Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 kwietnia 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie Przewodnicząca – sędzia Urszula Iwanowska, po rozpoznaniu w dniu 18 kwietnia 2023 r., w Szczecinie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z odwołania W. K. (1)

przeciwko Zakładowi Emerytalno-Rentowemu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o wysokość emerytury policyjnej

na skutek apelacji organu emerytalnego od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 marca 2022 r., sygn. akt VI U 244/19,

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. na rzecz W. K. (1) kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

sędzia Urszula Iwanowska

sygn. akt III A Ua 298/22

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 26 maja 2017 r., nr (...), Zakład Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W., z urzędu po otrzymaniu z Instytutu Pamięci Narodowej informacji nr (...) z dnia 3 kwietnia 2017 r., ponownie ustalił wysokość należnej ubezpieczonemu W. K. (1) emerytury stwierdzając, że od dnia 1 października 2017 r. miesięczna wysokość tego świadczenia wynosi 1.716,81 zł (netto).

W odwołaniu od powyższej decyzji W. K. (1) wniósł o jej zmianę i przyznanie świadczenia w dotychczasowej wysokości oraz o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych, zarzucając jej naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

- art. 2 Konstytucji RP, polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego mu świadczenia emerytalnego, co narusza zasadę ochrony praw nabytych i zasadę sprawiedliwości społecznej, a także zasadę zaufania obywatela do państwa i tworzonego przez nie prawa oraz niedziałania prawa wstecz, wynikające z zasady demokratycznego państwa prawnego;

- art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego mu świadczenia emerytalnego, co stanowi nieproporcjonalne i nieuzasadnione naruszenie przysługującego mu prawa do zabezpieczenia społecznego;

- art. 30 oraz art. 47 Konstytucji RP w związku z art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności polegające na naruszeniu jego godności, prawa do ochrony czci, dobrego imienia, prawa do prywatności i prawa do poszanowania życia rodzinnego, poprzez przyjęcie, że jego służba w okresie przed 31 lipca 1990 r. stanowiła „służbę na rzecz totalitarnego państwa”, a tym samym arbitralne przypisanie mu - w akcie prawnym rangi ustawy - winy za działania związane z naruszeniami praw człowieka, których dopuszczali się niektórzy przedstawiciele władzy publicznej PRL oraz niektórzy funkcjonariusze organów bezpieczeństwa PRL, a do których on w żaden sposób się nie przyczynił;

- art. 32 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji RP w związku z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w zw. z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na nieuzasadnionym, dyskryminującym zróżnicowaniu jego uprawnień o charakterze majątkowym wynikających ze służby po roku 1990 i obniżeniu świadczeń emerytalnych należnych mu z tytułu tej służby, w stosunku do osób, które nie pełniły służby w okresie PRL, w sposób naruszający zasadę równości wobec prawa;

- art. 45 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 i 2 Konstytucji RP oraz art. 42 ust. 1 Konstytucji RP w związku z art. 6 ust. 2 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na zastosowaniu represji bez wykazania winy indywidualnej, zastąpienie w tym zakresie władzy sądowniczej władzą ustawodawczą i odwróceniu w ten sposób zasady domniemania niewinności przez uznanie wszystkich funkcjonariuszy będących w służbie przed 31 lipca 1990 r. za winnych działań zasługujących na penalizację.

W konsekwencji powyższych naruszeń ubezpieczony zarzucił zaskarżonej decyzji naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP w zw. z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w zw. z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności polegające na arbitralnym naruszeniu jego osobistych praw majątkowych i prawa do poszanowania mienia, które podlegają równej dla wszystkich ochronie, na skutek nieproporcjonalnego naruszenia jego prawa do zabezpieczenia społecznego, co stanowi przejaw nieuzasadnionej represji ekonomicznej.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych podkreślając, że zaskarżona decyzja została wydana z urzędu na podstawie obowiązujących przepisów prawa.

Wyrokiem z dnia 21 marca 2022 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonemu W. K. (1) prawo do ustalenia wysokości emerytury z pominięciem art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin poczynając od 1 października 2017 r. (punkt I) oraz zasądził od organu rentowego Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji na rzecz ubezpieczonego W. K. (1) kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (punkt II).

