Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 czerwca 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 30 czerwca 2023 r. w Gdańsku

sprawy R. T.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o podjęcie wypłaty emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 11 maja 2020 r., sygn. akt VI U 1356/20

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie;

nie obciąża R. T. kosztami postępowania za I instancję;

nie obciąża R. T. kosztami postępowania apelacyjnego;

nie obciąża R. T. kosztami postępowania kasacyjnego.

SSA Grażyna Czyżak SSA Michał Bober SSA Maciej Piankowski

UZASADNIENIE

(do pkt I wyroku)

Przedmiotem rozpoznania było roszczenie wnioskodawcy o zobowiązanie organu rentowego do podjęcia wypłaty emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zawieszonej z uwagi na zbieg prawa do więcej niż jednego świadczenia wobec uznania, że może być wypłacane tylko jedno świadczenie - wyższe lub wybrane przez ubezpieczonego.

Sąd Okręgowy zmienił decyzję organu rentowego i zobowiązał Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. do podjęcia zawieszonej emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i jej wypłaty wnioskodawcy poczynając od dnia 1 stycznia 2020 r..

W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd I instancji ustalił, że R. T., urodzony dnia (...), decyzją z dnia 30 marca 2003 r. uzyskał emeryturę wojskową na podstawie ustawy z dnia 10 grudnia 1993r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin. Procentowy wymiar emerytury przy zachowaniu zasady nieprzekraczania 75 % podstawy wymiaru wyniósł 75 %, a na powyższy wymiar świadczenia składał się 82,90 % z tytułu 31 lat wysługi emerytalnej ustalonej w załączniku do decyzji. Ubezpieczony w okresie od dnia 3 .02.2003r. do 29.02.2016r. był zatrudniony w (...) Zarządzie (...) w B.. W dniu 31 stycznia 2020 r. wnioskodawca złożył wniosek o emeryturę przedkładając świadectwa pracy. Decyzją z dnia 11 lutego 2020r. organ rentowy przyznał wnioskodawcy emeryturę powszechną od dnia 1 stycznia 2020 r., tj. od miesiąca w którym zgłoszono wniosek. Podstawę do obliczenia emerytury stanowił art. 25 i 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 53; dalej ustawa emerytalna) - wysokość emerytury wyniosła 1.489,36 zł. Wypłata przyznanego świadczenia została zawieszona, wobec zbiegu prawa do przyznanej emerytury z prawem do innego świadczenia emerytalnego.

Sąd Okręgowy w rozważaniach prawnych wskazał, że stan faktyczny sprawy był niesporny między stronami, sporna była jedynie kwestia, czy wnioskodawca ma prawo do pobierania dwóch świadczeń, czy też jednego świadczenia wyższego lub wybranego przez zainteresowanego mając na względzie treść art. 95 ust. 1 i ust. 2 ustawy emerytalnej. Z tej regulacji prawnej wynika zasada pobierania jednego świadczenia (wyższego lub wybranego przez uprawnionego) w sytuacji tzw. zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w ustawie obowiązuje również w razie zbiegu prawa do emerytury lub renty określonych w ww. ustawie emerytalnej z prawem do świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym, między innymi żołnierzy zawodowych, z wyjątkiem przypadku, gdy emerytura wojskowa została obliczona według zasad określonych w art. 15a ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin. Uzasadniając swoje stanowisko w sprawie pozwany powoływał się na art.95 ust.1 ustawy emerytalnej i wskazywał na orzecznictwo sądowe, które jego stanowisko podziela, pomijając przy tym orzeczenia prezentujące odmienne stanowisko - wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2019 r., I UK 426/17, LEX nr 2610283, w który wypowiedziano pogląd, że o zastosowaniu wyjątku od zasady wypłacania jednego świadczenia decyduje brak możliwości obliczenia emerytury wojskowej przy uwzględnieniu „cywilnego” stażu emerytalnego, a nie data przyjęcia żołnierza zawodowego do służby wojskowej (art. 95 ust. 2 ustawy emerytalnej). Ubezpieczony R. T. pozostawał w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., jednak nie mógł on wykorzystać „cywilnej” wysługi, bowiem miał wystarczająco długą wysługę wojskową i maksymalny wskaźnik podstawy wymiaru świadczenia. Ubezpieczony od momentu przyznania emerytury wojskowej w 2001 r. uzyskał wskaźnik wysługi – 82,90 %, ograniczony do 75 % podstawy wymiaru, stąd też nie miał on żadnych możliwości obliczenia emerytury wojskowej przy uwzględnieniu „cywilnego” stażu emerytalnego i brak było sensu składania w tym zakresie jakiegokolwiek wniosku do wojskowego organu rentowego. Sąd Okręgowy podkreślając zasadę równości wobec prawa ujętą w art. 32 ust. 1 Konstytucji stwierdził, że podziela w pełni interpretację art. 95 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej dokonaną przez Sąd Najwyższy w orzeczeniu w sprawie I UK 426/17. Nie ma bowiem podstaw do odmiennego, nierównego traktowania osób, które znajdują się w takiej samej sytuacji, a mianowicie nie mają możliwości włączenia okresów stażu cywilnego do emerytury wojskowej. Wnioskodawca, mimo że pełnił służbę przed dniem 1 stycznia 1999 r., a przepisy ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin dopuszczają w tym przypadku doliczanie do stażu okresów cywilnego zatrudnienia, to faktycznie nie miał takiej możliwości, bowiem podstawa wymiaru jego emerytury wojskowej wynosi 75 %, a zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin kwota emerytury bez uwzględnienia dodatków, zasiłków i świadczeń pieniężnych nie może przekraczać 75 % podstawy wymiaru emerytury. Biorąc pod uwagę powyższe Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.

