Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 listopada 2023 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący sędzia SA Piotr Kaczmarek (spr.)

Sędziowie: SA Bogusław Tocicki

SA Andrzej Szliwa

Protokolant: Wiktoria Dąbrowicz

przy udziale prokuratora Prokuratury (...) Waldemara Kawalca

po rozpoznaniu 23 listopada 2023 r.

sprawy

A. L. /poprzednio Ł./ oskarżoną o czyn z art. 18 § 3 k.k. w związku z art. 284 § 1 k.k. i art. 299 § 5 k.k. w związku z art. 11 § 2 k.k. w związku z art. 12 § 1 k.k., art. 18 § 3 k.k. w związku z art. 284 § 1 k.k. w związku z art. 294 § 1 k.k. i art. 271 § 3 k.k. i art. 299 § 5 k.k. w związku z art. 11 § 2 k.k. w związku z art. 12 § 1 k.k.

O. P. oskarżonego o czyn z art. 18 § 3 k.k. w związku z art. 297 § 1 k.k. i art. 271 § 3 k.k. i art. 286 § 1 k.k. w związku z art. 294 § 1 k.k. i art. 297 § 2 k.k. w związku z art. 11 § 2 k.k. w związku z art. 12 § 1 k.k.

P. D. oskarżonego o czyn z art. 18 § 3 k.k. w związku z art. 297 § 1 k.k. i art. 271 § 3 k.k. i art. 286 § 1 k.k. w związku z art. 294 § 1 k.k. i art. 297 § 2 k.k. w związku z art. 11 § 2 k.k. w związku z art. 12 § 1 k.k.

na skutek apelacji wniesionej przez pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości

od wyroku Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze

z 24 maja 2023 r. sygn. akt III K 69/21

I.  zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy określając, iż przyjęta w nim podstawa prawna dotyczy Kodeksu karnego o treści obowiązującej do 1 lipca 2015 r.;

II.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. M. K. kwotę 1200 zł, w tym należny podatek od towarów i usług, tytułem wynagrodzenia za obronę z urzędu w postępowaniu odwoławczym;

III.  zwalnia oskarżyciela posiłkowego od obowiązku poniesienia wydatków postępowania odwoławczego.

UZASADNIENIE

A. L. (poprzednio Ł.) została oskarżona o to, że :

1.  w styczniu i lutym 2013 roku w K. i Z., prowadząc działalność gospodarczą (...) A. L. pomogła ustalonej osobie, w stosunku do której wyłączono materiał dowodowy do odrębnego prowadzenia w przywłaszczeniu pieniędzy w wysokości 50 000 złotych w ten sposób, iż nie będąc faktycznie wykonawcą ani kooperantem projektu na poczet którego (...) spółka z o.o. uzyskała od (...) w W. dotację na podstawie umowy o dofinansowanie (...) i uzyskała tym samym nienależne środki w oparciu o poświadczające nieprawdę dokumenty, przyjęła na posiadany rachunek bankowy o numerze (...) tytułem wynagrodzenia za rzekome usługi doradcze w zakresie metodologii analiz w zakresie zespolonych arkuszy obliczeniowych (...) kwotę 50 tysięcy złotych, które to pieniądze w części w wysokości 40 tysięcy złotych przekazała w lutym 2013 roku na rachunek podmiotu PHU (...) tytułem pożyczki na realizację projektu (...), zaś w części w wysokości 10 tysięcy złotych na konto administrowanej przez P. Ł. (1) Fundacji (...), tytułem rzekomych usług promocyjnych projektów, co służyło przejęciu i przekazaniu wskazanej kwoty pieniężnej w sposób mający utrudnić stwierdzenie ich pochodzenia oraz ich wykrycie i zajęcie;

to jest o czyn z art. 18§3 kk w zw. z art. 284§1 kk i art. 299§5 kk w zw. z art. 11§2 kk w zw. z art. 12 kk

2.  w styczniu i lutym 2013 roku w K. i Z., prowadząc działalność gospodarczą (...) A. L. pomogła ustalonej osobie, w stosunku do której wyłączono materiał dowodowy do odrębnego prowadzenia, w przywłaszczeniu pieniędzy w wysokości 25 000 złotych w ten sposób, iż nie będąc faktycznie wykonawcą ani kooperantem projektu na poczet którego (...) spółka z o.o. uzyskała od (...) w W. dotację na podstawie umowy o dofinansowanie (...) i uzyskała tym samym nienależne środki w oparciu o poświadczające nieprawdę dokumenty, przyjęła na posiadany rachunek bankowy o numerze (...) tytułem wynagrodzenia za rzekome usługi doradcze w zakresie metodologii analiz w zakresie zespolonych arkuszy obliczeniowych (...) kwotę 25 tysięcy złotych, które to pieniądze w części wynoszącej co najmniej 12 tysięcy złotych wypłaciła w bankomatach, co służyło jednocześnie przejęciu i przekazaniu wskazanej kwoty pieniężnej w sposób mający utrudnić stwierdzenie ich pochodzenia oraz ich wykrycie i zajęcie;

to jest o czyn z art. 18§3 kk w zw. z art. 284§1 kk i art. 299§5 kk w zw. z art. 11§2 kk w zw. z art. 12 kk