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

W. K. (1) urodził się w dniu (...) Ojciec ubezpieczonego był oficerem Milicji Obywatelskiej. W okresie od 26 października 1972 r. do 15 października 1974 r. ubezpieczony pełnił zasadniczą służbę wojskową. Po odbyciu służby wojskowej ubezpieczony ukończył technikum ceramiczne. Po zawarciu związku małżeńskiego początkowo W. K. (1) zamieszkiwał na terenie obecnego województwa (...). Po poważnym zachorowaniu żony ubezpieczonego na sepsę, została ona przeniesiona na oddział szpitalny w K., gdyż dawało to lepsze możliwości leczenia. Powyższe skutkowało zmianą miejsca zamieszkania rodziny ubezpieczonego. Po rozmowie z rodzicami W. K. (1), kierując się tradycją rodzinną, postanowił złożyć podanie o przyjęcie go do służby w Milicji Obywatelskiej w K..

Z dniem 1 marca 1976 r. ubezpieczony został przyjęty do służby przygotowawczej na stanowisku wywiadowcy Wydziału (...) SB. W trakcie rozmowy z Naczelnikiem poprzedzającej przyjęcie do służby ubezpieczony został poinformowany, że będzie pełnił służbę jako pracownik niejawny, a o tym co będzie robił miał się dowiedzieć po przeszkoleniu. Ubezpieczony, nie chcąc podjąć służby w tym charakterze i w konsekwencji ukrywać przed rodziną czy znajomymi charakteru swojej pracy, złożył raport o przeniesienie go do służby mundurowej w KM MO w charakterze dzielnicowego. Decyzję swoją ubezpieczony podtrzymał mimo, uzyskanych od Naczelnika informacji, że służba w Wydziale (...) może być bardziej atrakcyjna z uwagi na finanse oraz możliwości awansu.

W okresie od 1 do 31 marca 1976 r. ubezpieczony nie wykonał żadnej czynności jako funkcjonariusz wydziału (...), nie figurował na liście obecności.

Biuro (...) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych odpowiedzialne było za organizowanie i prowadzenie całokształtu działalności w zakresie obserwacji oraz wstępnego rozpoznawania operacyjnego osób i obiektów dla potrzeb jednostek operacyjnych resortu spraw wewnętrznych.

Z dniem 1 kwietnia 1976 r. ubezpieczony został odwołany z zajmowanego nominalnie stanowiska i przeniesiony na własną prośbę na stanowisko dzielnicowego Referatu Dzielnicowych w K..

Z dniem 10 czerwca 1976 r. ubezpieczony został zaliczony w stan słuchaczy Ośrodka (...) w S..

Od 1 kwietnia 1977 r. ubezpieczony został skierowany do jednostki macierzystej po przeszkoleniu. Z dniem 1 marca 1979 r. ubezpieczony został mianowany funkcjonariuszem stałym w związku z upływem służby przygotowawczej. W dniu 1 października 1980 r. ubezpieczony został zaliczony w stan podchorążych (...). Z dniem 30 czerwca 1983 r., ubezpieczony – absolwent (...) S. skierowany został służbowo do dyspozycji Komendanta (...) w S..

Z dniem 1 lipca 1983 r. ubezpieczony został mianowany wykładowcą Wydziału (...) (...) S.. Ubezpieczony uczył słuchaczy w szerokim zakresie prawa i prowadzenia postępowań przygotowawczych.

W latach 1985 - 1987 ubezpieczony ukończył studia prawnicze.

Ubezpieczony zabezpieczał pielgrzymki Papieża, zdarzyły się sytuacje, że ubezpieczony zabezpieczał pochody pierwszomajowe, posiedzenia Układu Warszawskiego w W. - zabezpieczanie imprez czy uroczystości przez szkołę milicji i policji odbywało się w ograniczonym zakresie, ponieważ słuchacze nie byli do tego w pełnym zakresie przygotowani i nie byli wyposażani w broń palną.

Po 1990 roku ubezpieczony nie przechodził weryfikacji, od 1990 roku do stycznia 1997 r. był przewodniczącym (...) Szkoły (...).

Z dniem 10 sierpnia 1990 r. ubezpieczony rozpoczął służbę na stanowisku wykładowcy Zakładu (...) w SP w S., z dniem 1 kwietnia 1994 r. na stanowisku starszego wykładowcy Zakładu (...) w S., z dniem 16 września 1996 r. na stanowisku starszego wykładowcy Zakładu Organizacji (...) w S., z dniem 1 października 1996 r. Starszego Wykładowcy zakładu (...) w S..

Z dniem 16 stycznia 1997 r. ubezpieczony został zwolniony ze służby w Policji.

W trakcie pełnienia służby ubezpieczony nie był karany, był wielokrotnie nagradzany. Pełniąc służbę ubezpieczony nie brał udziału w zwalczaniu opozycji, kościołowi.

Decyzją z dnia 31 stycznia 1997 r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych ustalił W. K. (1) prawo do emerytury policyjnej od dnia 16 stycznia 1997 r. Kolejnymi decyzjami przyznane świadczenie emerytalne było waloryzowane.

