Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 września 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Iwona Szybka (spr.)

Sędziowie:SSA Ewa Chądzyńska

SSA Jolanta Wolska

Protokolant: stażysta Agata Jóźwiak

po rozpoznaniu w dniu 20 września 2012 r. w Łodzi

sprawy z powództwa A. L.

przeciwko J. Ł. - Przedsiębiorstwu (...) Ł.

o zadośćuczynienie, skapitalizowaną rentę oraz rentę na zwiększone potrzeby,

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi

z dnia 30 listopada 2010 r., sygn. akt: VIII P 32/08;

z apelacji powoda uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 3 w stosunku do pozwanego J. Ł. w zakresie dotyczącym renty wyrównawczej od 18 września 2008 r. oraz w zakresie zadośćuczynienia pieniężnego, a z apelacji pozwanego J. Ł. uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 1 i 2 w stosunku do J. Ł. i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania.

Sygn. akt III APa 24/12

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 18 września 2008r. powód A. L. wniósł o zasądzenie od pozwanego J. Ł. - Przedsiębiorstwo Budowlane (...) w Ł. kwoty 100 000,00zł. zadośćuczynienia, kwoty 100 000,00 zł. tytułem skapitalizowanej renty z tytułu zwiększonych potrzeb za okres od 29.09.2005r. do dnia wniesienia pozwu wraz z ustawowymi odsetkami od 1.09.2008r. do dnia zapłaty, na przyszłość kwot po 3000,00 zł. miesięcznie tytułem renty na zwiększone potrzeby od dnia uprawomocnienia się wyroku w sprawie do dnia 10 każdego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminu płatności i kosztami postępowania.

Pozwany w odpowiedzi na pozew nie uznał powództwa i wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu podał, że zachodzi okoliczność wyłączająca odpowiedzialność pozwanego na podstawie art. 435 par. 1 kc, a mianowicie wyłączna wina powoda za zdarzenie.

Na rozprawie w dniu 25.06.2010r. pełnomocnik pozwanego wniósł o wezwanie do udziału w sprawie w charakterze pozwanego Miasto Ł. Urząd Miasta Ł. na podstawie art. 194 par. 3 kpc jako inwestora.

Miasto Ł. Urząd Miasta Ł. wniosło o odrzucenie pozwu, a z ostrożności o oddalenie powództwa w stosunku do Miasta Ł. i zasądzenie od pozwanego J. Ł. kosztów zastępstwa procesowego.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 30.11.2010r. Sąd Okręgowy w Łodzi zasądził solidarnie od J. Ł. - Przedsiębiorstwo Budowlane (...) w Ł. i Miasta Ł. Urzędu Miasta Ł. w Ł. na rzecz powoda A. L. kwotę 20 000,00 zł. tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami od 20.11.2008r. do dnia zapłaty dla J. Ł. i od 23.07.2010r. do dnia zapłaty dla Miasta Ł. Urzędu Miasta Ł. w Ł. ( pkt 1 wyroku); zasądził solidarnie od J. Ł. - Przedsiębiorstwo Budowlane (...) w Ł. i Miasta Ł. Urzędu Miasta Ł. w Ł. na rzecz powoda A. L. kwotę 27 605,00 zł. tytułem skapitalizowanej renty z tytułu zwiększonych potrzeb za okres od 29.09.2005r. do 18.09.2008r. wraz z ustawowymi odsetkami od 20.11.2008r. do dnia zapłaty dla J. Ł. i od 23.07.2010r. do dnia zapłaty dla Miasta Ł. Urzędu Miasta Ł. w Ł. ( pkt 2 wyroku); oddalił powództwo w pozostałej części ( pkt 3 wyroku) i zniósł wzajemnie koszty procesu między stronami ( pkt 4 wyroku).

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach i rozważaniach:

Miasto Ł. było inwestorem rewitalizacji zabudowy nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...) w latach 2004-2008. W celu realizacji projektu Miasto na podstawie umowy o pełnienie czynności zastępstwa inwestorskiego z dnia 23.09.2004r. powierzyło funkcję inwestora zastępczego firmie (...) pod nazwą (...) z siedzibą w Ł.. W dniu 8.10.2004r. została zawarta pomiędzy inwestorem zastępczym J. G. - (...) z siedzibą w Ł., a (...) S.A. w B. umowa na wykonanie robót budowlanych. W par. 8 umowy wykonawca oświadczył, że wykona przedmiot umowy przy współudziale podwykonawców: PHU (...) w Ł. - przedsiębiorstwa prowadzonego przez R. N. i (...) sp.z o.o. w Ł.. Uczestnikami procesu pracy w dniu 29.09.2005r. byli: Generalny Wykonawca (...) S.A. w B., oraz podwykonawcy PHU (...)” w Ł., (...) sp.z o.o. w Ł. i Przedsiębiorstwo Budowlane (...) w Ł. reprezentowane przez J. Ł.. Powód A. L. zatrudniony był w Przedsiębiorstwie Budowlanym (...) w Ł. od 17.04.2003r. do 26.03.2006r. na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy. Był doświadczonym pracownikiem. Odbył szkolenie BHP, instruktażu ogólnego i stanowiskowego w dniu 17.04.2003r. Szkolenie podstawowe w dniach 17-27.11.2003r. i okresowe w dniach 1-15.12.2004r. Na dzień 29.09.2005r. posiadał aktualne orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do wykonywania pracy na stanowisku cieśli-stolarza. W dniu 29 września 2005r., na terenie budowy w Ł. przy ul. (...), powód otrzymał od kierownika polecenie wykonania szalunku na betonowe daszki kominów. Powód wraz ze S. K. postanowili użyć płyt (...). Przetransportowali trzy płyty na strop ostatniej kondygnacji. Wówczas powód zauważył płytę leżącą na stropie w odległości ok. 5 metrów od miejsca, gdzie mieli szalować. Powód postanowił wykorzystać i w tym celu przenieść płytę w pobliże miejsca prowadzenia robót. Podnieśli płytę płasko we dwóch. S. K. chwycił płytę stojąc do niej tyłem, a powód podniósł płytę stojąc do niej przodem. Po ruszeniu do przodu A. L. wpadł do otworu technologicznego w stropie, który był przykryty podniesioną przez powoda i S. K. płytą (...). Powód spadł z wysokości 3,2 m. na niższą kondygnację. Otwór technologiczny był miesiąc wcześniej szalowany przez powoda i S. K.. Otwór ten był najpierw zabezpieczony paletami z cegłami, a później paletami ułożonymi w kilku warstwach. 29.09.2005r. kierownik nakazał zabezpieczenie otworu przez położenie na niego płyty (...). Z ustaleń inspektora pracy wynika, że przyczyn wypadku było kilka, m. in. niedostateczna koncentracji uwagi powoda na wykonywanej czynności, niezgodne z instrukcją bhp na budowie zabezpieczenie otworu technologicznego, a także tolerowanie takiego zabezpieczenia przez kierownika robót, który bezpośrednio nadzorował powoda. W wyniku wypadku powód doznał urazu kręgosłupa ze złamaniem trzonów na poziomie (...) i (...), bezwładu kończyn dolnych z wytworzeniem pęcherza moczowego neurogennego i poszerzeniem zwieraczy odbytu, zatorowości płucnej, niedokrwienia półkuli lewej, bezwładu kończyny górnej prawej i afazji mieszanej. W wyniku obrażeń spowodowanych wypadkiem w dniu 29.09.2005r. powód doznał 100% uszczerbku na zdrowiu z pkt 5a i 80% z pkt 1a tabeli. Zakres cierpień fizycznych i psychicznych należy ocenić jako bardzo znaczny od momentu urazu do chwili obecnej. W ocenie biegłego neurochirurga rokowania na przyszłość są złe. Powód do końca życia będzie wymagał pomocy innych osób przy zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Bez wsparcia środkami finansowymi spoza NFZ proces rehabilitacji może ulec spowolnieniu, a nawet regresowi. Dzienny czas koniecznej pomocy, to 6 godzin. Miesięczny koszt leczenia i rehabilitacji, to ok. 1800,00 zł. W zakresie schorzeń ortopedycznych A. L. w wyniku wypadku doznał złamania kręgu (...) i (...) z porażeniem kończyn dolnych, wystąpił u niego udar niedokrwienny mózgu z afazją i niedowładem połowicznym prawostronnym, zator tętnicy biodrowej, zator płucny, odleżyny. Uszczerbek na zdrowiu w zakresie narządów ruchu jest stały i wynosi 15%. Rozmiar cierpień fizycznych i psychicznych w związku z wypadkiem był bardzo duży. Powód nie jest w stanie wykonywać prawie żadnych czynności związanych z samoobsługą. Koszty leczenia i rehabilitacji powoda wynikają z konieczności usprawnienia narządów ruchu. Można przyjąć, że wszystkie koszty związane z zakupem sprzętu habilitacyjnego i z zabiegami są uzasadnione. Decyzją z dnia 20.07.2006r. ZUS przyznał powodowi prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy od dnia zaprzestania pobierania zasiłku chorobowego wraz z dodatkiem pielęgnacyjnym. Z tego tytułu wysokość świadczenia wyniosła 1884,03 zł. Decyzją z dnia 27.02.2008r. ZUS przyznał rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy wraz z dodatkiem pielęgnacyjnym do 28.02.2013r. Od dnia 1.03.2009r. wysokość świadczenia wynosi 1938,40 zł. Tytułem jednorazowego odszkodowania powód otrzymał z ZUS kwotę 53 531,00 zł.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał powództwo za częściowo zasadne. Uznał, że za szkodę jaką poniósł powód w wyniku wypadku przy pracy ponoszą odpowiedzialność solidarnie obaj pozwani. Podstawę prawną odpowiedzialności deliktowej pozwanych stanowi art. 435 par. 1 kc. W ocenie Sądu Okręgowego nie występują żadne okoliczności zwalniające pracodawcę od odpowiedzialności, a w szczególności wyłączna wina powoda. Zdaniem Sądu Okręgowego powód przyczynił się do powstania szkody w 40%. Ustalając zadośćuczynienie w kwocie 20 000,00zł. Sąd Okręgowy miał na uwadze przyczynienie się powoda do powstania szkody, wysokość jednorazowego odszkodowania otrzymanego z ZUS oraz okoliczności i następstwa zdarzenia. Żądanie zapłaty kwoty 100 000,00 zł. tytułem skapitalizowanej renty na zwiększone potrzeby Sąd Okręgowy uznał za zasadne, ale tylko do wysokości 27 605,00 zł. Sąd miał na względzie okres od 29.09.2005r. do 18.09.2008r. tj. 36 miesięcy x 6 godzin dziennie x 7,10 zł. za godzinę. Sąd Okręgowy nie uwzględnił żądania zasądzenia renty na przyszłość w wysokości 3000,00 zł. miesięcznie, ponieważ powód otrzymuje rentę z ZUS w wysokości 1900,00 zł., a ponadto nie uzasadnia żądania stan zdrowia, proces leczenia.

