Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 19 stycznia 2022 r. Sąd Rejonowy w Łowiczu w sprawie o sygn. akt I C 248/21 z powództwa z powództwa (...) S.A. z siedzibą w W. przeciwko M. B., z udziałem Fundacji (...) z siedzibą w W., o zapłatę:

zasądził od pozwanego M. B. na rzecz powoda (...) S.A z siedzibą w W. kwotę 2.018,34 zł (dwa tysiące osiemnaście złotych trzydzieści cztery grosze) wraz z maksymalnymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 10 kwietnia 2021r. do dnia zapłaty;

oddalił powództwo w pozostałej części;

zasądził od pozwanego M. B. na rzecz powoda (...) S.A z siedzibą w W. kwotę 43,62 zł (czterdzieści trzy złote sześćdziesiąt dwa grosze) tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł na następujących ustaleniach faktycznych:

W dniu 7 sierpnia 2017 r. (...) S.A. z siedzibą w W. (pożyczkodawca) zawarł z M. B. (pożyczkobiorcą) na jego wniosek umowę pożyczki pieniężnej nr (...), mocą której pożyczkodawca udzielił pożyczkobiorcy pożyczki pieniężnej w kwocie 5.180 zł, z czego kwota 5.000 zł została wypłacona pożyczkobiorcy gotówką w dniu podpisania umowy, a kwota 180 zł została przelana na poczet składki ubezpieczeniowej z tytułu przystąpienia do umowy grupowego ubezpieczenia „Pakiet Medyczny dla Klientów P.”. Całkowity koszt pożyczki wynosił 3.545,67 zł, na którą to kwotę składały się prowizja za udzielenie pożyczki w wysokości 2.111,34 zł, opłata przygotowawcza w wysokości 40 zł, opłata za (...) w wysokości 904,86 zł oraz łączna kwota odsetek w kwocie 489,47 zł. W związku z powyższym całkowita kwota do zapłaty przez pożyczkobiorcę wynosiła 8.725,67 zł. Pożyczkobiorca zobowiązał się do spłaty zadłużenia w 60 tygodniowych ratach w wysokości 145,43 zł (ostatnia w wysokości 145,30 zł). Termin spłaty pierwszej i kolejnych rat tygodniowych upływały w kolejnych tygodniach, licząc od dnia zawarcia umowy. Roczna stopa oprocentowania pożyczki wynosiła 10%.

W umowie zastrzeżono, iż pożyczkodawca może naliczyć odsetki od przeterminowanego zadłużenia, tj. odsetki za opóźnienie w spłacie kwoty brutto pożyczki w wysokości ostatniej aktualnej rocznej stopy oprocentowania pożyczki powiększonej o 4 punkty procentowe, jednak nie wyższych niż wysokość maksymalnych odsetek za opóźnienie, o których mowa w art. 481 § 21 k.c. Wskazano, iż roczna stopa oprocentowania pożyczki jest stała w okresie obowiązywania umowy, jednak ulega obniżeniu do aktualnej wysokości stopy odsetek maksymalnych w przypadku obniżenia wysokości stopy odsetek maksymalnych, o których mowa w art. 359 § 21 k.c. poniżej aktualnej wysokości rocznej stopy oprocentowania pożyczki.

Strony ustaliły, iż w przypadku gdy pożyczkobiorca opóźni się ze spłatą kwoty równej co najmniej dwóm pełnym ratom, pożyczkodawca ma prawo wezwać go do zapłacenia zaległych rat lub ich części w terminie 7 dni od doręczenia wezwania pod rygorem wypowiedzenia umowy, a w przypadku braku zapłaty może wypowiedzieć umowę w terminie 30 dni od doręczenia wezwania do zapłaty.