Po nabyciu prawa do emerytury W. K. (2) pozostawał przez pewien czas aktywny zawodowo.

Wysokość przysługującej ubezpieczonemu emerytury do wypłaty po waloryzacji od 1 marca 2017 r. wyniosła 3.549,34 zł. Podstawa wymiaru emerytury po waloryzacji od 1 marca 2017 r. wyniosła 4.732,45 zł.

Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddziałowe Archiwum IPN w S. - na podstawie zapisów znajdujących się w aktach osobowych ubezpieczonego - sporządził 3 kwietnia 2017 r. informację o przebiegu służby nr (...), w której wskazano, że W. K. (1) w okresie od 1 do 31 marca 1976 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t. j. Dz. U. z 2016 r., poz. 708 ze zm.).

Po otrzymaniu powyższej informacji organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję.

Po ustaleniu powyższego stanu faktycznego oraz na podstawie przepisów prawa niżej powołanych Sąd Okręgowy uznał odwołanie za uzasadnione.

Czyniąc ustalenia faktyczne, sąd pierwszej instancji dopuścił dowód z dokumentów zgromadzonych w aktach organu rentowego, w aktach personalnych pozyskanych z Instytutu Pamięci Narodowej oraz z przesłuchania ubezpieczonego. Sąd miał na uwadze, że dowody z dokumentów nie były kwestionowane przez strony i nie budziły wątpliwości tego Sądu, zostały one sporządzone przez uprawnione do tego osoby we wskazanym w dokumentach czasie, nie było zatem podstaw, by je kwestionować. Sąd meriti nie znalazł również podstaw, by zakwestionować wiarygodność przesłuchania ubezpieczonego, które było zgodne z materiałem dowodowym zawartym w dołączonych do akt dokumentach. Za istotną Sąd ten uznał okoliczność, że wiarygodność zeznań W. K. (1) - w zakresie w jakim wskazywał on na okoliczności związane z wykonywaniem obowiązków służbowych - nie została w żaden sposób zakwestionowana przez organ rentowy.

Następnie Sąd Okręgowy zaznaczył, że spór w sprawie sprowadzał się do ustalenia (i oceny) czy istniały podstawy faktyczne do zmniejszenia przez organ rentowy wysokości świadczenia emerytalnego przysługującego ubezpieczonemu, z uwagi na charakter jego służby w okresie spornym.

Sąd pierwszej instancji wskazać, że w dniu 1 stycznia 2017 r. weszła w życie ustawa z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r., poz. 2270; powoływana dalej jako: ustawa zmieniająca), na mocy której wprowadzono przepis art. 13b, ustalający katalog cywilnych i wojskowych instytucji i formacji, w których służba od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. jest uznawana za służbę na rzecz totalitarnego państwa. Służba w biurze (...) Służby Bezpieczeństwa została wymieniona w art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. d tiret 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t. j. Dz. U. z 2020 r., poz. 723 ze zm.; powoływana dalej jako: ustawa zaopatrzeniowa). Nadto ustawa zmieniająca wprowadziła zasady ustalania wysokości policyjnej emerytury.

Stosownie do treści art. 15c ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej, w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi:

1)  0% podstawy wymiaru – za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b,

2)  2,6% podstawy wymiaru – za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4.

Wysokość emerytury ustalonej zgodnie z tą regulacją nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłacanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (art. 15c ust. 3).

Sąd Okręgowy po zapoznaniu się ze zgromadzonym materiałem dowodowym oraz mając na uwadze treść uchwały siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., UZP 1/20, uznał, że organ rentowy niewłaściwie zastosował przepis art. 15c, a w konsekwencji w sposób nieprawidłowy obliczył wysokość emerytury policyjnej W. K. (1).

W powołanej uchwale Sąd Najwyższy, odpowiadając na pytanie, czy kryterium pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa określone w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej zostaje spełnione w przypadku formalnej przynależności do służb w wymienionych w tym przepisie cywilnych i wojskowych instytucji i formacji w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r., potwierdzonej stosowną informacją Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu wydaną w trybie art. 13a ust. 1 ustawy, czy też kryterium to powinno być oceniane na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu, wskazał że „kryterium służby na rzecz totalitarnego państwa określone w art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka”.

