Pełny tekst orzeczenia

Sygnatura akt

AKa 445/23

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 1 września 2023 r., sygn. XII Ko 19/23, oddalający wniosek Y. T. o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie.

1.2. Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ pełnomocnik wnioskodawcy

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

2.1. Ustalenie faktów

2.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.2. Ocena dowodów

2.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

2.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

Obraza art. 5 kodeksu cywilnego, poprzez jego niezastosowanie i uwzględnienie zarzutu przedawnienia roszczenia, podczas gdy zarzut ten, jako sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, nie powinien być uwzględniony.

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Zarzut podniesiony w apelacji pełnomocnika wnioskodawcy, jest oczywiście zasadny.

W sprawie Y. T., mimo niewątpliwego przedawnienia roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie za zatrzymanie, powinien zostać uwzględniony art. 5 k.c., zezwalający na orzeczenie o roszczeniu, mimo takiej przeszkody procesowej, jaką jest przedawnienie z art. 115 § 2 kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.

Sąd Apelacyjny uznał w tym względzie całą argumentację skarżącego, a w szczególności to, że wnioskodawca jest obcokrajowcem, nie władającym sprawnie językiem polskim, nie znającym miejscowych procedur i pozbawionym profesjonalnej pomocy prawnej, o którą zwracał się do sądu rozpoznającego sprawę o wykroczenie, wytoczoną mu przez Policję.

Należy w tym miejscu przytoczyć podstawowe fakty:

- Y. T. został zatrzymany przez patrol policyjny w dniu 20 sierpnia 2022 r. o godz. 17.00, wracając samochodem z pracy,

- został zabrany do radiowozu i skuty kajdankami i w takim stanie czekał 3 godziny, aż holownik zabierze jego samochód, a funkcjonariusze wykonają dalsze czynności,

- powodem zatrzymania miała być utrata ważności dokumentu prawo jazdy, mimo że zatrzymany wyjaśniał, że obowiązuje ustawa przedłużająca do końca 2022 r. ważność dokumentów wydanych w Ukrainie, objętej wojną,

- Y. T. został przewieziony na Komisariat Policji w M. i tam zwolniony, nie oddano mu jednak samochodu, który odzyskał dopiero po weekendzie, w stanie uszkodzonym,

- za nieuzasadnione oddanie samochodu na parking policyjny, pokrzywdzony zapłacił 447 zł, a za naprawę uszkodzenia, które uniemożliwiało uruchomienie samochodu, kolejne 350 zł, zaznaczyć należy, że samochód służył mu do dojazdów do pracy, gdzie Y. T. zarabiał ok. najniższej pensji krajowej,

- po kilku miesiącach, 12 października 2022 r., Policja wniosła przeciwko niemu sprawę o wykroczenie z art. 94 § 1 kkw, obwiniając go o kierowanie pojazdem bez uprawnień,

- postanowieniem z 6 marca 2023 r., sygn. II W 1737/22, Sąd Rejonowy w Pruszkowie, umorzył postępowanie w tej sprawie, wobec braku znamion czynu zabronionego, potwierdzając, że zgodnie z art. 14 ust. 1i2 ustawy z dnia 23 marca 2022 r. o szczególnych regulacjach w związku z konfliktem zbrojnym na terenie Ukrainy, za ważne, w okresie od 23 lutego do 31 grudnia 2022 r., uznano także prawa jazdy wydane przez właściwe organy administracji Ukrainy, o czym Y. T. informował zatrzymujących go policjantów i co powinno być im znane z urzędu,

- powyższe postanowienie stało się prawomocne 23 marca 2023 r.,

- tego samego dnia Y. T. podpisał pełnomocnictwo dla adwokata P. K.,

- 27 marca 2023 r. pełnomocnik pokrzywdzonego sporządził wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie, wniesiony do Sądu Okręgowego w Warszawie 31 marca 2023 r.,

