Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 12 lutego 2024 roku

Złożonym do tut. Sądu wnioskiem J. S. (1) i J. J. (1), reprezentowani przez zawodowego pełnomocnika, domagali się stwierdzenia:

- że spadek po Z. S., zmarłym w dniu 22 stycznia 2000 r. w K., ostatnio stale zamieszkały w K., nabyli: ojciec spadkodawcy B. S. w 2/3 części oraz rodzeństwo spadkodawcy: J. S. (1) i B. R. – każde po 1/4 części,

- że spadek po B. S., zmarłym w dniu 3 lipca 2007 r. w C., ostatnio zamieszkałym w W., nabyła na podstawie testamentu J. S. (1) w całości.

Pismem z dnia 25.02.2022 r. (k. 95) wnioskodawcy cofnęli wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po B. S., a w konsekwencji – wobec braku sprzeciwu pozostałych stron – pkt. 3 postanowienia z dnia 17.11.2022 r. (k. 168) Sąd umorzył postepowanie w przedmiocie nabycia spadku po B. S..

W toku postepowania zmarł wnioskodawca J. S. (1) (akt zgonu – k. 164), a spadek po nim nabyli, w oparciu o akt poświadczenia dziedziczenia z dnia 7.09.2022 r., Rep A 7233/2022, notariusz w K. M. S. (1) (k. 165), żona C. S. oraz dzieci: A. U. (1), A. S., M. S. (2), A. W..

W związku z powyższym postanowieniem z dnia 17.11.2022 r. (k. 168) Sąd zawiesił postepowania z uwagi na śmierć J. S. (1) oraz podjął postepowanie z udziałem jego następców prawnych tj. A. U. (1), A. S., M. S. (2), A. W..

W uzasadnieniu wniosku w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po Z. S. wnioskodawcy wskazali, iż spadkodawca Z. S., syn B. i J., ostatnio zamieszkały w K., zmarł w dniu 22 stycznia 2000 r. Od stycznia 2000 r. spadkodawca uznany był za zaginionego. Z dniem 6 kwietnia 2010 r. spadkodawca został uznany za zmarłego. W dniu 1 czerwca 2020 r. Sąd Rejonowy dla Krakowa - Podgórza w Krakowie, I Wydział Cywilny, do sygnatury akt: I Ns 853/19/P, dokonał uzupełnienia aktu zgonu Z. S. nr (...) w ten sposób, że jako datę zgonu określono na dzień 22 stycznia 2000 r., godzina zgonu: 24:00, miejsce zgonu: K..

Spadkodawca w dacie śmierci był żonaty z L. S. oraz miał dwóch synów: M. S. (3) i W. S.. Co prawda został wydany przez Sąd Okręgowy w Krakowie w dniu 5 września 2001 r. wyrok rozwiązujący małżeństwo przez rozwód do sygnatury akt: I C 2131/96/R, jednak zapadł on już po dacie śmierci Z. S..

Matka Spadkodawcy J. S. (2) zmarła przed jego śmiercią w dniu 25 stycznia 1991 r. Ojciec spadkodawcy B. S. zmarł w dniu 3 lipca 2007 r. W dacie śmierci spadko­dawcy żyło także jego rodzeństwo brat J. S. (1) oraz siostra B. R., wnioskodawcy w sprawie.

B. R. zmarła w dniu 30 października 2020 r., a jej jedynym spadkobiercą został jej syn J. J. (1) (patrz: protokół dziedziczenia, z dnia 10.11.2020 r., Rep A 6045/2020, notariusz w J. A. U. (2), k. 12-14).

W wyniku postępowania karnego do sygnatury akt: III K 394/11 i III K 156/11 odnaleziono w dniu 6 kwietnia 2010 r. zwłoki, które następnie w wyniku badań pośmiertnych zidentyfikowano jako zwłoki spadkodawcy Z. S.. W toku postępowania ustalono, iż spadkodawca zmarł w dniu 22 stycznia 2000 r. W dniu 22 listopada 2012 r. został wydany wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie Wydział III Karny (sygnatura akt: III K 394/11), którym uznano uczestnika M. S. (3) za winnego popełnienia zbrodni z art. 148 § 1 k.k. - pozbawienia życia spadkodawcy Z. S. i skazano go na karę 15 lat pozbawienia wolności. W dniu 16 maja 2013 r. Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział II Karny do sygnatury akt: II AKa 75/13 utrzymał w mocy zaskarżony wyrok z dnia 22 listopada 2012 r. W dniu 18 czerwca 2012 r. Sąd Okręgowego w Krakowie Wydział III Karny (sygnatura akt: III K 156/11) wydał wyrok, którym uznał uczestniczkę L. S. winną zbrodni określonej w art. 18 § 3 k.k. w związku z art. 148 § 1 k.k. — pomocnictwa w pozbawieniu życia spadkodawcy Z.­wa S. przez m.in. uczestnika M. S. (3) i skazano ją na karę 8 lat pozbawienia wolności. Następnie w dniu 17 grudnia 2012 r. Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział II Karny do sygnatury akt: II AKa 196/12 zmienił zaskarżony wyrok z dnia 18 czerwca 2012 r. w ten sposób, iż skazał L. S. na 7 lat pozbawienia wolności za zbrodnię opisaną powyżej. W dniu 14 czerwca 2013 r. Sąd Najwyższy oddalił kasację L. S., jako oczywiście bezzasadną (sygnatura akt: IV KK 161/13).

Spadkodawca sporządził w dniu 2 stycznia 2000 r. testament własnoręczny, którym powołał do spadku B. R. oświadczając: „Na wypadek mojej śmierci powołuję do spadku po mnie, moją siostrę B. R. urodzoną (...) w W. i czynię ją spadkobierczynią całej powierzchni gospodarstwa — wynoszącą 3,11 ha [….]”. Spadkodawca oświadczył także na początku testamentu: „Czuję się bardzo zagrożony podczas przebywania w domu pod w/n adresem przez mojego syna M. S. (3) i moją żonę S. L. i z całą świadomością składam to oświadczenie (testamenty). Jednocześnie spadkodawca zawarł oświadczenie: „Obawiam się o życie ze strony żony i synów i dlatego ich wydziedziczam’.

W sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym Z. S. było już prowadzone postępowanie przed Sądem Rejonowym dla Krakowa - Podgórza w Krakowie, I Wydział Cywilny, pod sygnaturą I Ns 775/13/P, następnie pod sygnaturą XII Ns 360/19, które finalnie zakończyło się umo­rzeniem postępowania w dniu 1 września 2020 r. Testament ten w oryginale został złożony przez Bar­barę R. do akt postępowania o sygnaturze akt: I Ns 775/13/P i doszło do jego otwarcia i ogłosze­nia w dniu 17 marca 2015 r. (w aktach sprawy protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu). Sąd Rejonowy dla Krakowa - Podgórza w Krakowie wydał postanowienie w dniu 10 września 2018 r., którym stwierdził, że spadek po zmarłym Z. S. nabyła w całości Bar­bara R. na podstawie tego testamentu. Postanowienie to jednak zostało przez Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział II Cywilny Odwoławczy uchylone postanowieniem z dnia 3 kwietnia 2019 r. do sygnatury akt: II Ca 39/19, a sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania (finalnie umorzo­na w dniu 1 września 2020 r.).

W toku postępowania o sygnaturze akt: I Ns 775/13/P została spo­rządzona opinia biegłego J. B. - specjalisty z zakresu badania dokumentów, która wykazała, że testament został sporządzony przez zmarłego Z.­gniewa S..

W ocenie Wnioskodawców w testamencie z dnia 2 stycznia 2000 r. oświadczenie spadkodaw­cy zawarte na początku testamentu: „Czuję się bardzo zagrożony podczas przebywania w domu pod w/n adresem przez mojego syna M. S. (3) i moją żonę S. L. i z całą świadomością składam to oświadczenie (testament) oraz jego oświadczenie: „Obawiam się o życie ze strony żony i synów i dlatego ich wydziedziczam” spełnia wymagania wydziedziczenia, o którym mowa w art. 1008 k.c. i art. 1009 k.c. i testamentu negatywnego. Wolą Spadkodawcy było wyłącznie żony i synów z kręgu spadkobierców jak i pozbawienie ich zachowku.

Zgodnie z art. 1008 k.c. Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku: a) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współ­życia społecznego; b) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego prze­stępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci; c) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Zważywszy na okoliczności faktyczne, można przyjąć, że zachowanie żony oraz syna M. S. (3) również poprzedzające pozbawienie życia spadkodawcy, a przede wszystkich pozbawienie go życia, wypełniły wszystkie przesłanki wymienione w tym przepisie. 0Jak wskazuje orzecznictwo sądowe: „Zgodnie z treścią art. 1009 przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. Nie musi ona zostać wyraźnie po­dana, ale treść testamentu powinna umożliwiać ustalenie tej przyczyny. [ ...]” (wyrok SA w Warszawie z 19.08.2005 r., VI ACa 302/05, LEX nr 1642296). Podobnie też doktryna prawa wskazuje, że: „sto­sownie do treści komentowanego przepisu, przyczyna wydziedziczenia winna wynikać z treści testa­mentu. Taka regulacja oznacza, że wystarczy, by treść testamentu umożliwiała ustalenie przyczyny wydziedziczenia. Nie jest zatem konieczne precyzyjne podanie jednej z okoliczności wskazanych przez ustawodawcę w treści art. 1008 k.c. Wystarczy więc, gdy spadkodawca opisze dany stan faktyczny, określone niewłaściwe zachowanie spadkobiercy, by wymóg z art. 1009 k.c. był spełniony. To w dro­dze wykładni będzie się ustalać, czy dane zachowanie mieści się w ustawowym katalogu podstaw wy­dziedziczenia i czy w związku z tym oświadczenie o wydziedziczeniu może być skuteczne.”

Dokonanie wydziedziczenia pociąga za sobą automatyczne wyłączenie (wykluczenie) od dziedziczenia. W orzeczeniu z 14 czerwca 1971 r. Sąd Najwyższy z dnia 14 czerwca 1971, sygn. akt: III CZP 24/71, OSNC 1972, nr 2, poz. 23, LexisNexis nr (...) wprost stwierdził, że „Wy­dziedziczenie obejmuje jednocześnie, skoro powoduje utratę nawet prawa do zachowku (argumentum a minore ad maius), wyłączenie od dziedziczenia ustawowego (skutek testamentu negatywnego), dla którego poza zachowaniem formy testamentu nie są przewidziane żadne dalsze wymagania, przy czym samo tylko wyłączenie od dziedziczenia bez wydziedziczenia nie pozbawia wyłączonego prawa do zachowku”). Wydziedziczenie zawiera w sobie wyłączenie wydziedziczonego od dziedziczenia, tzn. odsu­wa osobę wydziedziczoną od dziedziczenia po spadkodawcy. Takie stanowisko jest powszechnie ak­ceptowane przez polską doktrynę prawa (np. J. Gwiazdomorski, Wydziedziczenie częściowe, „Prze­gląd Notarialny” 1949, nr 5-6, s. 433 i n.; K. Krupa, Wydziedziczenie w prawie polskim, w: Prace z prawa cywilnego, red. E. Skowrońska-Bocian, Warszawa 2010, s. 237).

W stosunku do syna W. S., który w dacie śmieci spadkodawcy miał 11 lat, należy przyjąć, że wolą spadkodawcy było wyłączenie syna W. od dziedziczenia (tzw. testament negatywny).

Z uwagi zatem na skuteczne wydziedziczenie żony L. S. oraz synów M. S. (3) i W. S., zgodnie z art. 932 § 3 i § 4 k.c. spadkobiercami po zmarłym Z. S. zosta­li: jego ojciec B. S. (w udziale 1/2) oraz rodzeństwo J. S. (1) i B. R. (po 1/4 każde).

