Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 kwietnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku II Wydział Karny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Sławomir Steinborn (spr.)

Sędziowie: SA Anna Makowska - Lange

SA Andrzej Rydzewski

Protokolant: sekretarz sądowy Dagmara Liszewska

przy udziale Prokuratora Prokuratury Rejonowej w G. M. M.

po rozpoznaniu w dniu 17 kwietnia 2024 r.

sprawy

skazanego A. M. s. J., ur. (...) w G.

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę

od wyroku Sądu Okręgowego w G. z dnia 17 listopada 2023 r., sygn. akt IV K 154/23

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w G.
do ponownego rozpoznania.

UZASADNIENIE

Wyrokiem łącznym z dnia 17 listopada 2023 r. Sąd Okręgowy w G. w sprawie o sygn. IV K 154/23, orzekając na podstawie art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny i niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 396) oraz art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 19 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz uproszczone postępowanie o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19 (tekst jedn. Dz. U. z 2022 r., poz. 171) i art. 4 § 1 k.k. – na podstawie art. 85 k.k., art. 86 § 1 k.k., art. 91 § 2 i 3 k.k. w brzmieniu obowiązującym do dnia 24 czerwca 2020 r., połączył karę i karę łączną orzeczone wobec A. M. wyrokiem Sądu Okręgowego w G. z dnia 15 marca 2023 r., sygn. akt IV K 30/23 oraz wyrokiem Sądu Rejonowego wG. (1) z dnia 14 grudnia 2022 r., sygn. akt II K 594/20 i w ich miejsce wymierzył karę łączną 5 lat i 7 miesięcy pozbawienia wolności. Na podstawie art. 90 § 2 k.k., art. 85 k.k., art. 85a k.k. w brzmieniu obowiązującym do dnia 24 czerwca 2020 r., Sąd Okręgowy połączył środki karne w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, orzeczone wobec A. M. wyrokiem Sądu Rejonowego w G. (1)z dnia 30 marca 2022 r., sygn. akt II K 761/21 oraz wyrokiem Sądu Rejonowego w G. (1) z dnia 14 grudnia 2022 r., sygn. akt II K 594/20 i w ich miejsce wymierzył A. M. środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio.

Jednocześnie umorzono postępowanie karne w pozostałym zakresie, a także zaliczono skazanemu na poczet kary łącznej pozbawienia wolności okresy rzeczywistego pozbawienia wolności. Wyrok zawiera również rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów sądowych.

Apelację od powyższego wyroku wniósł obrońca skazanego, zaskarżając wyrok w całości na korzyść skazanego i zarzucił mu błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku łącznego, mający wpływ na jego treść, polegający na bezzasadnym przyjęciu, iż pozytywna prognoza kryminologiczna skazanego nie jest dostatecznie pewna, w sytuacji, gdy zachowanie skazanego w izolacji oceniane jest jako dobre, skazany był wielokrotnie nagradzany, nadto skazany pracuje i sumiennie wywiązuje się ze swoich obowiązków, zaś karę odbywa w systemie programowego oddziaływania, co skutkowało wymierzeniem skazanemu kary łącznej pozbawienia wolności skróconej jedynie o miesiąc w stosunku do maksymalnej górnej granicy ustawowego zagrożenia, a w konsekwencji niewspółmiernością kary orzeczonej względem skazanego.

W konkluzji obrońca wniósł o zmianę wyroku poprzez orzeczenie wobec skazanego kary łącznej pozbawienia wolności z uwzględnieniem zasady absorpcji.

Sąd Apelacyjny, zważył co następuje:

Zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu, choć z innych względów niż wskazane w apelacji obrońcy.

