Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 lipca 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 lipca 2024 r. w L.

sprawy R. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w L.

o wypłatę świadczenia bez potrąceń

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L.

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 20 listopada 2023 r. sygn. akt VIII U 1822/23

oddala apelację.

Iwona Jawor-Piszcz

Sygn. akt III AUa 922/23

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Lublinie wyrokiem z dnia 20 listopada 2023 roku, po rozpoznaniu w odwołania R. M. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L. z dnia 15 marca 2023 roku zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdził iż z kwoty 2307,84 zł wypłacanej tytułem ekwiwalentu za deputat węglowy nie potrąca się kwoty 576,96 zł.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd pierwszej instancji oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych.

R. M. urodził się dnia (...). Od dnia (...) uprawniony jest do emerytury. Wnioskodawcy przysługuje ekwiwalent pieniężny za deputat węglowy, obecnie wypłacany na podstawie przepisów ustawy z dnia 8 września 2000 roku o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...). Ekwiwalent za deputat węglowy jest wypłacany za okres 6 miesięcy. W marcu 2023 roku ekwiwalent ten wyniósł 2 307,84 zł. W stosunku do R. M. prowadzone są przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Rykach postępowania egzekucyjne z wniosku wierzycieli, m.in.:

- (...) Fundusz Inwestycyjny Zamknięty (...) Fundusz (...) sygn. akt (...) na podstawie tytułu wykonawczego wyroku Sądu Rejonowego w Rykach I Wydział Cywilny z dnia 23 marca 2017 roku sygn. akt (...) zaopatrzonego w klauzulę wykonalności z dnia 16 sierpnia 2017 roku,

- (...) S.A. sygn. akt (...) na podstawie tytułu wykonawczego wyroku Sądu Rejonowego w Rykach I Wydział Cywilny z dnia 30 kwietnia 2018 roku sygn. akt (...) zaopatrzonego w klauzulę wykonalności z dnia 13 sierpnia 2019 roku;

- (...) Ltd. sygn. akt(...) na podstawie tytułu wykonawczego wyroku Sądu Rejonowego w Rykach I Wydział Cywilny z dnia 17 czerwca 2019 roku sygn. akt(...) zaopatrzonego w klauzulę wykonalności z dnia 4 lipca 2022 roku oraz wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie II Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 20 sierpnia 2020 roku sygn. akt (...) zaopatrzonego w klauzulę wykonalności z dnia 4 lipca 2022 roku.

Ze świadczenia emerytalnego odwołującego dokonywane są potrącenia na rzecz organu egzekucyjnego. W wyniku powyższego organ rentowy wydał zaskarżoną w niniejszej sprawie decyzję.

Stan faktyczny w sprawie Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dowodów z dokumentów, znajdujących się w aktach sprawy, a także w aktach organu rentowego. Uznał, iż co do zasady nie był sporny, bowiem istota sporu sprowadzała się do rozstrzygnięcia czy organ rentowy ma prawo dokonywać potrącenia z otrzymywanego przez wnioskodawcę dodatku do emerytury w postaci ekwiwalentu za deputat węglowy na poczet należności dochodzonych na drodze postępowania egzekucyjnego.

Dokonując oceny prawnej Sąd Okręgowy przytoczył regulację prawną stanowiącą podstawę przyznania odwołującemu ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy, którą stanowi przepis art. 74 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2000 roku o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) (Dz.U. 2014. poz. 1160 ze zm.). Ekwiwalent pieniężny, o którym mowa w art. 74 ust. 1, przyznaje i wypłaca w dwóch terminach wraz z wypłatą emerytury lub renty: w marcu – za okres od 1 stycznia do 30 czerwca i we wrześniu – za okres od 1 lipca do 31 grudnia każdego roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych z dotacji celowej z budżetu państwa (art. 74 ust. 5 ustawy z dnia 8 września 2000 roku o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...).