3.  w marcu 2013 roku w K. i Z., prowadząc działalność gospodarczą (...) A. L. pomogła ustalonej osobie, w stosunku do której wyłączono materiał dowodowy do odrębnego prowadzenia w przywłaszczeniu pieniędzy znacznej wartości w wysokości 500 000 złotych w ten sposób, iż nie będąc faktycznie partnerem projektu na poczet którego J. K. uzyskał od (...) w W. dotację na podstawie umowy (...) i uzyskał tym samym nienależne środki w oparciu o poświadczające nieprawdę dokumenty podpisała za namową P. Ł. (1) poświadczającą nieprawdę umowę partnerskgą na podstawie zapisów której stała się kooperantem wykonywanego zadania i uzyskała w ten sposób wskazaną kwotę na rachunek prowadzonej działalności, które to pieniądze przekazała na konto administrowanej przez P. Ł. (1) Centrum (...) spółki z o.o., jak o rzekomego podwykonawcy, który to nie rozliczył się ze zleconych prac, co służyło jednocześnie przejęciu i przekazaniu wskazanej kwoty pieniężnej w sposób mający utrudnić stwierdzenie ich pochodzenia oraz ich wykrycie i zajęcie;

to jest o czyn z art. 18§3 kk w zw. z art. 284§1 kk w zw. z art. 294§1 kk i art. 271§3 kk i art. 299§5 kk w zw. z art. 11§2 kk w zw. z art. 12 kk

O. P. został oskarżony o to, że :

4.  w okresie od października 2011 roku do końca września 2013 roku w K., R., J. i innych miejscowościach województwa (...), działając w realizacji z góry powziętego zamiaru udzielił P. Ł. (1) pomocy w wyłudzeniu mienia znacznej wartości w postaci środków tytułem dotacji (...) dla (...) spółki z o.o. w ten sposób, iż nie będąc faktycznie zatrudniony w spółce i nie znając zakresu prowadzonej przez nią działalności, jak i prowadząc faktycznie własną działalność zarobkową, zgodził się na fikcyjne objęcie funkcji prezesa zarządu, co miało służyć w nie wykazywaniu w dokumentach spółki przesyłanych do (...) Agencji (...) jako podmiotu pośredniczącego faktycznego zaangażowania w uzyskiwanie środków P. Ł. (1), zwłaszcza przy kierowaniu kolejnych wniosków o płatności, jak i pism wyjaśniających do wcześniej przesłanych, nierzetelnych dokumentów, wykazaniu fikcyjnego zatrudnienia w spółce O. P. i D. P., a także K. Ł. oraz S. G., co miało znaczenie dla rozliczania uzyskanych tytułem zaliczki środków i wnioskowania o kolejne, jak i przygotowywaniu nierzetelnych dokumentów, w tym wyciągów z rachunków bankowych w (...) banku, które nie były wysyłane w całości, a jedynie w formie opracowanych przez O. P. i P. Ł. (2) dokumentów, nie zawierających informacji o wszystkich transakcjach na rachunkach wskazanych w umowie o dotację, jak i umożliwieniu P. Ł. (1) dysponowania środkami uzyskanymi tytułem dotacji, w tym przekazaniu na rachunek A. L. w dniu 28 stycznia 2013 roku kwoty 50 tysięcy złotych tytułem rzekomych usług, co do których miał świadomość, iż nie były zamówione i nie będą wykonane, nie informując przy tym (...) we W. ani Polskiej Agencji (...) i (...) z siedzibą w W. jako formalny prezes zarządu spółki i osoba odpowiedzialna za prowadzenie jej spraw o budzących jego wątpliwość sytuacjach wskazujących na wytwarzanie i przekazywanie poświadczających nieprawdę dokumentów jako sytuacjach mogących mieć wpływ na wstrzymanie lub ograniczenie udzielonego wsparcia, w wyniku czego w okresie od 24 sierpnia do 12 września 2012 roku na konto (...) spółki z o.o. wpłynęły wyłudzone w oparciu o nierzetelne dokumenty, w tym przesyłane przez O. P. wraz z wnioskami o płatności nienależne środki w łącznej kwocie 242 760 złotych, w tym 203 952, 06 złotych z Ministerstwa Finansów i 38 807,94 złotych z (...);

to jest o czyn z art. 18§3 kk w zw. z art. 297§1 kk i art. 271§3 kk i art. 286§1 kk w zw. z art. 294§1 kk i art. 297§2 kk w zw. z art. 11§2 kk w zw. z art. 12 kk

nadto:

P. D. o to, że :

5.  w okresie od 1 marca 2012 roku do 16 kwietnia 2013 roku w K., R., J., Ł. i innych miejscowościach województwa (...) oraz (...), działając w realizacji z góry powziętego zamiaru osiągniecia korzyści majątkowej udzielił P. Ł. (1) pomocy w wyłudzeniu mienia znacznej wartości w postaci środków tytułem dotacji ze środków województwa (...), za pośrednictwem Centrum (...) w ramach Programu Operacyjnego (...) Programu Operacyjnego Województwa (...) za lata 2007-2013 ( działanie (...)), nr umowy (...), na "Wdrożenie na rynek pionierskich absorberów kinetycznych podnoszących bezpieczeństwo w ruchu drogowym", przewidującej dofinansowanie rzędu 2 140 800 złotych, w ten sposób, iż nie będąc faktycznie zatrudniony w spółce i nie znając zakresu prowadzonej przez nią działalności, jak i mając świadomość nie prowadzenia przez spółkę faktycznej działalności na terenie województwa (...) zgodził się na fikcyjne objęcie funkcji prezesa zarządu, co miało służyć w nie wykazywaniu w dokumentach spółki przesyłanych do Centrum (...) jako podmiotu pośredniczącego faktycznego zaangażowania w uzyskiwanie środków P. Ł. (1), zwłaszcza przy podpisaniu w dniu 4 maja 2012 roku umowy o dotację, aneksu do umowy z dnia 4 lutego 2013 roku jak i przy kierowaniu kolejnych wniosków o płatności, jak i pism wyjaśniających do wcześniej przesłanych, nierzetelnych dokumentów, a w szczególności wykazaniu fikcyjnego zatrudnienia w spółce (...), a także K. Ł. oraz S. G., co miało znaczenie dla rozliczania uzyskanych tytułem zaliczki środków i wnioskowania o kolejne, jak i przygotowywaniu nierzetelnych dokumentów, jak i umożliwieniu P. Ł. (1) dysponowania środkami uzyskanymi tytułem dotacji, w tym poprzez przekazanie mu elektronicznych kanałów dostępowych do rachunku i narzędzi do autoryzacji transakcji, w tym przekazaniu na rachunek J. K. pieniędzy tytułem zakupu maszyn i usług złotych co do których miał świadomość, iż posiadają inna od wykazywanych w dokumentach wartość, nie informując przy tym Centrum (...) województwa (...) jako formalny prezes zarządu spółki i osoba odpowiedzialna za prowadzenie jej spraw o budzących jego wątpliwość sytuacjach wskazujących na wytwarzanie i przekazywanie poświadczających nieprawdę dokumentów jako sytuacjach mogących mieć wpływ na wstrzymanie lub ograniczenie udzielonego wsparcia, doprowadzając do wypłacenia na rzecz spółki w lipcu 2012 roku kwoty 449 568,000 złotych tytułem dofinansowania na konto (...) spółki z o.o. którego nie rozliczył, a także przedkładając od lipca 2012 roku do lutego 2013 roku nierzetelne dokumenty mające świadczyć o wielkości poniesionych wydatków, w szczególności wystawiane przez PHU (...) nierzetelne faktury dokumentujące faktycznie nie wykonane prace i usługi, bądź wskazujące ich zawyżone ceny, co miało służyć uzyskaniu dalszej kwoty przewidzianej w umowie o dotację, nie osiągając zamierzonego skutku podjętych działań z uwagi na negatywną weryfikacje przedłożonych dokumentów i brak efektów przewidzianych projektem działań;

to jest o czyn z art. 18§3 kk w zw. z art. 297§1 kk i art. 271§3 kk i art. 286§1 kk w zw. z art. 294§1 kk i art. 297§2 kk w zw. z art. 11§2 kk w zw. z art. 12 kk

6.  w okresie od 1 marca 2012 roku do 16 kwietnia 2013 roku w K., R., J., Ł. i innych miejscowościach województwa (...) oraz (...), działając w realizacji z góry powziętego zamiaru osiągniecia korzyści majątkowej udzielił P. Ł. (1) pomocy w wyłudzeniu mienia znacznej wartości w postaci środków tytułem dotacji ze środków publicznych, który pełniąc funkcję członka zarządu (...) spółki z o.o. podpisał umowę (...) o dotację ze środków (...), za pośrednictwem (...), na podstawie której spółka uzyskała dofinansowanie w wysokości 997 680,00 złotych: 149 652,00 z budżetu i 848 028,00 z (...), wprowadzając wskazaną instytucję pośrednicząca w błąd co do rzetelności danych wskazanych we wniosku o dofinansowanie, jak i rzeczywistej osoby kierującej spółką, a w szczególności w przedmiocie wykonywania przez nią działalności produkcyjnej, nie rozliczając dofinansowania, przedkładając w tym celu od lipca 2012 roku do lutego 2013 roku nierzetelne dokumenty mające świadczyć o wielkości poniesionych wydatków, w szczególności wystawiane przez PPHU (...) nierzetelne faktury dokumentujące faktycznie nie wykonane prace i usługi, bądź wskazujące ich zawyżone ceny, co miało służyć rozliczeniu kwoty przewidzianej w umowie o dotację, w ten sposób, iż nie będąc faktycznie zatrudniony w spółce i nie znając zakresu prowadzonej przez nią działalności, jak i mając świadomość nie prowadzenia przez spółkę faktycznej działalności na terenie województwa (...) w ten sposób, iż zgodził się na fikcyjne objęcie funkcji prezesa zarządu, firmując podejmowane działania, jak i umożliwieniu P. Ł. (1) dysponowania środkami uzyskanymi tytułem dotacji, w tym poprzez przekazanie mu elektronicznych kanałów dostępowych do rachunku i narzędzi do autoryzacji transakcji, w tym przekazaniu na rachunek J. K. pieniędzy tytułem zakupu maszyn i usług złotych co do których miał świadomość, iż posiadają inna od wykazywanych w dokumentach wartość, a w szczególności nie informując przy tym instytucji pośredniczącej- (...) Agencji (...) jako formalny prezes zarządu spółki i osoba odpowiedzialna za prowadzenie jej spraw o budzących jego wątpliwość sytuacjach wskazujących na wytwarzanie i przekazywanie poświadczających nieprawdę dokumentów jako sytuacjach mogących mieć wpływ na wstrzymanie lub ograniczenie udzielonego wsparcia,

to jest o czyn z art. 18§3 kk w zw. z art. 297§1 kk i art. 271§3 kk i art. 286§1 kk w zw. z art. 294§1 kk i art. 297§2 kk w zw. z art. 11§2 kk w zw. z art. 12 kk.

Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze wyrokiem z dnia 24 maja 2023 r., sygn.. akt: III K 69/21:

I.  uznał oskarżoną A. L. za winną popełnienia zarzucanych jej czynów opisanych w pkt 1 i 2 części wstępnej wyroku tj. występków z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 284 § 1 k.k. i art. 299 § 5 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 § 1 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym przed 24 czerwca 2020 r. oraz opisanego w pkt 3 części wstępnej wyroku tj. występku z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 284 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. i art. 271 § 3 k.k. i art. 299 § 5 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 § 1 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym przed 24 czerwca 2020 r. eliminując z opisów czynów zapisy o udziale J. K., w to miejsce wskazując ustaloną osobę, przyjmując, iż oskarżona działała w krótkich odstępach czasu i z wykorzystaniem takiej samej sposobności, przy zastosowaniu art. 60 § 1 k.k., za to, na mocy art. 19 § 1 k.k. w zw. z art. 299 § 5 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. w zw. z art. 60 § 6 pkt 3 k.k. wymierzył jej karę 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności;

II.  na mocy art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 k.k. warunkowo zawiesił wykonanie wobec oskarżonej A. L. kary pozbawienia wolności na okres 3 (trzech) lat próby;

III.  na mocy art. 46 § 1 k.k. w związku ze skazaniem za czyn opisany w pkt 2 części wstępnej orzekł wobec oskarżonej A. L. obowiązek naprawienia szkody w części poprzez zapłatę na rzecz pokrzywdzonego Polskiej Agencji (...) i (...) w W. kwoty 5 000 (pięciu tysięcy) zł.;

IV.  na mocy art. 41 § 1 i 2 k.k. orzekł wobec oskarżonej A. L. zakaz prowadzenia działalności gospodarczej związanej z uzyskiwaniem pożyczek, kredytów, dotacji i subwencji oraz rozliczanej przy pomocy faktur VAT, sprawowania funkcji członka zarządu, prokurenta w podmiotach z zakresu prawa handlowego, zajmowania się sprawami spółek prawa handlowego przez okres 3 (trzech) lat;

V.  uznał oskarżonego O. P. za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu opisanego w pkt 4 części wstępnej wyroku tj. występku z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 297 § 1 k.k. i art. 271 § 3 k.k. i art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. i art. 297 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 § 1 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym przed 24 czerwca 2020 r. i za to, na mocy art. 19 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. wymierzył mu karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności;

VI.  na mocy art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 k.k. warunkowo zawiesił wykonanie wobec oskarżonego O. P. kary pozbawienia wolności na okres 2 (dwóch) lat próby;

VII.  na mocy art. 46 § 1 k.k. orzekł wobec oskarżonego O. P. obowiązek naprawienia szkody w części poprzez zapłatę na rzecz pokrzywdzonego Polskiej Agencji (...) i (...) w W. kwoty 5 000 (pięciu tysięcy) zł.;

VIII.  na mocy art. 41 § 1 i 2 k.k. orzekł wobec oskarżonego O. P. zakaz prowadzenia działalności gospodarczej związanej z uzyskiwaniem pożyczek, kredytów, dotacji i subwencji oraz rozliczanej przy pomocy faktur VAT, sprawowania funkcji członka zarządu, prokurenta w podmiotach z zakresu prawa handlowego, zajmowania się sprawami spółek prawa handlowego przez okres 3 (trzech) lat;

IX.  uznał oskarżonego P. D. za winnego popełnienia zarzucanych mu czynów opisanych w pkt 5 i 6 części wstępnej wyroku tj. występków z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 297 § 1 k.k. i art. 271 § 3 k.k. i art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. i art. 297 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym przed 1 lipca 2015 r. eliminując z opisów czynów zapisy o udziale J. K., w to miejsce wskazując ustaloną osobę, przyjmując, iż oskarżony działał w krótkich odstępach czasu i z wykorzystaniem takiej samej sposobności, za to, na mocy art. 19 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. wymierzył mu karę 1 (jednego) roku i 2 (dwóch) miesięcy pozbawienia wolności;

X.  na mocy art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. warunkowo zawiesił wykonanie wobec oskarżonego P. D. kary pozbawienia wolności na okres 3 (trzech) lat próby;

XI.  na mocy art. 46 § 1 k.k. w związku ze skazaniem za czyn opisany w pkt 6 części wstępnej orzekł wobec oskarżonego P. D. obowiązek naprawienia szkody w części poprzez zapłatę na rzecz pokrzywdzonego Polskiej Agencji (...) i (...) kwoty 10 000 (dziesięciu tysięcy) zł.;

XII.  na mocy art. 41 § 1 i 2 k.k. orzekł wobec oskarżonego P. D. zakaz prowadzenia działalności gospodarczej związanej z uzyskiwaniem pożyczek, kredytów, dotacji i subwencji oraz rozliczanej przy pomocy faktur VAT, sprawowania funkcji członka zarządu, prokurenta w podmiotach z zakresu prawa handlowego, zajmowania się sprawami spółek prawa handlowego przez okres 5 (pięciu) lat;

XIII.  na mocy art. 29 ust. 2 ustawy z 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adw. M. K. kwotę 5 608,80 zł z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej oskarżonej A. L. z urzędu, w tym 1 048,80 zł z tytułu podatku od towarów i usług;

XIV.  na mocy art. 627 k.p.k. zasądził od oskarżonych A. L., O. P. i P. D. na rzecz oskarżyciela posiłkowego Polskiej Agencji (...) i (...) w W. po 720 zł tytułem zwrotu wydatków przez niego poniesionych w związku z ustanowieniem w sprawie pełnomocnika;

XV.  na mocy art. 624 § 1 k.p.k. zwolnił oskarżoną A. L. od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych ponad kwotę 200 zł, oskarżonego P. D. ponad kwotę 1000 zł, oskarżonego O. P. w całości.

