Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 października 2022 r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 3 października 2022 r. w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie

sprawy z powództwa S. M., U. Z.

przeciwko (...), (...)

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionych przez powodów

od wyroku Sądu Rejonowego w Bełchatowie z dnia 4 lipca 2022 r. sygn. akt I C 485/20

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach: piątym, szóstym, siódmym, ósmym i dziewiątym na następujący: „nie obciąża powodów S. M. i U. Z. obowiązkiem zwrotu na rzecz pozwanych Skarbu Państwa reprezentowanego przez (...) oraz (...)kosztów procesu;

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  nie obciąża powodów S. M. i U. Z. obowiązkiem zwrotu na rzecz pozwanych kosztów procesu za instancję odwoławczą.

Paweł Hochman

Sygn. akt II Ca 669/22

UZASADNIENIE

W pozwie z 5 sierpnia 2020 r. powodowie S. M. i U. Z. wnieśli o zasądzenie solidarnie od (...) i (...) na rzecz każdego z powodów kwot po 14 159,95 zł z ustawowymi odsetkami: od kwot 13 842 zł od dnia 15 stycznia 2020 r. do dnia zapłaty i od kwot 217,95 zł od dnia doręczenia odpisu pozwu pozwanemu do dnia zapłaty.

Wskazali, że powyższych kwot domagają się jako odszkodowania za szkodę powstałą wskutek wykonania decyzji Starosty (...) i Wojewody (...) z 2000 r., których nieważność w zakresie zobowiązania pieniężnego powodów i ich poprzednika prawnego została stwierdzona decyzją Ministra Finansów, Inwestycji i Rozwoju z 2019 r.

Powodowie wyjaśnili również, że na dochodzoną kwotę składają się kwoty faktycznie zapłacone przez powodów i ich poprzednika prawnego na podstawie nieważnej decyzji oraz dodatkowo kwota mająca być rekompensatą za spadek siły nabywczej pieniądza od czasu zapłaty w 2002 r. do 2019 r.

Pozwany (...) wniósł o oddalenie powództwa wskazując, że po stwierdzeniu nieważności decyzji z 2000 r. w toku jest postępowanie (prowadzone przez Starostę) mające na celu ustalenie właściwej kwoty do zwrotu przez powodów. Ponadto wskazał, że na skutek zapłaty przez powodów kwot z nieważnej decyzji (...) to ten podmiot jest bezpodstawnie wzbogacony. Ponadto w związku z tym nie jest znana szkoda powodów, gdyż dopiero po ustaleniu prawidłowej wysokości świadczenia będzie wiadomo, jaka część była ewentualnie zapłacona nienależnie. Generalnie jednak takie świadczenie, tj. zwrot odszkodowania wypłaconego przy wywłaszczeniu, powodowie muszą zapłacić, zatem nie doszło do szkody w ich majątku. Dodatkowo Wojewoda podkreślił, że od czasu zwrotu nieruchomości powodowie korzystali z niej i pobierali pożytki, co zmniejsza ich szkodę wywołaną zapłatą kwot z nieważnej decyzji. Wskazał także, że powodowie mogli zapłacić te kwoty w 10 ratach rocznych oprocentowanych w sposób określony w decyzji, a zapłata wcześniejsza jednorazowo była decyzją powodów, w związku z czym żaden inny podmiot nie ponosi odpowiedzialności za spadek siły nabywczej pieniędzy zapłaconych w okresie objętym spłatą ratalną.

Analogiczne stanowisko zajął Starosta (...).

W toku postępowania powodowie rozszerzyli powództwo o kwoty mające odzwierciedlać dalszy spadek siły nabywczej po 2019 r. ostatecznie do kwot po 15 603,64 zł.

Pozwani wnieśli o oddalenie powództw także w rozszerzonym zakresie.

Wyrokiem z 4 lipca 2022 r. Sąd Rejonowy w Bełchatowie:

1. zasądził od pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Wojewodę (...) na rzecz powoda S. M. kwotę 4.167,45 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 stycznia 2020 r. do dnia zapłaty;

2. oddalił powództwo S. M. w pozostałym zakresie;

3. zasądza od pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Wojewodę (...) na rzecz powódki U. Z. kwotę 4.167,45 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 stycznia 2020 r. do dnia zapłaty;

4. oddalił powództwo U. Z. w pozostałym zakresie;

5. zasądził od powoda S. M. na rzecz pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Starostę (...) kwotę 3.600,00 zł, tytułem zwrotu kosztów postępowania z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty;

6. zasądził od powódki U. Z. na rzecz pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Starostę (...) kwotę 3.600,00 zł, tytułem zwrotu kosztów postępowania z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty;

7. zasądził od powoda S. M. na rzecz pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Wojewodę (...) kwotę 2.523,00 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty;

8. zasądza od powódki U. Z. na rzecz pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Wojewodę (...) kwotę 2.523,00 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty;

9. zasądza od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Wojewodę (...) solidarnie na rzecz powodów: S. M. i U. Z. kwotę 284,00 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego:

Decyzją z 10 marca 2000 r. Starosta (...) zwrócił na rzecz H. M. w 1/2 części oraz S. M. w ¼ części i U. Z. w 1/4 części nieruchomość, która w 1977 r. była wywłaszczona na cele publiczne i zobowiązał współwłaścicieli do zwrotu(...) wypłaconego przy wywłaszczeniu odszkodowania w częściach odpowiadających udziałom we współwłasności, odpowiednio 9993 zł, 4996 zł, 4996 zł, w 10 ratach rocznych.