Jak wynika z komparycji zaskarżonego wyroku, w przedmiotowej sprawie Sąd Okręgowy analizą pod kątem orzeczenia kary łącznej objął kary orzeczone następującymi wyrokami:

1)  Sądu Rejonowego w G. (1) z dnia 14 listopada 2014 r., sygn. akt II K 522/14 – kara łączna roku i 4 miesięcy pozbawienia wolności,

1)  Sądu Okręgowego w G.z dnia 27 czerwca 2019 r., sygn. akt XIV 175/17 – kara łączna 4 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności,

2)  Sądu Rejonowego w G. (1)z dnia 5 kwietnia 2022 r., sygn. akt II K 1057/21 – kara 4 miesięcy pozbawienia wolności,

3)  Sądu Okręgowego w G. z dnia 28 października 2022 r., sygn. akt IV 153/22 – kara łączna 4 lat i 8 miesięcy pozbawienia wolności,

4)  Sądu Rejonowego w G. (1) z dnia 30 marca 2022 r., sygn. akt II K 761/21 – kara 5 miesięcy pozbawienia wolności oraz środek karny w postaci dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych,

5)  Sądu Okręgowego wG. z dnia 15 marca 2023 r., sygn. akt IV 30/23 – kara łączna 5 lat pozbawienia wolności,

6)  Sądu Rejonowego w G. (1) z dnia 14 grudnia 2022 r., sygn. akt II K 594/20 – kara 8 miesięcy pozbawienia wolności za przestępstwo z art. 178a § 1 i 4 k.k. popełnione w dniu 1 kwietnia 2020 r oraz środek karny w postaci dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych.

Jak wynika z sentencji zaskarżonego wyroku w powiązaniu z jego uzasadnieniem (pkt 3), podstawę orzeczenia kary łącznej stanowiły kara łączna 5 lat pozbawienia wolności orzeczona wyrokiem Sądu Okręgowego w G. z dnia 15 marca 2023 r., sygn. akt IV K 30/23 oraz kara 8 miesięcy pozbawienia wolności orzeczona wyrokiem Sądu Rejonowego wG. (1) z dnia 14 grudnia 2022 r., sygn. akt II K 594/20. Sąd a quo połączył te kary i wymierzył w ich miejsce karę łączną 5 lat i 7 miesięcy pozbawienia wolności.

Analiza akt prowadzi jednak do wniosku, że wskazanym w komparycji i sentencji zaskarżonego wyroku wyrokiem Sądu Rejonowego w G. (1)z dnia 14 grudnia 2022 r. o sygn. akt IX K 594/20 (a nie II K 594/20, jak wskazano w wyroku i jego uzasadnieniu) A. M. został skazany nie tylko za popełnione 1 kwietnia 2020 r. przestępstwo z art. 178a § 1 i 4 k.k. na karę 8 miesięcy pozbawienia wolności, ale również za popełnione tego samego dnia przestępstwo z art. 226 § 1 k.k. na karę 4 miesięcy pozbawienia wolności, a następnie kary te połączono i wymierzono skazanemu karę łączną 10 miesięcy pozbawienia wolności (k. 48-48v). Wyrok ten został utrzymany w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w G. z dnia 11 maja 2023 r., sygn. akt V Ka 629/23 (k. 49). Jak zaś wynika z opinii o skazanym z jednostki penitencjarnej, aktualnie A. M. odbywa karę 5 lat pozbawienia wolności orzeczoną wyrokiem w sprawie o sygn. akt IV K 30/23 oraz karę 10 miesięcy pozbawienia wolności orzeczoną wyrokiem o sygn. akt IX K 594/20 (k. 62-62v).

Wynika z powyższego, że Sąd a quo nie dostrzegł, iż wyrokiem Sądu Rejonowego w G. (1) w sprawie o sygn. akt IX K 594/20 orzeczono dwie kary jednostkowe kary pozbawienia wolności, połączone następnie w karę łączną, która to właśnie kara łączna podlega aktualnie wykonaniu. Objęcie karą łączną kary jednostkowej 7 miesięcy pozbawienia wolności zamiast kary łącznej 10 miesięcy pozbawienia wolności stanowi rażące naruszenie przepisu art. 85 § 2 k.k. w brzmieniu obowiązującym w okresie od dnia 1 lipca 2015 r. do dnia 24 czerwca 2020 r., który to – zgodnie z dokonanym przez Sąd a quo wyborem ustawy karnej – stanowił materialnoprawną podstawę orzeczenia zaskarżonym wyrokiem kary łącznej. Zgodnie bowiem z tym przepisem „podstawą orzeczenia kary łącznej są wymierzone i podlegające wykonaniu, z zastrzeżeniem art. 89, w całości lub w części kary lub kary łączne za przestępstwa, o których mowa w § 1”. Dla jasności należy dodać, że nie zachodzą wyjątki, o których mowa w art. 85 § 3 i 4 k.k. w brzmieniu obowiązującym do dnia 24 czerwca 2020 r. Podstawę wymierzenia kary łącznej w zaskarżonym wyroku mogła zatem stanowić jedynie kara łączna 10 miesięcy pozbawienia wolności jako kara podlegająca wykonaniu, nie zaś kara jednostkowa objęta karą łączną.