Natomiast w uzasadnieniu przywołanej uchwały Sąd Najwyższy wskazał w szczególności, że nie można wyłącznie z faktu, iż dana osoba przynależała do danej formacji z czasów PRL stwierdzić, że służyła na rzecz totalitarnego państwa. Odpowiedzialności osoby nie można odrywać od jej indywidualnych czynów w czasie PRL, nie może być także odpowiedzialności zbiorowej. W rezultacie miejsce pracy i czas pełnienia służby nie może być jedynym kryterium pozbawienia prawa do zaopatrzenia emerytalnego osób, które proces weryfikacji przeszły i pracowały już w wolnej Polsce. Pomniejszenie emerytury może nastąpić, jeśli funkcjonariusz naruszał prawa i wolności innych osób zwłaszcza osób walczących o niepodległość, o suwerenność i o wolną Polskę.

Odkodowując pojęcie „służby na rzecz totalitarnego państwa”, Sąd Najwyższy wskazał dodatkowo, że nie można zgodzić się z założeniem, że sam fakt stwierdzenia pełnienia służby od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w wymienionych instytucjach i formacjach jest wystarczający do uzyskania celu ustawy z 2016 roku, w tym także, aby wykluczone zostało prawo do dowodzenia, iż służba pełniona w tym czasie nie była służbą pełnioną na rzecz totalitarnego państwa. Dlatego nie można ograniczyć się do bezrefleksyjnej wykładni językowej art. 13b ustawy z 1994 roku, gdyż zakodowane w nim pojęcie stanowi kryterium wyjściowe tj. przybiera postać domniemania możliwego do obalenia w procesie cywilnym.

Podzielając powyższą argumentację, Sąd Okręgowy wyjaśnił także, że sporządzana na wniosek organu rentowego informacja Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, o której mowa w art. 13a ustawy zaopatrzeniowej, nie ma charakteru wiążącego dla sądu, co potwierdził również Sąd Najwyższy w cytowanej wyżej uchwale. W związku z tym, iż sądu nie wiąże informacja z IPN, tym samym, rozpoznając odwołanie od decyzji organu rentowego, sąd obowiązany jest do rekonstrukcji przebiegu służby w konkretnym przypadku.

W ocenie sądu pierwszej instancji, w zgromadzonym materiale dowodowym brak jest dowodów, aby ubezpieczony w okresie od 1 do 31 marca 1976 r. naruszał prawa i wolności innych osób, zwłaszcza osób walczących o niepodległość, o suwerenność i o wolną Polskę, którą to działalność de facto zakłada ustawa zaopatrzeniowa w stosunku do każdego pełniącego służbę w jednostkach, formacjach wskazanych w art. 13b tej ustawy, poprzez uznanie jej za wykonywanie służby na rzecz totalitarnego państwa.

Sąd meriti, na podstawie przesłuchania ubezpieczonego, jak również opierając się na dokumentacji zawartej w aktach osobowych W. K. (1), złożonych przez IPN, ustalił, iż nie można uznać, że ubezpieczony w spornym okresie faktycznie (a nie tylko formalnie) pełnił służbę w Wydziale (...) SB na stanowisku wywiadowcy. W konsekwencji nie można uznać by ta - mająca jedynie charakter formalny i bardzo krótkotrwała - służba wykazywała się takimi cechami, że zastosowanie przepisu art. 15c ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej w stosunku do odwołującego znajdowałoby społeczne uzasadnienie.

W ocenie tego Sądu - mając na uwadze dokonane ustalenia faktyczne - odnośnie ubezpieczonego nie wyszły na jaw żadne okoliczności, pozwalające obniżyć mu policyjną emeryturę, brak jest jakiegokolwiek dowodu, że W. K. (1) zwalczał opozycję demokratyczną, związki zawodowe, stowarzyszenia, kościoły i związki wyznaniowe, łamał prawo do wolności słowa i zgromadzeń, gwałcił prawo do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli (a tak się definiuje działalność na rzecz totalitarnego państwa). Ubezpieczony podkreślał, że nie podejmował czynności służbowych skierowanych przeciwko opozycji, kościołowi. Z dokonanych ustaleń wynika więc, iż ubezpieczony nie zajmował się działalnością wywiadowczą i kontrwywiadowczą, czy łamaniem praw i wolności polskich obywateli. Dokonane ustalenia wskazują, iż praca odwołującego nie była bezpośrednio ukierunkowana na realizowanie typowych dla państwa totalitarnego zadań. Nie wykonywał on zadań, które miałyby na celu naruszanie praw i wolności obywatelskich, nie brał udziału w czynnościach operacyjnych przeciwko obywatelom.