Apelację od tego wyroku wniósł powód oraz obaj pozwani.

Powód zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w zakresie punktu 3 w części oddalającej powództwo ponad kwotę 20 000,00 zł tytułem zadośćuczynienia, w części oddalającej powództwo o rentę za okres 29.09.2005r. do 18.09.2008r. w kwocie 38 880,00 zł. i w części oddalającej powództwo o rentę z tytułu zwiększonych potrzeb w kwocie 2002zł. miesięcznie od dnia uprawomocnienia się wyroku i na przyszłość. Powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od pozwanego dalszych 80 000,00 zł. tytułem zadośćuczynienia, 38 880,00 zł tytułem skapitalizowanej renty za okres od 25.09.2005r. do 18.09.2008r., 2002,00 zł. miesięcznej renty z tytułu zwiększonych potrzeb od dnia uprawomocnienia się wyroku i na przyszłość i zasądzenie kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji. Wyrokowi zarzucił naruszenie art. 233 par. 1 kpc, art. 445 par. 1 kc i art. 444 par. 2 kc

Pozwany Miasto Ł. Urząd Miasta Ł. w Ł. zaskarżył wyrok w całości i domagał się uchylenia wyroku i umorzenia postępowania ewentualnie zmiany wyroku i oddalenia powództwa wobec Miasta Ł. Urzędu Miasta Ł. w całości oraz zasądzenia kosztów postępowania za II instancję.

Pozwany J. Ł. zaskarżył punkt 1 i 2 wyroku i domagał się jego zmiany i oddalenia powództwa i zasądzenia kosztów procesu za obie instancje. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie art. 435 par. 1 kc poprzez niezasadne przyjęcie, że szkoda nie nastąpiła z wyłącznej winy powoda, art. 440 kc poprzez brak miarkowania odszkodowania, art. 444 par. 1 kc w zw. z art. 232 kpc poprzez zasądzeni skapitalizowanej renty za okres od 29.09.2005r. do 18.09.2008r. pomimo braku udowodnienia ponoszenia przez powoda kosztów opieki w wysokości 7,10 zł. na godzinę i zaniechaniu zweryfikowania, czy w tym okresie powód otrzymywał rentę z ZUS. W uzasadnieniu skarżący podniósł, że w jego ocenie zachodzi okoliczność wyłączająca odpowiedzialność pozwanego na podstawie art. 435 par. 1 kc, a ponadto brak jest związku pomiędzy zachowaniem pozwanego, a wypadkiem. Z ostrożności, przy przyjęciu odpowiedzialności pozwanego i 40% przyczynienia się powoda powództwo powinno być oddalone, bo powód otrzymuje rentę z ZUS i otrzymał jednorazowe odszkodowanie i to w całości zaspokoić powinno jego roszczenia.

Rozpoznając sprawę po raz pierwszy Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z dnia 10 czerwca 2011r. z apelacji powoda zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 3 w ten sposób, że zasądził od pozwanego J. Ł. - Przedsiębiorstwo Budowlane (...) w Ł. kwotę 40 000,00zł. tytułem zadośćuczynienia z odsetkami od dnia 20.11.2008r. do dnia zapłaty i kwotę 907,00 zł. miesięcznie tytułem renty na zwiększone potrzeby płatną do 10 każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminu płatności którejkolwiek z rat, poczynając od dnia 11 czerwca 2011r.( pkt 1 wyroku). Z apelacji pozwanego J. Ł. Sąd Apelacyjny w Łodzi zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 2 w ten sposób, że zasądzoną kwotę 27 605,00 zł. obniżył do kwoty 27 352,00 zł. ( punkt 2 wyroku). Z apelacji pozwanego Miasta Ł. Urzędu Miasta Ł. w Ł. zmienił zaskarżony wyrok w punktach 1 i 2 i oddalił powództwo ( pkt 3 wyroku). Oddalił apelację powoda i pozwanego J. Ł. w pozostałej części (pkt 4 wyroku). Zasądził od powoda na rzecz Miasta Ł. Urzędu Miasta Ł. kwotę 3 731,00 zł. tytułem zwrotu kosztów procesu z II instancję ( pkt 5 wyroku) oraz zasądził od pozwanego J. Ł. na rzecz powoda kwotę 386,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.( pkt 6 wyroku).