Apelację od wyroku wywiódł organ rentowy i zarzucił mu:

- naruszenie prawa materialnego tj. przepisu art. 95 ust. 2 ustawy emerytalnej, poprzez zobowiązanie organu rentowego do podjęcia zawieszonej emerytury z FUS, podczas gdy ubezpieczony R. T. pozostający w służbie wojskowej przed dniem 1 stycznia 1999 r., a obecnie pobierający emeryturę z Wojskowego Biura Emerytalnego, nie ma prawa do wypłaty obydwu świadczeń i tym samym emerytura pracownicza, jako świadczenie niższe, prawidłowo została zawieszona.

Powołując się na powyższe pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz o zasądzenie od ubezpieczonego na swoją rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jest uzasadniona i musiała skutkować zmianą zaskarżonego wyroku i oddaleniem odwołania.

Przedmiotowa sprawa została już raz poddana kontroli instancyjnej Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, który wyrokiem z dnia 17 kwietnia 2020r. w sprawie sygn. akt VI U 335/20 oddalił apelację organu rentowego.

Następnie, w wyniku rozpoznania skargi kasacyjnej organu rentowego, Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 14 lutego 2023 r. w sprawie sygn. akt II USKP 244/21 uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Stosownie do art. 398 ²⁰ zd. 1 k.p.c. Sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy. Związanie wykładnią Sądu Najwyższego w rozumieniu ww. przepisu oznacza, że sąd, któremu sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania, nie może przepisów prawa interpretować odmiennie niż to wynika z uzasadnienia orzeczenia Sądu Najwyższego wydanego w rozpoznawanej sprawie. (por.: wyrok SN z dnia 13.01.2010r. w sprawie II CSK 374/09)

Powinno to oznaczać, że w świetle wykładni przepisów ustawy emerytalnej przedstawionej przez Sąd Najwyższy – opartej na szeroko przywołanych rozważaniach poczynionych w uchwale Sądu Najwyższego w składzie siedmiu sędziów z 15 grudnia 2021 roku (III UZP 7/21, LEX nr 3274620) - brak jest przesłanek do przyjęcia, że w sytuacji, kiedy występuje brak możliwości obliczenia emerytury wojskowej przy uwzględnieniu „cywilnego” stażu emerytalnego, ubezpieczony ma możliwość pobierania dwóch świadczeń emerytalnych z odrębnych systemów ubezpieczeniowego i zaopatrzeniowego.

Użycie w powyższym akapicie słowa „powinno” jest nieprzypadkowe. Nie trzeba wyjaśniać, że Sąd obowiązany jest działać w granicach obowiązującego prawa. Również stosowanie przepisów procedury cywilnej musi się odbywać z uwzględnieniem brzmienia obwiązującej ustawy – Kodeksu postępowania cywilnego. Nieobojętne jest jednak dla właściwego zastosowania prawa orzecznictwo, tak Sądu Najwyższego, jak też europejskich Trybunałów – (Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej – (...) i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka – ETPCz).

Z tej perspektywy w tym miejscu należy przywołać w pierwszym rzędzie treść uchwały Sądu Najwyższego w składzie połączonych I.: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i (...) z dnia 23.01.2020 r. w sprawie (...) I-4110-1/20 https://forumfws.eu/aktualnosci/2020/01/23/sn-uchwala/, której Sąd Najwyższy nadał moc zasady prawnej. Zgodnie z tezami tejże uchwały (cyt. w zakresie niezbędnym z perspektywy niniejszego uzasadnienia):

1. (…) sprzeczność składu sądu z przepisami prawa w rozumieniu art. 379 pkt 4 k.p.c. zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu bierze udział osoba powołana na urząd sędziego Sądu Najwyższego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 3).

(…)

3. Wykładnia (…) art. 379 pkt 4 k.p.c. przyjęta w punktach 1 (…) niniejszej uchwały nie ma zastosowania do orzeczeń wydanych przez sądy przed dniem jej podjęcia (…).