W konsekwencji zdaniem sądu pierwszej instancji nie można uznać by służba ubezpieczonego w okresie od 1 do 31 marca 1976 r. była pełniona w sposób naruszający zasady państwa demokratycznego. Ubezpieczony faktycznie starał się w tym okresie o skierowanie do służby w Milicji Obywatelskiej, nikogo nie śledził, nie pozyskiwał tajnych współpracowników do walki przeciwko opozycji politycznej, nie prowadził dochodzeń, śledztw politycznych, nie zajmował się zakładaniem podsłuchów etc. Praca (służba) odwołującego była pracą na rzecz państwa, które nie było demokratyczne, jednakże rozkładała się na obszary bezpieczeństwa państwa, które są istotne w każdym jego modelu (ochrona obywateli i porządku publicznego). Nie można automatycznie zrównywać statusu osób, które stały na czele kierownictwa organów państwa totalitarnego, szykanujących, nękających obywateli do statusu osób, których praca sprowadzała się do czynności zwyczajowo wykonywanych w każdym państwie, np. takich jak ochrona obywateli, ich mienia, porządku publicznego, jak również wykrywanie i ściganie przestępstw (tak Sąd Najwyższy w cytowanej wyżej uchwale).

Uwzględniając powyższe, sąd doszedł do przekonania, że służba ubezpieczonego w spornym okresie, nie spełnia warunków uznania jej za służbę na rzecz państwa totalitarnego. Zastosowanie w przypadku ubezpieczonego art. 13b ustawy zaopatrzeniowej nie znajduje więc faktycznego uzasadnienia.

Reasumując, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego i przyznał W. K. (1) prawo do ustalenia wysokości emerytury z pominięciem art. 15c ustawy zaopatrzeniowej poczynając od 1 października 2017 r.

Nadto Sąd uwzględniając wynik procesu i działając na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 265) zasądził od organu rentowego na rzecz W. K. (1) kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Z powyższym wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie w całości nie zgodził się Zakład Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W., który w wywiedzionej apelacji zarzucił mu naruszenie:

1)  przepisów prawa materialnego poprzez niezastosowanie art. 15c ustawy zaopatrzeniowej w sytuacji, gdy bezspornym jest, że odwołujący się pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa zdefiniowaną w art. 13b;

2)  art. 178 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej w zw. z art. 15c ustawy zaopatrzeniowej poprzez jego niezastosowanie i wydanie orzeczenia z pominięciem obowiązujących przepisów prawa;

3)  art. 2, art. 32, art. 31 ust. 3 Konstytucji RP w zw. z art. 188, art. 178, art. 193 Konstytucji RP oraz art. 15c ustawy zaopatrzeniowej poprzez autonomiczne uznanie, iż art. 15c ustawy zaopatrzeniowej nie da się pogodzić z preambułą Konstytucji, co w konsekwencji narusza zasadę demokratycznego państwa prawa, zasadę równości wobec prawa oraz zasadę ochrony praw nabytych;

4)  przepisów postępowania, tj. art. 390 k.p.c. które miało znaczący wpływ na treść rozstrzygnięcia poprzez przyjęcie, że uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., III UZP 1/20 znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie i przyjęcie, że niedopuszczenie się przez odwołującego naruszenia podstawowych wolności i praw człowieka i obywatela uprawniało do odmowy zastosowania art. 15c ustawy zaopatrzeniowej;

5)  art. 13b ustawy zaopatrzeniowej poprzez nieprawidłową interpretację i nie przyjęcie, że jedyną legalną definicję „służby na rzecz państwa totalitarnego” zawiera art. 13b ustawy zaopatrzeniowej zgodnie w wolą ustawodawcy wyrażaną w uzasadnieniu do projektu ustawy zmieniającej;

6)  art. 227 k.p.c. w zw. z art. 13b ust. 1 w zw. z art. 13a ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej, poprzez przyjęcie iż treść ustaleń faktycznych - wynikających z dowodów determinuje wynik sprawy, a nie rozstrzyga o tym przepis prawa materialnego. Tymczasem, jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 czerwca 2020 r., III PK 149/19, chodzi o to, że o wyniku sprawy decyduje prawo materialne, gdyż to ono wyznacza jakie postępowanie dowodowe było potrzebne dla dostatecznego wyjaśnienia spornych okoliczności i czy przedmiotem dowodu były fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie - zgodnie z art. 227 k.p.c. Wpływem powyższego uchybienia na wynik sprawy jest co najmniej, to że uznał Sąd, iż to dowód decyduje o rozstrzygnięciu sprawy, a nie że decyduje o tym przepis prawa materialnego. Mając na uwadze powyższe powstaje wątpliwość czy sąd pierwszej instancji rozpatrzył istotę sprawy - którą przecież w sprawach z zakresu ubezpieczeń jest ocena zastosowanych przez organ przepisów prawa materialnego (organ wydał decyzję w oparciu o Informację o przebiegu służby, kwalifikującą wszakże służbę odwołującego się na rzecz totalitarnego państwa w myśl art. 13b ustawy zaopatrzeniowej). Mając na uwadze powyższe - nie jest właściwe stanowisko Sądu, iż organ rentowy nie wykazał (w znaczeniu procesowym) by strona odwołująca się w spornym okresie dopuszczała się jakichkolwiek praktyk bezprawia - skoro o wyniku sprawy decyduje przepis prawa materialnego, a nie treść ustaleń faktycznych.

