Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 lutego 2014 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 lutego 2014 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa wzajemnego T. M.

przeciwko R. M.

o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego

na skutek apelacji wniesionej przez T. M.

od wyroku Sądu Rejonowego w Tomaszowie Maz. z dnia 21 listopada 2013 r., sygn. akt III RC 642/12.

oddala apelację.

Sygn. akt II Ca 61/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 21 listopada 2013 r. w sprawie III RC 642/12 Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim podwyższył alimenty zasądzone od T. M. wyrokiem Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 25 listopada 2009 roku w sprawie sygn. akt I C 678/09 na rzecz małoletnich A. M. i D. M. z kwoty po 500 złotych do kwoty po 550 złotych miesięcznie na rzecz każdej z nich oraz na rzecz małoletniego K. M. z kwoty po 400 złotych do kwoty po 450 złotych miesięcznie poczynając od dnia 18 stycznia 2013 roku. Oddalił powództwo główne w pozostałej części. Oddalił powództwo wzajemne T. M. o obniżenie alimentów na rzecz córek do kwot po 400 zł miesięcznie i uchylenie obowiązku alimentacyjnego względem byłej żony R. M.. Zniósł koszty procesu pomiędzy stronami oraz zasądził od T. M. na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim kwotę 90 złotych tytułem części nieuiszczonej opłaty od pozwu

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego:

Wyrokiem z dnia 25 listopada 2009 roku w sprawie sygn. akt I C 678/09 Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim rozwiązał przez rozwód związek małżeński T. M. i R. M. z winy T. M.. Sąd powierzył wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi stron A. M. urodzoną (...), D. M. urodzoną (...) i K. M. urodzonym (...) matce R. M., ograniczając tę władzę ojcu do prawa współdecydowania o istotnych sprawach dzieci oraz zasądził od T. M. na rzecz jego dzieci : A. M. i D. M. alimenty po 500 zł i K. M. po 400 zł miesięcznie. Ponadto zasądził od T. M. na rzecz R. M. tytułem alimentów kwotę po 300 zł miesięcznie.

W czasie orzekania o rozwodzie stron R. M. zamieszkiwała wraz z dziećmi w wynajętym mieszkaniu, pracowała na pół etatu jako sprzątaczka. T. M. prowadził gospodarstwo rolne o powierzchni 20,10 ha. Najstarsza córka stron A. miała 11 lat i uczęszczała do piątej klasy szkoły podstawowej, młodsza D. miała 7 lat i była uczennicą pierwszej klasy, zaś syn stron K. miał 3 lata.

Obecnie A. M. ma 15 lat i jest uczennicą trzeciej klasy gimnazjum. Podręczniki dla niej kosztowały 580 zł. A. uczęszcza na dodatkowe lekcje z języka angielskiego, które kosztują 120 -150 zł miesięcznie.

Dziewczynka ma problemy ortodontyczne. Leczona jest prywatnie, wizyty u ortodonty są raz w miesiącu, koszt jednej wizyty stanowi kwotę 50 - 80 zł. Ma usunięte cztery zęby, od maja b.r. nosi aparat ortodontyczny na górne zęby, który kosztował 1000 zł. W styczniu 2014 roku ma mieć zakładany aparat na dolne zęby. Jego koszt to również kwota 1000 zł. Małoletnia ma również problemy z trądzikiem, jest leczona u dermatologa. Koszt leczenia, tj. zakup maści i tabletki to kwota 40 zł miesięcznie. A. ma wadę wzroku minus 3 i co pół roku wymaga zmiany szkieł w okularach. Każda zmiana szkieł kosztuje około 128 zł miesięcznie. We wrześniu 2014 roku dziewczynka rozpocznie naukę w szkole ponadgimnazjalnej, co spowoduje konieczność ponoszenia kosztów dojazdu.

D. M. ma 11 lat i jest uczennicą piątej klasy szkoły podstawowej. Koszt podręczników dla D. stanowił kwotę 345 zł. D. od kwietnia 2013 roku nosi aparat ortodontyczny, który był refundowany. W marcu 2014 roku dziewczynka ukończy 12 lat i nie będzie już podlegała refundacji kosztów leczenia ortodontycznego. D. w przeszłości nosiła okulary, obecnie już ich nie nosi, ale wymaga kontroli stanu wzroku u lekarza okulisty raz w roku. Ma również problemy dermatologiczne. W czerwcu 2012 roku D. wyjechała na zieloną szkołę do K., której koszt wynosił 320 zł. W kwietniu 2013 roku uczestniczyła w wycieczce szkolnej za 120 zł.