4. Punkt 1 niniejszej uchwały ma zastosowanie do orzeczeń wydanych z udziałem sędziów I. Dyscyplinarnej utworzonej w Sądzie Najwyższym na podstawie ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2018 r., poz. 5 ze zm.) bez względu na datę wydania tych orzeczeń.

W składzie Sądu Najwyższego rozpoznającym sprawę II USKP 244/21 wzięło udział dwóch sędziów powołanych na urząd sędziego Sądu Najwyższego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 3). Są to sędziowie L.B. i J.S., przy czym J.S. został powołany na urząd sędziego w Izbie Dyscyplinarnej, jako odrębnej jednostce organizacyjnej powołanej w ramach Sądu Najwyższego, która nigdy nie spełniała przymiotów „niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą” w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, a więc także art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.

(por.: uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego jak wyżej, ale także:

- wyrok (...) z dnia 19 listopada 2019 w sprawach połączonych C‑585/18, C‑624/18 i C‑625/18:

https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid= (...)&pageIndex=0&doclang=pl&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid= (...) ;

- wyrok (...) z dnia 22 lipca 2021 r. w sprawie 43447/19 R. p-ko Polsce:

https://forumfws.eu/aktualnosci/2021/07/22/etpcz-reczkowicz/ ;

- wyrok (...) z dnia 8 listopada 2021r. w sprawie 49868/19 i 57511/19 D.-F. i O. p-ko Polsce:

https://forumfws.eu/aktualnosci/2021/11/08/etpc-dolinska-ozimek/ ;

wyrok (...) z dnia 6.10.2022 r. w sprawie 35599/20 J. p-ko Polsce:

https://forumfws.eu/aktualnosci/2022/10/06/juszczyszyn-zawieszenie/;

czy choćby ostatnio (co szczególnie istotne z uwagi na udział w wydaniu orzeczenia sędziego J.S.):

- wyrok (...) z dnia 6.10.2022 r. w sprawach połączonych (...) i (...) T. p-ko Polsce:

https://forumfws.eu/aktualnosci/2023/07/06/tuleya-postepowanie-dyscyplinarne/;

- wyrok (...) z 13.07.2023 r. w sprawach połączonych C‑615/20 i C‑671/20:

https://forumfws.eu/aktualnosci/2023/07/13/id-brak-kompetencji/. )

(por. także:

- postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 4 maja 2020 r. o powołaniu L.B. do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego https://monitorpolski.gov.pl/MP/rok/2020/pozycja/539 oraz uchwała Krajowej Rady Sądownictwa nr (...) niedostępna w bazie (...) https://bip.krs.pl/art,127,uchwaly-krajowej-rady-sadownictwa-w-przedmiocie-wniosku-o-powolanie-do-pelnienia-urzedu-na-stanowisku-sedziowskim;

- postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 4 maja 2020 r. o powołaniu J.S. do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego https://monitorpolski.gov.pl/MP/rok/2020/pozycja/535 oraz uchwała Krajowej Rady Sądownictwa nr (...) w bazie (...) https://bip.krs.pl/art,89,uchwaly-krajowej-rady-sadownictwa-w-przedmiocie-wniosku-o-powolanie-do-pelnienia-urzedu-na-stanowisku-sedziowskim )

W świetle naprowadzonego orzecznictwa nie może budzić wątpliwości, że sąd z udziałem wadliwie powołanych sędziów L.B. i J.S. nie spełnia wymogów „niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą” w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. W tej sytuacji otwiera się w pierwszej kolejności pytanie o skutki takiego orzeczenia. W ocenie Sądu Apelacyjnego w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę, nie sposób uznać takiego orzeczenia za niebyłe, czy też nieistniejące. Dla właściwej oceny skutków orzeczenia wydanego w wadliwym składzie, w naturalny sposób należy sięgnąć do naprowadzonej uchwały Sądu Najwyższego w składzie połączonych I.: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i (...) z dnia 23.01.2020 r. w sprawie (...) I-4110-1/20. Uchwała ta w tezie 1. wskazuje wprost, że takie orzeczenie należy traktować jako orzeczenie wydane w warunkach sprzeczności składu sądu z przepisami prawa w rozumieniu art. 379 pkt 4 k.p.c. – co (stosownie do przywołanego przepisu) przekłada się wprost na nieważność postępowania, którą Sąd musiał brać pod uwagę z urzędu (art. 378 § 1 k.p.c.) O ile jednak w odniesieniu do orzeczenia kontrolowanego – orzeczenia Sądu I instancji – okoliczność taka skutkowałaby koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku, zniesienia postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania (art. 386 § 2 k.p.c.), o tyle nie ma żadnej prawnej drogi do wyeliminowania z obrotu prawnego wyroku Sądu Najwyższego przez sąd powszechny. Takiej możliwości w praktyce nie ma żaden sąd w Rzeczypospolitej, w tym Sąd Najwyższy, który wprawdzie dysponuje możliwością dokonania stosownej oceny w ramach skargi nadzwyczajnej stosownie do art. 89 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym, ale zważywszy na właściwość I. Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych (...), która składa się wyłącznie z sędziów wadliwie powołanych (na analogicznej zasadzie jak L.B. i J.S.), możliwość skorzystania z tej instytucji na potrzeby niniejszej sprawy jest iluzoryczna.

