Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 7 lutego 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie

III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w osobie:

po rozpoznaniu w dniu 7 lutego 2024 r. na posiedzeniu niejawnym w Szczecinie

skargi pełnomocnika z urzędu radcy prawnego W. C. o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnymi postanowieniami Sądu Apelacyjnego w Szczecinie, zawartymi w wyroku z 4 kwietnia 2019 r., sygn. III AUa 20/19, wydanym na skutek apelacji organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z 31 października 2018 r., sygn.. VI U 1455/17, w zakresie w jakim w drugiej instancji zostało wydanie rozstrzygnięcie o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie przez radcę prawnego z urzędu, w zakresie pomocy prawnej udzielonej w drugiej i pierwszej instancji,

postanawia:

oddalić skargę.

SSA Jolanta Hawryszko

Sygn. akt III AUa 365/23

UZASADNIENIE

Sąd Apelacyjny w Szczecinie w sprawie N. S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. ZUS w S. o umorzenie należności z tytułu składek, na skutek apelacji od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z 31 października 2018 r., wyrokiem z dnia 4 kwietnia 2019 r.:

1.  zmienił zaskarżony wyrok w punkcie I i oddalił odwołanie,

2.  zmienił zaskarżony wyrok w punkcie III w ten sposób, że przyznał radcy prawnemu W. C. od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Szczecinie kwotę 2400 zł, powiększoną o podatek od towarów i usług tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną ubezpieczonej z urzędu w postępowaniu przed Sądem I instancji,

3.  przyznał radcy prawnemu W. C. od Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Szczecinie kwotę 1800 zł powiększoną o podatek od towarów i usług tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną ubezpieczonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym,

4.  zasądził od N. S. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kwotę 3000 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego organu rentowego za obie instancje oraz odstąpił od obciążenia ubezpieczonej tymi kosztami w pozostałym zakresie.

W takim stanie sprawy, radca prawny W. C. w imieniu własnym jako pełnomocnik z urzędu, wniósł skargę o wznowienie postępowania, zakończonego prawomocnymi postanowieniami Sądu Apelacyjnego w Szczecinie, zawartymi w wyroku z 4 kwietnia 2019 r., sygn. III AUa 20/19, wydanym na skutek apelacji organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z 31 października 2018 r., sygn. VI U 1455/17, w zakresie w jakim w drugiej instancji zostało wydanie rozstrzygnięcie o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie przez radcę prawnego z urzędu, w zakresie pomocy prawnej udzielonej w drugiej i pierwszej instancji.

Skarżący wniósł o wznowienie postępowania z tej przyczyny, że zaskarżone rozstrzygnięcie o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu zostało wydane na podstawie §4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu, który to przepis utracił moc w zakresie, w jakim przewiduje wysokość opłaty stanowiącej koszty nieopłaconej pomocy prawnej ponoszonej przez Skarb Państwa udzielonej przez radcę prawnego z urzędu w wysokości niższej niż stawka minimalna opłat za czynności radców prawnych określonych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 265 ze zm..), wydanym na podstawie art. 22 ⁵ ust. 2 i 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. z 2022 r., poz. 1166), dotyczącym stawek minimalnych w sprawach prowadzonych z wyboru z dniem 4 maja 2023 r. na skutek wyroku TK z dnia 20 kwietnia 2023r. wydanego w sprawie SK 53/22; oraz na podstawie §8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu, który to przepis utracił moc na podstawie wyroku TK z dnia 19 kwietnia 2023 r. wydanego w sprawie SK 85/22. Skarżący wniósł o zmianę postanowień w zakresie pkt 2 i 3 i przyznanie skarżącemu – radcy prawnemu W. C. tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie z urzędu w postępowaniu kwoty w zakresie pomocy prawnej za I instancję 3600 zł brutto w miejsce przyznanej kwoty 2952 zł brutto, zaś w zakresie pomocy prawnej za II instancję 2700 zł w miejsce przyznanej kwoty 2214 zł. Ponadto skarżący wniósł o zwrot kosztów postępowania związanego z wniesieniem skargi o wznowienie.

