Pełny tekst orzeczenia

SSA Grzegorz Wątroba

SSA Aleksander Sikora

SSA Marcin Ciepiela

Formularz UWP

Sygnatura akt

II AKo 51/23

1.Oznaczenie orzeczenia sądu

Wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 22 września 2009 r . , sygn. akt XVI Ko 222/08

1.USTALENIE FAKTÓW

0.1.Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Czyn przypisany lub zarzucany oskarżonemu

2.1.1.

wnioskodawca L. M.

Na mocy art. 8 ust. 1 ustawy z 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego zasądzono na rzecz wnioskodawcy L. M. kwotę 15.000 złotych tytułem zadośćuczynienia oraz kwotę 10.000 zł tytułem odszkodowania za tymczasowe aresztowanie w okresie od 06.01.1984 r. do 23.07.1984 r. w sprawie Sądu Rejonowego w Chorzowie sygn. II K 482/84, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia prawomocności wyroku.

W pozostałym zakresie wniosek Sąd oddalił.

Przy każdym czynie wskazać fakty uznane za udowodnione

Dowód

Numer karty

Wnioskodawca L. M. pismem z dnia 17 listopada 2008 roku wniósł o zasądzenie na jego rzecz kwoty 25.000 złotych tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia za tymczasowe aresztowanie w związku z jego działalnością polityczną, bez wydania w stosunku do niego wyroku, w okresie od 6 stycznia 1984 r. do 23 lipca 1984 r.

wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie

k. 5-7

akt Sądu Okręgowego w Katowicach sygn. XVI Ko 222/08

Precyzując swój wniosek na rozprawie w dniu 4 marca 2009 roku wnioskodawca oświadczył, że określona przez niego kwota 25.000 złotych dotyczy zwrotu kosztów utraconych dochodów i zniszczonych maszyn jego zakładu garncarskiego, natomiast domaga się również zadośćuczynienia jednak nie umiał określić kwoty tego zadośćuczynienia i pozostawił ja do uznania sądu, zaznaczając, że chce aby sąd uwzględnił okres bezprawnego pozbawienia go wolności i uciążliwości jakich doznał w związku z tym.

protokół rozprawy

k. 79 akt Sądu Okręgowego w Katowicach sygn. XVI Ko 222/08

Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z dnia 22 września 2009 roku sygn. akt XVI Ko 222/08 na mocy art. 8 ust. 1 i 2 w zw. z art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, zasądził na rzecz wnioskodawcy L. M. kwoty 15.000 złotych tytułem zadośćuczynienia oraz 10.000 zł tytułem odszkodowania za tymczasowe aresztowanie go w okresie od 06.01.1984 r. do 23.07.1984 r. w sprawie Sądu Rejonowego w Chorzowie sygn. II K 482/84, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia prawomocności wyroku (pkt 1).

W pozostałym zakresie wniosek oddalono (pkt 2).

Kosztami postępowania obciążono Skarb Państwa (pkt 3).

Wyrok uprawomocnił się z dniem 30 września 2009 roku.

Do wyroku nie sporządzano uzasadnienia.

prawomocny wyrok

k. 116-117

akt Sądu Okręgowego Katowicach sygn. XVI Ko 222/08

0.1.Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Czyn przypisany lub zarzucany oskarżonemu

2.2.1.

---

---

Przy każdym czynie wskazać fakty uznane za nieudowodnione

Dowód

Numer karty

---

---

---

1.Ocena DOWODów

0.1.Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

2.1.1

wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie

Dokument znajdujący się w aktach sprawy nie budzi wątpliwości, co do jego formy i treści, a jego wartość dowodowa nie była podważana przez strony.

protokół rozprawy z dnia 4 marca 2009 roku w sprawie Sądu Okręgowego w Katowicach sygn. XVI Ko 222/08

Treść protokołu nie była podważana przez strony, została sporządzona w sposób wymagany przepisami procedury karnej i dlatego należało dowód ten uwzględnić w całości.

prawomocny wyrok

Dokument znajdujący się w aktach sprawy nie budzi wątpliwości, co do jego formy i treści, a jego wartość dowodowa nie była podważana przez strony.

0.1.Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające
znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1 albo 2.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

---

---

---

1.ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU

0.1.Wznowienie postępowania

Przyczyna i zakres wznowienia

Podstawa prawna

Wznowienie postępowania w całości na wniosek pełnomocnika wnioskodawcy - wobec stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności przepisu art. 8 ust. 1a ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego z Konstytucją RP.