W konsekwencji więc takie orzeczenie – wprawdzie dotknięte nieważnością postępowania – pozostaje w mocy i wywołuje przewidziane w jego sentencji skutki w postaci uchylenia poprzedniego wyroku Sądu Apelacyjnego. W przekonaniu jednak Sądu Apelacyjnego, pomimo jednoznacznej treści art. 398 ²⁰ zd. 1 k.p.c., uchybieniem byłoby poprzestanie tego Sądu na dokonanej przez Sąd Najwyższy wykładni oraz wytycznych zawartych w uzasadnieniu wyroku, czy też jakiekolwiek oparcie się na tej wykładni bez samodzielnych rozważań materii prawnej. W praktyce bowiem organ nie spełniający wymogów „niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą” nie tylko wyeliminowałby z obrotu poprzednie orzeczenie Sądu Apelacyjnego, ale też gdyby dokonując wykładni odmiennej od zawartej w tym orzeczeniu miał związać nią Sąd Apelacyjny w składzie obecnym, w praktyce wyeliminowałby swobodną ocenę kontrolowanego orzeczenia w ramach dwuinstancyjnego postępowania.

Przepis art. 176 ust. 1 Konstytucji RP stanowi, że postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. Godzi się wskazać, że prawo do skutecznego środka prawnego, jakie gwarantuje zarówno prawo Unii, jak i prawo wynikające z EKPCz, nie wymaga wprowadzenia dwuinstancyjnego postępowania sądowego. Jeśli jednak takie dwuinstancyjne postępowanie jest przewidziane, wówczas tak sąd I instancji, jak też sąd odwoławczy muszą spełniać wymogi „niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą”. Związanie sądu odwoławczego – stosownie do art. 398 ²⁰ zd. 1 k.p.c. – kasatoryjnym orzeczeniem Sądu Najwyższego wydanym w warunkach opisanych w tezie 1 uchwały Sądu Najwyższego w składzie połączonych I.: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i (...) z dnia 23.01.2020 r. w sprawie (...) I-4110-1/20, a więc w warunkach nieważności postępowania z uwagi na wadliwość składu nie spełniającego wymogu „niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą”, powodowałoby w konsekwencji iluzoryczność całego postępowania sądowego (wobec ukształtowania ostatecznego rozstrzygnięcia przez organ pozbawiony atrybutów sądu), co w naturalny sposób otwierałoby stronie drogę do poszukiwania skutecznej ochrony przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka a w dalszej perspektywie ryzyko odpowiedzialności odszkodowawczej Rzeczypospolitej za naruszenie art. 6 Konwencji.

Takie konsekwencje rozpoznania sprawy z udziałem sądu obsadzonego w sposób wadliwy, nie dający rękojmi „niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą” dotyczyły już orzeczenia zapadłego przy udziale tego samego sędziego J.S. - wyroku wydanego w Izbie Dyscyplinarnej SN w dniu 18 listopada 2020 r. w sprawie II DO 74/20 - http://www.sn.pl/orzecznictwo/SitePages/Baza_orzeczen.aspx?DataWDniu=2020-11-18 (...)=Izba%20Dyscyplinarna. Skutkowało to naprowadzonym wyżej wyrokiem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka zasądzającym na rzecz strony odszkodowanie w kwocie 30.000 Euro oraz koszty postępowania przy jednoczesnym stwierdzeniu naruszenia m.in. art. 6 EKPCz.

W tej sytuacji – celem realnego zapewnienia wnioskodawcy faktycznego postępowania dwuinstancyjnego – Sąd Apelacyjny zdecydował się na dokonanie samodzielnej wykładni obowiązujących przepisów z odwołaniem się do utrwalonych już poglądów judykatury, w tym prezentowanych zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i Sądu Apelacyjnego w Gdańsku (tak np. niepublikowane orzeczenia w sprawach III AUa 2330/21 – wyrok z dnia 24 kwietnia 2023 r., III AUa 1512/20 - wyrok z dnia 15 lutego 2022 r., III AUa 823/21 – wyrok z dnia 3 listopada 2022 r.)