Mając na uwadze powyższe apelujący wniósł o:

- zmianę wyroku w całości i wnoszę o oddalenie odwołania,

- zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego za pierwszą instancję,

ewentualnie:

- o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi decyzję w zakresie zasądzenia kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za pierwszą instancję.

W uzasadnieniu skarżący podkreślił, że - wbrew stanowisku sądu pierwszej instancji - zaskarżona w sprawie decyzja została wydana zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa oraz szczegółowo omówił podniesione zarzuty przytaczając na poparcie swojego stanowiska orzecznictwo sądów powszechnych.

W obszernej odpowiedzi na apelację W. K. (1) wniósł o jej oddalenie jako bezzasadnej oraz o zasądzenie kosztów postępowania według norm prawem przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego podzielając w całości stanowisko sądu pierwszej instancji wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, omawiając każdy z podniesionych zarzutów jako nieuzasadniony oraz również przytaczając orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego na poparcie swojego stanowiska.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się nieuzasadniona.

Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym sprawę niezmiennie prezentuje stanowisko, że bezpośredniość stosowania Konstytucji przez sądy powszechne nie oznacza przyznania im kompetencji do kontroli konstytucyjności obowiązującego ustawodawstwa. Zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem Sądu Najwyższego (wyroki z dnia 2 kwietnia 2009 r., IV CSK 485/08, LEX nr 550930 i z dnia 17 marca 2016 r., V CSK 377/15, OSNC 2016/12/148) dopóki nie zostanie stwierdzona przez Trybunał Konstytucyjny niezgodność określonego przepisu z Konstytucją, dopóty ten przepis podlega stosowaniu i powinien stanowić podstawę merytorycznych rozstrzygnięć sądowych. Domniemanie zgodności ustawy z Konstytucją może być obalone jedynie wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, a przewidziane w art. 178 ust. 1 Konstytucji związanie sędziego ustawą obowiązuje dopóty, dopóki ustawie tej przysługuje moc obowiązująca. Zgodnie z powyższym, skoro orzekanie co do zgodności aktu prawnego z ustawą zasadniczą nie leży w kompetencji sądów powszechnych, a związanie sędziego ustawą trwa dopóki prawo to obowiązuje, zatem Sąd Apelacyjny uznaje, że również art. 15c w zw. z art. 13b ustawy zaopatrzeniowej funkcjonują w obrocie prawnym i podlegają stosowaniu jako przepisy powszechnie obowiązujące.

Nadto sąd odwoławczy konsekwentnie prezentuje stanowisko, że art. 13b ustawy zaopatrzeniowej zawiera definicję legalną „służby na rzecz państwa totalitarnego” odnosząc ją do służby w wymienionych w przepisie jednostkach we wskazanym tam okresie. Brak zatem podstaw do sięgania w tej sytuacji po wykładnię systemową lub celowościową (sięgania do definicji zawartych w innych ustawach), których zastosowanie jest uprawnione co do zasady w sytuacjach, gdy wykładnia leksykalna pozostawia wątpliwości co do sposobu zastosowania normy prawej, czy też poszukiwania tej definicji przy użyciu kolejnych wykładni prowadzących do nadinterpretacji i nadania pojęciu treści w ogólne nie zamierzonej przez ustawodawcę.

Dlatego Sąd Apelacyjny nie podziela zapatrywań prawnych przyjętych przez Sąd Okręgowy, które legły także u podstaw zaskarżonego orzeczenia, a opartych na rozważaniach zawartych w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., III UZP 1/20 (OSNP 2021/3/28), zgodnie z którą kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka. Zastosowana przez Sąd Najwyższy wykładnia przybrała bowiem charakter prawotwórczy. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie należy przypisywać pojęciu „służby na rzecz totalitarnego państwa”, którego zastosowanie przez ustawodawcę służyło ewidentnie wyłącznie podkreśleniu aksjologicznie negatywnej oceny wszelkiego rodzaju aktywności w ramach systemu władzy podległemu wówczas reżimowi komunistycznemu, a którego definicję legalną sformułowano w ramach przedmiotowego przepisu, rzekomej pojemności, pozwalającej na dokonywanie w procesie stosowania prawa jego interpretacji innej niż leksykalna.