Zgodnie z umową pożyczki, (...) jest pakietem świadczeń w ramach umowy, pozwalającym na zarządzanie pożyczką i składa się z „Okresowej P. w Spłacie” i (...). „Okresowa P. w Spłacie”, w przypadku pożyczki zaciągniętej przez M. B., polegać miała na uprawnieniu pożyczkobiorcy do odroczenia terminu spłaty rat wynikających z pierwotnego harmonogramu określonego w umowie w wymiarze od 1 do 4 rat bez podania przyczyny. Termin wymagalności odroczonych rat miał zostać przesunięty w czasie i miały być one płatne kolejno w okresach tygodniowych po terminie spłaty pożyczki, wynikającym z pierwotnego harmonogramu, co spowoduje przedłużenie okresu obowiązywania umowy. Natomiast (...) to zastrzeżenie, polegające na tym, że w przypadku zgonu pożyczkobiorcy w trakcie trwania umowy pożyczkodawca zwolni pożyczkobiorcę z długu w odniesieniu do jakichkolwiek jeszcze niezapłaconych na dzień zgonu pożyczkobiorcy zobowiązań wynikających z umowy.

M. B. dokonał spłaty zobowiązania wynikającego z umowy pożyczki nr (...) w łącznej kwocie 5.313 zł, z czego kwota 4.206,72 zł została zarachowana na poczet kapitału pożyczki, kwotę 489,47 zł – na poczet odsetek umownych, zaś kwota 616,81 zł – na poczet odsetek za opóźnienie w spłacie rat.

Pismem z dnia 26 marca 2020 r. (data nadania w UP) (...) S.A. w W. poinformował pożyczkobiorcę, iż upłynął termin zwrotu pożyczki, wynikający z umowy pożyczki nr (...), zaś mimo wcześniej wysyłanych wezwań do zapłaty, zadłużenie nie zostało uregulowane. Pożyczkodawca wskazał, iż w celu wstrzymania przekazania danych pożyczkobiorcy do Krajowego Rejestru Długów i innych firm, zajmujących się przetwarzaniem danych osób zadłużonych, powinien zwrócić pożyczkodawcy kwotę 4.188 zł w nieprzekraczalnym terminie do dnia 7 kwietnia 2020 r. Pismo zostało odebrane przez adresata w dniu 31 marca 2020 r.

W informacji o stanie zadłużenia z dnia 9 kwietnia 2021 r. wskazano, iż łączne zadłużenie M. B. z tytułu umowy pożyczki nr (...) na dzień 9 kwietnia 2021 r. wynosi 4.667,56 zł.

Sąd Rejonowy wskazał, że ustalił powyższy stan faktyczny podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy w postaci dokumentów przedstawionych przez powoda, których prawdziwość nie była kwestionowana przez stronę pozwaną, wobec czego Sąd Rejonowy uznał je za wiarygodne źródło dowodowe.

Sąd I instancji wskazał, że uznał powództwo za częściowo uzasadnione.

Sąd Rejonowy, jako podstawę materialnoprawną roszczenia powoda, wskazał na art. 720 § 1 k.c. zgodnie z którym, przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Ponadto do umowy pożyczki zawartej między stronami zastosowanie znajdą przepisy ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. Nr 126, poz. 715 ze zm.).

Pozwany podniósł zarzut nieudowodnienia roszczenia, nieważności umowy z uwagi na wysokie koszty udzielenia pożyczki i przedawnienia roszczenia. Do pozwu powód załączył oryginał umowy pożyczki, na którą powołuje się w pozwie, opatrzony podpisem pozwanego, w której pokwitował on również odbiór kwoty pożyczki w gotówce. Pozwany nie kwestionował prawdziwości swojego podpisu, złożonego pod umową pożyczki, w związku z czym Sąd Rejonowy nie miał wątpliwości, co faktu skutecznego zawarcia pomiędzy stronami przedmiotowej umowy. Sąd I instancji wskazał, iż przy założeniu, że umowa uległa rozwiązaniu z upływem okresu na jaki została zawarta, a pozwany nie skorzystał z możliwości odroczenia terminu spłat rat w ramach (...), termin płatności ostatniej raty pożyczki upłynąłby w dniu 1 października 2018 r. Bezspornie pozwany dokonał na poczet zobowiązania wpłat w łącznej kwocie 5.313 zł, z czego na poczet kapitału pożyczki i odsetek umownych zarachowano łącznie kwotę 4.696,19 zł. W związku z tym, iż wysokość raty opiewała na 145,43 zł, Sąd Rejonowy stwierdził, że pozwany spłacił ponad 32 raty pożyczki – czyli raty płatne do dnia 19 marca 2018 r.

