Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 sierpnia 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marek Szymanowski

Protokolant: Konrad Kacprzyński

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 sierpnia 2022 r. w B.

sprawy z odwołania R. R.

przeciwko Dyrektorowi Wojskowego Biura Emerytalnego w O.

o prawo do emerytury wojskowej

na skutek apelacji Dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 16 września 2021 r. sygn. akt IV U 568/21

I.  zmienia zaskarżony wyrok w zaskarżonej części i oddala

odwołanie;

II.  odstępuje od obciążania odwołującego kosztami zastępstwa

prawnego Dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego w O..

Sygn. akt III AUa 1538/21

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 26 lutego 2021 r. Dyrektor Wojskowego Biura Emerytalnego w O. w oparciu o przepis art. 31 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin - przyznał R. R. emeryturę wojskową. W treści decyzji organ rentowy wskazał, że do ustalenia emerytury przyjęto procentowy wymiar przysługującego świadczenia o wartości 63,68 % , w tym 7,00 % z tytułu okresu pełnienia służby w strefie działań wojennych zaliczane ze zwiększeniem 0,5% za każdy miesiąc.

W odwołaniu skarżący wniósł o jej zmianę wnosząc o podwyższenie wymiaru świadczenia do 65,18 % w tym 8,5 % tytułu pełnienia służby w strefie działań wojennych. W ocenie skarżącego organ rentowy naruszył dyspozycję art. 15 ust. 3 w zw. z ust.5 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin, gdyż w jego przypadku nie było podstaw do zsumowania odrębnych okresów służby w strefie działań wojennych i ich zamiany na pełne miesiące w sposób przyjęty w zaskarżonej decyzji oraz niezasadnie nie zaliczył do służby na froncie w czasie wojny okresu od 9 września 2015 r. do 19 września 2015 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z 16 września 2021 r. zmienił zaskarżoną decyzję i przeliczył wysokość emerytury wojskowej R. R. w ten sposób, że ustalił jej procentowy wskaźnik w wymiarze 64,68 %, w tym 8% z tytułu służby na froncie w czasie wojny lub strefie działań wojennych.

Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności wskazał, że w niniejszej sprawie należało ustalić, czy okres służby skarżącego od dnia 9 września 2015 r. do dnia 19 września 2015 r. jest okresem pełnienia służby w strefie działań wojennych w rozumieniu art. 15 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 1037 j.t. z późn. zm.).

Zgodnie z przepisami art. 15 ust. 3 ww. ustawy, emeryturę podwyższa się o 0,5% podstawy wymiaru za każdy rozpoczęty miesiąc pełnienia służby w strefie działań wojennych. Pojęcie „pełnienia służby w strefie działań wojennych’’ precyzuje § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15.07.2011 r. w sprawie szczegółowego warunków podwyższania emerytur wojskowych uznając, iż jest to pełnienie służby „w strefie działań wojennych w polskich kontyngentach wojskowych wydzielonych z Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej’’. Oznacza to, jak wskazał Sąd, iż w spornym okresie ( 9 – 19 września 2019 r. ) skarżący musiałby by być przypisany na stanowisko etatowe kontyngentu wojskowego operującego w strefie działań wojennych (konkretnie na etacie w Polskim Kontyngencie Wojskowym w Islamskiej Republice Afganistanu). Tymczasem, jak zauważył Sąd, z pisma Dowództwa Operacyjnego wynikało ( k. 28 akt emerytalnych), że – w odróżnieniu do dwóch pozostałych, a uznanych przez organ okresów – odwołujący nie był skierowany rozkazem Szefa Sztabu Generalnego WP w Polskim Kontyngencie Wojskowym w Islamskiej Republice Afganistanu. Okoliczność ta wynika również z zeznań samego ubezpieczonego ( k. 34 – 34v ), który stwierdził, iż w tym okresie przebywał w Islamskiej Republice Afganistanu jedynie na rekonesansie przed planowanym podjęciem tam służby. W konsekwencji okres służby od 9 września 2015 r. do 19 września 2015 r. nie sposób było uznać za okres jej pełnienia w strefie działań wojennych w rozumieniu art. 15 ust. 3 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r.