We wszystkich tych judykatach Sąd Apelacyjny konsekwentnie wskazywał, że Sąd Najwyższy rozpoznając sprawę o sygn. akt III UZP 5/21, dotyczącą emerytowanego żołnierza, który po 30 latach służby uzyskał świadczenie w maksymalnej wysokości 75% uposażenia, po odejściu ze służby przepracował dodatkowo 19 lat i tego tytułu odprowadzane były składki na ubezpieczenie społeczne, niewątpliwie dostrzegł problem pojawiający się przy interpretacji art. 95 ustawy o emerytach i rentach z FUS i postanowił skierować pytanie prawne do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższego. Na skutego tego Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów w uchwale z 15 grudnia 2021 roku (III UZP 7/21, LEX nr 3274620) wskazał, iż ubezpieczonemu, który pozostawał w zawodowej służbie wojskowej przed 2 stycznia 1999 roku i pobiera emeryturę wojskową wynoszącą 75% podstawy jej wymiaru obliczoną bez uwzględnienia okresów składkowych i nieskładkowych, z tytułu których jest uprawniony również do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wypłaca się jedno z tych świadczeń - wyższe lub wybrane przez niego (art. 95 ust. 1 i 2 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS w związku z art. 7 ustawy z 10 grudnia 1993 roku o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin – t.j. Dz.U. z 2020 roku poz. 586 ze zm.). Zwrócić należy uwagę zgodnie z art. 1 pkt 1 lit. a ustawy z 8 grudnia 2017 roku o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. z 2019 roku poz. 825 ze zm.) ustrojowym obowiązkiem Sądu Najwyższego jest (m.in.) zapewnienie zgodności z prawem i jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i sądów wojskowych przez rozpoznawanie środków odwoławczych oraz podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne. W tych kompetencjach Sądu Najwyższego realizuje się też art. 183 ust. 1 Konstytucji RP, według którego Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. Uchwały rozstrzygające zagadnienia prawne mogą powstać na gruncie konkretnej sprawy (art. 82 ustawy o Sądzie Najwyższym) lub też mogą być skutkiem rozpatrzenia przez Sąd Najwyższy wniosku o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego (art. 83 ustawy o Sądzie Najwyższym). Nie budzi więc wątpliwości Sądu Apelacyjnego, że poglądy prawne wyrażone w uchwałach Sądu Najwyższego rozstrzygających istotne zagadnienia prawne mogą być wykorzystywane przy dokonywaniu wykładni przepisów prawa, a podejmowanie przez Sąd Najwyższy uchwał rozstrzygających wątpliwości prawne stanowi istotny element sprawowania przez ten sąd wymiaru sprawiedliwości zapewniający jednolitość orzecznictwa sądów powszechnych.

Skoro w uchwale powiększonego składu z 15 grudnia 2021 roku (III UZP 7/21, LEX nr 3274620) Sąd Najwyższy wyjaśnił, iż ubezpieczonemu, który pozostawał w zawodowej służbie wojskowej przed 2 stycznia 1999 roku i pobiera emeryturę wojskową wynoszącą 75% podstawy jej wymiaru obliczoną bez uwzględnienia okresów składkowych i nieskładkowych, z tytułu których jest uprawniony również do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wypłaca się jedno z tych świadczeń (wyższe lub wybrane przez niego), to takie stanowisko należy respektować przy wykładni art. 95 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W/w uchwała została wydana na skutek pytania prawnego postawionego przez zwykły skład Sądu Najwyższego i niewątpliwie ma ona celu ujednolicenie orzecznictwa. Uchwały Sądu Najwyższego podejmowane w powiększonym składzie stanowią bardzo ważny instrument sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez Sąd Najwyższy i prezentują kierunek wykładni danych przepisów. Sąd Apelacyjny podziela kierunek wykładni zaprezentowany w powyższej uchwale Sądu Najwyższego. Należy również mieć na względzie, że w prawie ubezpieczeń społecznych obowiązuje zasada pobierania jednego świadczenia, nawet jeżeli ubezpieczonemu przysługuje prawo do więcej niż jednego świadczenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 26 sierpnia 2021 roku). Normy regulujące kwestie ubezpieczenia społecznego i zabezpieczenia społecznego należą do prawa socjalnego, które oparte jest na specyficznych zasadach, wśród których należy podkreślić zasadę solidarności społecznej, która uzasadnia - pozostając w opozycji do zasady wzajemności (eksponowanej np. w prawie cywilnym) - brak pełnej proporcjonalności między składką a świadczeniem (por. D.E. Lach [w:] Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, pod redakcją B. Gudowskiej i J. Strusińskiej-Żukowskiej, Warszawa 2011 s. 15-17 i przywołana tam literatura). W doktrynie prawa podnosi się, że sens solidarności w prawie zabezpieczenia społecznego ("solidarność wspólnoty ryzyka") wyraża się w tym, że do kosztów ochrony przyczyniają się wszyscy, często w nierównym stopniu, dłużej lub krócej ale kompensację otrzymuje ten tylko, który doznał szkody (por. J. Jończyk: Prawo zabezpieczenia społecznego, Warszawa 2006, s. 40). Podobnie Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę na konieczność stosowania w prawie ubezpieczeń społecznych konstytucyjnej zasady sprawiedliwości, realizowanej z zastosowaniem reguły podziału według potrzeb i stosownie do redystrybucyjnej funkcji ubezpieczeń społecznych (orzeczenie z 11 lutego 1992 roku, K 14/91, (...) 1992 nr 1, poz. 7).