W konsekwencji Sąd Apelacyjny nie mógł przejść do porządku dziennego nad tak istotnym uchybieniem prawa materialnego i zobligowany był wziąć je pod uwagę z urzędu. Niewątpliwie utrzymanie zaskarżonego wyroku w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe w rozumieniu art. 440 k.p.k. Istnienie w obrocie prawnym takiego rozstrzygnięcia mogłoby negatywnie wpłynąć na sytuację prawną skazanego, skoro nowa kara łączna nie obejmowała właściwej kary łącznej, tylko karę jednostkową, zaś do wykonania pozostawałaby druga z kar jednostkowych orzeczonych wyrokiem w sprawie IX K 594/20. Nie wymaga szerszego uzasadniania, że zaskarżony wyrok w opisanym kształcie nie odpowiada elementarnym regułom orzekania kary łącznej.

Powyższa konstatacja aktualizuje pytanie o to, jaka powinna być treść rozstrzygnięcia sądu odwoławczego. Sąd Apelacyjny miał na względzie stanowisko orzecznictwa, iż w sprawie o wydanie wyroku łącznego sąd odwoławczy może orzec po raz pierwszy karę łączną, gdy w pierwszej instancji został wydany zaskarżony apelacją wyrok łączny, orzekający karę na bazie określonych skazań oraz umarzający postępowanie na podstawie art. 572 k.p.k. w pozostałym zakresie, jak również nie jest wykluczone orzeczenie przez sąd odwoławczy kary łącznej w oparciu o skazania, które nie były podstawą orzeczenia kary łącznej przez sąd pierwszej instancji (zob. uchwałę SN z dnia 28 czerwca 2018 r., I KZP 3/18, OSNK 2018, z. 8, poz. 55). Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie stoi na stanowisku, iż ta ostatnia reguła powinna być stosowana z dużą ostrożnością. Należy bowiem zwrócić uwagę, że objęcie wyrokiem łącznym na etapie postępowania odwoławczego nowej kary jednostkowej, która całkowicie pozostawała poza polem widzenia Sądu pierwszej instancji, czy z uwagi na to, że nowy wyrok jednostkowy uprawomocnił się dopiero po wydaniu wyroku łącznego, czy też z uwagi na pominięcie jednej z kar jednostkowych przy ustalaniu zakresu kar potencjalnie wchodzących w grę przy orzekaniu kary łącznej, oznacza zasadniczą zmianę ram przedmiotowych postępowania dotyczącego wydania wyroku łącznego. Istnieje bowiem zasadnicza różnica między sytuacją, gdy Sąd odwoławczy dokonuje zmiany zaskarżonego wyroku łącznego i odmiennie konfiguruje kary objęte węzłem kary łącznej, przy czym wszystkie te kary jednostkowe znajdowały się w polu widzenia Sądu pierwszej instancji, a sytuacją, gdy na etapie postępowania odwoławczego karą łączną objęta zostają nowa kara jednostkowa, której Sąd pierwszej instancji w ogóle nie miał w polu widzenia. W tej drugiej sytuacji następuje zmiana ram przedmiotowych postępowania o wydanie wyroku łącznego, która może istotnie wpływać na sytuację procesową stron. Wprawdzie postępowanie o wydanie wyroku łącznego nie jest oparte na zasadzie skargowości, jednak nie oznacza to jeszcze, aby całkowicie bez znaczenia był zakres przedmiotowy tego postępowania. Ma on bowiem podstawowe znaczenie z punktu widzenia możliwości prowadzenia przez strony walki procesowej o korzystne dla siebie rozstrzygnięcie. Podstawowym warunkiem rzetelnego procesu sądowego jest bowiem wiedza stron o tym, co stanowi przedmiot postępowania i w jakich ramach sprawa jest rozpoznawana przez sąd rozstrzygający sprawę. Jest to jedna z racji leżących u podstaw zasady skargowości, która to okoliczność nie pozostaje bez znaczenia również i na gruncie postępowania o wydanie wyroku łącznego. Strony powinny