W odpowiedzi na zarzut naruszenia art. 227 k.p.c. należy wskazać, że wbrew stanowisku apelującego to właśnie ustalony stan faktyczny jest podstawą rozstrzygnięcia każdej sprawy. Dlatego przy rozpoznaniu apelacji sąd odwoławczy powinien w pierwszej kolejności odnieść się do zarzutów naruszenia prawa procesowego, ponieważ prawidłowość zastosowania prawa materialnego może być rozważana dopiero po stwierdzeniu, że w toku właściwie przeprowadzonego postępowania przez sąd pierwszej instancji dokonano ustaleń zezwalających na zastosowanie określonych norm materialnoprawnych (A. Partyk [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie procesowe. Komentarz aktualizowany, red. O. M. Piaskowska, LEX/el. 2021, art. 368). Oznacza to, że w pierwszej kolejności należy podjąć analizę zgromadzonego materiału dowodowego i ustalonego na jego podstawie stanu faktycznego.

Ponowna analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a także zarzutów podniesionych w apelacji prowadzi do wniosku, że zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego jest prawidłowy. Sąd Apelacyjny w całości podziela ustalenia faktyczne przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego i przyjmuje je za własne, co czyni zbytecznym ich ponowne szczegółowe przytaczanie w tej części rozważań (art. 387 § 2 ¹ pkt. 1) k.p.c.). Jednak z uwagi na zarzuty apelacji zarówno te dotyczące naruszenia prawa materialnego, jak i te dotyczące naruszenia prawa procesowego, powyższy stan faktyczny należy uzupełnić o bezsporne okoliczności wynikające z akt osobowych ubezpieczonego przedstawionych przez Instytut Pamięci Narodowej (k. 34):

We wniosku personalnym z dnia 25 lutego 1976 r. o przyjęcie do MO sporządzonym przez st. Inspektora Wydziału Kadr (...) w K. po przeprowadzeniu rozmowy z kandydatem W. K. (1) wnioskodawca proponuje: O.. W. K. (1) przyjąć do służy MO na stanowisko milicjanta KompaniiP. P. (...) w K.. Jednocześnie odnotowano, że Kandydat na warunki służby wyraża zgodę.

Na odwrocie tego pisma:

- Komendant Komendy Miejskiej MO w K. – zaproponował przyjęcie na stanowisko dzielnicowego (...) K.,

- Naczelnik Wydziału Kadr (...) w K., w adnotacji sporządzonej w dniu 28 lutego 1976 r., podał, że kandydat jest synem funkcjonariusza, posiada średnie wykształcenie techniczne, a podczas służby wojskowej w (...) ukończył z wynikiem dobrym Szkołę Oficerską… Opinie posiada dodatnie. Prezentacja i stan zdrowia dobre i w podsumowaniu zaproponował przyjąć na wywiadowcę sekcji ds. hotelowych;

- Komendant (...) K. wyraził zgodę z datą 11 marca 1976 r.,

a nadto na piśmie formułując wniosek do rozkazu odnotowano - przyjmuję do służby w MO i mianuję funkcjonariuszem w okresie służby przygotowawczej na stanowisko wywiadowcy Wydziału (...) wydano dnia 18 marca 1976 r.

dowód: wniosek k. 5 akt osobowych z IPN;

przebieg służby k. 1 kat osobowych z IPN.

W piśmie z dnia 1 kwietnia 1976 r. do Komendanta Wojewódzkiego MO w K. kpr. W. K. (1) wskazał, że „W miesiącu marcu rozpocząłem pracę w Wydziale (...) w K. w Sekcji I. Charakter proponowanej pracy jaką bym miał tam wykonywać nie odpowiada mi z wielu względów, a mianowicie: w K. znany jestem przez szereg ludzi, poza tym mój ojciec pracuje w KM MO. Powyższe racje ujemnie wpływają na wykonywanie służby lub wręcz uniemożliwiałyby osiągnięcie efektów, jak również nie zgadzałyby się z interesami moimi i mojej rodziny. W związku z powyższym proszę o przeniesienie mnie do KM MO.

Na piśmie tym adnotację uczynili:

- Naczelnik Wydziału (...) w dniu 1 kwietnia 1976 r. napisał – raport popieram, ponieważ motywy zawarte w nim polegają na prawdzie;

- Komendant Miejskiej Milicji Obywatelskiej w dacie jak wyżej – zgadzam się;

- Zastępca Naczelnika Wydziału Kadr (...) K. w dniu 2 kwietnia 1976 r. – proponuję zmienić brzmienie rozkazu personalnego nr 47 dotyczącego przyjęcia wymienionego zamiast na wywiadowcę na stanowisko dzielnicowego.

dowód: pismo k. 7 akt osobowych IPN.

