Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 maja 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w II Wydziale Karnym w składzie:

przy udziale Prokuratora Prok. Okręg. w Bielsku-Białej Henryka Dziemińskiego

po rozpoznaniu w dniu 12 maja 2016 r. sprawy

skazanego M. M.

s. J. i K., ur. (...) w S.

o wydanie wyroku łącznego

na skutek apelacji obrońcy

od wyroku łącznego Sądu Okręgowego w Bielsku - Białej

z dnia 26 stycznia 2016 roku, sygn. akt III K 142/15

1.  utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok;

2.  zasądza od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej) na rzecz adwokata K. K. – Kancelaria Adwokacka w B., kwotę 147,60 (sto czterdzieści siedem 60/100) złotych, w tym 23 % VAT, z tytułu obrony z urzędu udzielonej skazanemu M. M. w postępowaniu odwoławczym;

3.  zwalnia skazanego od ponoszenia kosztów sądowych postępowania odwoławczego, obciążając nimi Skarb Państwa.

SSO del. Marcin Ciepiela SSA Robert Kirejew SSA Piotr Pośpiech

sygn. akt II AKa 133/16

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Bielsku - Białej wyrokiem łącznym z dnia 26 stycznia 2016 r. (sygn. akt III K 142/15), po rozpoznaniu sprawy M. M., na podstawie art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych ustaw (Dz. U. z dnia 20.03.2015 r.), art. 569 § 1 k.p.k. oraz art. 85 § 1, 2 i 3 k.k. i art. 86 § 1 k.k., połączył skazanemu kary łączne pozbawienia wolności orzeczone wyrokami Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 19 września 2003 r. sygn. akt IV K 18/02 oraz Sądu Okręgowego w Bielsku – Białej z dnia 3 listopada 2015 r. sygn. akt III K 32/14 i wymierzył jemu karę łączną 10 lat pozbawienia wolności.

Na mocy art. 577 k.p.k. na poczet orzeczonej kary łącznej zaliczył skazanemu okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie Sądu Okręgowego w Bielsku – Białej sygn. akt III K 32/14 od dnia 18 lipca 2013 r. do dnia 2 sierpnia 2013 r.

Na mocy art. 576 § 1 k.p.k. stwierdził, że w pozostałym zakresie orzeczenia zawarte w wyrokach podlegających połączeniu pozostawia do odrębnego wykonania.

Na mocy art. 572 k.p.k. w zw. z art. 85 § 3 k.k. umorzył postępowanie w zakresie objęcia wyrokiem łącznym kary łącznej orzeczonej wobec skazanego wyrokiem Sądu Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu z dnia 14 grudnia 1990 r. sygn. akt SO 269/90.

Na mocy art. 624 § 1 k.p.k. zwolnił skazanego od uiszczania kosztów sądowych w sprawie o wydanie wyroku łącznego.