art. 540 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach wznowienia

Wniosek pełnomocnika wnioskodawcy zasługiwał na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 540 § 2 k.p.k., postępowanie wznawia się na korzyść strony, jeżeli Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z ustawą przepisu prawnego, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie. Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 1 marca 2011 roku, sygn. akt P 21/09 (OTK-A 2011/2/7), uznał, że art. 8 ust. 1a ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (dalej: „ustawa lutowa") jest niezgodny z art. 41 ust. 5 w związku z art. 77 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Prowadzi bowiem do konstytucyjnie nieproporcjonalnego ograniczenia prawa do pełnego odszkodowania za bezprawne pozbawienie wolności – dobra szczególnie chronionego na gruncie Konstytucji. Wyrok ten został opublikowany w Dzienniku Ustaw z dnia 10 marca 2011 roku (Nr 53, poz. 277), a zatem z tym dniem powołany przepis przestał obowiązywać. W przywołanym orzeczeniu Trybunał stwierdził, że niedopuszczalne jest ograniczanie prawa do odszkodowania za bezprawne pozbawienie wolności za pomocą sztywno określonej na poziomie ustawowym maksymalnej kwoty odszkodowania i zadośćuczynienia z powołaniem się na nieopisane precyzyjnie zagrożenie dla równowagi budżetowej państwa. Jest rolą sądu, a nie ustawodawcy wyznaczenie – w okolicznościach konkretnej sprawy – wysokości odszkodowania i zadośćuczynienia za bezprawne pozbawienie wolności przez państwo.

Nie w każdym jednak wypadku wyrok Trybunału Konstytucyjnego stanowić może podstawę wznowienia postepowania zakończonego prawomocnym wyrokiem zasądzającym odszkodowanie lub zadośćuczynienie na podstawie ustawy lutowej. Z orzecznictwa Sądu Najwyższego ( zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2011 roku, sygn. II KO 51/11) wynika bowiem, że uwzględnienie wniosku złożonego w trybie art. 540 § 2 k.p.k. o wznowienie postępowania w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia za represje związane z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego z uwagi na treść wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 1 marca 2011 roku, jest uzależnione od kumulatywnego spełnienia trzech przesłanek, a mianowicie: 1) orzeczenie kończące postępowanie musiało zostać wydane na podstawie art. 8 ust. 1a ustawy lutowej, 2) żądanie wniosku przekraczało kwotę 25.000 zł, 3) szkoda i krzywda przekraczały wskazaną kwotę 25.000 zł.

Analiza akt postępowania, którego wznowienia żąda wnioskodawca, prowadzi do wniosku, że wszystkie wyżej wymienione przesłanki zostały spełnione.

Bezspornym jest, iż podstawą rozstrzygnięcia powołanego wyżej wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach, były przepisy art. 8 ust. 1 i 1a ustawy lutowej, choć w podstawie prawnej przeczenia wskazano jedynie art. 8 ust. 1 tej ustawy. W ówczesnym stanie prawnym norma ta wskazywała bowiem maksymalną kwotę możliwą do zasądzenia na rzecz wnioskodawcy, tj. 25.000 złotych, a taką też kwotę Sąd Okręgowy w Katowicach zasądził na rzecz wnioskodawcy. Sąd Apelacyjny zwrócił przy tym uwagę, że wniosek L. M. został częściowo oddalony (punkt 2 wyroku) – jednakże z uwagi na brak uzasadnienia do wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach, nie było możliwości dokładnego odtworzenia procesu decyzyjnego zapadłego rozstrzygnięcia oraz argumentacji na jego poparcie. Jednakże, biorąc pod uwagę oświadczenie wnioskodawcy złożone na rozprawie w dniu 4 marca 2009 roku w sprawie Sądu Okręgowego w Katowicach sygn. XVI Ko 222/08, z którego wynika, iż dochodzona kwota 25.000 złotych dotyczyła samego odszkodowania, a ponad nią wnioskodawca żądał również zadośćuczynienia, nie określając jednak jego wysokości, stwierdzić trzeba, iż łącznie dochodzona kwota ostatecznie określona w toku postępowania zainicjowanego wnioskiem L. M., przekraczała 25.000 złotych. Z tej przyczyny, w realiach niniejszej sprawy niewątpliwym jest, że pierwsza przesłanka konieczna do wznowienia postępowania została spełniona.

Jeśli chodzi o żądaną kwotę, to wprawdzie we wniosku inicjującym postępowanie w sprawie o odszkodowanie i zadośćuczynienie w przedmiotowej sprawie, wnioskodawca domagał się zasądzenia od Skarbu Państwa łącznej kwoty 25.000 złotych. Jednakże, wskazanie maksymalnej wysokości roszczenia finansowego, jakie przysługiwało wnioskodawcy na mocy ustawy lutowej od Skarbu Państwa jasno wskazuje, że określając wysokość kwotę kierował się ograniczeniem wynikającym z normy prawa, uznanej potem przez Trybunał Konstytucyjny za niekonstytucyjną. W konsekwencji naprowadzonych powyżej okoliczności uznać należy, iż L. M. precyzując swój pierwotny wniosek dochodził odszkodowania w wysokości 25.000 złotych oraz zadośćuczynienia ponad tę kwotę, nie określając jego wysokości, zaś Sąd Okręgowy jedynie z uwagi na ustawowy limit z art. 8 ust. 1a ustawy lutowej orzekł jak w wyroku z dnia 22 września 2009 roku w sprawie o sygn. akt XVI Ko 222/08. Uzasadnia to konkluzję, że gdyby nie ustawowe ograniczenie, zawarte w uchylonym obecnie art. 8 ust. 1a ustawy lutowej, Sąd Okręgowy zasądziłby na rzecz wnioskodawcy kwotę wyższą niż 25.000 złotych, już choćby z tytułu zadośćuczynienia, którego wysokości wnioskodawca nie określił. Taki tok rozumowania logicznie komponuje się z tym, co zawarte zostało w punkcie 2 wyroku, gdzie to oddalono żądanie wniosku w pozostałej części.

Wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach nie zawiera uzasadnienia, co bez wątpienia uniemożliwia zapoznanie się z argumentacją sądu I instancji w zakresie przesłanek, jakie legły u podstaw zasądzenia zadośćuczynienia i odszkodowania (łącznie) w maksymalnej wówczas kwocie. Jednocześnie jednak, jeśli wziąć pod uwagę okoliczności przedmiotowej sprawy (długość okresu pozbawienia wolności, rozmiar cierpień psychicznych doznanych przez wnioskodawcę, ich rodzaj, natężenie, czas trwania i skutki) nie można zasadnie wykluczyć, że gdyby nie obowiązujący wówczas ustawowy limit, to łączna kwota odszkodowania i zadośćuczynienia zasądzona na rzecz wnioskodawcy przewyższałaby 25.000 złotych, tj. górną granicę przewidzianą ustawą lutową w ówczesnym brzmieniu.

W świetle powyższego nie ulega wątpliwości, że górna granica odszkodowania i zadośćuczynienia, wynikająca z przepisu zakwestionowanego przez Trybunał Konstytucyjny – determinowała treść wyżej wymienionego rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego w Katowicach - w zakresie wysokości kwoty zasądzonej na rzecz wnioskodawcy.

Prokurator Prokuratury Okręgowej w Katowicach, w odpowiedzi na wniosek pełnomocnika wnioskodawcy o wznowienie postępowania, wniosek uznał za niezasadny i sprzeciwił się jego uwzględnieniu (k. 26-28). Sąd Apelacyjny nie podzielił jednak stanowiska i argumentacji prokuratora, zdaniem którego na kawie niniejszej sprawy nie zaistniały podstawy do wznowienia postępowania.

Wobec wszystkich wskazanych wyżej okoliczności, należało orzec jak w punkcie pierwszym sentencji wyroku.

0.1.Rodzaj rozstrzygnięcia na skutek wznowienia

0.0.1Uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania

Przyczyna i zakres

Podstawa prawna

Uchylono wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 22 września 2009 roku, sygn. akt XVI Ko 222/08 w całości i przekazano sprawę Sądowi Okręgowemu w Katowicach do ponownego rozpoznania.

art. 547 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania

Z uwagi na okoliczności powołane wyżej w pkt. 4.1, Sąd Apelacyjny uchylił prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 22 września 2009 roku, sygn. akt XVI Ko 222/08 i sprawę przekazał temu sądowi do ponownego rozpoznania.

Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

Ponownie rozpoznając sprawę, Sąd Okręgowy w Katowicach powtórnie przeprowadzi postępowanie i orzeknie o wysokości należnego wnioskodawcy, tak odszkodowania jak i zadośćuczynienia, pamiętając jednocześnie o tym, iż zgodnie z art. 540 § 2 in fine k.p.k. nie może zasądzić kwot niższych, niż w uchylonym wyroku.

0.0.1Uchylenie orzeczenia i uniewinnienie oskarżonego

Przyczyna i zakres

Podstawa prawna uchylenia orzeczenia

---

---

Zwięźle o powodach uchylenia orzeczenia i uniewinnienia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej uniewinnienia

---

0.0.1Uchylenie orzeczenia i umorzenie postępowania

Przyczyna i zakres

Podstawa prawna uchylenia orzeczenia

---

---

Zwięźle o powodach uchylenia orzeczenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

---

0.1.Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

---

---

1.KOszty procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

pkt 3.

Wobec uwzględnienia wniosku pełnomocnika wnioskodawcy o wznowienie postępowania, na podstawie art. 639 k.p.k. w zw. z art. 8 ust. 3 ustawy lutowej, kosztami postepowania w przedmiocie wznowienia postępowania obciążono Skarb Państwa.

pkt 4.

Na podstawie art. 15 ust. 2 Ustawy o opłatach w sprawach karnych z dnia 23 czerwca 1973 roku (Dz.U. Nr 27, poz. 152 ze zm.), zwrócono na rzecz wnioskodawcy wniesioną opłatę od wniosku o wznowienie postępowania w kwocie 150 złotych.

1.PODPIS