S. M. i U. Z. wnieśli odwołanie od ww. decyzji w części dotyczącej zwrotu odkodowania. Decyzją z 28 lipca 2000 r. Wojewoda (...) utrzymał zaskarżoną decyzję w mocy. H. M., S. M. i U. Z. w dniu 19 kwietnia 2001 r. zapłacili (...) wskazane wyżej kwoty 9993 zł, 4996 zł, 4996 zł.

Spadek po H. M., zmarłej w (...)r., nabyli S. M. i U. Z. po 1/2.

Decyzją z 13 listopada 2019 r. Minister Finansów, Inwestycji i Rozwoju stwierdził nieważność ww. decyzji z 2000 r. w części dotyczącej rozliczeń finansowych z tytułu zwrotu nieruchomości w zakresie zobowiązania H. M., S. M. i U. Z. w łącznej kwocie 19 985 zł.

W piśmie z 15 stycznia 2020 r. powodowie wezwali pozwanych do wypłacenia odszkodowania po 13 842 zł w terminie 14 dni od doręczenia pisma.

W piśmie z 27 stycznia 2020 r. Starosta (...) odpowiedział powodom, że roszczenie przysługuje im wobec (...), gdyż to temu podmiotowi zapłacili kwoty tytułem zwrotu odszkodowania.

W piśmie z 28 stycznia 2020 r. Wojewoda (...) odpowiedział, że drogą dochodzenia roszczeń odszkodowawczych jest tryb sądowy.

Po stwierdzeniu nieważności decyzji z 2000 r. w toku jest postępowanie (prowadzone przez Starostę) mające na celu ustalenie właściwej kwoty do zwrotu przez powodów.

W 2021 r. była wydana nowa decyzja o kwocie odszkodowania do zwrotu przez powodów. Przy jej ustalaniu nie były uwzględnione wpłaty z 2001 r. Decyzja z 2021 r. została uchylona, a sprawa przekazana Staroście do ponownego rozpoznania.

Powodowie nie zwracali się do (...) o zwrot zapłaconych kwot.

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że okoliczności mające znaczenie dla rozstrzygnięcia ustalił na podstawie powołanych dokumentów oraz zeznań powodów. Stan faktyczny był niesporny co do ustalonych wyżej faktów, a odmienna była ocena prawna każdej ze stron. Wskazał jednocześnie, że pozwani nie zaproponowali żadnych dowodów na twierdzenie o tym, że powodowie od czasu zwrotu nieruchomości używali jej w sposób przynoszący im korzyść majątkową i jaka była wartość takiej korzyści.

W następstwie powyższych ustaleń Sąd uznał, że powództwo zasługuje na częściowe uwzględnienie.

Zważył, że podstawę prawną roszczenia stanowi art. 160 § 1-3 kpa w zw. z art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (por. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011 r. III CZP 112/10). Przywołał treść art. 160 kpa i przypomniał, że powołany w zacytowanym przepisie art. 156 kpa wymienia przesłanki stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej.

W dalszych rozważaniach Sąd Rejonowy wyjaśnił, że stosownie do art. 386 § 1 k.c., zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Podniósł, że w przedmiotowej sprawie dla decyzji z 2000 r. w zakresie kwoty zobowiązania z tytułu zwrotu odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość były spełnione przesłanki stwierdzenia nieważności decyzji, zatem były one wydane z naruszeniem przepisu art. 156 § 1. Na skutek wydania decyzji nakładającej obowiązek zapłaty doszło do uszczerbku w majątku powodów i ich poprzedniczki prawnej. Nie można się zgodzić z argumentacją pozwanego, że ustalenie wysokości szkody zależy od nowego rozstrzygnięcia o wysokości zobowiązania z tytułu zwrotu odszkodowania za wywłaszczenie. W nowej decyzji z 2021 r. (następnie uchylonej) przy ustalaniu zobowiązania powodów nie były bowiem uwzględnione wpłaty z 2001 r. Należy zatem ocenić, że w 2001 r. powodowie uiścili świadczenie na podstawie nieważnej decyzji i skutkuje to uszczerbkiem w ich majątku. Nie można się spodziewać, że nowa decyzja wpłynie na zmianę takiej oceny. Źródła uszczerbku majątkowego u powodów należy jednak dopatrywać się tylko w decyzji ostatecznej Wojewody (...). Decyzja Starosty (...) zaskarżona odwołaniem samodzielnie nie mogła wywołać uszczerbku majątkowego u jej adresatów, ponieważ nie podlegała wykonaniu (art. 130 kpa) do czasu rozstrzygnięcia odwołania przez Wojewodę. W konsekwencji bezzasadne było oznaczenie jako pozwanego także Skarbu Państwa - Starosty (...). Roszczenie związane jest bowiem z działalnością Skarbu Państwa - Wojewody (...) (art. 67 § 2 k.c.).