Pismem z dnia 20.07.2022 r. (k. 128) uczestnik M. S. (3) podał, iż nie kwestionuje twierdzeń i faktów podniesionych we wniosku.

Pismem z dnia 7.08.2022 r. (k. 141-142) uczestnik W. S. podał, iż nie kwestionuje twierdzeń i faktów podniesionych we wniosku i że wniosek popiera. Podał, że B. R. należy się nieruchomość o powierzchni 3,11 ha, jednak jemu należy się zachowek z tego gospodarstwa. W. S. wskazał również preferowany przez niego sposób podziału majątku po Z. S., aczkolwiek niniejsza sprawa nie dotyczy podziału majątku spadkowego. W. S. nie zgodził się ponadto ze swoim wydziedziczeniem wskazując, iż nigdy nie stosował przemocy wobec zmarłego ojca, a w chwili jego śmierci miał niespełna 11 lat. Wskazał, iż spadkodawca był alkoholikiem, używał przemocy, znęcał się nad rodziną psychicznie i fizycznie. Wskazał, iż wiedział o śmierci ojca i jego morderstwie przez matkę i brata i dlatego wyjawił prawdę o okolicznościach śmierci spadkodawcy.

W kolejnym piśmie z dnia 7.08.2022 r. (k. 143-144) W. S. podważył świadomość spadkodawcy w dacie sporządzenia testamentu oraz powołał podobne twierdzenia co w pierwszym piśmie.

Postanowieniem z dnia 13 września 2022 r. (k. 146) Sąd ustanowił dla uczestniczki L. S. pełnomocnika z urzędu, którym został adwokat M. H. (k. 151)

W odpowiedzi na wniosek pełnomocnik z urzędu uczestniczki L. S. (k. 172-175) wniósł o stwierdzenie, że spadek po Z. S. nabyli na podstawie ustawy jego żona L. S. oraz dzieci M. S. (3) i W. S. w udziałach po 1/3 części. Wniósł również o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego do spraw szacowania nieruchomości na okoliczność ustalenia wartości przedmiotów majątkowych wchodzących w skład spadku po Z. S., a to: a) udziału własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...), (...)-(...) K.; b) gospodarstwa rolnego o pow. wynoszącej 3,11 ha (trzy hektary jedenaście arów) otrzymanego przez spadkodawcę od jego rodziców aktem notarialnym - repertorium A nr 2725/89.Dz Kw nr 2180/89 z dn. 14 lipca 1989 r.; c) udziałów w nieruchomości rolnej w W. o pow. 0,1735 ha, ewentualnie innych przedmiotów majątkowych jakie zostaną ustalone w trakcie postępowania dowodowego.

W uzasadnieniu pisma wskazano, iż analiza treści testamentu spadkodawcy dokonana w oparciu o przepis art. 961 k.c. prowadzi do wniosku, że jest on jedynie zapisem określonego przedmiotu majątkowego, a nie powołaniem B. R. do spadku. Spadkodawca w testamencie przeznacza swojej siostrze B. R. określony przedmiot majątkowy, a to gospodarstwo rolne o pow. 3,11 ha otrzymane przez spadkodawcę od jego rodziców aktem notarialnym - repertorium A nr 2725/89.DZ Kw nr 2180/89 z dn. 14 lipca 1989 r. Z akt sprawy wynika jednak, że ten przedmiot majątkowy nie wyczerpuje prawie całego spadku, bowiem spadkodawca oprócz wskazanego gospodarstwa rolnego był właścicielem udziału we własnościowym prawa do lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...), (...)-(...) K. oraz udziałów w nieruchomości rolnej w W. o pow. 0,1735 ha, a także być może również udziałów w innej nieruchomości o pow. 0,0801 ha (karta 32 kat sprawy - uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie II Wydziału Odwoławczego w K. sygn.. akt: II Ca 38/19 z dnia 3 kwietnia 2019 roku). W celu rozstrzygnięcia kwestii, czy faktycznie przewidziany w testamencie przedmiot majątkowy wyczerpuje prawie cały spadek zasadnym jest przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego do spraw szacowania nieruchomości na okoliczność ustalenia wartości wszystkich mających istotną wartość przedmiotów majątkowych wchodzących w skład spadku po Z. S..

Niespornym w sprawie było:

W wyniku postępowania karnego do sygnatury akt: III K 394/11 i III K 156/11 odnaleziono w dniu 6 kwietnia 2010 r. zwłoki, które następnie w wyniku badań pośmiertnych zidentyfikowano jako zwłoki spadkodawcy Z. S.. W toku postępowania ustalono, iż spadkodawca zmarł w dniu 22 stycznia 2000 r. W dniu 22 listopada 2012 r. został wydany wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie Wydział III Karny (sygnatura akt: III K 394/11), którym uznano uczestnika M. S. (3) za winnego popełnienia zbrodni z art. 148 § 1 k.k. - pozbawienia życia spadkodawcy Z. S. i skazano go na karę 15 lat pozbawienia wolności. W dniu 16 maja 2013 r. Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział II Karny do sygnatury akt: II AKa 75/13 utrzymał w mocy zaskarżony wyrok z dnia 22 listopada 2012 r. W dniu 18 czerwca 2012 r. Sąd Okręgowego w Krakowie Wydział III Karny (sygnatura akt: III K 156/11) wydał wyrok, którym uznał uczestniczkę L. S. winną zbrodni określonej w art. 18 § 3 k.k. w związku z art. 148 § 1 k.k. — pomocnictwa w pozbawieniu życia spadkodawcy Z.­wa S. przez m.in. uczestnika M. S. (3) i skazano ją na karę 8 lat pozbawienia wolności. Następnie w dniu 17 grudnia 2012 r. Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział II Karny do sygnatury akt: II AKa 196/12 zmienił zaskarżony wyrok z dnia 18 czerwca 2012 r. w ten sposób, iż skazał L. S. na 7 lat pozbawienia wolności za zbrodnię opisaną powyżej. W dniu 14 czerwca 2013 r. Sąd Najwyższy oddalił kasację L. S., jako oczywiście bezzasadną.

W sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym Z. S. było już prowadzone postępowanie przed Sądem Rejonowym dla Krakowa - Podgórza w Krakowie, I Wydział Cywilny, pod sygnaturą I Ns 775/13/P, następnie pod sygnaturą XII Ns 360/19, które finalnie zakończyło się umo­rzeniem postępowania w dniu 1 września 2020 r. W sprawie tej został złożony testament własnoręczny Z. S. z dnia 2 stycznia 2000 r. i doszło do jego otwarcia i ogłosze­nia w dniu 17 marca 2015 r.

B. R. zmarła w dniu 30 października 2020 r., a jej jedynym spadkobiercą został jej syn J. J. (1). W toku postepowania zmarł wnioskodawca J. S. (1) (akt zgonu – k. 164), a spadek po nim nabyli, w oparciu o akt poświadczenia dziedziczenia z dnia 7.09.2022 r., Rep A 7233/2022, notariusz w K. M. S. (1) (k. 165), żona C. S. oraz dzieci: A. U. (1), A. S., M. S. (2), A. W..

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Z. S., syn B. i J., ostatnio stale zamieszkały w K., zmarł w dniu 22.01.2000 roku. Z małżeństwa z L. S. miał dwóch synów: M. oraz W.. Matka Z. S. J. S. (2) zmarła przed spadkodawcą w dniu 25.01.1991 r. zaś ojciec – B. S. przeżył spadkodawcę i zmarł w dniu 3.07.2007 r.

Z. S. miał dwoje rodzeństwa, które przeżyło spadkodawcę: B. R. i J. S. (1). B. R. zmarła w dniu 30.10.2020 r. a J. S. (1) w dniu 30.08.2022 r.

W dacie śmierci Z. S. był on wciąż żonaty z L. S.. Toczyła się wówczas sprawa rozwodowa zainicjowana pozwem L. S., który wpłynął do Sądu w dniu 30.09.1996 r., ale wyrok rozwodowy został wydany w dniu 3 września 2001 r., już po śmierci spadkodawcy.

(dowód: zapewnienia spadkowe L. S., k. 222-223; zapewnienia spadkowe C. S., k. 223-224; zapewnienia spadkowe W. S., k. 224-226; odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy – k. 80; odpis skrócony aktu zgonu J. S. (2), k. 81; odpis skrócony aktu zgonu B. S., k. 81; odpis skrócony aktu urodzenia M. S. (3), k.88; odpis skrócony aktu urodzenia W. S., k.89; odpis skrócony aktu małżeństwa B. R., k. 85; odpis skrócony aktu zgonu J. S. (1), k. 164; akta sprawy Sądu Okręgowego w Krakowie o sygn. I1C2131/96/P)

Z. S. figurował jako podatnik podatku rolnego z tytułu gruntów stanowiących gospodarstwo rolne położone w gminie W., powiat (...).

W skład gospodarstwa rolnego (...) wchodzi:

- nieruchomość rolna składająca się z działek nr (...), o łącznej powierzchni 3,1100 ha, objęta księgą wieczystą nr (...), nabytą w oparciu o umowę przekazania gospodarstwa rolnego z dnia 14.07.1989 r, Rep A 2725/89

- udział w wys. 1/8 części w nieruchomości rolnej składającej się z działek nr (...), o łącznej powierzchni 0,0801 ha, objętej księgą wieczystą nr (...).

Dodatkowo w skład spadku po Z. S. wchodzi:

- udział w wysokości ½ części we własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w K., dla którego to prawa nie jest prowadzona księga wieczysta.

(dowód: zapewnienia spadkowe L. S., k. 222-223; zapewnienia spadkowe C. S., k. 223-224; zapewnienia spadkowe W. S., k. 224-226;; pismo z dnia 07.11.2014, k.111 w aktach I Ns 775/13/P [XII Ns 360/19/P]; oświadczenie Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w K., które wpłynęło do tut. Sądu w dniu 4.04.2023 r., k. 206; treść księgi wieczystej nr (...))

Wartość rynkowa działki nr (...) objętej księgą wieczystą nr (...) według stanu na datę śmierci spadkodawcy i aktualnej wartości wynosi 4.840 zł. Wartość rynkowa działki nr (...) objętej księgą wieczystą nr (...) według stanu na datę śmierci spadkodawcy i aktualnej wartości wynosi 30.950 zł (bez uwzględnienia obciążenia dożywotnim prawem użytkowania 30 arów działki przysługującego B. i J. S. (2)), a 23.522 zł z uwzględnieniem owego obciążenia. Wartość rynkowa działki nr (...) objętej księgą wieczystą nr (...) według stanu na datę śmierci spadkodawcy i aktualnej wartości wynosi 34.664 zł. Wartość rynkowa działki nr (...) objętej księgą wieczystą nr (...) według stanu na datę śmierci spadkodawcy i aktualnej wartości wynosi 20.862 zł. Wartość rynkowa działki nr (...) objętej księgą wieczystą nr (...) według stanu na datę śmierci spadkodawcy i aktualnej wartości wynosi 71.344 zł.

Tym samym wartość gospodarstwa rolnego o powierzchni 3,11 ha, otrzymanego przez spadkodawcę od rodziców w oparciu o akt notarialny z dnia 14.07.1989 r, Rep A 2725/89, objętych księgą wieczystą nr (...) , według stanu na datę śmierci spadkodawcy i aktualnej wartości wynosi 162.660,00 zł (bez uwzględnienia obciążenia dożywotnim prawem użytkowania 30 arów działki przysługującego B. i J. S. (2)), a 155.232,00 zł, z uwzględnieniem tego obciążenia.