Z brzmienia art. 95 ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej wynika, że bazuje on na zasadzie pobierania jednego świadczenia.

Pogląd ten zachowuje aktualność także w przedmiotowej sprawie.

Szerzej natomiast wypada przywołać motywację Sądu Najwyższego przedstawioną w analogicznej sprawie II USKP 13/22. Wyrok w tej sprawie, (wydany przez Sąd Najwyższy w składzie spełniającym wszelkie gwarancje procesowe) Sąd Najwyższy wydawał w zbliżonym okresie (8 lutego 2023 r.).W motywach zawartych w uzasadnieniu wyroku Sąd Najwyższy wskazał m.in. co następuje:

„Żołnierzom zwolnionym z zawodowej służby wojskowej, zgodnie z art. 1 oraz art. 2 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (aktualnie: Dz.U. z 2022 r., poz. 2528; dalej jako: wojskowa ustawa emerytalna) przysługują z zaopatrzenia emerytalnego: świadczenia pieniężne, emerytura wojskowa, wojskowa renta inwalidzka, wojskowa renta rodzinna, dodatki do emerytury lub renty, zasiłek pogrzebowy, inne świadczenia i uprawnienia: a) świadczenia lecznicze, b) świadczenia socjalne, c) prawo do umieszczenia w domu emeryta wojskowego. W myśl art. 5 tej ustawy podstawę wymiaru emerytury lub renty inwalidzkiej stanowi uposażenie należne
żołnierzowi zawodowemu w ostatnim miesiącu pełnienia zawodowej służby
wojskowej (z zastrzeżeniem ust. 2 i 3 oraz art. 32 b).

Zaopatrzenie emerytalne tych żołnierzy jest więc znacznie bardziej korzystne w porównaniu z systemem powszechnego zaopatrzenia emerytalnego w zakresie większej ilości świadczeń, wysokości emerytur i rent (obliczanych z najwyższej miesięcznej podstawy, a nie - ze średniego wynagrodzenia z ostatnich 10 lat), jak i zasad przechodzenia na emeryturę wojskową (zgodnie z art. 12 ustawy emerytura wojskowa przysługuje żołnierzowi zwolnionemu z zawodowej służby wojskowej, który w dniu zwolnienia z tej służby posiada 15 lat służby wojskowej w Wojsku Polskim żołnierze zawodowi mogli wiec przejść na emeryturę w wieku około 35-40 lat - w sytuacji, gdy zwykły wiek emerytalny mężczyzn wynosił 65 lat). Otrzymując emeryturę wojskową mogli oni, bez przeszkód prawnych, podejmować działalność
zarobkową (otrzymując w rezultacie znacznie wyższe przychody od pracujących obok „cywilnych" pracowników) oraz nabyć prawo do emerytury z ZUS po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego.

Art. 7 wojskowej ustawy emerytalnej stanowi, że w razie zbiegu prawa do emerytury lub renty przewidzianych w ustawie z prawem do emerytury lub renty albo do uposażenia w stanie spoczynku lub uposażenia rodzinnego przewidzianych w odrębnych przepisach wypłaca się świadczenie wyższe lub wybrane przez osobę uprawnioną, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej.

W ocenie Sądu Najwyższego, z uwagi na bardzo korzystne zasady zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy zawodowych, mające charakter wyjątku od powszechnych unormowań emerytalnych, przepisy zawarte w art. 7 ustawy powinny podlegać ścisłej wykładni językowej. Art. 7 zawiera zasadę wypłaty jednego (bardziej korzystnego) świadczenia emerytalnego w przypadku zbiegu uprawnień emerytalnych na podstawie różnych ustaw; zasadę tę stosuje się wówczas, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Jeżeli żołnierz zawodowy po zakończeniu służby podlegał powszechnemu ubezpieczeniu społecznemu i płacił na to ubezpieczenie składki, przepisami szczególnymi, stanowiącymi inaczej, są art. 95 i 96 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (aktualnie jednolity tekst: Dz.U. z 2022 r., poz. 504; dalej również jako: ustawa emerytalna) oraz unormowania stosowane za pośrednictwem tych przepisów.