Apelację od tego wyroku wniósł pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, zarzucając:

1)  obrazę przepisu prawa materialnego, tj.: art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 284 § 1 k.k. i art. 299 § 5 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 § 1 k.k., poprzez błędne zastosowanie i uznanie, iż czyn zarzucany oskarżonym wypełnia znamiona formy zjawiskowej pomocnictwa do przestępstwa i przyjęcie przez Sąd, iż nałożenie na oskarżonych obowiązku naprawienia szkody w całości byłoby niesprawiedliwe, podczas gdy działania oskarżonych stanowią formę współsprawstwa z uwagi na fakt, że ich rola w popełnieniu przestępstwa była bardzo istotna, a zatem szkoda powinna zostać przez nich naprawiona w wysokości żądanej przez oskarżyciela posiłkowego.

2)  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na treść orzeczenia, polegający na ustaleniu przez Sąd, iż oskarżeni jedynie przyczynili się do powstania szkody po stronie oskarżyciela posiłkowego, a zatem nie powinni zostać zobowiązani do naprawienia szkody w całości, podczas gdy z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wynika, iż bez działania oskarżonych nie doszłoby do popełnienia czynu zabronionego, a w konsekwencji do powstania znacznej szkody w mieniu oskarżyciela posiłkowego.

Podnosząc powyższe zarzuty, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez orzeczenie na mocy przepisu art. 46 § 1 k.k. o obowiązku naprawienia szkody w całości szkody wyrządzonej przestępstwem poprzez zapłatę przez oskarżonych obowiązku naprawienia szkody w następujących wysokościach:

1)  od A. L. :

- w kwocie 50.000 zł solidarnie z O. P. oraz

- w kwocie 25.000 zł;

2) od O. P.:

- w kwocie 50.000 zł solidarnie z A. L. oraz

- w kwocie 192.760 zł;

3) od P. D.:

- w kwocie 997.680 zł.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Kierując się względami wskazanymi w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. m.in. wyrok z 16 listopada 2021 r. IV KK 448/20 , wyrok z dnia 19 stycznia 2022 r. I KA 13/21) odstąpiono od sporządzenia uzasadnienia na formularzu o którym mowa w art.99a §1 k.p.k.).

Apelacja pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego była niezasadna z dwóch powodów.