bowiem mieć jasność, co stanowi przedmiot sprawy, aby mogły w jak najpełniejszy sposób zaprezentować swoje stanowisko co do jej rozstrzygnięcia. Uwzględnienie „nowej” kary jednostkowej oznaczałoby, że tożsamość sprawy zostanie zachowana w sensie formalnym, ale już nie w sensie materialnym, gdyż nie występuje continuum względem podstawy przedmiotowej orzekania przyjętej przez sąd a quo (zob. D. Marko, Dopuszczalność orzeczenia przez sąd odwoławczy wyrokiem łącznym kary łącznej po raz pierwszy albo orzeczenia jej w zakresie innym niż orzekł sąd pierwszej instancji. Glosa do uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2018 r. (I KZP 3/18, OSNKW 2018, nr 8, poz. 55), Studia Iuridica Lublinensia 2021, nr 4, s. 666-667). Strony w każdym postępowaniu powinny mieć możliwość zaprezentowania swoich racji co do kwestii ustalenia podlegających łączeniu kar i okoliczności mających wpływ na wymiar kary łącznej, co powinno być respektowane na każdym etapie rozpoznawania sprawy – również przed Sądem odwoławczym. Tymczasem zwłaszcza w sytuacji takiej, jak w przedmiotowej sprawie, gdy kwestia nowej kary jednostkowej nie była przedmiotem analizy w środku odwoławczym albo odpowiedzi na ten środek, strona traci możliwość ustosunkowania się do niej i przedstawienia swojego stanowiska w obu instancjach. Włączenie nowej kary jednostkowej może znacząco wpływać na okoliczności istotne dla ukształtowania wymiaru kary łącznej, bowiem nie chodzi tu jedynie o nowe granice, w jakich ta kara może zostać wymierzona, ale przede wszystkim o inne okoliczności wpływające na ustalenia dotyczące związku podmiotowo-przedmiotowego między przestępstwami, co w oczywisty sposób przekłada się na zasadę, wedle której wymierzona zostaje kara łączna. Wymogi rzetelnego procesu nakazują, aby oskarżony i jego obrońca mieli na poziomie obu instancji zapewnioną pełną możliwość przedstawienia swojego merytorycznego stanowiska w odniesieniu do pełnego przedmiotu sprawy. W przedmiotowej sprawie istotne pozostaje to, że kwestia wadliwego ustalenia zakresu przedmiotowego sprawy nie została zauważona nie tylko przez Sąd a quo, ale również przez strony, w tym zwłaszcza przez oskarżonego i jego obrońcę.

Reasumując, w ocenie Sądu Apelacyjnego ujawnienie się na etapie postępowania odwoławczego nowej kary podlegającej łączeniu, która w ogóle nie znajdowała się w polu widzenia Sądu pierwszej instancji, a jednocześnie kwestia ta nie została podniesiona w zarzutach odwoławczych, implikuje uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. W istocie bowiem przewód sądowy należy w tym przepadku powtórzyć na nowo w całości (art. 437 § 2 k.p.k.).

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok łączny i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu wG. do ponownego rozpoznania. W tym postępowaniu Sąd Okręgowy dokona precyzyjnego ustalenia zakresu przedmiotowego sprawy, tj. kar potencjalnie wchodzących w grę do połączenia węzłem kary łącznej, umożliwi stronom zajęcie w tym zakresie stanowiska, a następnie orzeknie karę łączną, mając oczywiście na względzie, że do uchylenia wyroku doszło wskutek wniesienia apelacji na korzyść skazanego, a zatem nowa kara łączna powinna być wymierzona przy przyjęciu nie mniej korzystnej dla skazanego zasady łączenia kar.

W związku z tym, że wyrok Sądu Apelacyjnego nie kończy postępowania, zbędne było orzekanie w przedmiocie kosztów procesu za postępowanie odwoławcze.