Kolejno Sąd Okręgowy omówił zagadnienie potrąceń ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 2023 poz. 1251 tekst jednolity ze zm.), w tym emerytury, co jest uregulowane w art. 139 ust. 1. Zgodnie z treścią tego przepisu ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie - po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych podlegają potrąceniu, z uwzględnieniem art. 141 następujące należności:

1) świadczenia wypłacane w kwocie zaliczkowej, następnie kwoty świadczenia lub świadczeń podlegające rozliczeniu w trybie określonym w art. 98 ust. 3, a następnie traktowane jak świadczenie wypłacane w kwocie zaliczkowej kwoty zasiłku chorobowego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia oraz świadczenia rehabilitacyjnego, o których mowa w przepisach o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zaliczone na poczet emerytury przyznanej za okres, za który zostały pobrane;

2) kwoty nienależnie pobranych emerytur, rent i innych świadczeń z tytułu:

a) zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego za okres przed dniem wejścia w życie ustawy,

b) ubezpieczeń społecznych, o których mowa w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie,

c) zaopatrzenia określonego w odrębnych przepisach;

2a) kwoty nienależnie pobranych świadczeń uzupełniających dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji;

2b) kwoty nienależnie pobranych świadczeń postojowych otrzymane na podstawie przepisów ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...), innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. 2021. poz. 2095, ze zm.);

2c) nieopłacone należności z tytułu składek, o których mowa w art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, do których poboru jest obowiązany Zakład;

2d) kwoty nienależnie pobranych świadczeń wychowawczych i świadczeń dobry start;

3) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie: należności alimentacyjnych, należności z tytułu świadczeń z funduszu alimentacyjnego wypłaconych osobie uprawnionej na podstawie ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. 2023 poz. 581 i 658), należności likwidatora funduszu alimentacyjnego powstałych z tytułu świadczeń alimentacyjnych wypłaconych na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 1974 roku o funduszu alimentacyjnym (Dz.U. 1991 poz. 200, ze zm.) oraz należności z tytułu wypłaconej zaliczki alimentacyjnej wypłaconych osobie uprawnionej na podstawie ustawy z dnia 22 kwietnia 2005 roku o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej (Dz.U. 2005 poz. 732 ze zm.);

4) należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego;

5) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż należności, o których mowa w pkt 3;

6) kwoty nienależnie pobranych zasiłków rodzinnych lub pielęgnacyjnych, świadczeń rodzinnych oraz zasiłków dla opiekunów w razie braku możliwości potrącenia z wypłacanych zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych, świadczeń rodzinnych oraz zasiłków dla opiekunów, wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie, a także kwoty zasiłku pielęgnacyjnego wypłaconego za okres, za który przyznano dodatek pielęgnacyjny;

6a) kwoty nienależnie pobranego dodatku weterana poszkodowanego;

6b) kwoty nienależnie pobranych świadczeń wyrównawczych otrzymane na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 października 2021 r. o świadczeniu wyrównawczym dla osób uprawnionych do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz.U.2021 poz. 2314);

7) kwoty nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego;

7a) kwoty nienależnie pobranego rodzinnego kapitału opiekuńczego, o którym mowa w ustawie z dnia 17 listopada 2021 r. o rodzinnym kapitale opiekuńczym (Dz.U. 2023 poz. 883), i dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna, o którym mowa w art. 64c ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 2011 roku o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz.U. 2023 poz. 204);

8) zasiłki wypłacone z tytułu pomocy społecznej, jeżeli przy wypłacie zastrzeżono ich potrącanie, oraz zasiłek stały lub zasiłek okresowy wypłacone na podstawie przepisów o pomocy społecznej za okres, za który przyznano emeryturę lub rentę;

9) zasiłki i świadczenia wypłacone na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu za okres, za który przyznano prawo do emerytury lub renty;

10) z tytułu odpłatności za pobyt osób uprawnionych do świadczeń w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych - na wniosek dyrektorów tych placówek.

Stosownie z kolei do art. 3 ustawy emerytalnej świadczenia określone w ustawie obejmują:

1) emeryturę;

2) rentę z tytułu niezdolności do pracy, w tym rentę szkoleniową;

3) rentę rodzinną;

4) dodatek pielęgnacyjny;

5) dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej;

6) zasiłek pogrzebowy.