W uzasadnieniu skarżący wskazał, że wyrok TK SK 53/22 należy do wyroków zakresowych i jako taki stanowi podstawę do wznowienia postępowania. Sprawa, w której wydano zaskarżone rozstrzygnięcia została rozstrzygnięta wyrokiem, który jest prawomocny. Jednocześnie rozstrzygnięcia o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu nie stanowiły rozstrzygnięć w sprawie. Z Tej przyczyny spełnione są przesłanki określone w art. 416 ¹ k.p.c.

Sąd Apelacyjny rozważył i uznał, że skarga jest niezasadna.

Na wstępie, przed merytorycznym rozstrzygnięciem o zasadności skargi o wznowienie postępowania, Sąd Apelacyjny dokonał weryfikacji, czy skarga została wniesiona w terminie wynikającym z przepisów art. 407 k.p.c. i art. 408 k.p.c., czy jest dopuszczalna ze względu na zaskarżone orzeczenie i czy została oparta na ustawowej podstawie. Skarga, która nie spełnia warunków formalnych, nie podlega bowiem rozpoznaniu, a to w myśl art. 410 § 1 k.p.c.

Skarżący, w uzasadnieniu skargi powołał się na podstawę wznowienia postępowania, która przewidziana jest w art. 401 ¹ k.p.c., wskazując na wydanie przez Trybunał Konstytucyjny wyroków z 19 kwietnia 2023 r. sygn. SK 85/22 oraz z 20 kwietnia 2023 r. sygn. SK 53/22. Zgodnie z powołanym przepisem, można żądać wznowienia postępowania również w wypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 6 marca 2019 r., I CZ 16/19 stwierdził: Co do zasady skarga o wznowienie przysługuje tylko od prawomocnych orzeczeń co do istoty sprawy. W procesie takimi orzeczeniami są prawomocne wyroki i prawomocne nakazy zapłaty. Wyjątek przewiduje art. 399 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym można żądać wznowienia postępowania również w razie zakończenia go postanowieniem, jeżeli żądanie wznowienia oparte jest na podstawie z art. 401 ¹ Kodeksu postępowania cywilnego. Oznacza to, że skarga o wznowienie postępowania może być wniesiona w wypadku, gdy zakończono je prawomocnym postanowieniem, tj. orzeczeniem, które nie rozstrzyga w procesie co do istoty, tylko wtedy, gdy skarżący opiera skargę na twierdzeniu, że zaskarżone orzeczenie zostało wydane na podstawie aktu normatywnego, co do którego Trybunał Konstytucyjny orzekł o jego niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, argumentacja przedstawiona w skardze jednak nie przekonała co do jej słuszności.

Skarga o wznowienie postępowania regulowana przez art. 399 § 1 k.p.c. jest instytucją wyjątkową i przysługuje wyłącznie od ściśle określonych orzeczeń i na ściśle określonej podstawie prawnej. Ratio legis takiej regulacji prawnej stanowi potrzeba zabezpieczenia stabilności prawomocnych merytorycznych orzeczeń, a poprzez to ładu prawnego przez nie stworzonego. Podstawy wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym rozstrzygnięciem zostały przez ustawodawcę enumeratywnie wyliczone w ustawie. Skargę o wznowienie postępowania skarżący wniósł od zapadłego przed Sądem Apelacyjnym postanowienia o zasądzeniu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej w postępowaniu z urzędu. Odnosząc się zatem do przedmiotowego zakresu skargi o wznowienie postępowania, przywołać należy wynikający z art. 399 § 2 k.p.c. wyjątek. Z powołanego przepisu prawa wynika, że na podstawie art. 401 ¹ k.p.c. postępowanie może być wznowione w razie zakończenia go postanowieniem. Oznacza to, że skarga o wznowienie postępowania może być wniesiona również wtedy, gdy zakończono je prawomocnym postanowieniem.