Sąd Apelacyjny uznał, że w sprawie brak jest podstaw do przyjęcia solidarnej odpowiedzialności Miasta Ł. i J. Ł., gdyż odpowiedzialność taka nie wynika ani z ustawy, ani z czynności prawnej oraz, że roszczenie wobec Miasta Ł. uległo trzy letniemu przedawnieniu, bo odpis pozwu został doręczony temu pozwanemu w dniu 2.07.2010r. Odnośnie zadośćuczynienia, to Sąd Apelacyjny wskazał, że żądanie dalszych 80 000,00 zł jest niezasadne, bo powód przyczynił się w 40% do powstania szkody. Sąd Apelacyjny uznał za zasadne żądanie zasądzenia renty z tytułu zwiększonych potrzeb. W wyniku doznanej szkody nastąpiło rzeczywiste zwiększenie potrzeb powoda w rozumieniu art. 444 par. 2 kc. związanych z koniecznością ponoszenia stałych kosztów leczenia, rehabilitacji. Koszty te nie mogą być pokryte z renty z ubezpieczenia społecznego, jak błędnie uznał Sąd Okręgowy. Zaliczeniu natomiast podlega dodatek pielęgnacyjny. Jednak jego wysokość nie pozwala na pokrycie tych kosztów. Zwiększenie potrzeb nie jest jednak równoznaczne ze zwiększeniem kosztów opieki, bo nie wiadomo, czy powód będzie faktycznie ponosił wydatki związane z opieką ze strony osób trzecich, czy opieka ta będzie sprawowana przez osoby najbliższe. Nie jest konieczne uwzględnienie wydatków z tytułu opieki osób trzecich. Dla określenia wysokości miesięcznych kosztów leczenia Sąd Apelacyjny przyjął opinię neurochirurga, z której wynika, że miesięczne koszty leczenia i rehabilitacji to ok. 1800 zł. miesięcznie, następnie kwotę tę pomniejszył o 40% przyczynienie się oraz o kwotę 173,00 zł. dodatku pielęgnacyjnego i otrzymał kwotę 907,00 zł., którą tytułem miesięcznej renty od dnia uprawomocnienia się wyroku zasądził, co było zgodne z żądaniem apelacji. Żądanie renty ponad kwotę 907,00 zł. Sąd Apelacyjny uznał za niezasadne. Za nieuprawnione uznał Sąd Apelacyjny również żądanie apelacji powoda zmiany zaskarżonego wyroku poprzez podwyższenie kwoty zasądzonej za okres od 29 września 2005r. do 18 września 2008r. tytułem skapitalizowanej renty, do wysokości 38 880,00 zł., bo powód nie udowodnił, że ponosił koszty leczenia i rehabilitacji.

Apelację pozwanego J. Ł. uznał Sąd Apelacyjny w zakresie zgłoszonego zarzutu zasądzenia skapitalizowanej renty za okres od 29.09.2005r. do 18.09.2008r. poprzez przyjęcie stawki 7,10 zł. za godzinę opieki w sytuacji, gdy powód nie udowodnił kosztów opieki za cały okres w tej wysokości. Sąd Okręgowy w sposób nieuprawniony dokonał uśrednienia stawek. Zasądzając kwotę 27 352,00 zł. w miejsce zasądzonej przez Sąd Okręgowy kwoty 27 605,00 zł., Sąd Apelacyjny zastosował stawki opieki wynikające z pisma Zarządu Okręgowego (...) w Ł. z dnia 9.10.2009r. Stosując wskazane w tym piśmie stawki i mnożąc je przez 36 miesięcy po 6 godzin dziennie opieki otrzymujemy kwotę 45 586,80 zł., a po pomniejszeniu o 40% przyczynienie się należna powodowi kwota to 27 352,00 zł. Jako niezasadny Sąd Apelacyjny uznał zarzut pozwanego naruszenia art. 435 par. 1 kc, a oparty na twierdzeniu skarżącego, że szkoda nastąpiła wyłącznie z winy poszkodowanego. Przeczą temu wyniki postępowania dowodowego, z którego wynika, że główną przyczyną zdarzenia był brak prawidłowego zabezpieczenia i oznakowania otworu technologicznego przez pozwane przedsiębiorstwo (...).

Wyrok Sądu Apelacyjnego został zaskarżony skargami kasacyjnymi wniesionymi przez powoda i pozwanego J. Ł..