W ocenie Sądu meritii uszczerbkiem poniesionym przez powodów była w pierwszej kolejności wskazana w decyzji kwota zapłacona (...). Trzeba jednak zwrócić uwagę, że do powstania tego uszczerbku przyczynili się sami powodowie. Po stwierdzeniu nieważności decyzji z 2000 r. powodowie w ogóle nie zwracali się do (...) o zwrot uiszczonej kwoty, tymczasem skoro odpadła podstawa prawna ich świadczenia, to było ono nienależne i podlegało zwrotowi stosownie do art. 405 i 410 k.c. Wobec takiego zaniechania powodów nie można pozwanego obciążać obowiązkiem naprawienia uszczerbku, który przy dołożeniu standardowej staranności powodów mógł być zrekompensowany przez Miasto po wezwaniu do zwrotu nienależnego świadczenia. Dlatego też powództwo podlegało oddaleniu w zakresie kwot po 9993 zł.

Sąd zgodził się natomiast z powodami, że przez czas od zapłaty na podstawie nieważnej decyzji do czasu stwierdzenia jej nieważności byli oni pozbawieni możliwości korzystania z wpłaconych kwot. Zwrot kwoty nominalnej nie zrekompensowałby w pełni uszczerbku majątkowego wskutek spadku siły nabywczej pieniądza przez 17 lat od zapłaty do stwierdzenia nieważności decyzji. Trafne jest także odniesienie się do współczynnika wzrostu cen ogłaszanego przez GUS. Dokonane przez powodów wyliczenie kwoty odpowiadającej spadkowi siły nabywczej nie budzi wątpliwości i nie było kwestionowane. Zasądzono zatem kwoty z tego tytułu wskazane w pozwie, odnoszące się do okresu od 2002 r. do 2019 r. Powodowie (i ich poprzedniczka prawna) całą kwotę z decyzji zapłacili jednorazowo w 2001 r., choć zgodnie z decyzją mogli spłacać ją w ratach rocznych przez 10 lat. Nie można jednak czynić w tym zakresie zarzutu powodom. Zapłacili całą kwotę z wyprzedzeniem działając w zaufaniu do treści decyzji i mając świadomość, że zapłata jest nieuchronna oraz chcąc mieć już w całości wyprostowaną sprawę zwrotu nieruchomości. Uzasadnione jest zatem wyliczanie rekompensaty za wskazany w pozwie okres od 2002 r. Jeśli chodzi o moment końcowy okresu pozbawienia możliwości korzystania z kapitału, to należy za taki przyjąć koniec 2019 r. W listopadzie 2019 r. była wydana ostateczna decyzja Ministra stwierdzająca nieważność decyzji z 2000 r. Gdyby powodowie niezwłocznie wezwali Miasto do zwrotu świadczenia, którego podstawa prawna odpadła, to mogliby odzyskać zapłacone kwoty do końca 2019 r. Zatem brak możliwości korzystania z kapitału w okresie po 2019 r. jest już związany z zaniechaniem powodów i nie może obciążać pozwanego.

Wobec tego oddalono powództwo w zakresie objętym rozszerzeniem.

Podstawę rozstrzygnięcia w zakresie odsetek stanowił art. 481 § 1 k.c.

O kosztach procesu wywołanych oznaczeniem bezzasadnie jako pozwanego także Starosty (...) orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Kosztami strony pozwanej było wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 3600 zł ustalone w oparciu o § 2 pkt 5 rozp. MS z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

W relacji pomiędzy powodami a (...) o kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. stosunkowo rozdzielając koszty procesu. Strony powinny ponieść koszty procesu odpowiednio do stopnia przegrania sprawy. Powodowie w większości przegrali sprawę (wygrali w około 30 %), stąd powinni ponieść większą część kosztów. Po uwzględnieniu kosztów już poniesionych przez strony należało zasądzić na rzecz pozwanego kwoty z pkt 7 i 8 wyroku.

Apelację od powyższego wyroku wnieśli powodowie.

Powołując się na treść art. 367 § 1 i § 2 k.p.c. zaskarżyli wyrok Sądu Rejonowego w Bełchatowie w stosunku do powoda S. M. w zakresie pkt. 2; pkt. 5; pkt. 7 oraz w stosunku do powódki U. Z. w zakresie pkt. 4; pkt. 6; pkt. 8.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucili naruszenie przepisów postępowania oraz przepisów prawa materialnego poprzez jego niezastosowanie i niewłaściwą interpretację, w szczególności:

1) zawezwanie przez Sąd I instancji w charakterze przypozwanej (...)i nieumożliwienie jej udziału w postępowaniu sądowym.