Zgodnie z art. 95 ust. 1 ustawy emerytalnej - w razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w ustawie wypłaca się jedno z tych świadczeń - wyższe lub wybrane przez zainteresowanego. W myśl ust. 2 – przepis ust. 1 stosuje się również, z uwzględnieniem art. 96, w razie zbiegu prawa do emerytury lub renty określonych w ustawie z prawem do świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym osób, o których mowa w art. 2 ust. 2, z wyjątkiem przypadku, gdy emerytura wojskowa lub policyjna została obliczona według zasad określonych w art. 15 a albo art. 18 e ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin lub w art. 15 a
lub art. 18 e ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

Z unormowania tego wynika, że zasada wypłaty jednego świadczenia nie dotyczy przypadku, gdy występuje zbieg prawa do emerytury lub renty z ustawy emerytalnej z emeryturą żołnierza zawodowego, która została obliczona według zasad określonych w art. 15 a lub art. 18 a wojskowej ustawy emerytalnej. W rezultacie osoba uprawniona do emerytury wojskowej, obliczonej na podstawie art. 15 a lub art. 18 a wojskowej ustawy emerytalnej, która spełnia jednocześnie warunki do emerytury z FUS, ma prawo do pobierania obu tych świadczeń bez ograniczeń.

Wskazuje na to również art. 18 ust. 3 wojskowej ustawy emerytalnej, w myśl którego w przypadku, gdy suma emerytury obliczonej na podstawie art. 15 a i emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest niższa od kwoty najniższej emerytury, emeryturę wojskową podwyższa się w taki sposób, aby suma tych emerytur nie była niższa od kwoty najniższej emerytury. Przepis ten jednoznacznie stanowi o kumulacji świadczeń. Możliwość wypłaty dwóch emerytur potwierdza także art. 85 ust. 6 ustawy emerytalnej, stosownie do którego emerytury przysługującej z Funduszu nie podwyższa się do kwoty najniższej emerytury, jeżeli przysługuje ona osobie, która ma ustalone prawo do emerytury wojskowej obliczonej według zasad określonych w art. 15 a wojskowej ustawy emerytalnej. (Z wnioskowania a contrario - jeżeli miałaby zastosowanie w tej sytuacji zasada wypłaty jednego świadczenia, to nie byłoby przeszkód, aby podwyższyć emeryturę zusowską do kwoty najniższej emerytury, a potem dokonać porównania i wybrać wyższe świadczenie).

Wszystkie regulacje z art. 96 ustawy emerytalnej przewidują prawo do pobierania dwóch świadczeń. Na przykład zgodnie z art. 54 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych z dnia 29 maja 1974 r. (jednolity tekst: Dz.U. z 2021 r., poz. 1656) inwalidzie wojennemu i wojskowemu, którego inwalidztwo powstało w związku ze służbą wojskową, pobierającemu rentę inwalidzką obliczoną od podstawy wymiaru określonej w art. 11, który nabył prawo do emerytury, wypłaca się w zależności od jego wyboru: 1) rentę inwalidzką powiększoną o połowę emerytury albo emeryturę powiększoną o połowę renty
inwalidzkiej. W myśl art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 1205), osobie uprawnionej do renty wypadkowej oraz do emerytury na podstawie odrębnych przepisów wypłaca się, zależnie od jej wyboru, przysługującą rentę powiększoną o połowę emerytury albo emeryturę powiększoną o połowę renty.

Występuje więc możliwość, aby żołnierz zawodowy otrzymywał na podstawie wskazanych wyżej przepisów dwa, częściowo zredukowane, świadczenia. Świadczenia pozostające w zbiegu nie tracą samodzielnego charakteru, mimo wypłacania ich w jednej kwocie. Decyzje organu rentowego w zakresie emerytur i rent nie mają bowiem charakteru konstytutywnego, lecz charakter deklaratoryjny.”

W dalszej treści uzasadnienia Sąd Najwyższy odwołał się do uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2021 r.( III UZP 7/21 (OSNP 2022 nr 6,
poz. 58) rozstrzygającej powyższe zagadnienie prawne, zgodnie z którą ubezpieczonemu, który pozostawał w zawodowej służbie wojskowej przed dniem 2 stycznia 1999 r. i pobiera emeryturę wojskową wynoszącą 75% podstawy jej wymiaru obliczoną bez uwzględnienia okresów składkowych i nieskładkowych, z tytułu których jest uprawniony również do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wypłaca się jedno z tych świadczeń - wyższe lub wybrane przez niego (art. 95 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 7 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2020 r., poz. 586 ze zm.). Argumenty przedstawione w uzasadnieniu tej uchwały mają odpowiednie zastosowanie do analizy przepisów ujętych w niniejszej skardze kasacyjnej.