- we wniosku podniesiono oczywistą niesłuszność i bezzasadność zatrzymania oraz nieprawidłowość zastosowanych środków przymusu, co w pełnym zakresie potwierdziły ustalenia sądu meriti ,

- zarzut przedawnienia roszczeń pokrzywdzonego podniósł prokurator w stanowisku końcowym (k.43), stwierdzając, że mimo potwierdzenia niezasadności zatrzymania i podstaw faktycznych do uznania roszczeń, składając wniosek po 7 miesiącach od zatrzymania, wnioskodawca naruszył 6-miesięczny termin określony w kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia; prokurator wniósł o oddalenie wniosku,

- wyrokiem z 1 września 2023 r. Sąd Okręgowy oddalił wniosek , na podst. art. 115 § 2 kpw.

Powyższe fakty należy uzupełnić o okoliczności, które powodują, że sprawy Y. T. nie można traktować w kategoriach zwykłego zaniedbania terminów procesowych, które zdecydowały o zastosowaniu instytucji przedawnienia dochodzenia roszczeń z tytułu niewątpliwie niesłusznego zatrzymania, jakiego doświadczył wnioskodawca.

Apelujący pełnomocnik słusznie podniósł, że należało uwzględnić, że sprawa dotyczy obcokrajowca, który, mimo starań zaklimatyzowania się w Polsce, zamieszkiwania tu i zatrudnienia, ma wciąż problemy komunikacyjne, językowe i nie zna przepisów niezwiązanych z codziennym funkcjonowaniem. Pokrzywdzony miał w 2022 r. zaledwie 22 lata i mimo nieodnotowania tego w protokole przesłuchania na Policji, nie władał biegle językiem polski. W sprawie nie sporządzono protokołu zatrzymania, wraz ze wskazaniem czasu, okoliczności i przebiegu zatrzymania oraz z pouczeniem o prawach zatrzymanego, w tym prawie do wniesienia zażalenia na zatrzymanie. Funkcjonariusz Policji asp. G. K., sporządził tylko notatkę urzędową, o zatrzymaniu do kontroli drogowej, wezwaniu na przesłuchanie i ,, pouczeniu o prawach i obowiązkach w sprawie o wykroczenie” (k. 7). Tego samego dnia, ten sam funkcjonariusz, złożył zeznania w charakterze świadka, pomijając przebieg i okres zatrzymania pokrzywdzonego w radiowozie, przewiezienia na komisariat i sygnalizowania przez niego, że ustawa dopuszczała korzystanie z ukraińskiego prawa jazdy, które utraciło ważność.

Należy podkreślić okoliczność bardzo istotną z punktu widzenia rozumienia procedur czy pouczeń, a mianowicie ograniczenia językowe Y. T.. Pismem z 21 września 2022 r., odnotowanym w KP w M. 29 września 2022r. (k.12 akt II W 1737), obwiniony wniósł o ustanowienie mu obrońcy z urzędu, motywując to trudną sytuacją materialną uchodźcy ( sam, bez pomocy wykwalifikowanego prawnika nie mam szans). Sąd nie uwzględnił tego wniosku, ponieważ obwiniony nie dołączył dokumentów dotyczących sytuacji majątkowej.

W postępowaniu przed sądem okręgowym o zadośćuczynienie i odszkodowanie, pełnomocnik już we wniosku podniósł, że Y. T. nie zna języka polskiego na tyle, by zrozumieć powody zatrzymania i to co się w trakcie z nim działo, a całą sytuację odczuł jako poniżającą, kojarzoną przez niego z pochodzeniem narodowościowym, rozdzieleniem z rodziną itp.

Protokół rozprawy z 18 sierpnia 2023 r. dowodzi tego, że Sąd Okręgowy, podobnie jak prokurator, uznał za niezbędną przy czynnościach obecność biegłego tłumacza, ponieważ wnioskodawca stwierdził, że ,,rozumie połowę”.