W dniu 8 kwietnia 1976 r. skierowano wniosek o przeniesienie do opracowania rozkazu ze wskazaniem między innymi, że przeniesienie następuje na własną prośbę od dnia 1 kwietnia 1976 r., a rozkaz R60 opracowano w dniu 12 kwietnia 1976 r.

dowód: adnotacje k. 9 akt osobowych z IPN.

Wiarygodność powyższych dokumentów nie budzi wątpliwości. Zostały one bowiem stworzone w datach w nich wskazanych, przez osoby upoważnione i w okolicznościach związanych z zatrudnieniem ubezpieczonego. Dokumenty te jednoznacznie wskazują, że W. K. (1) bez uzgodnienia z nim został skierowany do pracy w Wydziale (...) w K. – rozkaz w tym zakresie został wydany 18 marca 1976 r. chociaż zatrudnienie nastąpiło od 1 marca 1976 r. Z kolei we wniosku o przeniesie z dnia 1 kwietnia 1976 r. ubezpieczony wprost wskazał, że charakter pracy jaką miałby wykonywać nie odpowiada mu z wielu względów. Sformułowanie to jednoznacznie wskazuje, że chociaż W. K. (1) został skierowany do pracy w Wydziale (...) SB, to pracy tej nie podjął, a pracodawca zgodził się na zmianę stanowiska pracy, bez żadnych zastrzeżeń.

Powyższe ustalenia prowadzą do wniosku, że ubezpieczony nie pełnił służby na rzecz państwa totalitarnego, bowiem do Wydziału (...) był formalnie skierowany, ale pomiędzy datą 18 marca 1976 r. (wydanie rozkazu o przyjęciu do służby), a 1 kwietnia 1976 r. (złożeniem wniosku o przeniesienie) ubezpieczony zapoznając się z Wydziałem uznał, że ten charakter pracy mu nie odpowiada. Nie można również nie uwzględnić sytuacji, że w rozmowie kwalifikacyjnej ustalono, iż ubezpieczony podejmie służbę jako milicjant w Kompanii P. P. (...) w K., po czym w dniu 18 marca 1976 r. przełożeni zdecydowali, że zostanie przyjęty do służby przygotowawczej na stanowisko wywiadowcy Wydziału (...) SB.

Zestawienie dat podejmowanych decyzji przez przełożonych i samego ubezpieczonego wskazuje, że mimo przypisania w pierwszym okresie do służby w Wydziale (...) w K., faktycznie ubezpieczony takiej służby nie pełnił. Potwierdzeniem tego jest również dalszy przebieg służby ubezpieczonego przedstawiony szczegółowo przez Sąd Okręgowy.

Zatem skoro ubezpieczony nie pełnił służby od 1 marca 1976 r. do 31 marca 1976 r. w Wydziale (...) w K., mimo faktycznego przypisania w tym okresie do tej jednostki, to nie spełnia warunków aby być objętym art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, a w konsekwencji nie ma do niego zastosowanie art. 15c tej ustawy.

Jednocześnie należy wyjaśnić, że w orzecznictwie powszechnym od lat utrwalone jest stanowisko prezentowane przez Sąd Najwyższy między innymi w postanowieniu z dnia 9 grudnia 2011 r., II UZP 10/11 (OSNP 2012/23-24/298), że sąd rozpoznając sprawę z odwołania od decyzji o ponownym ustaleniu wysokości świadczenia emerytalno-rentowego nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Informacje przekazane przez IPN stanowią domniemanie, które może być obalone w toku postępowania sądowego, tak jak to ma miejsce w niniejszej sprawie.

Zatem ustalony stan faktyczny i przedstawione powyżej wnioski wskazują, że zarzuty apelacji w realiach tej konkretnej sprawy nie są uzasadnione, a zaskarżony wyrok odpowiada obowiązującemu prawu.

Z tych też względów, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację organu rentowego.

O kosztach, Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu), przy czym Sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji (art. 108 § 1 k.p.c.). Do celowych kosztów postępowania należy, między innymi, koszt ustanowienia zastępstwa procesowego (art. 98 § 3 i art. 99 k.p.c.). Zatem, skoro oddalono apelację organu rentowego uznać należało, że organ ten przegrał postępowanie odwoławcze, a zwrot kosztów postępowanie przysługuje ubezpieczonemu. Zaś wysokość tych kosztów ustalono na podstawie § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radcowskie (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 265) na kwotę 240 zł.

Sędzia Urszula Iwanowska