2) oddalenie powództwa powodów w części zasądzenia kwot wpłaconego przez powodów na rzecz (...) odszkodowania w wysokości po 9992,50 zł dla każdego z nich poprzez uznanie, że:

a. kwoty te stanowią bezpodstawne wzbogacenie i świadczenie nienależne poprzez wpłatę kwoty nienależnej gminie podczas, gdy kwoty te zostały wpłacone (...) jako obowiązek wynikający z unieważnionych decyzji pozwanych, a wpłacenie kwot gminie nie wynikało z żadnej umowy cywilnoprawnej;

b. do powstania tego uszczerbku przyczynili się sami powodowie, którzy po stwierdzeniu nieważności decyzji w ogóle nie zwracali się do (...) o zwrot uiszczonej kwoty, które zdaniem Sądu I instancji podlegało zwrotowi w trybie art. 405 i 410 k.c.;

3) oddalenie powództwa w części obejmującej waloryzację inflacyjną za okres po 2019r. i uznanie, że spadek wartości nabywczej należnych im od pozwanych kwot spowodowany jest ich zawinieniem, ponieważ nie wystąpili do (...)ze stosownym roszczeniem o ich zwrot po otrzymaniu decyzji Ministra, podczas, gdy powództwem objęty jest okres do roku 2021;

4) uznanie przez Sąd I instancji za niezasadne pozwanie (...) i zasądzenie w związku z tym oddzielnie od obojga powodów na jego rzecz kosztów postępowania w sytuacji, gdy udział tego organu miał miejsce w jednej sprawie dot. obojga powodów, opartej na tożsamych podstawach faktycznych i prawnych, w której w stosunku do obojga powodów podejmowana była jedna wspólna czynność;

5) zasądzenie od obojga powodów odrębnych kosztów postępowania dla (...) w sytuacji, gdy udział tego organu miał miejsce w jednej sprawie dot. obojga powodów, opartej na tożsamych podstawach faktycznych i prawnych, w której w stosunku do obojga powodów podejmowana była jedna wspólna czynność.

6) pominięcie w rozstrzygnięcia Sądu I instancji zasądzenia kosztów postępowania sądowego poniesionych przez powodów (uiszczone wpisy sądowe) w sytuacji, gdy jak stwierdza Sąd I instancji powodowie wygrali sprawę w ok.30%.

Formułując powyższe zarzuty, powodowie wnieśli o uwzględnienie apelacji poprzez zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części poprzez uwzględnienie powództwa i jego rozszerzenia w całości, względnie uchylenie zaskarżonego wyroku we wskazanym zakresie zaskarżenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

W przypadku oddalenia apelacji, powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt. 5-8 poprzez zweryfikowanie i dostosowanie do okoliczności niniejszego powództwa kosztów pełnomocników pozwanych, stosownie do podniesionych w pkt. 4-5 zarzutów apelacji oraz ich uzasadnienia.

Wnieśli również o zasądzenie na swoją rzecz poniesionych przez nich kosztów postępowania apelacyjnego.

W odpowiedzi na apelację pozwany (...)wniósł o oddalenie apelacji i zasadzenie kosztów procesu według norm przepisanych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienie się orzeczenia sądu do dnia zapłaty.

Podczas rozprawy apelacyjnej pełnomocnik pozwanego (...) wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Skarga apelacyjna podlega oddaleniu w przeważającej części.

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, że jak wynika z treści wniesionej apelacji, skarżący nie zakwestionowali prawidłowości dokonanych przez Sąd pierwszej instancji ustaleń faktycznych, nie wskazali również na błędną ocenę przeprowadzonych dowodów. Powyższe upoważnia Sąd Okręgowy do przyjęcia ustaleń dokonanych przez Sąd Rejonowy za własne i wskazania ich jako podstawę przedmiotowego rozstrzygnięcia.

W uzupełnieniu powyższej uwagi wyjaśnić należy, że uwzględniając zgłoszony w postępowaniu apelacyjnym wniosek o dopuszczenie dowodu z pisma (...) z dnia 27 lipca 2022 r., Sąd Okręgowy dodatkowo ustalił, że wskazany podmiot nie zajął jednoznacznego stanowiska co do kierowanych przez powodów żądań. Wskazał, na toczące się postępowania: dotyczące ostatecznego ustalenia wysokości podlegającego zwrotowi odszkodowania oraz przedmiotową sprawę odszkodowawczą, oraz podniósł że uwzględnienie żądań finansowych powodów uniemożliwia brak zabezpieczonych w budżecie miasta na ten cel środków.