Drugą kwestią wymagającą rozstrzygnięcia, jak wskazał Sąd, było przesądzenie zliczania okresów pełnienia służby w strefie działań wojennych. Organ rentowy powołując się na regulacje § 26 ust. 1 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 10 lutego 2012 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organów w sprawach zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy zawodowych oraz uprawnionych członków ich rodzin (Dz. U. z 2012 r. poz. 194), zgodnie z którą przy obliczaniu wysługi emerytalnej sumuje się poszczególne okresy o jednakowym procentowym wskaźniku, obejmujące lata, miesiące i dni. Sumę dni zamienia się na miesiące, przyjmując za miesiąc trzydzieści dni kalendarzowych. Sumę miesięcy zamienia się na lata, przyjmując pełne 12 miesięcy za jeden rok. W końcowym podsumowaniu okresy niepełnych miesięcy nie są uwzględniane, z wyjątkiem okresów, o których mowa w art. 15 ust. 3 ww. ustawy. Organ zsumował okresy służby od 5.10.11 do 5.05.2012 r. oraz od 14.11.2015 r. do 2.06.2016 r., co dało 14 miesięcy służby, a zatem podwyższało wskaźnik świadczenia o 7%.

Z kolei skarżący powołując się na treść art. 15 ust. 3 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. zgodnie z którym emeryturę podwyższa się o 0,5% podstawy wymiaru za każdy rozpoczęty miesiąc pełnienia służby w strefie działań wojennych wywodził, iż każdy okres służby w strefie działań wojennych winien być liczony odrębnie i każdy rozpoczęty miesiąc powinien podwyższać wymiar o 0,5%.

Sąd Okręgowy podzielając stanowisko odwołującego zauważył, że w judykaturze utrwalone zostało stanowisko, iż w przypadku służby w strefie działań wojennych każdy rozpoczęty miesiąc służby powoduje podwyższenie podstawy wymiaru świadczenia, niezależnie od tego, ile dni w tym miesiącu służba była pełniona. Sąd wskazał też, że brzmienie przepisu normy ustawowej (art. 15 ust. 3 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r.) nakazuje podwyższać o 0,5 % podstawy wymiaru za każdy rozpoczęty miesiąc pełnienia służby w strefie działań wojennych. Sumowanie okresów w sposób podany przez organ rentowy, uniemożliwia zrealizowane normy ustawowej, która nakazuje podwyższać podstawę wymiaru świadczenia bez względu na ilość dni pełnionej służby w strefie działań wojennych w danym miesiącu.

Sąd zauważył, iż ustawa z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin w art. 15 ust. 6a dała Radzie Ministrów wyraźnie kompetencje, aby w drodze rozporządzenia określiła ona szczegółowe warunki podwyższania emerytury, uwzględniając miesięczne okresy pełnienia służby w strefie działań wojennych. § 4 ust. 1 punkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 lipca 2011 r. w sprawie szczegółowych warunków podwyższania emerytur wojskowych (Dz. U. z 2011 r. Nr 159, poz. 946), stanowi, iż emeryturę wojskową podwyższa się o 0,5% podstawy wymiaru za każdy rozpoczęty miesiąc pełnienia służby w strefie działań wojennych w polskich kontyngentach wojskowych wydzielonych z Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (…). Z kolei regulacja na którą powołuje się organ rentowy, tj. § 26 ust. 1 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 10 lutego 2012 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organów w sprawach zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy zawodowych oraz uprawnionych członków ich rodzin (Dz. U. z 2012 r. poz. 194) została wydana w oparciu o art. 37 ustawa z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin, która dawała Ministrowi Obrony Narodowej kompetencje do określenia w drodze rozporządzenia:

1) tryb postępowania i właściwość organów w sprawach zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy oraz uprawnionych członków ich rodzin, wskazując elementy wniosku o ustalenie prawa do zaopatrzenia, dowody niezbędne do ustalenia prawa do świadczenia oraz sposób i terminy wypłaty świadczeń,

2) wzór i tryb wydawania legitymacji emeryta-rencisty wojskowego, uwzględniając organ uprawniony do wydawania, wymiany i dokonywania wpisów, w tym wpisu o niezdolności do samodzielnej egzystencji, oraz przypadki wymiany legitymacji.