K. M. ma 7 lat i chodzi do pierwszej klasy szkoły podstawowej. Koszt podręczników dla K. to kwota 330 zł. Od lipca 2013 roku nosi również aparat ortodontyczny, który był refundowany. Ma wadę wzroku plus 1,75. Od września b.r. nosi okulary, które kosztowały 245 zł. Chłopiec korzysta z obiadów w szkole za 54-60 zł miesięcznie.

Składka na radę rodziców wynosiła po 40 zł na każde dziecko, a na ubezpieczenie po 45 zł. Składki szkolne wynoszą po 8 zł dla K., a dla dziewczynek po 7 zł miesięcznie. Matka małoletnich ponosi nadto koszty wyżywienia małoletnich, zakupu przyborów szkolnych, ubrań, obuwia, środków higieny i kosmetycznych, lekarstw w czasie choroby, wyjazdów szkolnych, np. do teatru, wyjazdów do ortodonty do K. oraz do okulisty do T.. Odległość z R. do K. wynosi 29 km, zaś do T. - 25 km. Na paliwo wydaje 200 - 340 zł miesięcznie. R. M. jeździ własnym samochodem marki R. (...) rocznik 1996 o pojemności 1,6, który posiada od 2008 roku.

R. M.ma 39 lat, posiada wykształcenie średnie ogólne, jest zatrudniona na 1/2 etatu w (...)w R.jako sprzątaczka i zarabia obecnie 694 zł netto miesięcznie. Pracuje w godzinach od 11.00 do 15.00. Poszukiwała dodatkowej pracy, ale bezskutecznie. Mieszka wraz z dziećmi w wynajętym mieszkaniu. Czynsz wynosi 309,64 zł, energia -250 -260 zł co dwa miesiące, woda - 30 zł miesięcznie, gaz - 55 zł miesięcznie, internet - 40 zł miesięcznie, telefon - 50 zł miesięcznie, wywóz śmieci - 78 zł kwartalnie.

T. M. ma 42 lata, z zawodu jest rolnikiem mechanizatorem. Jest właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni 20,10 ha fizycznych, co stanowi 10,9815 ha przeliczeniowych. Przeciętny dochód roczny z gospodarstwa o takim areale wyliczony w oparciu o obwieszczenie Prezesa GUS w 2011 roku wynosił 29 793 zł.

W gospodarstwie pozwanego przeważają grunty III i IV klasy. Pozwany uprawia zboża, ziemniaki, buraki pastewne, mieszanki. Część gruntów stanowią łąki. Hoduje krowy mleczne - 15 sztuk, jałówki na odbudowę stada 13 sztuk. Gospodarstwo jest wyposażone w niezbędny park maszynowy do prowadzenia działalności rolniczej oraz w budynki inwentarsko - składowe.

Zgodnie z opinią biegłego w zakresie rolnictwa przychody z działalności gospodarstwa rolnego pozwanego za rok 2012 wyniosły 84353, 72 zł, zaś nakłady (koszty prowadzenia działalności rolniczej w przedmiotowym gospodarstwie rolnym) - 72964 zł. Dochód za rok 2012 rok biegła oceniła na kwotę 11389,72 zł.

W styczniu 2013 roku pozwany sprzedał pszenicę za kwotę 11090 zł, a w kwietniu 2013 roku żyto za kwotę 4762, 97 zł.

T. M. pracuje sam w gospodarstwie. W czasie nasilonych prac polowych pomagają mu członkowie rodziny. Wynajmuje jedynie prasę do słomy.

Pozwany posiada samochód F. (...) - rocznik 1996. Mieszka z rodzicami, którzy są emerytami. Matka T. M. otrzymuje 1000 zł emerytury, a ojciec 1700 zł. Pozwany wspólnie z rodzicami uiszcza bieżące opłaty (uwzględnione w opinii biegłego jako nakłady na gospodarstwo), a mianowicie energia elektryczna łącznie z gospodarstwem -620 zł co dwa miesiące, woda - 1150 zł rocznie, wywóz śmieci - 60 zł kwartalnie, opał na zimę - 3500 zł rocznie, ubezpieczenie samochodu - 650 zł rocznie, telefon - 550 zł rocznie.

Rodzice T. M. są schorowani, mają oboje po 79 lat. Matka jest po wylewie, jest rehabilitowana, zaś ojciec jest dializowany z powodu choroby nerek. Rodzice wymagają pomocy. W opiece nad rodzicami pomagają pozwanemu siostry, które przyjeżdżają przeważnie w weekendy. Koszt leków dla rodziców, to kwoty po 250 zł dla każdego z nich.