Ocenę zawartych w apelacji zarzutów należy rozpocząć od wyjaśnienia, że zgodnie z poglądem wyrażonym w uchwale pełnego składu Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011 r., sygn. akt II CZP 112/10 (OSNC 2011)7-8/75) do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej ostateczną decyzją administracyjną wydaną przed dniem 1 września 2004 r., której nieważność lub wydanie z naruszeniem art. 156 k.p.a. stwierdzono po tym dniu ma zastosowanie art. 160 § 1, 2,3 i 6 k.p.a. Tak więc w oparciu o ten ostatnio przywołany przepis prawa należało oceniać zgłoszone żądania powoda względem pozwanej.

Przesłanką skutecznego dochodzenia roszczenia odszkodowawczego na gruncie art. 160 k.p.a. była i jest decyzja nadzorcza. Zgodnie z § 1 powołanego przepisu stronie, która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.a. albo stwierdzenia nieważności takiej decyzji, służy roszczenie o odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę, chyba że ponosi ona winę za powstanie okoliczności wymienionych w tym przepisie. Z kolei zgodnie z § 3 tegoż artykułu odszkodowanie przysługuje od organu, który wydał decyzję z naruszeniem przepisu art. 156 § 1. Samo wydanie decyzji nie wystarcza jednak do stwierdzenia zasadności roszczeń odszkodowawczych. Dodatkowo podmiot zgłaszający takie roszczenie winien wykazać powstanie szkody oraz istnienie normalnego związku przyczynowego, pomiędzy powstałą szkodą a wydaną decyzją.

W przedmiotowej sprawie bezspornie ustalono, że decyzja ustalająca wysokość kwoty jaką winni zwrócić powodowie w następstwie zwrotu nieruchomości została uchylona w warunkach nieważności określonej w przepisie art. 156 k.p.a.; zrealizowana została więc pierwsza z wskazanych wyżej przesłanek uzasadniających żądanie odszkodowania. Nie przesądza to jeszcze o istnieniu pozostałych przesłanek tej odpowiedzialności wynikających z Kodeksu Cywilnego, tj. szkody i wystąpienia normalnego związku przyczynowego.

W ocenie Sądu Okręgowego, brak podstaw aby w aktualnym stanie faktycznym stanowiącym podstawę przedmiotowego rozstrzygnięcia, po stronie powodów powstało skonkretyzowane co do wysokości roszczenie odszkodowawcze. Brak bowiem podstaw aby uznać, że ponieśli oni jakąkolwiek rzeczywistą szkodę majątkową, którą należałoby wyrównać w omawianym trybie.

Dla uzasadnienia powyższego stanowiska należy odnieść się do treści art. 140 ustawy o gospodarce nieruchomości. Powołany przepis w ustępie 1 wskazuje, że w razie zwrotu wywłaszczonej nieruchomości poprzedni właściciel lub jego spadkobierca zwraca Skarbowi Państwa lub właściwej jednostce samorządu terytorialnego, w zależności od tego, kto jest właścicielem nieruchomości w dniu zwrotu, ustalone w decyzji odszkodowanie, a także nieruchomość zamienną, jeżeli była przyznana w ramach odszkodowania. Z powyższego wynika, że w razie zwrotu nieruchomości wywłaszczonej lub jej części dochodzi między podmiotem publicznoprawnym a osobą uprawnioną do wzajemnego zwrotu tego, co było przedmiotem orzeczenia o wywłaszczeniu. Osoba uprawniona do uzyskania zwrotu nieruchomości zobowiązana jest zatem zwrócić odszkodowanie, które było ustalone w decyzji o wywłaszczeniu. Wzajemne rozliczenia następują, gdy decyzja o zwrocie nieruchomości stanie się ostateczna.

W wyroku z 20 września 2018 r. ( sygn. akt I OSK 820/18, Legalis) Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że art. 140 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami określa regułę, że ze zwrotem nieruchomości związany jest obowiązek zwrotu zwaloryzowanego odszkodowania, co nie oznacza że stosownych rozliczeń nie można dokonać w odrębnym postępowaniu. Nie ma zatem przeszkód, aby decyzja o zwrocie wywłaszczonej nieruchomości i zwrocie odszkodowania mogła być uchylona tylko w części dotyczącej odszkodowania. Oba te elementy stanowią samodzielne, z punktu widzenia materialnoprawnego, sprawy administracyjne. Jednocześnie w orzecznictwie sądów administracyjnych wielokrotnie podkreślano, że sprawa zwrotu nieruchomości zawiera dwa elementy: uregulowanie stosunków własnościowych wywłaszczonej nieruchomości przez restytucje jej stanu prawnego z okresu przed wywłaszczeniem oraz rozstrzygnięcie w sprawie zwrotu odszkodowania. Niedopuszczalne jest zatem, rozstrzygniecie tylko w przedmiocie zwrotu wywłaszczonej nieruchomości i pozostawienie dokonania ostatecznych rozliczeń do rozstrzygnięcia w odrębnym postępowaniu. Oba elementy stanowią bowiem samodzielne, z punktu widzenie prawa materialnego sprawy administracyjne, które wskutek woli ustawodawcy wyrażonej w przepisach art. 140 ust. 1 i art. 142 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 ze zm.), muszą być zawsze rozstrzygane łącznie. Analogicznie istnieje obowiązek ustalenia odszkodowania w decyzji wywłaszczeniowej - tam również kwestia wywłaszczenia i odszkodowania muszą być rozstrzygane łącznie (vide: wyrok WSA siedziba Gdańsk z dnia 06-08-2009; sygn. akt II SA/Gd 232/09). Ponadto przyjmuje się, że warunkiem zwrotu nieruchomości jest nie tylko jej niewykorzystanie zgodnie z celem wywłaszczenia (zbędność nieruchomości), a ponadto zwrot przez poprzedniego właściciela lub jego spadkobiercę odszkodowania lub nieruchomości zamiennej. Zwrotowi nieruchomości uprzednio wydanej podmiotowi, na rzecz którego nastąpiło wywłaszczenie, odpowiada zwrot ustalonego wprawdzie w decyzji, lecz uzyskanego (wypłaconego) odszkodowania (wyrok WSA siedziba Białystok z dnia 13-02-2009; sygn. akt II SA/Bk 678/08).