Po pierwsze, nie może ulegać wątpliwości to, iż w przedmiotowej apelacji, sporządzonej przez profesjonalnego uczestnika postępowania karnego - pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego, radcę prawnego, realizując obowiązek procesowy wynikający z art. 425 § 2 k.p.k. związku z art. 427 § 1 i 2 k.p.k. określono zakres zaskarżenia przedmiotowego wyroku, co do wszystkich oskarżonych w tożsamy sposób to jest zaskarżając ten wyrok w części dotyczącej orzeczeń o środku karnym - obowiązku naprawienia szkody przy jednoczesnym podniesieniu 2 zarzutów (uchybień) , pierwszego związanego z kwestionowaniem prawidłowej kwalifikacji prawnej , a więc przyjęciem pomocnictwa, nie zaś współsprawstwa, drugiego związanego z twierdzeniem o wadliwym ustaleniu przez Sąd I instancji, iż oskarżeni jedynie przyczynili się do powstania szkody w sytuacji w której zdaniem apelującego bez ich działania nie doszłoby do popełnienia czynu zabronionego a w konsekwencji powstania szkody (a więc w istocie tożsamego co do istoty w stosunku do pierwszego bo związanego z kwestią kwalifikacji prawnej przestępstw przypisanych oskarżonym jako pomocnictwa, nie zaś współsprawstwa, przy przedstawieniu w uzasadnieniu apelacji stanowiska co do przyjętej koncepcji współsprawstwa, bądź to z perspektywy teorii formalnej czy też materialnej). Taki sposób określenie zakresu zaskarżenia jednoznacznie wynika z wysłowienia zakresu zaskarżenia w sposób precyzyjny ,jednoznaczny , a co znajduje swoje potwierdzenie także w sposobie sformułowania wniosków odwoławczych , które dotyczą wyłącznie oczekiwanej modyfikacji w zakresie obowiązku naprawienia szkody. Oznacza to ,iż wobec zaskarżenia wyroku tylko co do środka karnego powoduje prawomocność wyroku co do winy ( w rozumieniu art.447 § 1 k.p.k. a więc także kwalifikacji prawnej ) oraz kary (arg.ex art.447 1-3 k.p.k. ) . Unormowany w art. 434 § 1 k.p.k. zakaz refomationis in peius (pogarszania sytuacji prawnej oskarżonego) w zakresie zakazu bezpośredniego jest adresowany do sądu rozpoznającego środek odwoławczy i niesie ze sobą ograniczenie zakresu orzekania wynikającego a contrario z unormowań zawartych w przepisie art. 434 § 1 pkt 1–3 k.p.k. Na podstawie powołanego przepisu można stwierdzić przede wszystkim to, że brak środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego uniemożliwia sądowi odwoławczemu orzekanie na jego niekorzyść. Ponadto – co ma miejsce we przedmiotowym postępowaniu - wynika z niego, że w razie wniesienia środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego wykluczone jest orzekanie przez sąd odwoławczy zgodnie z kierunkiem tego środka, jeżeli wymagałoby to wyjścia poza zakres zaskarżenia lub łączyło się ze stwierdzeniem w tym zakresie innych uchybień niż podniesione w środku odwoławczym albo podlegających uwzględnieniu poza granicami kontroli odwoławczej w wypadkach określonych art. 439, 440 i 455 k.p.k. Unormowanie w art. 434 § 1 k.p.k. ma trójelementową strukturę (W. K., Wyłączenie stosowania zakazu reformationis in peius w wypadkach określonych w art. 60 § 3 i 4 Kodeksu karnego oraz art. 343lub 387 Kodeksu postępowania karnego , Prok. i Pr. 2004/10, s. 149; por. K. M., Zakres orzekania sądu rewizyjnego w razie zaskarżenia wyroku na niekorzyść oskarżonego, NP (...)) . W poszczególnych punktach powołanego przepisu umieszczone są przesłanki kumulatywnie warunkujące możliwość pogorszenia sytuacji oskarżonego w związku z rozpoznaniem środka odwoławczego. Ich wyliczenie ma charakter enumeratywny („jedynie ) . Gdy którakolwiek z nich nie jest spełniona, aktualizuje się ochrona wynikająca z zakazu reformationis in peius. Pierwsza z nich dotyczy scharakteryzowanego w poprzednim punkcie kierunku środka odwoławczego. Z jej normatywnego ujęcia wprost wynika, że orzeczenie na niekorzyść oskarżonego jest możliwe tylko wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy. Orzekanie na niekorzyść oskarżonego jest więc dopuszczalne tylko zgodnie z kierunkiem zaskarżenia wniesionej na niekorzyść oskarżonego skargi odwoławczej (wyrok SA w Szczecinie z 12.10.2017 r., II AKa 95/17, LEX nr 2412814; por. odmiennie J. Matras, Postępowanie odwoławcze [w:] Kodeks postępowania karnego..., red. K. Dudka, s. 957). Przesłanka ta in concreto jest spełniona . Druga z przesłanek warunkujących po myśli art. 434 § 1 pkt 2 k.p.k. orzekanie na niekorzyść oskarżonego dotyczy granic zaskarżenia. Sprowadza się do dopuszczalności orzekania tak ukierunkowanego tylko w tych granicach, chyba że ustawa nakazuje wydanie orzeczenia niezależnie od granic zaskarżenia. Upoważnia to do stwierdzenia, że z wyjątkiem przypadków objętych końcowym zastrzeżeniem zamieszczonym w art. 434 § 1 pkt 2 k.p.k. orzekanie na niekorzyść oskarżonego poza granicami zaskarżenia wyznaczonymi w środku odwoławczym wniesionym na jego niekorzyść jest wykluczone ze względu na obowiązywanie zakazu reformationis in peius.Trzecia przesłanka warunkująca orzekanie na niekorzyść dotyczy zarzutów odwoławczych. Stanowi ją stwierdzenie uchybień podniesionych w środku odwoławczym. Kolejność przyjętych przez ustawodawcę przesłanek orzekania na niekorzyść oskarżonego nie jest przypadkowa , i tak w przypadku braku środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego analiza dalszych przesłanek staje się bezprzedmiotowa (J. Zagrodnik, Metodyka pracy obrońcy i pełnomocnika w sprawach karnych i karnych skarbowych, Warszawa 2016, s. 344). W aspekcie granic zaskarżenia wytyczonych w skardze odwoławczej wymaga z kolei podkreślenia, że sąd odwoławczy nie może ich modyfikować pod kątem dalszej przesłanki, jaką stanowią zarzuty, i tym samym rozszerzać możliwości orzekania na niekorzyść, nawet gdy stwierdzi błędne zakreślenie tych granic w świetle argumentacji i zarzutów podniesionych w środku odwoławczym, w tym w szczególności w jego uzasadnieniu. W pełni należy podzielić pogląd, że wyraźnie oznaczonego zakresu zaskarżenia nie może zmieniać treść zarzutów, bowiem są to zupełnie odmienne składniki środka odwoławczego (wyrok SN z 16.10.2019 r., III KK 399/18, LEX nr 3147260). Rekapitulując powyższe ustalenia, należy zaakcentować, że orzeczenie na niekorzyść oskarżonego w wyniku środka odwoławczego wniesionego na jego niekorzyść, poza granicami zaskarżenia i podniesionych zarzutów, jest możliwe wyłącznie na podstawie wyraźnego przepisu ustawy, a to wchodzi w rachubę, gdy wystąpi bezwzględna przyczyna odwoławcza (art. 439 § 1 k.p.k.) albo ujawnią się okoliczności wymienione w art. 440 i 455 ( tu z kolei ograniczeniem jest niezamożność zmiany ustaleń faktycznych 0 in concreto przyjętych przez Sąd I instancji jako „udzielenie pomocy” k.p.k. (zob. uchwała SN z 29.05.2003 r., I KZP 14/03, OSNKW 2003/7–8, poz. 61; wyroki SN z 23.08.2007 r., IV KK 210/07, LEX nr 307765, i z 3.12.2013 r., IV KK 302/13, LEX nr 1494017; wyrok SN z 13.12.2017 r., II KK 274/17, LEX nr 2434431).