Powód opierając skargę kasacyjną na obu podstawach zarzucił naruszenie prawa materialnego art. 444 par. 2 kc poprzez błędną jego wykładnię polegającą na uznaniu, że zasądzenie renty z tytułu opieki na przyszłość jest niezasadne. Do przyznania tej renty nie jest konieczne faktyczne ponoszenie kosztów opieki, a wystarcza samo istnienie zwiększonych potrzeb. Zarzucił naruszenie art. 442 par. 3 kc, art. 442.1 par. 1 kc poprzez przyjęcie przedawnienia roszczenia w stosunku do Miasta Ł. Urzędu Miasta Ł., art. 445 par. 1 kc poprzez przyjęcie, że kwota 60 000 zł. tytułem zadośćuczynienia jest odpowiednią sumą, art. 5 kc przez jego niezastosowanie i przyjęcie przedawnienia, art. 328 par. 2 kpc w zw. z art. 233 par. 1 kpc poprzez błędne ustalenie i niewzięcie pod uwagę, że żądna kwota 100 000,00 zł tytułem zadośćuczynienia została określona z uwzględnieniem ewentualnego przyczynienia się. Powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.

W skardze kasacyjnej J. Ł. zaskarżonemu orzeczeniu postawiono zarzuty naruszenia prawa materialnego art. 435 par. 1 kc poprzez jego bezzasadne zastosowanie wynikające z przyjęcia, że pozwany prowadzi przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody i odpowiada na zasadzie ryzyka mimo, że w strukturze przedsiębiorstwa mieściły się jednostki techniczne wykorzystujące siły przyrody w stopniu niedającym podstaw do zastosowania odpowiedzialności z art. 435 par. 1 kc, naruszenia art. 6 kc w zw. z art. 435 kc, naruszenia par. 6 ust. 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26.09.1997r. w sprawie ogólnych przepisów bhp ( Dz. U. Nr 169, poz. 1650) oraz par. 134 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6.02.2003r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych ( Dz. U. Nr 47, poz. 401) poprzez ich niezastosowanie, a ich zastosowanie było konieczne dla prawidłowego ustalenia zaistnienia okoliczności egzoneracyjnej z art. 435 kc w postaci wyłącznej winy poszkodowanego. Skarżący zarzucił również naruszenie art. 328 par. 3 kpc w zw. z art. 391 par. 1 kpc, art. 233 kpc w zw. z art. 231 kpc, 278 par. 1 kpc w zw. z art. 391 par. 1 kpc. Pozwany wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Łodzi przy uwzględnieniu kosztów postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy, rozpoznając skargi kasacyjne, wyrokiem z dnia 23 maja 2012r. ( I PK 198/11) uchylił zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi w pkt 1, w pkt 2, w pkt 4 – w części oddalającej apelację powoda w zakresie dotyczącym renty wyrównawczej za okres od 18 września 2008r. oraz w zakresie zadośćuczynienia pieniężnego, w pkt 4 – w części oddalającej apelację pozwanego J. Ł. oraz w pkt 6 i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Łodzi do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego ( pkt 1 wyroku) oraz oddalił skargę kasacyjną powoda w pozostałej części.

W uzasadnieniu Sąd Najwyższy wskazał, że oddalenie powództwa przeciwko pozwanemu Miastu Ł. było spowodowane przede wszystkim przyjęciem przez Sąd Apelacyjny braku podstaw prawnych do odpowiedzialności tego pozwanego za skutki wypadku przy pracy. Sąd Apelacyjny trafnie podzielił zasadność zarzutów i argumentacji pozwanego Miasta Ł., że w sprawie brak jest podstaw do przyjęcia solidarnej odpowiedzialności Miasta Ł. i J. Ł., gdyż odpowiedzialność taka nie wynika ani z ustawy, ani z czynności prawnej. Zasadność tego stanowiska nie poddaje się kontroli w postępowaniu kasacyjnym, bowiem skarga kasacyjna powoda nie zawiera żadnego zarzutu odnoszącego się do naruszenia przepisów prawa materialnego w zakresie podstaw prawnych umożliwiających przypisanie pozwanemu Miastu Ł. odpowiedzialności za skutki przedmiotowego wypadku. Tym samym te zarzuty powoda, które odnoszą się do naruszenia przepisów prawa materialnego regulujących przedawnienie roszczeń przeciwko Miastu Ł. są bezprzedmiotowe. O przedawnieniu roszczenia można mówić bowiem dopiero wtedy, gdy roszczenie to przysługuje. Przyjęcie braku podstaw prawnych odpowiedzialności pozwanego Miasta Ł., co nie zostało zaskarżone przez powoda, oznacza, że roszczenia przeciwko temu pozwanemu nie przysługiwały.