Powołane powyżej poglądy upoważniają do konkluzji, że przepis art. 140 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami określa regułę, że ze zwrotem nieruchomości związany jest obowiązek zwrotu zwaloryzowanego odszkodowania. Okoliczność, że decyzja o zwrocie wywłaszczonej nieruchomości i zwrocie odszkodowania może być uchylona tylko w części dotyczącej odszkodowania (co miało miejsce w przedmiotowej sprawie) nie oznacza każdorazowo, że obowiązek zwrotu wcześniej otrzymanego przez wywłaszczony podmiot odszkodowania nie istnieje, a jedynie że jego wysokość nie została jeszcze sprecyzowana w formie decyzji administracyjnej.

Powyższe oznacza, że z uchylenia decyzji administracyjnej, na co powołują się powodowie nie wynika, iż obowiązek zwrotu odszkodowania wypłaconego w następstwie wywłaszczenia nieruchomości odpadł. Obowiązek ten nadal ciąży na powodach i co równie istotne co do zasady winien być zrealizowany wraz ze zwrotem nieruchomości.

W tym miejscu należy podkreślić, że powodowie w toku postępowania nie twierdzili, że nie otrzymali zwrotu nieruchomości, ani tym bardziej, że w związku z wywłaszczeniem nie wypłacono im odszkodowania a jedynie te okoliczności jawią się jako wykluczające wskazany powyżej obowiązek jego zwrotu.

W wyroku z 19 grudnia 2019 r. wydanym w sprawie sygn. akt V ACa 441/19 Sąd Apelacyjny w Warszawie wyjaśnił, że nie każde naruszenie prawa w związku z wydaną decyzją stanowi podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej, ale jedynie takie, które jest warunkiem koniecznym dla powstania szkody. Zdarzeniem, z którym ustawodawca wiąże odpowiedzialność z art. 160 § 1 k.p.a., jest wydanie wadliwej decyzji. Jeżeli na skutek wydania tej decyzji powstała szkoda, równocześnie powstaje zobowiązanie do jej naprawienia. Akceptując w pełni oczywiste poniekąd stanowisko, Sąd Okręgowy stwierdza, że w okolicznościach przedmiotowej sprawy powodowie spełnili świadczenie, do którego co do zasady są zobowiązani i obowiązek ten wynika z mocy prawa. Sporna pozostaje jedynie wysokość tego świadczenia. Powyższe oznacza, że aktualnie roszczenie odszkodowawcze dochodzone przez powodów jest przedwczesne; dla ustalenia czy powstanie po ich stronie szkoda i w jakiej wysokości niezbędne jest ostateczne ustalenie zgodnie z regułami określonymi w art. 140 ustawy o gospodarce nieruchomościami, w postępowaniu administracyjnym wysokości podlegającego zwrotowi odszkodowania. Rozstrzygnięcie powyższego zagadnienia, nawet przesłankowo, nie należy do kognicji sądu powszechnego.

W uzupełnieniu tej części rozważań wyjaśnić należy, że szkoda w rozumieniu art. 361§ 2 k.c. może występować w dwojakiej postaci. Może obejmować straty, które poszkodowany poniósł, albo utratę korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. W omawianej sprawie przedmiotem rozstrzygnięcia w postępowaniu apelacyjnym było żądanie zasądzenie zwrotu zapłaconego tytułem zwrotu odszkodowania świadczenia. Uznać więc należy, że swoje żądanie oparli na twierdzeniu, iż dochodzone pozwem kwoty stanowią poniesioną przez nich stratę.