W konsekwencji, jak wskazał Sąd, regulacje na które powołuje się organ rentowy nie mogły w ogóle regulować sposobu i warunków podwyższania emerytur wojskowych w związku ze szczególnymi warunkami pełnienia służby, a zatem zostały wydane poza delegacją ustawową. Ustalenie wymiaru świadczenia skarżącego z tytułu pełnienia służby w strefie działań wojennych powinno odbyć się w sposób odmienny niż wskazuje na to organ rentowy, skutkując ustaleniem wymiaru świadczenia w tym zakresie na poziomie 8% ( każdy okres służby liczony oddzielnie, przy uwzględnieniu faktu, iż podwyższeniem wymiaru świadczenia skutkuje każdy rozpoczęty miesiąc pełnienia służby w strefie działań wojennych).

Wobec powyższego Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję.

Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy. Zaskarżając wyrok w całości zarzucono naruszenie:

1.  § 26 ust. 1 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 10 lutego 2012 r.

w sprawie trybu postępowania i właściwości organów w sprawach zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy zawodowych oraz uprawnionych członków ich rodzin (j. t. Dz. U. 2019 r., poz. 2107) poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy prawidłowo należało go zastosować i zsumować okresy służby w strefie działań wojennych od 05.10.2011 r. do 05.05.2012 r. i od 14.11.2015 r. do 02.06.2016 r., skutkiem czego nastąpiłby wzrost wysokości emerytury wojskowej odwołującego się o 7% podstawy jej wymiaru (jak przyjęto w zaskarżonej decyzji);

2.  art. 15 ust. 3 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym

żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (j. t. Dz. U. z 2020 r„ poz. 586,) oraz § 4 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 lipca 2011 r. w sprawie szczegółowych warunków podwyższania emerytur wojskowych (Dz. U. z 2011, Nr 159, poz. 946) polegające na przyjęciu, że w ustalonym prawidłowo stanie faktycznym emeryturę wojskową odwołującego się należy podwyższyć o 8 % podstawy jej wymiaru, zamiast o 7,5 % z tytułu służby w strefie działań wojennych w Islamskiej Republice Afganistanu w dwóch ww. okresach, będące skutkiem błędnego zastosowania pojęcia ,,każdy rozpoczęty miesiąc kalendarzowy pełnienia służby w strefie działań wojennych’’, zamiast (jak prawidłowo eksponował to w uzasadnieniu Sąd Okręgowy) pojęcia ,,każdy rozpoczęty miesiąc pełnienia służby w strefie działań wojennych’’ liczony jako każde kolejne 30 dni okresu tej służby.

Mając na uwadze powyższe zarzuty w apelacji wniesiono o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania od decyzji z dnia 26.02.2021 r. oraz o zasądzenie od odwołującego się na rzecz strony pozwanej kosztów zastępstwa procesowego za pierwszą instancję, a także kosztów zastępstwa procesowego za instancję apelacyjną, w obu przypadkach - według norm przepisanych. Jako wniosek ewentualny sformułowano wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku i ustalenie, że wysokość emerytury wojskowej odwołującego się winna ulec zwiększeniu o 7,5% podstawy jej wymiaru, z tytułu pełnienia służby wojskowej w strefie działań wojennych oraz o zasądzenie od odwołującego się na rzecz strony pozwanej kosztów zastępstwa procesowego za pierwszą instancję, a także kosztów zastępstwa procesowego za instancję apelacyjną, w obu przypadkach.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna

Na wstępie rozważań wskazać należy, że w sentencji zaskarżonego orzeczenia Sąd pierwszej instancji zmienił decyzję z 26 lutego 2021 r., ale nie oddalił odwołania w zakresie nie uwzględnienia okresu od 9 września do 19 września 2019 r. jako służby w strefie działań wojennych w rozumieniu art. 15 ust. 3 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz. U. z 2015 r. poz. 330). Nie można jednak uznać tego za uchybienie, ponieważ nawet taka niedokładność nie pozbawiłaby odwołującego możliwości wniesienia apelacji (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 4 sierpnia 2016 r. III UZP 1/16).

W związku z brakiem wniesienia przez odwołującego apelacji od części wyroku oddalającego jego odwołanie we wskazanym powyżej zakresie sprawa podlegała rozpoznaniu w granicach apelacji organu rentowego (art. 378 § 1 k.p.c.).

Z dokonanych ustaleń wynika, że wnioskodawca pełnił służbę w strefie działań wojennych w Polskim Kontyngencie Wojskowym w Islamskiej Republice Afganistanu, uznanych za strefę działań wojennych w okresach od 5 października 2011 r. do 5 maja 2012 r. oraz od 14 listopada 2015 r. do 2 czerwca 2016 r.