Apelację od powyższego wyroku wniósł obrońca skazanego, zaskarżając go w całości. Podniósł zarzuty obrazy przepisów prawa materialnego tj. art. 85 § 3 k.k. poprzez błędne jego zastosowanie i dokonanie jego błędnej wykładni oraz art. 86 § 1 k.k. w zw. z art. 85a k.k. poprzez błędne uznanie, iż w niniejszej sprawie nie powinna znaleźć zastosowania zasada absorpcji. Wskazując na te uchybienia wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i połączenie skazanemu M. M. kar łącznych pozbawienia wolności we wszystkich wskazanych we wniosku sprawach tj. o sygn. akt SO 269/90, IV K 18/02 i III K 32/14 oraz wydanie wyroku łącznego, w którym wymierzona zostanie kara łączna 25 lat pozbawienia wolności.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja obrońcy M. M. okazała się niezasadna i w związku z tym nie zasługiwała na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że Sąd I instancji słusznie zastosował w niniejszej sprawie przepisy kodeksu karnego i kodeksu postępowania karnego dotyczące orzekania w wyroku łącznym kary łącznej - w brzmieniu obowiązującym po dniu 1 lipca 2015 r. Zgodnie bowiem z art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw „przepisów rozdziału IX ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, nie stosuje się do kar prawomocnie orzeczonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, chyba że zachodzi potrzeba orzeczenia kary łącznej w związku z prawomocnym skazaniem po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy”. Wspomniany przepis wprowadził unormowanie szczególne w stosunku do art. 4 § 1 k.k. W myśl ogólnej zasady kodeksowej, normującej kwestię tzw. kolizji ustaw, łącząc po wejściu w życie noweli z dnia 20 lutego 2015 r. węzłem kary łącznej kary prawomocnie orzeczone przed wejściem w życie tej noweli oraz kary prawomocnie orzeczone przed wejściem w życie tej noweli z karami orzeczonymi później należałoby stosować "ustawę nową", czyli przepisy rozdziału IX w brzmieniu nadanym rzeczoną nowelą, a "ustawę obowiązującą poprzednio", czyli przepisy rozdziału IX w dotychczasowym brzmieniu, tylko wtedy, gdyby była ona względniejsza dla sprawcy. Przepis art. 19 ust. 1 noweli z dnia 20 lutego 2015 r. wprowadza odstępstwo od tej zasady. Wyraża się ono w tym, że w rozważanym zakresie wyłącza się stosowanie ustawy nowej do kar prawomocnie orzeczonych przed dniem jej wejścia w życie z tym, że owo wyłączenie nie obejmuje wypadków, w których zachodzi potrzeba orzeczenia kary łącznej w związku z prawomocnym skazaniem już po tym dniu. (zob. J. Majewski, Komentarz do art. 19 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, Lex 2015). W przypadku M. M. jedna z podlegających łączeniu kar została orzeczona na mocy wyroku wydanego przez Sąd Okręgowy w Bielsku Białej w dniu 3 listopada 2015 r. (sygn. akt III K 32/14), a więc po wejściu w życie omawianej nowelizacji, co przesądza o stosowaniu przepisów kodeksu karnego w nowym brzmieniu.

Nowy stan prawny wprowadził zasadnicze zmiany w zakresie orzekania kary łącznej. Zgodnie z treścią art. 85 § 1 k.k. karę łączną orzeka się już wówczas, gdy sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu, sąd orzeka karę łączną. W perspektywie ukształtowanego nowelizacją lutową katalogu przesłanek istotnych dla ustalenia możliwości orzeczenia kary łącznej w trybie wyroku łącznego szczególną uwagę należy zwrócić na katalog przesłanek negatywnych zawartych w art. 85 § 2 i § 3 k.k. Artykuł 85 § 2 k.k. wskazuje, że podstawę do orzeczenia kary łącznej stanowią z jednej strony kary lub kary łączne, które zostały wymierzone, a z drugiej strony kary lub kary łączne podlegające wykonaniu w całości lub w części. Dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie zasadnicze znaczenie ma jednak treść art. 85 § 3 k.k. Przepis ten określa negatywną przesłankę orzeczenia kary łącznej w trybie wyroku łącznego, jaką jest popełnienie przestępstwa w czasie wykonania wcześniej orzeczonej kary, to jest po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania innej kary podlegającej łączeniu. Ratio legis tej regulacji sprowadza się do wyeliminowania faktycznej bezkarności sprawców, mogącej wystąpić przy orzekaniu kary łącznej w wyroku łącznym, poprzez konieczność zastosowania przez sąd zasady pełnej absorpcji lub daleko idącej asperacji do tych sprawców, którzy popełniali pozostające w realnym zbiegu przestępstwo w okresie wykonywania wobec nich wcześniej orzeczonej kary. Funkcją negatywnej przesłanki kary łącznej z art. 85 § 3 k.k. ma być zapobieganie nieuzasadnionemu kryminalno politycznie premiowaniu na płaszczyźnie wymiaru kary łącznej sprawców najpoważniejszych przestępstw.