Z powyższego wynika, zdaniem Sądu Okręgowego, iż art. 139 ustawy emerytalnej przewiduje możliwość dokonywania potrąceń tylko ze świadczeń wymienionych wyczerpująco w art. 3 ustawy. Skoro ekwiwalent pieniężny za deputat węglowy nie jest świadczeniem wskazanym w treści art. 3 ustawy emerytalnej, to potrącenia z tego świadczenia dokonywane przez organ rentowy w oparciu o art. 139 tej ustawy dokonywane były bez podstawy prawnej. W ocenie Sądu pierwszej instancji art. 139 ustawy emerytalnej nie powinien być interpretowany rozszerzająco, ale zgodnie z zasadami wykładni językowej.

Sąd pierwszej instancji podkreślił, iż regulacja art. 139 ust. 1 ustawy emerytalnej ma na celu ochronę świadczeń emerytalnych przed bezprawnym pomniejszeniem i stwarza pewną dozę bezpieczeństwa dla przyszłego emeryta lub rencisty, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych samowolnie nie dokona jakichkolwiek potrąceń bez podstawy prawnej (wyrok Sądu Okręgowego w Ostrołęce z dnia 6 listopada 2013 r., sygn. III U 873/13, LEX nr 1718747).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy Sąd Okręgowy stwierdził, że organ rentowy niezasadnie dokonał potrącenia na rzecz organu egzekucyjnego z przysługującego odwołującej ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy. Ekwiwalent ten nie należy bowiem do świadczeń objętych ustawą emerytalną, a zatem podstawy prawnej do dokonania takiego potrącenia nie może stanowić art. 139 ustawy emerytalnej. Zdaniem Sądu pierwszej instancji tak szerokie rozumienie pojęcia "świadczenia pieniężnego określonego w ustawie" nie chroniłoby w wystarczającym stopniu świadczeniobiorcy przed nieprawnym pomniejszaniem świadczeń. Należy także dodać, że przepisy ustawy o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...), stanowiące podstawę do wypłacania ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy nie regulują kwestii dokonywania potrąceń z tego świadczenia.

Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd Okręgowy na podstawie powołanych przepisów prawa materialnego oraz art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że z kwoty ekwiwalentu za deputat węglowy za 6 miesięcy, wynoszącej 2 307,84 zł nie potrąca się kwoty 576,96 zł.

Z wyrokiem nie zgodził się Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L., skarżąc wyrok w całości.

Zarzucił naruszenie prawa procesowego mającego wpływ na wynik sprawy tj. art. 833 k.p.c. art. 834 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie, co doprowadziło do naruszenia prawa materialnego tj. art. 141 ust. 3 ustawy emerytalnej i uznania przez Sąd Okręgowy, że organ rentowy niezasadnie dokonał potrącenia na rzecz organu egzekucyjnego z przysługującego odwołującemu ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy, podczas gdy przy dokonaniu prawidłowej wykładni i oceny zgromadzonych w sprawie dokumentów Sąd powinien uznać, że ZUS prawidłowo dokonuje potrąceń z deputatu węglowego w formie ekwiwalentu pieniężnego na podstawie zajęcia Komornika Sądowego. Podnosząc powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przewidzianych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie, ponieważ nie zostały w niej przedstawione zarzuty skutkujące zmianą lub uchyleniem zaskarżonego wyroku. Analiza zgromadzonego w niniejszej sprawie materiału dowodowego i zarzutów apelacyjnych, doprowadziła Sąd Apelacyjny do wniosku, że zaskarżony wyrok jest prawidłowy. Sąd Apelacyjny w całości podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy i przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, a także poczynione przez ten Sąd rozważania prawne. Nie zachodzi zatem potrzeba ich ponownego przytaczania w tej części uzasadnienia (art. 387 § 2 ¹ pkt 1 i 2 k.p.c.).