Jak wyżej wskazano określone, niebudzący wątpliwości ograniczenie zakresu zaskarżenia do środka karnego, przesądzało o prawomocności rozstrzygnięcia w zakresie winy w znaczeniu wyżej określonym ,a więc związanym także z kwalifikacją prawną przypisanych poszczególnym oskarżonym czynów. Oznacza to procesową niemożność zakwalifikowania czynów przypisanych oskarżonym, nawet przed trafności podniesionych zarzutów w, w szczególności naruszenia prawa materialnego, jako stanowiących współsprawstwo , nie zaś pomocnictwo , bowiem w tym zakresie, z powodów wyżej wskazanych, Sąd Apelacyjny związany jest kwalifikacją przyjętą przez Sąd I instancji, nieobjętą zakresem zaskarżenia, także w takim układzie procesowym w jaki wiąże się, taka ewentualna zmiana kwalifikacji, z kwestią rozstrzygnięcia o orzeczonych środkach karnych, prowadziłoby to bowiem do sytuacji sprzeczności pomiędzy prawomocnie przypisaną oskarżonym kwalifikacją pomocnictwa , a przyjęciem dla potrzeb środka karnego odmiennej (surowszej ,a przez to pogarszającej sytuację prawną oskarżonych ) kwalifikacji to jest współsprawstwa.

Po wtóre , niezależnie od powyżej przedstawionej kwestii związanej z zakresem zaskarżenia , a więc nawet w przypadku zajęcia w tej kwestii odmiennego stanowiska , orzeczenia o środkach karnych zawarte w zaskarżonym wyroku są niewadliwe ( a tylko takie uprawniałaby Sąd Apelacyjny do zmiany) , także na drugiej płaszczyźnie . Okolicznością która nie jest kwestionowana, zresztą odpowiada prawdzie, jest czas popełnienia przypisanych oskarżonym przestępstw, a więc czas kończący się w 2013 r. , co biorąc pod uwagę zasadnicze zmiany jakie nastąpiły w stanie prawnym, w szczególności dotyczące charakteru środka o którym mowa w art. 46 § 1 k.k. (obowiązku naprawienia szkody) ,aktualizowało prawny obowiązek oceny na płaszczyźnie art. 4 § 1 k.k. stanów prawnych relewantnych dla rozstrzygnięcia w tym zakresie, począwszy od daty popełnienia przestępstw a skończywszy na czasie orzekania najpierw przez Sąd I instancji , a następnie przez Sąd Odwoławczy. Okoliczność tą miał na uwadze Sąd I instancji o czym przekonują rozważania zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, przede wszystkim zaś wysłowienie zawarte odpowiednio w punktach I , V i IX związane z przyjęciem przez ten Sąd stanu prawnego innego niż chwila orzekania z odwołaniem się do zasady wyrażonej w art. 4 § 1 k.k. , a którą to kwestię Sąd Apelacyjny uściślił w tym znaczeniu , iż przyjął w przypadku każdego z oskarżonych , iż przyjęta w zaskarżonym wyroku podstawa prawna dotyczy kodeksu karnego o treści obowiązującej do 1 lipca 2015 r. W tym kontekście przypomnieć ,iż środek z art.46 § § 1 k.k. miał pierwotnie tj.do 1 lipca 2015 inny charakter prawnym. a więc środka karnego łączącego funkcje kompensacyjną oraz penalną , który to charakter środek ten utracił od lipca 2015 r. nabierając cech wyłącznie środka kompensacyjnego , którego orzekanie następuje przy zastosowaniu przepisów prawa cywilnego i jednoczesnym niestosowaniu tzw. dyrektyw sądowego wymiaru kary (art. 56 k.k.). Złożenie wniosku przez uprawnioną osobę, stosownie do treści art. 46 § 1 k.k., obligowało Sąd I instancji do rozstrzygnięcia co do orzeczenia tego środka, miało więc charakter obligatoryjny, natomiast nie wiązało w takim znaczeniu Sąd I instancji w zakresie żądanej kwoty albowiem orzekając przedmiocie środka art. 46 § 1 k.k., zobligowany był przy rozstrzyganiu na płaszczyźnie prawnej tj. charakteru tego środka na gruncie treści art.46 1 k.k. obowiązującej do1 lipca 2015r. a więc karnego ,uwzględnić odpowiednio , obok wysokości szkody , także wynikające m.in. z art.53 § 1 k.k. dyrektyw wymiaru kary , w szczególności uwzględniając współdziałanie (niesprawcze bo przypisano pomocnictwo) ze sprawcą , sytuację osobistą , rodzinną i majątkową , przede wszystkim zaś przyczynienie się poszczególnych osób do dokonania przestępstwa, a tym samym wyrządzenie pokrzywdzonemu szkody majątkowej . Jak przyjmowano co do ówczesnej treści art.46 § 1 k.k.. (por. uchwała SN z dnia 13 grudnia 2000 r., I KZP 40/00, OSNKW 2001, nr 1-2, poz. 2 orzeczenie środka karnego, przewidzianego w art. 46 § 1 k.k., dopuszczalne jest również w postaci solidarnego zobowiązania współsprawców przestępstwa do naprawienia wyrządzonej szkody w całości albo w części ) w razie skazania orzeczenie w obowiązku naprawienia szkody w przypadku współdziałania (działania) więcej niż jednej osoby może nastąpić

- poprzez solidarny obowiązek naprawienia szkody, przy którym pokrzywdzony może, stosownie do art. 366 k.c., dochodzić spełnienia tego obowiązku od każdego ze współdziałających w całości albo w części, a jego spełnienie przez jednego, zwalnia pozostałych;

- poprzez obowiązek naprawienia szkody w odpowiedniej części przez każdego ze współdziałających;

- poprzez obowiązek naprawienia szkody w całości przez każdego ze współdziałających.