W ocenie Sąd Okręgowego w okolicznościach przedmiotowej sprawy powodowie nie ponieśli jednak straty. Podkreślić należy, że obowiązek zapłaty odszkodowania na podstawie art. 160 k.p.a. nie ma charakteru abstrakcyjnego, w tym znaczeniu, że musi znaleźć swoje oparcie na ustaleniu, że osoba zobowiązana do świadczenia na skutek wydania unieważnionej decyzji po spełnieniu tego świadczenia, uległa zubożeniu. Tak w przedmiotowej sprawie nie jest. Nie może umknąć uwadze Sądu, że decyzja, której cześć została uchylona obejmowała dwa rozstrzygnięcia. Jedno z nich, ustalające obowiązek zwrotu wywłaszczonej nieruchomości nie zostało uchylone i skutkowało przeniesieniem własności nieruchomości na powodów. Przypomnieć należy, że jak już wskazano wyżej zwrot nieruchomości winien nastąpić wraz ze zwrotem wcześniej otrzymanego odszkodowania. Powyższe oznacza, że powodowie na skutek spełnionego świadczenia otrzymali zwrot nieruchomości. Już z tej przyczyny trudno przyjąć, że ponieśli jakąkolwiek stratę. Ocena czy wskazane świadczenia były ekwiwalentne, a precyzyjniej ujmując, czy powodowie zwrócili właściwe kwoty ustalone zgodnie z zasadami określonymi w art. 140 ustawy o gospodarce nieruchomościami, jak wskazano powyżej, nie mogła być przedmiotem niniejszego postępowania.

Dotychczasowe rozważania upoważniają do stwierdzenia, że ostateczne rozstrzygnięcia o zasadności roszczeń powodów mogło nastąpić dopiero po prawomocnym ustaleniu w postępowaniu administracyjnym czy zwrócona kwota została prawidłowo wyliczona. Przypomnieć należy, że Sąd pierwszej instancji dostrzegając powyższą okoliczność, postanowieniem z dnia 9 marca 2021 r. orzekł o zawieszeniu postępowania do czasu zakończenia postępowania administracyjnego na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. Wskazane postanowienie zostało uchylone na skutek zażalenia wniesionego przez powodów, które było oparte na założeniu, że żądane przez nich w przedmiotowej sprawie odszkodowanie, winno być zasądzone na podstawie art. 160 k.p.a. bez względu na ocenę czy zapłacona tytułem zwrotu odszkodowania związanego z wywłaszczeniem nieruchomości należność została prawidłowo ustalona. Formułując powyższe stanowisko w kolejnych pismach procesowych i w wniesionym zażaleniu powodowie określili podstawę faktyczną zgłoszonego roszczenia i rzeczą Sądu tak w postępowaniu pierwszoinstancyjnym jak i apelacyjnym nie było dokonywanie ustaleń wykraczających poza ich oczekiwania w tym zakresie.

W tym miejscu podnieść należy, odwołując się do treści uzasadnienia wywiedzionej skargi apelacyjnej, że powodowie sami dostrzegają iż „wpłacone kwoty” (których zwrotu się domagają)” nie były … nienależne, bowiem Gmina wydała powodom jednocześnie zwróconą im nieruchomość, przez co nie została ona wzbogacona. Powodowie podnosząc powyższy argument winni dostrzec okoliczność, że na jego podstawie należy przyjąć, że skoro w zamian za zwrot odszkodowania zwrócono im nieruchomość, z jego zapłaty nie mogą wywodzić swojego zubożenia, a co za tym idzie szkody.

Powyższe rozważania upoważniają do konkluzji, że wniesiona apelacja w części dotyczącej żądania zmiany zaskarżonego wyroku i zasądzenia na rzecz każdego z powodów po 9992,50 zł podlegała oddaleniu, choć u podstaw powyższe stanowiska znalazły się inne niż to przyjął Sąd pierwszej instancji argumenty jurydyczne. Orzeczenie Sądu pierwszej instancji, w części oddalającej powództwa było więc prawidłowe a wywiedziona w tym zakresie skarga apelacyjna podlegała oddaleniu.

Odnosząc się do poszczególnych zarzutów apelacyjnych wyjaśnić należy, że powołane przez apelujących okoliczność wskazujące na nieprawidłowe zawiadomienie (...) o toczącym się postępowaniu nie mają żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy. Formułując powyższe stanowisko, Sąd Okręgowy dostrzega przy tym nieprawidłowości w postępowaniu sądu pierwszej instancji przy rozpoznawaniu wniosku o przypozwanie.

Jak wynika z akt sprawy wniosek o zawiadomienie (...)o toczącym się postępowaniu został złożony przez stronę pozwaną (...) w piśmie z dnia 5 października 2020 r., natomiast przez (...) w dniu 10 listopada 2020 r.

Powodowie w pismach z dnia 21 października 2020 r. i 19 stycznia 2021 r. wnosili natomiast o oddalenie powyższych wniosków. Już chociażby z tego powodu ich zastrzeżenia odnoszące się do sposobu ich rozpoznania (w istocie zgodnie z oczekiwaniami powodów) uznać należy za co najmniej niezrozumiałe. Skoro powodowie domagali się pominięcia przez sąd pierwszej instancji powyższego wniosku trudno zaakceptować aktualne twierdzenia, że (...)mogła udzielić Sądowi I instancji znaczących dla sprawy wyjaśnień w przedmiocie charakteru wpłaconych przez powodów na jej rzecz kwot, wskazanych w unieważnionych decyzjach administracyjnych.