Art. 85 § 3 k.k. w brzmieniu obowiązującym w czasie orzekania przez Sąd I instancji stanowił, że podstawą orzeczenia jednej kary łącznej nie może być kara wymierzona za przestępstwo popełnione po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania innej kary podlegającej łączeniu z karą wykonywaną w chwili popełnienia przestępstwa, lub karą łączną, w skład której wchodzi kara, która była wykonywana w chwili popełnienia czynu. Jakkolwiek treść tego przepisu nasuwała poważne kłopoty interpretacyjne to jednakże wynikało z niego, że nie można łączyć kary orzeczonej za przestępstwo z inną karą odbywaną w trakcie jego popełnienia. Na takie rozumienie przepisu wyraźnie wskazuje nowa treść art. 85 § 3 k.k. według, której „jeżeli po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania kary lub kary łącznej sprawca popełnił przestępstwo, za które orzeczono karę tego samego rodzaju lub inną podlegającą łączeniu, orzeczona kara nie podlega łączeniu z karą odbywaną w czasie popełnienia czynu”. Zmiana jaka nastąpiła w tym zakresie w dniu 15 kwietnia 2016 r. na mocy ustawy z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw miała na celu doprecyzowanie wcześniej wprowadzonych rozwiązań, nie tworząc nowych. Reasumując, zgodnie z omawianym przepisem nie jest możliwe połączenie w jedną karę łączną kary wymierzonej za przestępstwo popełnione po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania innej kary podlegającej (według zasad ogólnych) łączeniu z tą karą lub karą łączną, w skład której ta kara wchodzi.

W tej sytuacji należało przyznać rację Sądowi Okręgowemu, który umorzył postępowanie w zakresie objęcia wyrokiem łącznym kary łącznej orzeczonej wobec skazanego wyrokiem Sądu Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu z dnia 14 grudnia 1990 r. sygn. akt SO 269/90. Przestępstwa za które M. M. został skazany wyrokami Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 19 września 2003 r. sygn. akt IV K 18/02 oraz Sądu Okręgowego w Bielsku – Białej z dnia 3 listopada 2015 r. sygn. akt III K 32/14 zostały bowiem popełnione w trakcie odbywania przez niego kary 25 lat pozbawienia wolności wymierzonej właśnie przez Sąd Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu. Zaistnienie negatywnej przesłanki z art. 85 § 3 k.k. nakazywało umorzenie postępowania w tej właśnie części.

Z tych też przyczyn zarzut obrońcy dotyczący tego aspektu sprawy jest bezzasadny i to w stopniu oczywistym.

Mając również na uwadze przedstawione powyżej względy należało z kolei przyjąć, że orzekana w niniejsze sprawie kara łączna mogła objąć wyłącznie kary wymierzone wyrokami Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 19 września 2003 r. sygn. akt IV K 18/02 oraz Sądu Okręgowego w Bielsku – Białej z dnia 3 listopada 2015 r. sygn. akt III K 32/14. W pierwszym przypadku orzeczono względem skazanego karę łączną 9 lat pozbawienia wolności, a w drugim karę łączna 3 lata pozbawienia wolności. Analizując obydwa te wyroki należało przyjąć, że niewątpliwie sprawca popełnił więcej przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju (art. 85 § 1 k.k.) Ponadto każda ze wskazanych powyżej kar podlega także wykonaniu w rozumieniu art. 85 § 2 k.k. Wskazać nadto należy, iż w dacie popełnienia czynów objętych tymi wyrokami postępowanie wykonawcze w zakresie orzeczonych za nich kar nie zostało jeszcze rozpoczęte. Powyższe prowadzi do wniosku, iż połączenie kary łącznej w wymiarze 9 lat oraz kary łącznej 3 lat w świetle przepisu art. 85 k.k. było zasadne.

Podstawą wymiaru kary łącznej orzeczonej niniejszym wyrokiem był art. 86 § 1 k.k., który wyznacza granice jej wysokości, obowiązujące przy wydaniu wyroku łącznego. Na mocy tego przepisu możliwym jest orzeczenie kary łącznej w wymiarze nie niższym niż najsurowsza z orzeczonych za poszczególne przestępstwa kar (granica dolna), lecz nie wyższym niż ich suma, tym samym nie przekraczając granicy 20 lat pozbawienia wolności (granica górna). W niniejszej sprawie Sąd zastosował przy wymiarze kary łącznej zasadę asperacji, z tym że bliżej zasady absorpcji aniżeli kumulacji. Granice możliwej do orzeczenia kary łącznej wynosiły od 9 lat pozbawienia wolności do 12 lat pozbawienia wolności, zaś Sąd meriti orzekł ją w wymiarze 10 lat pozbawienia wolności.