Opisane tu okoliczności, analizowane łącznie, świadczą, że położenie, w jakim znalazł się Y. T., wskutek niewątpliwie niesłusznego, bezpodstawnego zatrzymania, włącznie z jego przebiegiem, odbiegającym od przeciętnej kontroli drogowej, oraz problemy ze zrozumieniem języka i prawa polskiego, które sygnalizował sądom, sprawiają, że jego sytuacji nie można traktować standardowo. Wnioskodawca został na kilku płaszczyznach pokrzywdzony i pozostawiony sam sobie. Jak wynika z uzasadnienia apelacji, dopiero pomoc pracodawcy i pomoc pełnomocnika, zainicjowały właściwe postępowanie, będące reakcją na krzywdę i straty wynikające z zatrzymania.

Nie sposób, w takich szczególnych okolicznościach, poprzestać na przytoczeniu rzymskiej zasady nieznajomość prawa szkodzi.

Zasady współżycia społecznego, o których stanowi art. 5 kc, wywodzące się z tego samego źródła zasad prawnych, nakazują odstępstwo od formalizmu prawnego, w sytuacjach szczególnych, gdy byłby on sprzeczny z ideą społecznej ochrony ważniejszego prawa: prawa do wolności, do równego, sprawiedliwego, traktowania i zasady rekompensowania krzywd i strat spowodowanych przez organy i funkcjonariuszy państwowych. Prawo ma służyć sprawiedliwości.

Y. T., ze względu na nadzwyczajną sytuację, w jakiej znalazł się w 2022 r., wraz z milionami uchodźców z kraju objętego wojną, z uwagi na wiek, skromne utrzymanie, deficyty językowe, brak pouczenia o prawach osoby zatrzymanej, brak urzędowej pomocy prawnej i pomocy tłumacza, znalazł się w sytuacji, która usprawiedliwiała opóźnienie w złożeniu wniosku w trybie art. 114 § 2 kpw. Pomoc pracodawcy i skierowanie do prawnika zastąpiło to, czego powinien w takiej sytuacji oczekiwać od organu, który bezpodstawnie zatrzymał go i wytoczył sprawę przeciwko niemu. Miał też prawo oczekiwać pomocy prawnej z urzędu i pomocy tłumacza. Te uprawnienia zmaterializowały się dopiero w postępowaniu odszkodowawczym, ale nie doprowadziły do głębszego wniosku sądu I instancji, że opóźnienie wnioskodawcy w dochodzeniu roszczeń, nie wynikało z jego opieszałości, ale było składową zaniedbań i nadużyć niezależnych od niego.

Należy do tego dodać zawiłe sformułowanie przepisu art. 115 § 2 kpw, które osobie nie będącej prawnikiem, może sugerować, że roszczenia odszkodowawcze należy zgłosić 6 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia uniewinniającego lub umarzającego postępowanie.

Z tych wszystkich względów, Sąd Apelacyjny uznał zarzut apelacji, oparty na zasadzie art. 5 kc, za słuszny, zmienił zaskarżony wyrok i orzekł co do istoty sprawy. Roszczenia wnioskodawcy, w obu członach nie były w postępowaniu kwestionowane. Wnioskodawca dołączył dwa rachunki, jakie dostał przy odbiorze samochodu z parkingu policyjnego, na łączną kwotę 797 zł. Roszczenie o zadośćuczynienie w kwocie 2.700 zł, za pozbawienie wolności, z użyciem kajdanek, za lęk i niepewność pokrzywdzonego, zatrzymanie go w obecności kobiet, które z nim jechały, które musiały szukać innego środka transportu po drodze z pracy do domu – to wszystko uzasadnia zasądzenie żądanej kwoty. Prokurator oświadczył przed Sądem Okręgowym: za to należy się odszkodowanie i zadośćuczynienie. Kwota odszkodowania nie budzi żadnych wątpliwości, gdyż są złożone rachunki, a kwota zadośćuczynienia nie jest wygórowana…

Uwzględniając powyższe ustalenia, sąd odwoławczy orzekł, jak w wyroku.