W myśl przepisu art. 15 ust. 3 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin emeryturę podwyższa się o 0,5% podstawy wymiaru za każdy rozpoczęty miesiąc pełnienia służby na froncie w czasie wojny lub w strefie działań wojennych.

Z kolei § 4 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 lipca 2011 r. w sprawie szczegółowych warunków podwyższania emerytur wojskowych stanowi, że emeryturę wojskową podwyższa się o 0,5% podstawy wymiaru za każdy rozpoczęty miesiąc pełnienia służby w strefie działań wojennych w polskich kontyngentach wojskowych wydzielonych z Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej lub kierowanych do pełnienia służby w tej strefie z polskich przedstawicielstw wojskowych oraz polskich zespołów łącznikowych przy organizacjach międzynarodowych i międzynarodowych strukturach wojskowych albo bezpośrednio z organizacji międzynarodowych, międzynarodowych struktur wojskowych i obcych jednostek wojskowych.

Zgodnie również z treścią § 26 ust. 1 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 10 lutego 2012 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organów w sprawach zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy zawodowych oraz uprawnionych członków ich rodzin (Dz. U. z 2012 r. poz. 194) przy obliczaniu wysługi emerytalnej sumuje się poszczególne okresy o jednakowym procentowym wskaźniku, obejmujące lata, miesiące i dni. Sumę dni zamienia się na miesiące, przyjmując za miesiąc trzydzieści dni kalendarzowych. Sumę miesięcy zamienia się na lata, przyjmując pełne 12 miesięcy za jeden rok. W końcowym podsumowaniu okresy niepełnych miesięcy nie są uwzględniane, z wyjątkiem okresów, o których mowa w art. 15 ust. 3 ww. ustawy.

Nie powinno być przedmiotem sporu to, że przy ustalaniu świadczeń, czy w ogóle liczenia okresów jeżeli zachodzi konieczność takiego sumowania okresów nie powinno się dzielić naturalnych okresów (miesięcy czy lat kalendarzowych), a zatem nie można np. miesiąca maja liczyć jako 1 miesiąc (30 dni) i 1 dzień. Konieczność zatem stworzenia pewnego ,,technicznego’’ miesiąca (niekalendarzowego), będącego sztuczną jednostką czasu jest dopuszczalne i konieczne tylko w przypadku okresów, które nie są ciągłe, a zachodzi potrzeba ich uwzględnienia w ramach ustalanego dla określonych celów stażu ( prawa do świadczenia lub jego wysokości)