Podsumowując rozważania w przedmiotowej sprawie Sąd Najwyższy podtrzymał powyższą ocenę zaznaczając, że „… nie można zaakceptować sugestii zawartej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, iż z uwagi na podobne zasady obliczania emerytur żołnierzy zawodowych, należy tak samo potraktować żołnierzy podejmujących służbę przed i po dniu 1 stycznia 1999 r. Wyeksponowana w zaskarżonym wyroku wykładnia funkcjonalna, w której przyjęto, że o zastosowaniu wyjątku od zasady wypłacania jednego świadczenia zdecydował w jednostkowej sprawie brak możliwości obliczenia emerytury wojskowej przy uwzględnieniu „cywilnego" stażu emerytalnego, a nie data przyjęcia żołnierza zawodowego do służby wojskowej, wyprowadzona z poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 stycznia 2019 r., I UK 426/17 (skorygowanego w cytowanej uchwale Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2021 r., III UZP 7/21), nie pozwala na pominięcie (przełamanie) wykładni językowej; nie wystąpiła bowiem wewnętrzna sprzeczność przepisów, brak logicznych rozwiązań lub niezgodność z wykładnią prokonstytucyjną.

Kwestia braku możliwości uwzględnienia wszystkich okresów „cywilnych" w wysłudze „mundurowej" lub uwzględnienia ich w różnej wysokości w konkretnych przypadkach, nie może stanowić podstawy do pominięcia wykładni językowej (potwierdzonej pozostałymi rodzajami wykładni) art. 7 wojskowej ustawy emerytalnej w związku z art. 95 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w odniesieniu do bardzo uprzywilejowanych w aspekcie świadczeń zaopatrzeniowych (emerytalnych) żołnierzy zawodowych. Analizowane zróżnicowanie żołnierzy zawodowych nie wynika tylko z kryterium daty przystąpienia do służby i posiadania cywilnych
okresów zatrudnienia przed przystąpieniem do służby, ale także z innego algorytmu obliczania okresów składkowych i nieskładkowych, konieczności posiadania innego okresu służby wojskowej i zaliczania okresów składkowych po zakończeniu służby, dlatego nie ma podstaw do porównywania tych grup żołnierzy w aspekcie rozważania niezgodności przedstawionych wyżej unormowań z art. 32 Konstytucji.

Zróżnicowanie uprawnień żołnierzy zawodowych w ten sposób, że osoby powołane do służby przed dniem 2 stycznia 1999 roku muszą dokonać wyboru między emeryturą wojskową a emeryturą powszechną, zaś osoby powołane do służby po 1 stycznia 1999 roku zachowują prawo do pobierania emerytury powszechnej obok emerytury wojskowej, było immanentnie związane z objęciem tych 2 kategorii świadczeniobiorców różnymi reżimami prawnymi, kształtującymi inne zasady dotyczące obliczenia wysokości emerytury oraz kumulowania
emerytury wojskowej i cywilnej. Należy zwrócić uwagę, że żołnierze, którzy zostali powołani do służby przed dniem 2 stycznia 1999 roku zachowują wprawdzie, zgodnie z art. 7 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych, prawo do wypłaty tylko jednego świadczenia, jednak z mocy art. 14 ust. 1 pkt 2-4 tej ustawy pozostawiono możliwość doliczenia im do emerytury wojskowej okresów cywilnych, zaś według art. 15 ust. 1 pkt 2-4 doliczeniu z urzędu podlegają okresy składkowe i nieskładkowe przypadające przed tą służbą według wskaźnika, który za 3 lata poprzedzające tę służbę jest znacznie korzystniejszy, niż w przypadku ogółu świadczeniobiorców (art. 15 ust. 1 pkt 2). Takich uprawnień nie miały osoby
powołane do służby po dniu 1 stycznia 1999 roku, jednak mają one prawo do równoczesnego pobierania emerytury powszechnej, odpowiadającej zgromadzonemu przez te osoby kapitałowi składkowemu.

Sytuacja osób pozostających w zawodowej służbie wojskowej przed dniem 2 stycznia 1999 roku nie powinna być oceniana wyłącznie przez pryzmat tego,. czy w konkretnym przypadku, przy uwzględnieniu wysługi wynikającej z tej służby, miały one możliwość obliczenia emerytury wojskowej przy uwzględnieniu okresów składkowych i nieskładkowych, jako że osoby te miały in abstracto zapewnione prawo do wykorzystywania okresów składkowych i nieskładkowych do podwyższenia wysokości emerytury wojskowej. Mogło się jednak zdarzyć, że przebieg służby żołnierza zawodowego mógł sprawić w konkretnym przypadku, że emerytura wojskowa przysługiwała w wysokości 75% podstawy jej wymiaru na
podstawie samych tylko okresów służby, co powodowało brak faktycznej możliwości uwzględnienia okresów składkowych i nieskładkowych przy ustalaniu wysokości tej emerytury.”

W konsekwencji pełnej aprobaty dla powyższej oceny wyrażanej także przez Sąd Najwyższy przy rozpoznawaniu wielu tożsamych spraw, Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego stosownie do art. 386 § 1 k.p.c. i oddalił odwołanie wnioskodawcy (pkt I.).

SSA Grażyna Czyżak SSA Michał Bober SSA Maciej Piankowski