Odnośnie natomiast podstaw prawnych odpowiedzialności pozwanego J. Ł., to Sąd Najwyższy stwierdził, że w aktualnym stanie sprawy brak jest wystarczających przesłanek do stwierdzenia, że wynika ona z art. 435 kc. Taką odpowiedzialność pozwanego Sąd Apelacyjny przyjął całkowicie arbitralnie nie czyniąc żadnych ustaleń odnośnie tego, czy w istocie prowadzi on przedsiębiorstwo wprawiane w ruch siłami przyrody. Sąd Najwyższy przytoczył orzecznictwo tego Sądu dotyczące wykładni pojęcia przedsiębiorstwa wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody i odnosząc poglądy wyrażone w wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 12.07.1977r., IV CR 216/77, 21.08.1987r., II CR 222/87, 1.12.1962r., I CR 460/62, 18.12.1961r., 4 CR 328/61r., do okoliczności rozpatrywanej sprawy stwierdził, że nie zostało ustalone, czy pozwany prowadził działalność w zakresie budownictwa ( remontów) w formie wydzielonego zakładu remontowo budowlanego posługującego się na większą skalę maszynami poruszanymi siłami przyrody i czy stanowiły one istotę funkcjonowania jego przedsiębiorstwa. Dlatego też zarzut naruszenia art. 435 kc jest w aktualnym stanie sprawy trafny. Odnośnie zarzutu pozwanego naruszenia art. 435 kc przez to, że Sąd bezzasadnie przyjął, że szkoda powstała w związku z ruchem przedsiębiorstwa oraz, że szkoda nie została spowodowana wyłącznie z winy powoda, to Sąd Najwyższy wskazał, że kwestie te mogą mieć znaczenie dopiero wówczas, gdy zostanie ustalone, że pozwany prowadzi przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody w rozumieniu art. 435 par. 1 kc. Sąd Najwyższy wyjaśnił pojęcie ruchu przedsiębiorstwa i powołał orzecznictwo tego Sądu ( wyrok z 11.12.1963r., II CR 116/63; wyrok z 18.09.2002r., III CKN 1334/00; wyrok z 21.03.2001r., I PKN 319/00) i stwierdził, że w okolicznościach faktycznych rozpoznawanej sprawy, gdyby zostało udowodnione, że pozwany prowadzi przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody, to oznaczałoby, że wypadek przy pracy powoda pozostawał w związku funkcjonowaniem przedsiębiorstwa pozwanego. Pozwany w toku postępowania kwestionował swoją odpowiedzialność powołując się na wyłączną winę powoda. Rzeczą Sądu rozpoznającego roszczenie odszkodowawcze powoda było szczegółowe ustalenie okoliczności i przyczyn zdarzenia, z którego wynikła szkoda oraz przeprowadzenie oceny, czy doszło do niego tylko i wyłącznie z winy powoda, czy też poza zawinionym działaniem powoda istniała jeszcze jakaś inna przyczyna, którą można by przypisać stronie pozwanej. Dlatego też w ocenie Sądu Najwyższego rację ma pozwany, że w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku brak jest wystarczającej argumentacji poglądu, że główną przyczyną zdarzenia był brak prawidłowego zabezpieczenia i oznakowania otworu technologicznego przez przedsiębiorstwo pozwanego. Sąd Apelacyjny nie wskazał bowiem, na jakich dowodach i przepisach prawnych oparł się przy tego rodzaju ocenie, w szczególności zaś nie wyjaśnił dlaczego zabezpieczenie otworu płytą było niewłaściwe w kontekście par. 6 ust. 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26.09.1997r. w sprawie ogólnych przepisów bhp ( Dz. U. Nr 169, poz. 1650), a także w kontekście par. 134 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6.02.2003r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych ( Dz. U. Nr 47, poz. 401). Z tych przyczyn Sąd Najwyższy uznał skargę kasacyjną pozwanego za zasadną.

Odnosząc się natomiast do pozostałych zarzutów powoda, to przy założeniu, że pozwany odpowiada za szkody wyrządzone powodowi, co w aktualnym stanie sprawy nie zostało jeszcze rozstrzygnięte, Sąd Najwyższy stwierdził, że za uzasadniony należałoby uznać zarzut naruszenia art. 444 par. 2 kc w „ zakresie roszczenia z tytułu opieki za okres od 18 września 2008r. do dnia 18 września 2011r. i od dnia 18 września 2011r. na przyszłość”. Przyznanie renty z tytułu zwiększonych potrzeb nie jest uzależnione od wykazania, że poszkodowany te potrzeby faktycznie zaspokaja i ponosi związane z tym wydatki. Do przyznania renty z tego tytułu wystarcza samo istnienie zwiększonych potrzeb jako następstwa czynu niedozwolonego ( wyrok SN z 22.06.2005r., III CK 392/04).

Odnośnie zadośćuczynienia, to Sąd Najwyższy podniósł, że Sąd Apelacyjny nie odniósł się w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku do oświadczenia powoda, że dochodzone zadośćuczynienie w kwocie 100 000,00 zł. uwzględnia już jego ewentualne przyczynienie się i świadczenie wypłacone przez ZUS., gdy tymczasem Sąd Apelacyjny uznał za zasadne zadośćuczynienie w dochodzonej kwocie 100 000,00 zł., ale zasądził tylko 60 000,00 zł, bo uwzględnił przyczynienie się powoda do powstania szkody jak i odszkodowanie wypłacone przez ZUS.