Sąd Rejonowy przywołał także stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale Izby Cywilnej SN z dnia 27 lipca 2021 r., sygn. akt III CZP 17/21 (miejsce publikacji: L.) Rozłożenie świadczenia jednorazowego na raty skutkuje różnymi terminami rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia roszczeń o zapłatę poszczególnych wymagalnych rat (art. 120 § 1 zd. 1 KC). W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy wskazał, że „Skoro z upływem terminu płatności danej raty biorący pożyczkę jest zobowiązany ją zapłacić, oznacza to, że wierzytelność dającego pożyczkę o zapłatę każdej z rat staje się wymagalna z upływem tego terminu. Nie ma bowiem podstaw do przyjęcia, że wierzyciel nie może dochodzić wymagalnych rat mimo braku wypowiedzenia całej umowy. Zatem niezapłacenie raty w terminie oznacza naruszenie obowiązku umownego (art. 471 KC i art. 481 KC), a dłużnik popada w stan nienależytego wykonania zobowiązania. W konsekwencji, wierzyciel może także dochodzić odsetek za opóźnienie, jak również realizować inne żądania wynikające z naruszenia umowy, w tym wypowiedzieć umowę pożyczki (art. 723 KC). Innymi słowy, o chwili, w której przedmiot pożyczki powinien być zwrócony, przesądza zatem w pierwszej kolejności treść umowy. W wypadku, gdy zwrot przedmiotu pożyczki oznaczony został przez strony umowy w częściach (ratach), to staje się on wymagalny z upływem terminów ustalonych dla poszczególnych rat, chyba że w umowie postanowiono inaczej (…).”

Sąd I instancji wskazał, iż z art. 118 k.c. wynika, że termin przedawnienia roszczeń firmy pożyczkowej wynikających z umów pożyczek, zawartych w związku z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą wynosi 3 lata. Bieg terminu przedawnienia każdej z rat pożyczki rozpoczął się z upływem terminu płatności każdej z nich. W ocenie Sądu Rejonowego, czynnością skutkującą przerwaniem biegu terminu przedawnienia było wytoczenie przez powoda powództwa przeciwko pozwanemu w elektronicznym postępowaniu upominawczym w dniu 17 grudnia 2020 r. czyli przed upływem terminu przedawnienia pierwszej z niezapłaconych rat. W związku z powyższym, Sąd meriti uznał, iż roszczenie wynikające z przedmiotowej umowy pożyczki nie uległo przedawnieniu.

W ocenie Sądu Rejonowego umowa pożyczki zawarta pomiędzy stronami niniejszego postępowania miała charakter wzorca umownego – formularza stosowanego przez powoda, jako przedsiębiorcę, zajmującego się profesjonalnie udzielaniem pożyczek w sektorze pozabankowym, w którym zmiennymi są jedynie dane pożyczkobiorcy, kwota pożyczki i wysokość opłat związanych z jej udzieleniem oraz długość okresu, na jaki umowa została zawarta. Pozostałe postanowienia umowy nie podlegały żadnym negocjacjom. Pozwany, jako pożyczkobiorca, w omawianym stosunku prawnym miał bezsprzecznie status konsumenta.

Sąd I instancji podkreślił, iż zgodnie z ugruntowanym w orzecznictwie krajowym i europejskim stanowiskiem, Sąd ma z urzędu obowiązek dokonania oceny postanowień umowy zawartej z konsumentem pod kątem ich ewentualnej abuzywności (por: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach - I Wydział Cywilny z dnia 25 listopada 2020 r., I ACa 705/17, miejsce publikacji: L., wyrok Trybunału Sprawiedliwości (UE) z dnia 4 czerwca 2020 r., C-495/19, miejsce publikacji: L.). Analizując postanowienia przedmiotowej umowy pożyczki Sąd Rejonowy stwierdził, że zawierała ona klauzule niedozwolone, w zakresie postanowień dotyczących opłaty z tytułu (...).