Z przyjętych reguł wykładni prawa wynika, że norma zawierająca wyjątek od zasady nie może być interpretowana rozszerzająco, ani też nie może być stosowana w drodze analogii do innych sytuacji, niż te wyraźnie określone w przepisach prawa. Skoro art. 399 §2 k.p.c. odnosi się jedynie do postanowień kończących postępowanie, to tylko do tego rodzaju rozstrzygnięć zastosowanie ma podstawa określona w art. 401 ¹ k.p.c. Pojęcie postanowienia kończącego postępowanie w sprawie obejmuje jedynie orzeczenia kończące postępowanie jako całość poddaną pod osąd. Uprawomocnienie się takiego postanowienia trwale zamyka drogę do rozstrzygnięcia sprawy co do istoty w danej instancji. Sąd wydaje postanowienia kończące w sprawie, jeżeli orzeka o całości postępowania, a nie zachodzą warunki do wydania wyroku, czyli do rozstrzygnięcia sprawy w sposób merytoryczny. Do kategorii takich postanowień należą, zatem orzeczenia dotyczące odrzucenia pozwu, umorzenia postępowania, czy też odrzucenia apelacji. Postanowienia takie, bowiem trwale zamykają drogę do wydania przez sąd rozstrzygnięcia co do całości sprawy.

Natomiast postanowienie o zwrocie kosztów procesu, nie jest orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie. Jest to orzeczenie rozstrzygające zagadnienie o charakterze incydentalnym. Podkreślić jednocześnie należy, że istotą regulacji przewidzianej w k.p.c. w zakresie skargi o wznowienie postępowania jest realizacja reguły wynikającej z art. 190 ust. 4 Konstytucji RP, zgodnie z którą orzeczenie TK o niezgodności z Konstytucją RP, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania. Skoro Kodeks postępowania cywilnego w sposób wyczerpujący reguluje podstawy, w oparciu o które można żądać wznowienia postępowania, to nie ma podstaw do rozszerzającej interpretacji obowiązujących przepisów i oparcia skargi o wznowienie postępowania na podstawie innej, niż enumeratywnie wskazana.

Podsumowując, zaskarżone rozstrzygnięcie nie było postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie, co wykluczało dopuszczalność skargi.

Mając na uwadze treść skargi, Sąd Apelacyjny rozważył sprawę także w kontekście art. 416 ¹ k.p.c. Zgodnie z treścią tego przepisu, w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem mogą być uchylone postanowienia niekończące postępowania w sprawie, jeżeli zostały wydane na podstawie aktu normatywnego uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą. Przepisy o wznowieniu postępowania stosuje się odpowiednio. Przepis ten stanowi zatem lex specialis, w celu wzruszania prawomocnych postanowień, niekończących postępowania w sprawie. Do wniosku złożonego na podstawie powołanego przepisu, stosuje się jedynie odpowiednio przepisy o wznowieniu postępowania.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, w niniejszej sprawie ww. przepis nie mógł jednak stanowić podstawy do zmiany postanowienia o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w sprawie III AUa 20/19. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na to, że wyroki Trybunału Konstytucyjnego, na które powołuje się skarżący, zostały opublikowane w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 27 kwietnia 2023 r. (wyrok TK z dnia 19 kwietnia 2023 r., sygn. SK 85/22) oraz w dniu 4 maja 2023 r. (wyrok TK z dnia 20 kwietnia 2023 r., sygn. SK 53/22). Natomiast zaskarżone rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu zapadło w dniu 4 kwietnia 2019 r., a zatem przed datą rozstrzygnięć Trybunału Konstytucyjnego. Nie budzi wątpliwości Sądu, że orzeczenia TK, zasadniczo stosuje się w sprawach zawisłych od daty publikacji wyroku TK. O mocy wiążącej orzeczeń TK rozstrzyga Konstytucja RP w art. 190. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 188 podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony i wchodzą w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego.