W tym miejscu przypomnieć należy, iż przy orzekaniu w przedmiocie kary łącznej Sąd zobligowany jest przede wszystkim kierować się dyrektywami jej wymiaru wskazanymi w treści art. 85a k.k. Dotyczą one elementów związanych z osobą sprawcy, nie zaś elementów bezpośrednio powiązanych z czynem, jako że kara łączna jest instrumentem korzystniej wpływającym na sytuację skazanego względem sumy kar jednostkowych. Niemniej jednak podzielić należy pogląd wyrażony w tej materii w orzecznictwie Sądu Najwyższego, zgodnie z którym przy wymiarze kary łącznej Sąd winien uwzględnić związki podmiotowe i przedmiotowe oraz czasowe, zachodzące pomiędzy poszczególnymi czynami, co w poważnej mierze winno decydować o zastosowaniu w mniejszym lub większym stopniu zasady absorpcji lub kumulacji (tak m.in. wyrok SN z 25 października 1983 r. OSN KW 1984, z.5-6, poz. 65, wyrok z 11 lutego 1976 r. OSN KW 1976, z.10-11, poz. 128). Przyjmuje się, iż im ściślejsze są powiązania pomiędzy przestępstwami, jakich dopuścił się skazany, tym w szerszym zakresie wymiar kary łącznej winien uwzględniać zasadę absorpcji. Natomiast konsekwencją istnienia luźniejszych powiązań jest uwzględnienie przy wymiarze kary łącznej w większym stopniu zasady kumulacji, czyli sumowania kar. W aspekcie przedmiotowym związek przestępstw wyrażają kryteria przedmiotowe poszczególnych czynów jak tożsamość pokrzywdzonych, rodzaj naruszonych dóbr prawnych, sposób działania sprawcy, związki czasowe itd., w aspekcie podmiotowym chodzi natomiast o motywy bądź pobudki, jakimi kierował się sprawca, podobieństwo rodzajów winy, zamiarów itd. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 28 lutego 2012 r., sygn. akt II AKa 10/2012).

Odnosząc się do wniosku obrońcy skazanego w zakresie zastosowania zasady absorpcji przy wymiarze kary łącznej należy wskazać, iż jest on bezpodstawny. Jak wyżej wskazano, zastosowanie tej zasady ma miejsce jedynie wyjątkowo, w sytuacji, gdy przemawiają za tym dyrektywy prewencji ogólnej i indywidualnej, a związki podmiotowo - przedmiotowe zachodzące pomiędzy poszczególnymi przestępstwami dają się zdefiniować jako ścisłe.

Z uzasadnienia wyroku Sądu I instancji wynika, w sposób nie budzący wątpliwości, że przy określaniu kary łącznej wymierzonej skazanemu w sposób prawidłowy zastosowano i omówiono dyrektywy rzutujące na jej wymiar. Z jednej strony, wbrew opinii skarżącego, należało wziąć pod uwagę dość luźny związek podmiotowo – przedmiotowy popełnionych przez niego przestępstw, a z drugiej bardzo dobrą opinię o skazanym z Zakładu Karnego, z której wynika, iż stale czyni on postępy resocjalizacyjne. M. M. na przestrzeniu kilku lat dopuścił się bardzo wielu czynów zabronionych skierowanych przeciwko różnym dobrom chronionym prawem, na szkodę wielu osób, kierując się różnymi motywami. Nie bez znaczenia jest również to, iż miały one mniejsze w trakcie odbywania kary 25 lat pozbawienia wolności odbywanej w innej sprawie. Niewątpliwie odbiór tych negatywnych okoliczności łagodzi w istotny sposób jego bardzo dobre zachowanie, w trakcie odbywania na przestrzeni kilku ostatnich lat, o czym wspomina w apelacji obrońca, co pozwala w sposób umiarkowany pozytywnie rokować na przyszłość. z tego też powodu, wymierzona kara 9 lat pozbawienia wolności jawi się jako właściwa, która spełni swoje cele w zakresie prewencji indywidualnej jak i ogólnej.

Z tych względów orzeczono jak w sentencji.

Skazanego zwolniono od ponoszenia wydatków związanych z postępowaniem odwoławczym wobec ustalenia, że ze względu na sytuację rodzinną, majątkową i brak dochodów byłby to dla niego nadmierny ciężar finansowy. Podstawę prawną tego rozstrzygnięcia stanowi art. 624 § 1 k.p.k. w zw. z art. 634 k.p.k.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej oskarżonej z urzędu w toku postępowania odwoławczego rozstrzygnięto na mocy § 4 i § 17 ust. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2015 r. poz.1801).

SSO del. Marcin Ciepiela SSA Robert Kirejew SSA Piotr Pośpiech