Wartość rynkowa udziału w wys. 1/8 części w nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) według stanu na datę śmierci spadkodawcy i aktualnej wartości wynosi 13.886 zł

Wartość rynkowa udziału w wys. 1/2 części we własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w K. , według stanu na datę śmierci spadkodawcy i aktualnej wartości wynosi 283.412,00 zł

(dowód: opinia biegłej E. H., k. 239-299)

W dniu 2 stycznia 2000 roku Z. S. sporządził własnoręczny dokument zatytułowany „Testament-Oświadczenie woli na wypadek śmierci” oświadczając: „Na wypadek mojej śmierci powołuję do spadku po mnie, moją siostrę B. R. urodzoną (...) w W. i czynię ją spadkobierczynią całej powierzchni gospodarstwa — wynoszącą 3,11 ha [….]”. Spadkodawca oświadczył także na początku testamentu: „Czuję się bardzo zagrożony podczas przebywania w domu pod w/n adresem przez mojego syna M. S. (3) i moją żonę S. L. i z całą świadomością składam to oświadczenie (testament), ponieważ nie wiem, jak długo mogę jeszcze żyć”. Jednocześnie spadkodawca zawarł oświadczenie: „Obawiam się o życie ze strony żony i synów i dlatego ich wydziedziczam’.

Testament ten został sporządzony przez spadkodawcę Z. S..

Testamentem własnoręcznym z dnia 2 stycznia 2000 r. Z. S. wyłączył od dziedziczenia swoją żonę L. S. i synów: M. i W..

Powyższy testament nie wyczerpuje całości spadku i rozrządzenie spadkodawcy w nim zawarte stanowi zapis nieruchomości rolnej o łącznej powierzchni 3,1100 ha, objętej księgą wieczystą nr (...), nabytej w oparciu o umowę przekazania gospodarstwa rolnego z dnia 14.07.1989 r, Rep A 2725/89, na rzecz siostry B. R. .

(dowód: kserokopia testamentu, k. 15 [testament zdeponowany, otwarty i ogłoszony w sprawie tut. Sądu o sygn. I Ns 775/13/P, potem sygn. XII Ns 390/19/P]; opinia biegłego grafologa, k. 304-321 w sprawie I Ns 775/13/P [XII Ns 360/19/P])

Z. S. mówił swojemu bratu J., iż nie cierpi żony i synów, że nie może z nimi żyć, bał się ich, nosił przy sobie nóż, kupił nawet pistolet. Z. S. nieraz prosił brata, aby mógł u niego przenocować.

Z. S. nie miał dobrych relacji z żoną oraz synami, ale również on przyczynił się do takiej sytuacji, gdyż był alkoholikiem i znęcał się fizycznie i psychicznie nad rodziną.

(dowód: zeznania J. S. (1) i B. R., k. 379 i k. 394-395 w aktach I Ns 775/13/P [XII Ns 360/19/P], zeznania W. S., k. 224-226; akta spraw Sądu Okręgowego w Krakowie o sygn. III K 394/11 i III K 156/11 oraz Sadu Apelacyjnego w Krakowie o sygn. II AKa 75/13 i II AKa 196/12)

Na mocy prawomocnego wyroku tut. Sądu z dnia 23 stycznia 2017 roku, wydanego w sprawie I C 1971/16/P, oddalono powództwo W. S. o uznanie pozwanego M. S. (3) za niegodnego dziedziczenia po ich ojcu Z. S. z uwagi na upływ zawitego terminu.

(dowód: wyrok i uzasadnienie Sądu w sprawie I C 1971/16/P)

L. S. w dacie otwarcia spadku nie pracowała stale bezpośrednio przy produkcji rolnej. Nie miała również przygotowania zawodowego do prowadzenia produkcji rolnej ani nie była trwale niezdolna do pracy (pracowała jako sprzątaczka i roznosiła ulotki). Była osobą dojrzałą, która nie pobierała nauki zawodu i nie uczęszczała do szkół.

W. S. w dacie otwarcia spadku był małoletni.

M. S. (3) w dacie otwarcia spadku chodził do szkoły.

Ojciec spadkodawcy B. S. w dacie otwarcia spadku pracował bezpośrednio przy produkcji rolnej.

Brat spadkodawcy J. S. (1) w dacie otwarcia spadku miał przygotowanie do pracy w rolnictwie, miał kurs, dodatkowo miał działkę na której też pracował.

Siostra spadkodawcy B. R. w dacie otwarcia spadku nie pracowała stale bezpośrednio przy produkcji rolnej. Jako dziecko pomagała w gospodarstwie swoich rodziców, również po ślubie przyjeżdżała im pomagać w gospodarstwie rolnym. Jednak jej praca zawodowa poszła w kierunku rozwoju naukowego, ukończyła (...), zrobiła tam doktorat i rozpoczęła habilitację. W roku 1989 r. wyjechała do USA gdzie przebywała ok. 10 lat. W dacie śmierci Z. S. okazjonalnie pomagała ojcu w gospodarstwie rolnym ale nie była to stała praca. B. R. nie miała również przygotowania zawodowego do prowadzenia produkcji rolnej ani nie była trwale niezdolna do pracy. Była osobą dojrzałą, która nie pobierała nauki zawodu w dacie otwarcia spadku i nie uczęszczała do szkół.

Syn B. J. również nie spełnia kwalifikacji do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, gdyż od wielu, wielu lat przebywa na stałe w USA, również w dacie śmierci spadkodawcy.

(dowód: zapewnienia spadkowe L. S., k. 222-223; zapewnienia spadkowe C. S., k. 223-224; zapewnienia spadkowe W. S., k. 224-226; zeznania B. R., k. 394-395 w aktach I Ns 775/13/P [potem XII Ns 360/19/P])

Powyższy Stan faktyczny ustalił Sąd na podstawie dowodu z dokumentów urzędowych w postaci orzeczeń sądowych, aktów notarialnych oraz aktów stanu cywilnego, których autentyczność oraz wiarygodność nie budziła wątpliwości Sądu ani nie była kwestionowana przez strony. Sąd oparł się także na dowodzie z opinii biegłego specjalisty z zakresu grafologii, sporządzonej na potrzeby postępowania prowadzonego pod sygn. I Ns 775/13/P (potem XII Ns 360/19/P). Ustalając wartość majątku spadkowego Sąd oparł się na opinii biegłej sądowej E. H.. W ocenie Sądu obie opinie zostały sporządzone przez obiektywnych specjalistów dysponującego profesjonalną wiedzę w opiniowanym temacie i po wnikliwej analizie akt sprawy. Wnioski opinii są jasne i jednoznaczne a same opinia nie spotkały się z zarzutami stron postępowania.