Wniesiona skarga apelacyjna wskazuje na naruszenie przez sąd pierwszej instancji art.405 k.c. i 410 k.c. Dostrzegając, że Sąd I instancji oddalił powództwo w części co kwot wpłaconych przez powodów (...) po 9992,50 zł dla każdego z powodów wskazując na możliwość ich dochodzenia na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, Sąd Okręgowy wyjaśnia, że przedstawione powyżej rozważana czynią zbędnym ocenę czy powodom należy się od wskazanego podmiotu zwrot tych kwot. Zaakcentowania wymaga natomiast okoliczność, że z pewnością wskazane kwoty powodowie będą mogli zaliczyć na poczet ostatecznie ustalonej należności jaką winni uiścić tytułem zwrotu wypłaconego wcześniej odszkodowania.

Wniesiona skarga apelacyjna zawiera również, zarzut związany z nieuwzględnieniem przez Sąd pierwszej instancji żądania zasądzenia odszkodowania spowodowanego spadkiem siły nabywczej pieniądza, w związku ze świadczeniem, które zapłacili Gminie na podstawie nieważnych decyzji administracyjnych za okres od 2019 r.

Sąd Okręgowy nie znajduje podstaw do uwzględnienia powyższego zarzutu. Przedmiotowe stanowisko wynika w pierwszej kolejności z argumentów przytoczonych powyżej związanych z brakiem zasadności żądania pozwu. Ponadto, w ocenie Sądu drugiej instancji, w przedmiotowej sprawie brak było podstaw do zastosowania wskazanej przez powodów klauzuli waloryzacyjnej. Przypomnieć należy, że stosownie do treści art. 358 ¹ § 1 jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej oraz, że jak wynika z § 3 powołanego przepisu jedynie w przypadku istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie. W okolicznościach przedmiotowej sprawy nie sposób przyjąć, że w okresie od 2019 r. doszło do istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza uzasadniającej zastosowanie jakiejkolwiek metody waloryzacji.

Apelacja jest natomiast uzasadniona w części obejmującej zaskarżenie zawartego w wyroku Sądu I instancji rozstrzygnięcia o kosztach procesu.

Wskazane stanowisko wynika z uznania przez Sąd drugiej instancji, że w przedmiotowej sprawie zaistniały okoliczności uzasadniające zastosowanie przepisu art. 102 k.p.c. i co za tym idzie odstąpienie od obciążenia powodów obowiązkiem zwrotu na rzecz pozwanych kosztów procesu.

Za powyższym przemawia w pierwszej kolejności charakter sprawy. Nie budzi wątpliwości, że co do zasady powodowie mogli się czuć pokrzywdzeni wydaniem niewłaściwej decyzji administracyjnej. Do wypadków szczególnie uzasadnionych w rozumieniu art. 102 k.p.c. można z pewnością zaliczyć sytuacje wynikające z charakteru żądania poddanego rozstrzygnięciu sądu. Taki zaś szczególny charakter miało wytoczone przez powodów powództwo. Nie może budzić również żadnej wątpliwości istotna dysproporcja w sytuacji majątkowej stron postępowania.

Uwzględniając skargę apelacyjną we wskazanym zakresie, Sąd Okręgowy ponownie orzekł o całych kosztach postępowania obejmując swoim rozstrzygnięciem również punkt 9 zaskarżonego wyroku.

Z treści art. 108 § 1 k.p.c. wynika zasada koncentracji i unifikacji kosztów, która przeciwstawia się zasadzie rozdrabniania kosztów procesu i uzależniania ich od wyników poszczególnych czynności procesowych (np. zażaleń, wniosków o odrzucenie pozwu itp.). Zasada koncentracji i unifikacji kosztów wyraża się w tym, że o kosztach sąd rozstrzyga w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w danej instancji. Oznacza to, że sąd ma obowiązek objęcia orzeczeniem końcowym wszystkich kosztów, a więc kosztów wywołanych postępowaniami incydentalnymi (np. zażaleniami), wydaniem wyroku wstępnego (art. 318 § 1), częściowego (art. 317 § 1 k.p.c.) i in. Powyższe oznacza również, że rozstrzygniecie w tym zakresie winno zapaść na podstawie jednej podstawy prawnej i objąć również koszty związane z toczącymi się w sprawie postępowaniami wpadkowymi (w przedmiotowej sprawie postepowaniem zażaleniowym).

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oraz art. 386 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji wydanego wyroku.

O kosztach procesu za instancję odwoławczą Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. W tym zakresie należy odwołać się do wyżej przytoczonej argumentacji.

Paweł Hochman