szczegółowości). Z tą zasadą związana jest ściśle – co trafnie podkreślił Sąd I instancji – zasada akcesoryjności. Oznacza ona m.in. powiązanie normatywne między osobą uprawnioną z tytułu hipoteki a wierzycielem, któremu przysługuje zabezpieczona wierzytelność. Osoby te powinny być tożsame. Hipoteka należy do tego samego majątku, któremu przysługuje zabezpieczona wierzytelność. Nie sposób wobec tego zgodzić się z twierdzeniem, że hipotekę można ustanowić na rzecz Skarbu Państwa, mimo że zabezpiecza ona wierzytelność pokrzywdzonych. Gdyby tak przyjąć to Skarb Państwa pełniłby w rzeczywistości funkcję „administratora” zabezpieczenia przymusowego, do czego nie upoważnia go żaden przepis prawny. Nie ma także podstaw do przyjęcia, że zabezpieczenie hipoteczne ustanowione w postanowieniu prokuratora jest „zabezpieczeniem w sprawie”, a nie w odniesieniu do osób poszkodowanych. Taka konstrukcja jak „hipoteka ustanowiona
w sprawie” bez powiązania z oznaczonymi wierzytelnościami w porządku prawnym nie występuje. Każda hipoteka – jak wyżej wspomniano – jest zabezpieczeniem akcesoryjnym. Zawsze w interesie oznaczonego wierzyciela zabezpiecza ona określoną wierzytelność, choćby była ustanowiona w sposób przymusowy w postępowaniu cywilnym lub karnym.

Warto również zaznaczyć, że przywołane rozważania Sądu Najwyższego dotyczyły sytuacji, w których w wydanym przez prokuratora postanowieniu w postępowaniu przygotowawczym ustanowiono hipotekę przymusową na nieruchomości podejrzanego, która jednocześnie zabezpieczała należności z tytułu przyszłych kar, jakie groziły właścicielowi nieruchomości w przypadku prawomocnego skazania oraz wierzytelności o naprawienie szkód wyrządzonych nieustalonym pokrzywdzonym w następstwie popełnionego przestępstwa.
W rozpoznawanej sprawie sytuacja jest o tyle odmienna, że osoby pokrzywdzone są znane i do tego zostały precyzyjnie wskazane wierzytelności przysługujące każdej z nich. Wobec treści art. 291§1 kpk w zw. z art. 65 i 68 ust.1 ukwh w postępowaniu karnym można ustanowić hipotekę przymusową w celu zabezpieczenia wierzytelności (należności) pieniężnych przykładowo z tytułu: grzywny (art. 32 pkt 1 kk), środka kompensacyjnego (art. 46§1 kk) czy zwrotu pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi pieniężnej korzyści majątkowej, jaką sprawca osiągnął z popełnionego przestępstwa albo jej równowartości wyrażonej w pieniądzu. Odpowiednio wierzycielem z tytułu powyższych należności jest Skarb Państwa, pokrzywdzony albo inna osoba (T. Czech, op. cit. s. 1349). Tym bardziej trudno znaleźć racje przemawiające w takim przypadku za tym, by mimo przysługiwania wierzytelności skonkretyzowanemu pokrzywdzonemu uprawnionym w postanowieniu prokuratora był Skarb Państwa i by to na rzecz tego podmiotu miał nastąpić wpis hipoteki. Wszystko to prowadzi do wniosku, że jako wierzyciela hipotecznego należy ujawnić w księdze wieczystej osobę pokrzywdzoną.

Na marginesie można też zauważyć, że w przypadku, gdy uprawnionym z tytułu hipoteki przymusowej jest Skarb Państwa wpisuje się dodatkowo – jako statio fisci
– prokuratora, który wydał postanowienie będące podstawą wpisania jej do księgi wieczystej. Wykonuje on prawa Skarbu Państwa z tytułu takiej hipoteki. Oczywiście oznaczenie statio fisci w księdze wieczystej może później ulec zmianie, gdy np. zmienił się organ prowadzący postępowanie karne w sprawie obejmującej należność zabezpieczoną hipoteką przymusową.

Z powyższych względów zarzuty apelacyjne pozbawione były słuszności, a tym samym apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu (art. 385 kpc w zw. z art. 13§2 kpc). O kosztach sądowych w postępowaniu apelacyjnym, od uiszczenia których zwolniony był wnioskodawca rozstrzygnięto w myśl przepisu art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst. jedn.: Dz.U.2022.1125) w zw. z art. 98§1 kpc „a contrario”. Podstawą sprostowania wskazanej w punkcie 1 (pierwszym) niedokładności był przepis art. 350§1 i 3 kpc w zw. z art. 13§2 kpc.

SSO Mariusz Nazdrowicz