Sąd oparł się także na zapewnieniach spadkowych złożonych zarówno w niniejszej sprawie jak i na potrzeby sprawy I Ns 775/13/P (potem XII Ns 360/19/P), które logicznie wpisuje się w pozostałe dowody zgromadzone w sprawie. W zakresie okoliczności sporządzenia testamentu Sąd oparł się na zeznaniach J. S. (1) oraz B. R. złożonych w sprawie I Ns 775/13/P (potem XII Ns 360/19/P), które to zeznania ocenił Sąd jako wiarygodne, zwłaszcza w szczególności wobec późniejszych zdarzeń i morderstwa spadkodawcy.

Również w oparciu o zeznaniach B. R. złożone w sprawie I Ns 775/13/P (potem XII Ns 360/19/P) oraz w oparciu o zapewnienia spadkowe L. S., C. i W. S. złożone już w niniejszym postępowaniu Sad ustalił kwalifikacje potencjalnych spadkobiorców do dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

Sąd zważył co następuje:

Przepisy prawa materialnego stosuje się w brzmieniu obowiązującym w dacie śmierci spadkodawcy. Z. S. zmarł w dniu 22.01.2000 r. zatem należy stosować przepisy kodeksu cywilnego w brzmieniu obowiązującym na datę otwarcia spadku

Zgodnie z art. 941 k.c., rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament. Wskazać jednak należy, iż według art. 968 § 1 k.c., spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis zwykły). Stosownie do art. 961 k.c., jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów.

Tym samym koniecznym było ustalenie, czy rozrządzenie spadkodawcy zawarte w treści testamentu własnoręcznego z dnia 2 stycznia 2000 r. miała cechy zapisu określonej nieruchomości na rzecz B. R. czy też może stanowiło powołania jej do całego spadku. Koniecznym było w tym celu odniesienie się do całej masy spadkowej.

Jak wykazało przeprowadzone postepowanie dowodowe w skład spadku po Z. S. wchodziło gospodarstwo rolne obejmujące:

- nieruchomość rolna składająca się z działek nr (...), o łącznej powierzchni 3,1100 ha, objęta księgą wieczystą nr (...), nabytą w oparciu o umowę przekazania gospodarstwa rolnego z dnia 14.07.1989 r, Rep A 2725/89 (o której mowa w testamencie z dnia 2.01.2000 r.)

- udział w wys. 1/8 części w nieruchomości rolnej składającej się z działek nr (...), o łącznej powierzchni 0,0801 ha, objętej księgą wieczystą nr (...).

Dodatkowo w skład spadku po Z. S. wchodzi udział w wysokości ½ części we własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w K., dla którego to prawa nie jest prowadzona księga wieczysta.

Wartość rynkowa działki nr (...) objętej księgą wieczystą nr (...) według stanu na datę śmierci spadkodawcy i aktualnej wartości wynosi 4.840 zł. Wartość rynkowa działki nr (...) objętej księgą wieczystą nr (...) według stanu na datę śmierci spadkodawcy i aktualnej wartości wynosi 30.950 zł (bez uwzględnienia obciążenia dożywotnim prawem użytkowania 30 arów działki przysługującego B. i J. S. (2)), a 23.522 zł z uwzględnieniem owego obciążenia. Wartość rynkowa działki nr (...) objętej księgą wieczystą nr (...) według stanu na datę śmierci spadkodawcy i aktualnej wartości wynosi 34.664 zł. Wartość rynkowa działki nr (...) objętej księgą wieczystą nr (...) według stanu na datę śmierci spadkodawcy i aktualnej wartości wynosi 20.862 zł. Wartość rynkowa działki nr (...) objętej księgą wieczystą nr (...) według stanu na datę śmierci spadkodawcy i aktualnej wartości wynosi 71.344 zł.

Tym samym wartość gospodarstwa rolnego o powierzchni 3,11 ha, otrzymanego przez spadkodawcę od rodziców w oparciu o akt notarialny z dnia 14.07.1989 r, Rep A 2725/89, objętych księgą wieczystą nr (...) , według stanu na datę śmierci spadkodawcy i aktualnej wartości wynosi 162.660,00 zł (bez uwzględnienia obciążenia dożywotnim prawem użytkowania 30 arów działki przysługującego B. i J. S. (2)), a 155.232,00 zł, z uwzględnieniem tego obciążenia.

Wartość rynkowa udziału w wys. 1/8 części w nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) według stanu na datę śmierci spadkodawcy i aktualnej wartości wynosi 13.886 zł

Wartość rynkowa udziału w wys. 1/2 części we własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w K. , według stanu na datę śmierci spadkodawcy i aktualnej wartości wynosi 283.412,00 zł

Powyższe wartości wskazują, iż nieruchomość, którą spadkodawca rozrządził na rzecz B. R. w testamencie z dnia 2.01.2022 r., z pewnością nie wyczerpuje całego spadku i stanowi zapis zwykły ten nieruchomości na rzecz B. R.. A to oznacza, iż dziedziczenie po Z. S. następuje na podstawie ustawy.

Według obowiązujących w dacie otwarcia spadku przepisów, w tym art. 931 k.c., w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Stosownie do art. 932 k.c. w braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek, rodzice i rodzeństwo. Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu bądź z rodzicami, bądź z rodzeństwem, bądź z rodzicami i rodzeństwem spadkodawcy, wynosi połowę spadku.