Podniesione w apelacji zarzuty obrazy prawa procesowego i materialnego opierają się na wspólnym założeniu jakie pozwany organ rentowy przyjmuje w sprawie tz., iż ekwiwalent za deputat węglowy jest świadczeniem pieniężnym przewidzianym w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym. Zarówno bowiem art. 833 § 4 k.p.c. jak i art. 141 ust. 3 ustawy emerytalnej, regulując zasady dokonywania potrąceń odnoszą się do świadczeń z zabezpieczenia społecznego, a te enumeratywnie wymienione są przez ustawodawcę w art. 3 ustawy emerytalnej. Wskazany art. 3 ustawy emerytalnej nie wymienia ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy, co oznacza, że ekwiwalent pieniężny za deputat węglowy nie został poddany regulacjom wynikającym z ustawy emerytalnej. Powyższa kwestia była już przedmiotem spójnego w tym względzie orzecznictwa sądowego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2022 r. I USKP 98/21 LEX nr 3369278; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 16 października 2014 r., III AUa 2613/13; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 7 marca 2018 r., III AUa 1256/17; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 30 marca 2022 r. III AUa 925/21 LEX nr 3341029 ).

Słusznie też Sąd Okręgowy w ocenie prawnej odwołał się do regulacji art. 139 ustawy emerytalnej, bowiem regulacja ta stanowi o zasadach dokonywania potrąceń, ale jednoznacznie brzmienie literalne przepisu wskazuje, iż potrącenia te mogą być dokonywane tylko ze świadczeń pieniężnych wymienionych w ustawie emerytalnej tj. wymienionych wyczerpująco w art. 3 ustawy emerytalnej. Tożsama regulacja zawarta jest w art. 833 § 4 k.p.c. Skoro ekwiwalent pieniężny za deputat węglowy nie jest świadczeniem wskazanym w treści art. 3 ustawy emerytalnej, to potrącenia z tego świadczenia, dokonywane przez organ rentowy w oparciu o art. 139 tej ustawy, były bez podstawy prawnej. Treści normatywnej przepisu art.139 ustawy emerytalnej nie zmienia w żadnej mierze art. 141 ustawy. Wskazany przez apelanta art. 141 ust. 3 ustawy należy interpretować jedynie w ten sposób, że przepis ten wskazuje kwoty wolne od potrąceń, ale nie zmienia zasady stanowionej w art. 139 ustawy, iż organ rentowy może dokonywać potrąceń tylko ze świadczeń z zabezpieczenia społecznego. Przypomnieć w tym miejscy należy, iż ekwiwalent za deputat węglowy swe umocowania znajduje w art. 74 ustawy z dnia 8 września 2000 roku o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) (Dz.U. 2024 poz. 561 tekst jednolity). Zgodnie z art. 74 ust. 5 tej ustawy świadczenie to nie ma charakteru ubezpieczeniowego i w związku z tym nie stanowi elementu emerytury lub renty, gdyż jest wprawdzie wypłacane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w terminach określonych ustawą z dnia 8 września 2000 roku, ale pochodzi z dotacji celowej z budżetu państwa. Ustawodawca zdecydował zatem, w ramach komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...), o przejęciu w stosunku do byłych pracowników kolejowych pobierających emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy obowiązku wypłaty tego świadczenia, skoro nie zostało ono przewidziane (tak jak we wcześniejszych ustawach zaopatrzeniowych) w przepisach ustawy emerytalnej regulujących uprawnienia do emerytury kolejowej.

Wobec takiego stanu prawnego nie ma żadnej podstawy by z wypłacanego ekwiwalentu za deputat węglowy pozwany organ mógł dokonywać potrąceń w drodze egzekucji administracyjnej, do której ma umocowanie zgodnie z art. 139 ustawy emerytalnej.

Zaskarżony wyrok odpowiada prawu. Zarzuty apelacyjne pozwanego organu rentowego nie znajdują zatem uzasadnienia, a stanowią jedynie polemikę z prawidłowymi ustalenia Sądu Okręgowego i w ocenie Sądu Apelacyjnego w żadnej mierze nie podważyły prawidłowego rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji.

Mając na uwadze powyższe w konsekwencji przedstawionej oceny prawnej Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

Iwona Jawor-Piszcz