Postanowieniem z dnia 9 listopada 2012 roku w sprawie sygn. akt I Ns 134/10 Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim, dokonano podziału majątku wspólnego byłych małżonków T. M. oraz R. M. w ten sposób, że składniki tegoż majątku w postaci nieruchomości rolnej, samochodu F. (...), maszyn rolniczych oraz inwentarza żywego przyznano T. M. ze spłatą na rzecz R. M. kwoty 149.692 zł płatnej w dwóch ratach.

T. M. spłaca kredyty : w kwocie 4000 zł zaciągnięty na potrzeby gospodarstwa, rata miesięczna wynosi 220 zł do 2014 roku oraz kredyt zaciągnięty na spłatę byłej żony w kwocie 160.000 zł na okres 10 lat, płatny do września 2023 roku, z ratą miesięczną w kwocie 2681, 41 zł.

Podstawę żądania zmiany wysokości alimentów stanowi przepis art. 138 k.r.o., w myśl którego w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Poprzez zmianę stosunków rozumie się istotne zwiększenie lub zmniejszenie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentacji, istotne zwiększenie się lub zmniejszenie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego lub istotne zmniejszenie się lub zwiększenie możliwości zaspokajania potrzeb własnymi siłami. Wynika z tego, że rozstrzygnięcie o żądaniu opartym na art. 138 k.r.o. wymaga przede wszystkim porównania stanu istniejącego w dacie uprawomocnienia się wyroku zasądzającego alimenty ze stanem istniejącym w dacie orzekania o ich podwyższeniu lub zmniejszeniu.

W rozpatrywanej sprawie wyrok, w którym ustalono wysokość alimentów uprawomocnił się 2 stycznia 2010 roku, a więc prawie cztery lata temu. A. była wówczas w piątej klasie szkoły podstawowej, obecnie kończy gimnazjum. D. zaczynała naukę w pierwszej klasie, aktualnie jest w klasie piątej. K. miał trzy lata, obecnie rozpoczął edukację w klasie pierwszej.

Niewątpliwie upływ czasu i wzrost cen spowodował naturalny wzrost potrzeb małoletnich powodów. Matka małoletnich ponosi wyższe koszty związane z ich leczeniem, edukacją, wyżywieniem, ubraniem, środkami higieny, czy też rozwojem zainteresowań. Należy zauważyć, że najstarsza córka A. niebawem rozpocznie naukę w szkole ponadgimnazjalnej poza miejscem zamieszkania, co niewątpliwie spowoduje dalszy wzrost jej kosztów utrzymania.

Niesłuszne, w ocenie sądu, są twierdzenia pozwanego, iż wydatki na sporadyczne wyjazdy dzieci na zieloną szkołę, czy też do teatru, wykraczają poza zakres niezbędnych potrzeb małoletnich.

R. M. swój obowiązek alimentacyjny wobec dzieci realizuje przede wszystkim poprzez osobiste starania o utrzymanie i wychowanie małoletnich i nie może przy tym liczyć, od kilku już lat, na jakąkolwiek pomoc ze strony ojca dzieci, który nie utrzymuje z nimi kontaktów.

Od daty ustalenia alimentów dochody rodziców małoletnich zmieniły się w niewielkim zakresie. Wprawdzie R. M. ma zasądzoną spłatę, jednakże chce ją przeznaczyć na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych swoich i dzieci. Powódka powinna czynić starania o znalezienie pracy na cały etat, jednakże jest to niewątpliwie utrudnione, mając na uwadze jej wiek, rynek pracy w miejscu zamieszkania, wykształcenie oraz fakt, że sama wychowuje dzieci, które wymagają codziennej troski i zainteresowania.

Pozwany jest młodym, zdrowym człowiekiem. Jest zobowiązany czynić wszelkie starania celem zapewnienia dzieciom właściwego utrzymania, tym bardziej, że nie wykazuje zainteresowania ich sprawami i nie przyczynia się do ich wychowania. Ma tym samym więcej możliwości, aby znaleźć odpowiednie źródło dochodów. Sąd podkreślił również, że o wysokości alimentów decydują nie faktyczne dochody pozwanego, ale jego możliwości zarobkowe i majątkowe. Nadto zauważył, że jeżeli zobowiązany do alimentacji dysponuje majątkiem, który nie przynosi efektów albo efekty te są odległe od możliwych z przyczyn natury obiektywnej, to ocena możliwości płatniczych takiego zobowiązanego nie może nie uwzględniać ewentualnej konieczności zbycia majątku w całości albo w części. Gdyby po stronie pozwanego wystąpiła sytuacja braku środków na wywiązanie się z ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego, to powinien rozważyć również możliwość zbycia części posiadanej nieruchomości lub też zagospodarowania jej w sposób umożliwiający osiąganie dochodów.