Zdaniem Sądu zapis zawarty w testamencie spadkodawcy w dnia stycznia 2000 r. o treści „obawiam się o życie ze strony synów i dlatego ich wydziedziczam” stanowi z całą pewnością wyłączenie od dziedziczenia. Zdaniem Sądu, w stosunku do żony L. S. i M. S. (3), którzy zamordowali spadkodawcę, zapis ten stanowi również ich wydziedziczenie, gdyż zostały spełnione wymagania wydziedziczenia, o którym mowa w art. 1008 k.c. i art. 1009 k.c.. Wolą Spadkodawcy było z pewnością wyłącznie żony i synów z kręgu spadkobierców jak i pozbawienie zachowku, z całą pewnością żony i syna M.. Natomiast kwestia pozbawienia do zachowku młodszego syna W. jest dyskusyjna, ale będzie to badane w ewentualnej sprawie o zachowek zainicjowanej przez W. S..

Zgodnie z art. 1008 k.c. Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku: a) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współ­życia społecznego; b) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego prze­stępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci; c) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Zważywszy na okoliczności faktyczne i wykazane postepowaniem dowodowym, można przyjąć, że zachowanie żony oraz syna M. S. (3) również poprzedzające pozbawienie życia spadkodawcy, a przede wszystkich pozbawienie go życia, wypełniły wszystkie przesłanki wymienione w tym przepisie. Jak wskazuje orzecznictwo sądowe: „Zgodnie z treścią art. 1009 przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. Nie musi ona zostać wyraźnie po­dana, ale treść testamentu powinna umożliwiać ustalenie tej przyczyny. [ ...]” (wyrok SA w Warszawie z 19.08.2005 r., VI ACa 302/05, LEX nr 1642296). Podobnie też doktryna prawa wskazuje, że: „sto­sownie do treści komentowanego przepisu, przyczyna wydziedziczenia winna wynikać z treści testa­mentu. Taka regulacja oznacza, że wystarczy, by treść testamentu umożliwiała ustalenie przyczyny wydziedziczenia. Nie jest zatem konieczne precyzyjne podanie jednej z okoliczności wskazanych przez ustawodawcę w treści art. 1008 k.c. Wystarczy więc, gdy spadkodawca opisze dany stan faktyczny, określone niewłaściwe zachowanie spadkobiercy, by wymóg z art. 1009 k.c. był spełniony. To w dro­dze wykładni będzie się ustalać, czy dane zachowanie mieści się w ustawowym katalogu podstaw wy­dziedziczenia i czy w związku z tym oświadczenie o wydziedziczeniu może być skuteczne.”

Dokonanie wydziedziczenia pociąga za sobą automatyczne wyłączenie (wykluczenie) od dziedziczenia. W orzeczeniu z 14 czerwca 1971 r. Sąd Najwyższy z dnia 14 czerwca 1971, sygn. akt: III CZP 24/71, OSNC 1972, nr 2, poz. 23, LexisNexis nr (...) wprost stwierdził, że „Wy­dziedziczenie obejmuje jednocześnie, skoro powoduje utratę nawet prawa do zachowku (argumentum a minore ad maius), wyłączenie od dziedziczenia ustawowego (skutek testamentu negatywnego), dla którego poza zachowaniem formy testamentu nie są przewidziane żadne dalsze wymagania, przy czym samo tylko wyłączenie od dziedziczenia bez wydziedziczenia nie pozbawia wyłączonego prawa do zachowku”). Wydziedziczenie zawiera w sobie wyłączenie wydziedziczonego od dziedziczenia, tzn. odsu­wa osobę wydziedziczoną od dziedziczenia po spadkodawcy. Takie stanowisko jest powszechnie ak­ceptowane przez polską doktrynę prawa (np. J. Gwiazdomorski, Wydziedziczenie częściowe, „Prze­gląd Notarialny” 1949, nr 5-6, s. 433 i n.; K. Krupa, Wydziedziczenie w prawie polskim, w: Prace z prawa cywilnego, red. E. Skowrońska-Bocian, Warszawa 2010, s. 237).

W stosunku do syna W. S., który w dacie śmieci spadkodawcy miał 11 lat, należy przyjąć, że wolą spadkodawcy było wyłączenie syna W. od dziedziczenia (tzw. testament negatywny).

Tym samym do dziedziczenia ustawowego nie dochodzi pierwsza oraz druga grupa uprawnionych do dziedziczenia ustawowego, według przepisów obowiązujących na datę otwarcia spadku tj. 22 stycznia 2000 r.

Stosownie do art. 933 § 1 i 2 k.c. , w brzmieniu obowiązującym w tej dacie, udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z rodzeństwem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą część tego, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa. Pozostałą część dziedziczy rodzeństwo w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy.

Tym samym, gdyby matka spadkodawcy przeżyła Z. S., to spadek po nim dziedziczyliby na podstawie ustawy rodzice i rodzeństwa (B. R. i J. S. (1)), wszyscy po ¼ części (4/16/).

Skoro jednak matka spadkodawcy nie dożyła otwarcia spadku, to jej udział wynoszący ¼ (4/16) części przypada w połowie (2/16) drugiemu z rodziców (B. S.), który w ten sposób uzyskuje udział w spadku w wys. 6/16 części (4/16 + 2/16), natomiast druga połowa udziału nieżyjącej matki spadkodawcy (2/16) dzieli się pomiędzy rodzeństwo spadkodawcy, które w sumie uzyskuje udziały w wys. 5/16 części (4/16 + 1/16).

Z uwagi na powyższe Sąd orzekł jak w pkt. I-wszym postanowienia z dnia 12 lutego 2024 r.

W dacie śmierci spadkodawcy obowiązywał wciąż przepis o dziedziczeniu gospodarstw rolnych tylko przez osoby, które posiadają wymienione w przepisach do tego kwalifikacje.

Wedle obowiązującego wówczas art. 1058 k.c. do dziedziczenia z ustawy gospodarstw rolnych obejmujących grunty rolne o powierzchni przekraczającej 1 ha stosuje się przepisy tytułów poprzedzających księgi niniejszej ze zmianami wynikającymi z przepisów poniższych.