Sąd Apelacyjny rozpoznając sprawę ponownie zważył co następuje:

Apelacja powoda i apelacja pozwanego J. Ł. wywołały ten skutek, że zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego należało uchylić w stosunku do pozwanego J. Ł. i sprawę przekazać temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 10 czerwca 2011r. oddalający powództwo w stosunku do pozwanego Miasta Ł. Urzędu Miasta Ł. na skutek oddalenia skargi kasacyjnej powoda w zakresie punktu 3 wyroku Sądu Apelacyjnego jest prawomocny i żaden środek zaskarżenia od niego już nie przysługuje, co oznacza, że jedynym pozwanym w sprawie jest J. Ł. – Przedsiębiorstwo Budowlane (...) w Ł..

Odnosząc się do apelacji pozwanego J. Ł., to stwierdzić należy, że na skutek uwzględnienia skargi kasacyjnej pozwanego zaskarżony punkt 1 i 2 wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi podlegał uchyleniu.

W uzasadnieniu wyroku z dnia 23 maja 2012r. Sąd Najwyższy podniósł bowiem, że odnośnie podstaw prawnych odpowiedzialności pozwanego J. Ł., w aktualnym stanie sprawy brak jest wystarczających przesłanek do stwierdzenia, że wynika ona z art. 435 kc, brak jest ustaleń sądu odnośnie tego, czy w istocie pozwany prowadzi przedsiębiorstwo wprawiane w ruch siłami przyrody, bo nie zostało ustalone, czy pozwany prowadził działalność w zakresie budownictwa ( remontów) w formie wydzielonego zakładu remontowo budowlanego posługującego się na większą skalę maszynami poruszanymi siłami przyrody i czy stanowiły one istotę funkcjonowania jego przedsiębiorstwa. Dlatego też zarzut naruszenia art. 435 kc uznał Sąd Najwyższy w aktualnym stanie sprawy za trafny.

Jak wynika z akt sprawy ani Sąd Okręgowy, ani też Sąd Apelacyjny nie prowadziły żadnego postępowania dowodowego na okoliczność, czy pozwany J. Ł. prowadził przedsiębiorstwo wprawiane w ruch siłami przyrody bowiem na etapie postępowania przed tymi sądami zarzut naruszenia art. 435 kc polegający na tym, że pozwany nie prowadzi przedsiębiorstwa wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody, w ogóle ze strony pozwanej się nie pojawił. Nie pojawił się on także jako zarzut apelacyjny. Po raz pierwszy zarzut ten pojawił się dopiero w skardze kasacyjnej. Stąd też jako bezsporne uznały sądy obu instancji, że pozwany odpowiada na podstawie art. 435 kc. W odpowiedzi na pozew pełnomocnik pozwanego J. Ł. podniosła jedynie, że wyłączną winę za zdarzenie ponosi powód oraz, że „ zachodzi okoliczność wyłączająca odpowiedzialność pozwanego na podstawie art. 435 par. 1 kc. Także w apelacji pełnomocnik pozwanego nie kwestionował podstawy prawnej odpowiedzialności pozwanego. Wręcz przeciwnie. Formułując zarzut naruszenia art. 435 par. 1 kc pełnomocnik uzasadnił go niezasadnym przyjęciem, że szkoda nie nastąpiła z wyłącznej winy poszkodowanego-powoda. W związku z tym nie było prowadzone postępowanie dowodowe w kierunku wskazanym przez Sąd Najwyższy, a mianowicie, czy J. Ł. prowadził przedsiębiorstwo wprawiane w ruch siłami przyrody i na jakiej podstawie prawnej odpowiada ostatecznie za delikt. Zastosowanie się zatem przez Sąd Apelacyjny do wytycznych Sądu Najwyższego zawartych w uzasadnieniu wyroku z dnia 23.05.2012r. spowodowało konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w punkcie 1 i 2 w stosunku do J. Ł. i przekazania sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania. Skoro bowiem nie jest ustalona podstawa odpowiedzialności pozwanego, to rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego zawarte w punkcie 1 i 2 , jest przedwczesne.

Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Okręgowy ustali podstawę prawną odpowiedzialności deliktowej pozwanego J. Ł. stosując się do wykładni pojęcia przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody dokonanej przez Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 23.05.2012r., I PK 198/11; 12.07.1977r., IV CR 216/77; 21.08.1987r., II CR 222/87; 1.12.1962r., I CR 460/62; 18.12.1961r., 4 CR 328/61r. W wypadku ustalenia, że pozwany J. Ł. prowadzi przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody w rozumieniu art. 435 par. 1 kc., Sąd Okręgowy ustali następnie, czy szkoda powstała w związku z ruchem przedsiębiorstwa mając na uwadze stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyrokach z 11.12.1963r., II CR 116/63; z 18.09.2002r., III CKN 1334/00; z 21.03.2001r., I PKN 319/00) oraz w uzasadnieniu wyroku z dnia 23.05.2012r., w którym Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że w okolicznościach faktycznych rozpoznawanej sprawy, gdyby zostało udowodnione, że pozwany prowadzi przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody, to oznaczałoby, że wypadek przy pracy powoda pozostawał w związku z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa pozwanego.