Pozwany podnosi fakt konieczności opieki nad rodzicami. Sąd jednak zwrócił uwagę, że rodzice T. M. dysponują odpowiednimi własnymi dochodami, których część, w razie konieczności, mogą przeznaczyć na zapewnienie sobie opieki w czasie, kiedy pozwany pracuje.

Mając na względzie powyższe okoliczności Sąd doszedł do przekonania, że zasadnym będzie podwyższenie alimentów na rzecz małoletnich córek stron do kwoty po 550 złotych miesięcznie, zaś na rzecz małoletniego syna do kwoty po 450 złotych. Tym samym uznał, iż żądanie T. M. o obniżenie alimentów na rzecz małoletnich A. i D. M. nie zasługuje na uwzględnienie.

Aby orzec zmianę obowiązku alimentacyjnego poprzez jego obniżenie strona dochodząca zmiany wysokości roszczeń alimentacyjnych musi wykazać zarówno to, że zmniejszyły się jej możliwości majątkowe i zarobkowe jak i to, że po drugiej stronie nastąpiła zmiana stosunku takiej treści, która powoduje, że zachodzi podstawa do obniżenia świadczeń.

W niniejszej sprawie żadna z powyższych przesłanek nie została spełniona.

Związek małżeński T. M. i R. M. został rozwiązany przez rozwód z winy męża. Wyrokiem z dnia 25 listopada 2009 roku w sprawie II Ca 678/09 Sąd Okręgowy ustalił alimenty należne od T. M. na rzecz R. M. na podstawie art. 60 § 2 k.r.o. w kwocie po 300 zł miesięcznie.

Podniesione już wcześniej okoliczności wskazują, że sytuacja stron nie uległa zmianie w taki sposób, aby zasadnym było uchylenie obowiązku alimentacyjnego T. M. wobec jego byłej żony. R. M. osiąga niewielkie dochody i ma niewielkie szanse na ich zwiększenie. Otrzymywane przez nią od męża alimenty nie wystarczają nawet na pokrycie czynszu, który płaci za mieszkanie zajmowane aktualnie przez nią i dzieci. Uzyskaną zaś spłatę powódka chce przeznaczyć na poprawę warunków mieszkaniowych, co być może spowoduje zmniejszenie kosztów utrzymania mieszkania w przyszłości. Niewątpliwie sytuacja R. M. byłaby lepsza, gdyby małżeństwo stron trwało. Powódka miałaby wówczas zapewnione wraz z dziećmi mieszkanie, korzystałaby z dochodów i plonów, jakie daje gospodarstwo, miałaby wsparcie męża w opiece nad dziećmi.

Jednocześnie sytuacja stron nie pozwala na podwyższenie alimentów zasądzonych na rzecz R. M..

Mając na względzie powyższe sąd uznał za odpowiednie, w świetle art. 60 § 2 k.r.o., utrzymanie należnych od byłego męża na rzecz powódki alimentów w dotychczasowej wysokości.

Z uwagi na powyższe rozważania sąd orzekł jak w sentencji wyroku. Rozstrzygnięcie o kosztach procesu oparł na treści art. 100 i 102 k.p.c. O kosztach sądowych orzekł na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.). Na podstawie art. 333 §1 pkt 1 k.p.c. wyrokowi w pkt 1 nadał rygor natychmiastowej wykonalności.

Od powyższego wyroku apelację złożył T. M.. Zaskarżył go jedynie w części oddalającej jego powództwo wzajemnej o uchyleniu obowiązku alimentacyjnego w stosunku do R. M. ( pkt 3 wyroku) zarzucając:

- błąd w ustaleniach faktycznych, które zostały przyjęte przez Sąd I-ej instancji za podstawę rozstrzygnięcia, w tym w szczególności iż sytuacja stron nie uległa zmianie w taki sposób, aby zasadnym było uchylenie obowiązku alimentacyjnego T. M. wobec byłej jego żony, oraz iż R. M. osiąga niewielkie dochody i ma niewielkie szanse na ich zwiększeni, oraz iż sytuacja R. M. byłaby lepsza, gdyby małżeństwo stron trwało, w sytuacji gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy, w tym w szczególności opinia biegłego ds. rolnictwa z 2013r. i opinia biegłego złożona w aktach sprawy przed Sądem Okręgowym w Piotrkowie Trybunalskim sygn. akt: I C 678/09 , dokumenty dotyczące stanu zdrowia rodziców pozwanego (powoda wzajemnego), dokumenty przedłożone przez R. M. i okoliczności przez nią przyznane oraz treść postanowienia Sądu w sprawie podziału majątku wspólnego oraz zawarta przez T. M. umowa kredytowa, celem spłaty powódki (pozwanej wzajmenej), wskazuje, iż sytuacja stron, w szczególności pozwanego (powoda wzajemnego) zmieniła się w takim stopniu, iż zasadnym jest uchylenie obowiązku alimentacyjnego wobec R. M., a sytuacja życiowa R. M. zmieniła się w taki sposób, iż jest możliwe podjęcie przez nią pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, a nadto iż powódka R. M. i jej dzieci korzystają poprzez ustanowione alimenty z dochodów i plonów gospodarstwa (...);

Występując z tym zarzutem wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i uchylenie jego obowiązku alimentacyjnego względem byłej żony w kwocie 300,00 zł miesięcznie. Ponadto wnosił o zasądzenie od niej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda wzajemnego nie jest uzasadniona, a podniesiony w niej zarzut jest chybiony. Apelacja ta ograniczona jest jedynie do rozstrzygnięcia sądu pierwsze instancji o oddaleniu powództwa wzajemnego w części odnoszącej się do obowiązku alimentacyjnego wobec byłej żony. Skarżący w apelacji natomiast nie kwestionuje oddalenia jego powództwa wzajemnego o obniżenia alimentów na rzecz córek, jak również rozstrzygnięcia sądu podwyższającego alimenty na rzecz dzieci, wydanego w przedmiocie powództwa głównego

Obowiązek alimentacyjny T. M. wobec byłej żony R., z uwagi na to, że rozwód został orzeczony z wyłącznej winy T. M. - opiera się na przepisie art. 60 § 2 krio.

Sąd pierwszej instancji wbrew zarzutowi apelacji prawidłowo uznał , że od orzeczenia rozwodowego zasądzającego alimenty od skarżącego na rzecz R. M. w kwocie po 300 złotych, nie nastąpiła zmiana stosunków uzasadniająca uchylenie tego obowiązku alimentacyjnego. Powyższe stanowisko znajduje pełne oparcie w zebranym w sprawie materiale dowodowym, który został właściwie oceniony , z zachowaniem wskazań zawartych w przepisie art. 233§1kpc.

Sytuacja zarobkowa pozwanej wzajemnej w ciągu tego okresu praktycznie nie uległa zmianie. Pracuje ona w tym samym zakładzie pracy, co w momencie ustalenia alimentów. Jej zarobki nie uległy zwiększeniu. Wprawdzie w postanowieniu o podziale majątku wspólnego ma zasądzoną spłatę od byłego męża, jednakże nie oznacza to polepszenia jej sytuacji majątkowej, skoro spłata jest tylko ekwiwalentem jej części majątku wspólnego, który należał do niej, a w dodatku jak trafnie zauważa sąd pierwszej instancji zamierza za nią w przyszłości zakupić mieszkanie.

Z kolei powód wzajemny, w dalszym ciągu prowadzi gospodarstwo rolne, z którego się utrzymuje. Wprawdzie jego aktualne dochody uzyskiwane z tego gospodarstwa są niższe niż poprzednio, a to w wyniku akcentowanego w apelacji zaprzestania pracy w tym gospodarstwie przez rodziców skarżącego , to jednak nie stanowi to podstawy do uchylenia obowiązku alimentacyjnego skarżącego wobec byłej żony. O zakresie obowiązku alimentacyjnego decydują bowiem możliwości majątkowe i zarobkowe, nie zaś faktycznie uzyskiwane w danym czasie dochody. Niekorzystne skutki okoliczności, na które powołuje się skarżący mogą zostać przez niego zniwelowane w drodze starań o pozyskanie dodatkowych osób do pracy w jego gospodarstwie rolnym, czy też odpowiednich zmian w organizacji i funkcjonowaniu tego gospodarstwa.

Z tych względów apelacja jako pozbawiona uzasadnionych podstaw podlega oddaleniu- art. 385 k.p.c.