W okolicznościach niniejszej sprawy niezależnie od wątpliwości Sądu Okręgowego co do zakresu delegacji z art. 37 ustawa z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin, z którymi nawet gdyby się zgodzić, to ostatecznie nie prowadzą one jeszcze do wniosku, że organ wadliwie zliczył niepełne okresy służby w warunkach, o których mowa w art. 15 ust.3 ustawy. Rozstrzygnięcie tej kwestii może bowiem nastąpić już na podstawie wykładni tego ostatniego przepisu tj. art. 15 ust. 3 wspomnianej ustawy. Przede wszystkim służbę traktować należy jako jedną służbę, nawet jeżeli składa się a nią kilka okresów, a to prowadzi do wniosku, że prawo do liczenia zaczętego miesiąca za pełen dotyczy ostatecznej liczby dni, które nie tworzą takiego technicznego miesiąca (liczba dni jest mniejsze od 30). Ustawodawca biorąc pod uwagę specyfikę służby z art. 15 ust. 3 uprzywilejował taką służbę nie tylko zwiększeniem podstawy wymiaru emerytury o 0,5 % za każdy miesiąc , ale i korzystniej uregulował liczenie tego okresu w przypadku tylko niepełnego miesiąca, który w przypadku takiej służby podlega zaokrągleniu do pełnego miesiąca. Zgodnie z § 26 ust. 1 Rozporządzania z 1 lutego 2012 r. w sprawie trybu (…) miesięcy służby w innych warunkach niż w art. 15 ust 3 ustawy się nie zaokrągla. Przyjęta przez Sąd Okręgowy wykładnia nie jest trafna, a zdaniem Sądu Apelacyjnego, gdyby ustawodawca chciał liczenia okresów w taki sposób, jak przyjął to Sąd Okręgowy to wyraźnie uregulowałby to w ustawie. Stosowanie takiego mechanizmu zaokrąglania jak przyjął Sąd Okręgowy w skrajnym przypadku mogłoby prowadzić np. do policzenia 30 dni za okres 30 miesięcy i konwencji uzyskania 15% zwiększania podstawy emerytury. Miałoby to miejsce w sytuacji gdyby żołnierz tylko jeden dzień w poszczególnych miesiącach kalendarzowych pełnił służbę w warunkach, o których mowa w art.15 ust. 3 ustawy, co jest możliwe nie tylko teoretycznie. Taka wykładnia stwarzałaby pole do nadużyć, a trudno przyjąć, że ustawodawca nie dostrzegłby takiego problemu. Nie bez znacznie jest tu też samo ratio legis tej regulacji pozwalającej żołnierzowi podwyższyć podstawę wymiaru o 0,5% za każdy miesiąc służby na froncie, w czasie wojny lub strefie działań wojennych – ze swej istoty związane jest przecież ze zwiększonym ryzkiem i narażeniem żołnierza na utratę zdrowia lub życia, a przynajmniej znalezienia się w dużo bardziej stresujących warunkach pełnienia służby. To ryzyko i narażenie jest z kolei ściśle związane z czasem, w jakim się to ryzyko i narażenie utrzymuje. Inaczej mówić w pewnym uproszczeniu poziom tego ryzyka i narażenia generuje przede wszystkim czas pełnienia tej służby w warunkach art. 15 ust. 3 ustawy niezależnie od innych okoliczności takiej służby. W czysto statystycznym podejściu pełnienie takiej służby przez 1 dzień, wiąże się z wielokrotnie mniejszym ryzykiem i narażeniem niż pełnienie jej przez pełny miesiąc 30/31 dni). Liczenie zatem dnia lub kilku dni w wielu różnych, niepełnych miesiącach za pełny miesiąc podważałoby ratio legis tej regulacji. Było to też zachętą do udziału wielokrotnego w kilkudniowych misjach w oderwaniu od założeń taktycznych czy bojowych takich misji. Ma zatem rację organ rentowy, że przywilejem żołnierza emeryta jest podwyższenie podstawy wymiaru o 0,5 % z każdy pełny miesiąc i korzystne zaokrąglenie do pełnego miesiąca jedynie ostatecznie wyliczonego okresu służby pełnionej w warunkach art. 15 ust. 3 ustawy, który jest krótszy niż 30 dni. W ocenie Sądu Apelacyjnego z art. 15 ust. 3 nie wynika też, że pojęcie "każdego rozpoczętego miesiąca pełnienia służby", o którym mowa w tym przepisie należy utożsamiać z pojęciem rozpoczętego miesiąca kalendarzowego.

Reasumując powyższe rozważania Wojskowe Biuro Emerytalne prawidłowo ustaliło wysokość wzrostu podstawy wymiaru emerytury z tytułu pełnienia służby w warunkach określonych w art. 15 ust. 3 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin w zw. z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 lipca 2011 r. w sprawie szczegółowych warunków podwyższania emerytur wojskowych (Dz. U. z 2011 r. Nr 159, poz. 946).

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. dokonał stosownej zmiany zaskarżonego wyroku.

Uwzględniając specyfikę sprawy, w szczególności pewną niejasność norm i potrzebę dokonania pogłębionej wykładni przepisów prawa mających w sprawie zastosowanie Sąd Apelacyjny uznał za zasadne odstąpienie na zasadzie art. 102 k.p.c. od obciążania odwołującego kosztami procesu ( kosztami zastępowanego Biura). W utrwalonym orzecznictwie przyjmuje się bowiem za uprawnione stosowanie art. 102 k.p.c. między innymi w sytuacji gdy dochodzone roszczenie wynika z niejasno sformułowanych przepisów (wyrok SN z dnia 6 grudnia 1973 r., I PR 456/73, OSNCP 1974, nr 9, poz. 154) albo gdy sprawa ma wątpliwy i dyskusyjny charakter (postanowienie SN z dnia z 27 kwietnia 1971 r., I PZ 17/71, OSNCP 1971, nr 12, poz. 222).