Wniosek

1.  o zmianę zaskarżonego wyroku, przez uwzględnienie w całości roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie,

2.  o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.

☒ zasadny ad. 1

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Wniosek z pkt 1. był w pełni uzasadniony, w sytuacji, gdy Sąd Apelacyjny uznał zasadność zarzutu niezastosowania art. 5 k.c. Jedyną logiczną konsekwencją uwzględnienia takiego zarzutu, była zmiana zaskarżonego wyroku i wydanie rozstrzygnięcia co do istoty sprawy. Zarówno roszczenie wnioskodawcy w zakresie odszkodowania w kwocie 797 zł, jak i zadośćuczynienia w kwocie 2.700 zł, jako wynikłe z niewątpliwie niesłusznego zatrzymania Y. T. w dniu 20 sierpnia 2022 r., nie było podważane, co do wysokości i bezpośredniego związku tych roszczeń z faktem zatrzymania przez Policję. W sytuacji zatem, gdy odpadła blokada procesowa w postaci przedawnienia, a żądane kwoty były adekwatne do szkody i krzywdy doznanej przez osobę niewątpliwie niesłusznie zatrzymaną, należało , zmienić zaskarżony wyrok co do istoty sprawy i kwoty te przyznać.

Żądanie zasądzenia kwoty 797 zł, tytułem odszkodowania, jest w pełni uzasadnione, wynika bowiem ze strat poniesionych w związku z zatrzymaniem samochodu pokrzywdzonego, odholowaniem go na parking policyjny i spowodowaniem uszkodzeń, które Y. T. musiał na własny koszt uiścić,. Dochodzona kwota stanowi sumę załączonych dwóch rachunków: k. 3 – rachunku za przechowywanie pojazdu- 447 zł ; k.12 – 350 zł naprawa uszkodzeń.

Kwota zadośćuczynienia – 2.700 zł nie wydaje się wygórowana, zważywszy na powód, okoliczności, czas i skutki zatrzymania, które prawidłowo ustalił Sąd Okręgowy , str. 1,2,5 uzasadnienia.

W związku z powyższym, Sąd Apelacyjny zmienił wyrok sądu I instancji, zasądzając wskazane kwoty, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wyroku do dnia zapłaty.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

5.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

5.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot i zakres zmiany

Sąd Apelacyjny, w ramach zmiany zaskarżonego orzeczenia, zasądził na rzecz Y. T., kwotę 797 zł tytułem odszkodowania i kwotę 2.700 zł, tytułem zadośćuczynienia, za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie wnioskodawcy przez Policję, w dniu 20 sierpnia 2022 r., w miejscowości S. gm. M. woj. (...).

Zwięźle o powodach zmiany

Powody zmiany wyroku wskazano w pkt 3 niniejszego uzasadnienia.

5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

1.1.

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

5.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

P unkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Pkt 2 i 3

Zgodnie z art. 554 § 4 kpk, postępowanie z rozdziału 58 kpk jest wolne od kosztów sądowych. Oznacza to, że wszelkie wydatki ponosi Skarb Państwa, w tym koszty poniesionej przez wnioskodawcę pomocy prawnej udzielonej w tym przypadku w postępowaniu przed Sądem Okręgowym, gdzie pełnomocnik uczestniczył w dwóch rozprawach i sporządził apelację (nieobecny na rozprawie apelacyjnej). Kwotę 288 zł, zasądzono według stawek określonych w § 11 pkt Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie. Wnioskodawca złożył wniosek o zwrot wszelkich kosztów do protokołu rozprawy z 23 sierpnia 2023 r. Sądu Okręgowego (k43) i wniosek ten podlegał uwzględnieniu.

7.  PODPIS

Marzanna A, Piekarska-Drążek

Rafał Kaniok Ewa Gregajtys

1.3. Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

Pełnomocnik wnioskodawcy

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 1 września 2023r., sygn.. XII Ko 19/23, o oddaleniu wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie.

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☒

Uchylenie

☒

zmiana