Wprawdzie na gruncie art. 190 ust. 4 Konstytucji RP, przewidującego możliwość wzruszenia prawomocnego orzeczenia sądowego, opartego na niekonstytucyjnej regulacji, orzecznictwo dopuszcza retroaktywny skutek orzeczenia TK; patrz: postanowienie Sądu Najwyższego z 9 stycznia 2014 r. I UK 338/13 (i wcześniejsze z roku 2013), wyrok Sądu Najwyższego z 21 września 2018 r. V CSK 441/17, wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16 stycznia 2024 r. III OSK 6750/21. Jednak skarga co do tej kwestii nie sfomułowała żadnych argumentów prawnych. A przy tym, należało mieć jednak na uwadze, że z treści art. 190 ust. 3 Konstytucji wynika, że dopiero ogłoszenie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niekonstytucyjności zakwestionowanego przepisu powoduje utratę jego mocy. Utrata mocy jest równoznaczna ze stwierdzeniem, że przepis przestał istnieć i na przyszłość nie wywiera już skutku prawnego.

W przedmiotowej sprawie §4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu z dnia 3 października 2016 r., na podstawie wyroku TK z 20 kwietnia 2023 sygn. SK 53/22 (Dz.U. poz. 842), utracił moc z dniem 4 maja 2023 r. w zakresie, w jakim przewidywał wysokość opłaty, stanowiącej koszty nieopłaconej pomocy prawnej ponoszonej przez Skarb Państwa udzielonej przez radcę prawnego z urzędu w wysokości niższej niż stawka minimalna opłat za czynności radców prawnych określonych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych ( Dz.U. z 2018 r. poz. 265 oraz z 2022 r. poz. 1802 i 2725), wydanym na podstawie art. 225 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych ( Dz.U. z 2022 r. poz. 1166), dotyczącym stawek minimalnych w sprawach prowadzonych z wyboru. Natomiast §8 rozporządzenia, który przewidywał opłaty uzależnione od wartości przedmiotu sprawy, które zostały podwyższone od dnia 14.01.2019 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 68 t.j.), utracił moc z dniem 27.04.2023 r. ( Dz.U. z 2023 r. poz. 796 zm.), gdyż zgodnie z wyrokiem TK z dnia 19.04.2023 r. ( Dz.U. z 2023 r. poz. 796) został uznany za niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 zdanie drugie i art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji RP. Wyroki w sprawie zapadły: wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie w dniu 31 października 2018 r. i wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie w dniu 4 kwietnia 2019 r., w okresie niewątpliwego obowiązywania zakwestionowanych przepisów rozporządzenia z 22.10.2015 r., a przy tym w okresie między wyrokami poszczególnych instancji opłaty zostały podwyższone. Omawiane przepisy zatem realizowały cel ustawowy, polegający na przyznaniu opłat za pomoc prawną z urzędu, a zważywszy na niską wartość inflacji w tamtym okresie, dysproporcja opłat za pomoc prawną z urzędu i z wyboru nie była tak rażąca jak w okresie od roku 2022.

Wobec czego, przyznanie skarżącemu radcy prawnemu wynagrodzenia w stawce wyższej, niż ta określona w dotychczasowym brzmieniu przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu z dnia 3 października 2016, nie miało uzasadnienia w podstawach faktycznych i prawnych..

Wszystkie powyższe okoliczności skutkowały uznaniem skargi za niezasadną. Mając na względzie przedstawioną ocenę prawną, w szczególności przez wzgląd na art. 416 ¹ k.p.c., Sąd Apelacyjny na podstawie art. 412 §2 k.p.c. oddalił skargę o wznowienie postępowania i zasądzenie wyższych opłat za czynności pomocy prawnej z urzędu w obu instancjach.

SSA Jolanta Hawryszko