Dopiero po pozytywnym ustaleniu że pozwany odpowiada na podstawie art. 435 kc, Sąd Okręgowy szczegółowo ustali okoliczności i przyczyny wypadku i dopiero wówczas przeprowadzi ocenę, czy do wypadku doszło z wyłącznej winy poszkodowanego, czy też poza zawinionym działaniem powoda istniała jeszcze inna przyczyna, którą przypisać można pozwanemu. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku brak jest wystarczającej argumentacji poglądu, że główną przyczyną zdarzenia był brak prawidłowego zabezpieczenia i oznakowania otworu technologicznego przez J. Ł.. Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Okręgowy wyjaśni dlaczego zabezpieczenie otworu technologicznego było niewłaściwe w kontekście par. 6 ust. 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26.09.1997r. w sprawie ogólnych przepisów bhp ( Dz. U. Nr 169, poz. 1650), a także w kontekście par. 134 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6.02.2003r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych ( Dz. U. Nr 47, poz. 401). Takich ustaleń Sąd Okręgowy nie dokonał. Sąd Okręgowy dokonując ustaleń w zakresie ewentualnej winy poszkodowanego, oparł się na opinii biegłego z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Tymczasem z opinii biegłego ( k. 130), wynika, że biegły nie odniósł się w swojej opinii do wyżej wymienionych aktów prawnych, choć wymienił rozporządzenie z dnia 6.02.2003r. we wstępnej części opinii jako akt prawny mający zastosowanie w sprawie, ale ostatecznie nie ustalił, czy zabezpieczenie otworu technologicznego było zgodne z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26.09.1997r. w sprawie ogólnych przepisów bhp i z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 6.02.2003r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych. Brak jednocześnie pogłębionego uzasadnienia dla stanowiska biegłego, że rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26.09.1997r. w sprawie ogólnych przepisów bhp ( Dz. U. Nr 169, poz. 1650) nie ma w sprawie zastosowania. Z opinii pisemnej jak i ustnej biegłego (k. 175) wynika natomiast, że biegły analizował prawidłowość zabezpieczenia otworu technologicznego tylko w odniesieniu do zapisów instrukcji bezpiecznego wykonywania prac obowiązującej u pozwanego.

Odnośnie apelacji powoda, to przy założeniu, że pozwany ponosi odpowiedzialność za szkodę, to uzasadniony jest zarzut powoda w zakresie roszczenia z tytułu opieki od 18 września 2008r. do 18 września 2011r. i od 18 września 2011r. na przyszłość. Renta z art. 444 par. 2 kc ma charakter odszkodowawczy. Ma do niej zastosowanie, wyrażona w art. 362 par. 2 kc, zasada pełnego odszkodowania. Jeżeli podstawę zasądzenia na rzecz poszkodowanego renty stanowi zwiększenie potrzeb wyrażających się w przyszłych powtarzających się stałych wydatkach obejmujących między innymi konieczną opiekę, rehabilitację, pielęgnację, to w takim przypadku wystarczające jest wykazanie przez poszkodowanego istnienia zwiększonych potrzeb. Przyznanie renty na podstawie art. 444 par. 2 kc nie jest uzależnione od wykazania, że poszkodowany te potrzeby faktycznie zaspokaja i ponosi związane z tym wydatki. ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 22.06.2005r., III CK 392/04; wyrok Sądu Najwyższego z 23.05.2012r., I PK 198/11). Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Okręgowy ustali wysokość stałych, powtarzających się wydatków obejmujących między innymi konieczną opiekę, rehabilitację, pielęgnację, a następnie przyzna obliczoną na podstawie tych wydatków rentę z tytułu zwiększonych potrzeb za okres poczynając od 18 września 2008r.

Odnośnie zadośćuczynienia, Sąd Okręgowy ustali, czy żądana kwota 100 000,00 zł. uwzględnia wypłacone już powodowi jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy i ewentualne przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody. Ustalając wysokość zadośćuczynienia Sąd Okręgowy weźmie pod uwagę, że powód w dniu wypadku miał 49 lat, był sprawny fizycznie i zdolny do pracy. Na skutek wypadku doznał bardzo znacznego ( ponad 100%) uszczerbku na zdrowiu, jest całkowicie niezdolny do pracy i niezdolny do samodzielnej egzystencji, wymaga codziennej wielogodzinnej opieki osób trzecich, jest leżący, niezdolny do samoobsługi, a jego cierpienia fizyczne i psychiczne zostały ocenione przez biegłych neurochirurga i ortopedę jako bardzo duże i trwające do dnia dzisiejszego oraz, że powód wymaga ciągłego leczenia i rehabilitacji, a skutki wypadku są nieodwracalne.

Z uwagi na to, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 par. 4 kpc orzekł jak w sentencji.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 108 par. 2 kpc.

Sędziowie Przewodniczący