Wedle art. 1059 k.c. spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku:

1)  stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo

2)  mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, albo

3)  są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo

4)  są trwale niezdolni do pracy.

Jak stanowi art. 1062 k.c. rodzeństwo spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiada warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt 1 i 2, dziedziczy gospodarstwo rolne także wtedy, gdy zstępni spadkodawcy nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059 lub w art. 1060.. W granicach określonych w art. 934 dzieci rodzeństwa spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiadają warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt 1 i 2, dziedziczą gospodarstwo rolne także wtedy, gdy ich ojciec lub matka nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059 lub w § 1 niniejszego artykułu. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Postępowanie dowodowe wykazało, iż kwalifikacje do dziedziczenia gospodarstwa rolnego posiadał jedynie ojciec spadkodawcy B. S. oraz brat spadkodawcy J. S. (1), którzy dziedziczą gospodarstwo rolne po połowie.

Z uwagi na powyższe Sąd orzekł jak w pkt. II postanowienia.

Wskazać jednak należy, iż na mocy testamentu z dnia 2 stycznia 2000 r. spadkodawca uczynił zapis zwykły na rzecz B. R. wskazanej tam nieruchomości. Na mocy testamentu może nabyć nieruchomość rolną także zapisobiorca, który nie spełnia wymagań i kwalifikacji do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Zważyć bowiem należy, iż od 1.01.1990 r. osoba powołana do spadku w testamencie nie musi spełniać dodatkowego warunku, by dziedziczyć należące do spadku gospodarstwo rolne. Przed 1.10.1990 r. dziedziczenie testamentowe gospodarstwa rolnego zależało od spełniania w chwili otwarcia spadku jednego z warunków określonych w art. 1065 k.c., zmienianego przez poszczególne nowele k.c. Ostatecznie przepis art. 1065 k.c. został uchylony z dniem 1.10. 1990 r. przez ustawę z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny. Dz.U.1990.55.321.

Na zakończenie Sad wskazuje, iż zarzutu W. S. co do stanu braku świadomości spadkodawcy w dacie sporządzenia testamentu z dnia 2.01.2000 r. są aktualnie bez znaczenia, gdyż wedle art. 945 § 1 k.c. testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony: 1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli; 2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści; 3) pod wpływem groźby. Jednak – stosownie do § 2 - na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.

Spadek otwarł się ponad 20 lat temu, dodatkowo osoby mające w tym interes prawny mogły się na tę kwestię powoływać w toku postepowania prowadzonego uprzednio pod sygn. I Ns 775/13/P (następnie XII Ns 360/19/), gdyż wiedzę o ewentualnej przyczynie nieważności (alkoholizm) posiadali już wówczas. Tym samym aktualnie nie jest możliwe badanie kwestii ważności testamentu.

Wobec faktu, iż L. S. była reprezentowana przez adwokata z urzędu Sąd przyznał mu w pkt. III wyroku wynagrodzenie za udzielenie tej pomocy prawnej w kwocie 120 zł brutto, opierając się na § 2 pkt. 2 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie - tekst jedn.: Dz.U. z 2023 r., poz. 1964.

Sad miał na uwadze również fakt, iż Trybunał Konstytucyjny w kwietniu 2020 r. zasygnalizował Ministrowi Sprawiedliwości konieczność usunięcia uchybień w rozporządzeniach dotyczących ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu i radcę prawnego z urzędu. Uchybienia te polegają na bezpodstawnym zróżnicowaniu zasad wynagrodzenia pełnomocnikom ustanowionym z urzędu w porównaniu do pełnomocników ustanowionych z wyboru. Sygnalizacja Trybunału była konsekwencją wyroku z 23 kwietnia 2020 r., sygn. akt. SK 66/19, którym Trybunał Konstytucyjny stwierdził niekonstytucyjność przepisu rozporządzenia Ministerstwa Sprawiedliwości obniżającego o połowę wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu w stosunku do wynagrodzenia pełnomocnika z wyboru w tej samej sprawie. Niezależnie bowiem od tego czy pełnomocnik został ustanowiony z urzędu, czy z wyboru, adwokat i radca prawny zobligowani są do dochowania jak największej staranności w wykonywaniu swoich obowiązków i dbania o interesy klienta. Brak jest jakichkolwiek racjonalnych argumentów, które usprawiedliwiałyby dyskryminujące traktowanie pełnomocników w zależności od tego, czy działają oni z wyboru, czy też zostali ustanowieni z urzędu. W przywołanym postanowieniu Trybunał przypomniał, że przepisy nie dają Ministrowi Sprawiedliwości podstawy do zróżnicowania stawek wynagrodzenia adwokatów w zależności od tego, czy świadczą pomoc prawną z urzędu, czy też na podstawie umowy z klientem. Wobec braku stosownej podstawy w ustawie samo zróżnicowanie w akcie podustawowym wysokości stawek wynagrodzenia w zależności od tego, czy adwokat świadczył pomoc prawną jako pełnomocnik z wyboru, czy z urzędu, może być traktowane jako niedopuszczalna w demokratycznym państwie prawa samowola legislacyjna, w sposób nieproporcjonalny ingerująca w uprawnienia pełnomocników z urzędu do uzyskania wynagrodzenia za ich pracę. W aktualnym stanie prawnym brak jest podstawy do zróżnicowania mechanizmu wynagradzania adwokatów i radców prawnych w sprawach wymagających dużego nakładu pracy (zawiłych), polegającego na - w odniesieniu do pełnomocników ustanowionych z urzędu - podwyższeniu wynagrodzenia maksymalnie do 150% stawki minimalnej zaś - w odniesieniu do pełnomocników ustanowionych z wyboru - podwyższeniu wynagrodzenia maksymalnie aż do sześciokrotności stawki minimalnej.

W pozostałym zakresie o kosztach orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c., stwierdzając, że każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.