Tym co in concreto decydować winno o sposobie rozstrzygnięcia (przy tożsamości w każdym przypadku interesu pokrzywdzonego ) były właśnie implikacje związane z prawną koniecznością rozstrzygania o karze i środku karnym , przy indywidualizacji tych rozstrzygnięć wobec każdego ze współdziałających stosownie do dotyczących go okoliczności relewantnych z perspektywy dyrektyw wymiaru kary . W tym kontekście trafne były ustalenia i oceny (bo mające swoje dowodowe potwierdzenie m.in. w wyjaśnieniach oskarżonych ) Sądu I instancji , że oskarżeni faktycznie dla siebie nie uzyskali żadnej korzyści majątkowej ( nie byli inspiratorami dokonania przestępstw , nie decydowali o ich popełnieniu i sposobie popełnienia , nie zatrzymując dla siebie pozyskanych w wyniku przestępstw środków pochodzących od pokrzywdzonego) , choć niewątpliwie poprzez pomocnictwo przyczynili się do powstania szkody w mieniu pokrzywdzonego, zaś osobą mająca decydująca pozycję i faktycznie będącą „beneficjentem „ tych środków był P. Ł. (1) , który z powodów procesowych w postępowaniu karnym nie jest zobowiązany do naprawienia wyrządzonej szkody. Trafnie oceniono ,że nałożenie na oskarżonych obowiązku naprawienia szkody w całości , zwłaszcza zważywszy na ich rolę w popełnionych przestępstwach, byłoby rozstrzygnięciem niesprawiedliwym, a tym samym z perspektywy dyrektyw wymiaru kary (art.53 w zw.z art.56 k.k. ) częściowe naprawienie szkody przez oskarżonych, gdy szkoda została wyrządzona poprzez działania kilku osób, jest orzeczeniem sprawiedliwym, przy czym nie zamyka ona , wobec rozstrzygnięcia o obowiązku naprawienia szkody w części , procesowej możliwości dochodzenia pozostałej części szkody w postępowaniu cywilnym ( bowiem takie rozstrzygnięcie nie stwarza przeszkody w postaci powagi rzeczy osądzonej co do części szkody nie objętej zaskarżonymi rozstrzygnięciami ).

O wynagrodzeniu obrońcy z urzędu orzeczono mając na uwadze udział obrońcy w postępowaniu odwoławczym, przy zakończeniu postępowania na jednym terminie rozprawy, należny podatek od towarów i usług, wniosek obrońcy wraz z oświadczeniem iż koszty te nie zostały do tej pory w żadnej części pokryte. Podstawę ku temu dawał przepis art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982r. Prawo o adwokaturze (tekst jednolity: Dz. U. z 2019r., poz. 1513, z późniejszymi zmianami). Wysokość wynagrodzenia adwokackiego ustalono w oparciu o § 17 ust. 2 pkt 5, a rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (tekst jednolity: Dz. U. z 2019r. poz. 18) przy ustaleniu wysokości wynagrodzenia mając na uwadze stanowisko wyrażane w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego w zakresie zróżnicowania wysokości wynagrodzenia pełnomocnika ( sensu largo) działającego z wyboru oraz urzędu . Trybunał Konstytucyjny w wyrokach z 21 czerwca 2017 r. (sygn. SK 35/15) oraz 27 lutego 2018 r. (sygn. SK 25/15) zaprezentował stanowisko, że wybór metody ustalania stawki minimalnej wynagrodzenia dla pełnomocnika prawnego (tak z wyboru, jak i z urzędu) należy do normodawcy, który w tym zakresie – w granicach porządku konstytucyjnego – korzysta ze znacznej swobody regulacyjnej , co jednak nie uzasadnia arbitralnego kształtowania treści i granic poszczególnych praw majątkowych, spełniających identyczne funkcje i chroniących podobne interesy, czego następstwem był w efekcie wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 kwietnia 2020 r. sygn. akt SK 66/19 (Dz.U.2020.769) , którym § 4 ust. 1 poprzedniego rozporządzenia został uznany za niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 zdanie drugie i art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W konsekwencji za podstawę wynagrodzenia przyjęto 1200 zł tj. wynagrodzenia minimalnego przysługującego za obronę z wyboru w postępowaniu przed sądem apelacyjnym.

O wydatkach postępowania odwoławczego rozstrzygnięto poprzez obciążenie Skarbu Państwa wydatkami , zwalniając oskarżyciela posiłkowego od obowiązku uiszczenia wydatków i opłaty sądowej (ze względów słusznościowych).

SSA Bogusław Tocicki SSA Piotr Kaczmaek SSA Andrzej Szliwa