W tym miejscu Sąd I instancji wskazał, iż ze względu na potrzebę ochrony konsumenta, jako słabszego uczestnika obrotu, ustawodawca wprowadził szczególne regulacje, mające na celu jego obronę przed stosowaniem przez przedsiębiorców praktyk naruszających jego interesy. Według art. 385 1 § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 385 1 § 3 k.c.).

Sąd Rejonowy zauważył, że zgodnie z umową pożyczkobiorca był zobowiązany do zapłaty na rzecz pożyczkodawcy opłaty z tytułu (...) w kwocie 904,86 zł. Wysokość tej opłaty nie była uzgadniania z pozwanym. Z postanowień umowy wynika, że świadczenie to polega na możliwości skorzystania przez pożyczkobiorcę z przedłużenia obowiązywania umowy o okres od 1 do 4 tygodni (odroczenia terminu płatności od 1 do 4 rat pożyczki) oraz na gwarancji umorzenia zobowiązania w przypadku śmierci pożyczkobiorcy w okresie obowiązywania umowy. Sąd I instancji podkreślił, że kwota opłaty z tytułu (...) znacząco przewyższa kwotę ewentualnych odsetek za opóźnienie, jaką pożyczkodawca mógłby naliczyć pożyczkobiorcy w przypadku opóźnienia w płatności 4 kolejnych rat pożyczki. Dodatkowo pożyczki zawierane w sektorze pozabankowym z reguły mają charakter krótkoterminowy, natomiast gwarancja zwolnienia z długu obejmuje wyłącznie przypadek zgonu pożyczkobiorcy w okresie obowiązywania umowy – w rozpoznawanej sprawie w okresie 60 tygodni od dnia zawarcia umowy. Udzielana przez pożyczkodawcę gwarancja zwolnienia z długu jest niejako formą ubezpieczenia na życie pożyczkobiorcy na stosunkowo krótki okres, za niewspółmiernie wysoką składkę. Ponadto pożyczkodawca w umowie nie przedstawił sposobu ustalenia wysokości opłaty.

W ocenie Sądu Rejonowego, omawiane postanowienia umowy w sposób oczywisty kształtowały obowiązki pożyczkobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, ponieważ konsument w zamian za uiszczoną opłatę nie uzyskał realnej korzyści. Wobec spełnienia przesłanek określonych w art. 385 ¹ k.c., postanowienia umowy pożyczki zobowiązujące pozwanego, jako konsumenta, do zapłaty opłaty z tytułu (...) nie wiążą go, a tym samym roszczenie o zapłatę tych składników należności objętej pozwem jest niezasadne. Wobec czego postanowienia te Sąd I instancji potraktował jako nieważne na podstawie art. 58 § 1 i 2 k.c.

Przy ustaleniu należnej pożyczkodawcy kwoty z tytułu przedmiotowej umowy pożyczki, w związku ze stwierdzeniem nieważności postanowień umowy zobowiązujących pożyczkobiorcę do zapłaty pożyczkodawcy opłaty z tytułu Elastycznego Planu Spłat, Sąd Rejonowy wziął pod uwagę, że powód dochodził również zapłaty niespłaconej części odsetek od zadłużenia przeterminowanego za okres od 9 sierpnia 2017 r. do 9 kwietnia 2021 r. w łącznej kwocie 638,08 zł. Powód przedstawił wprawdzie wyliczenie odsetek karnych, jednak w aktach sprawy, w ocenie Sądu ­ meriti brak jest dowodu na zasadność obciążenia pozwanego odsetkami od zadłużenia przeterminowanego za wskazany okres. Strona powodowa nie przedstawiła także wyliczenia odsetek umownych, w związku z tym Sąd Rejonowy nie miał możliwości zweryfikować poprawności wyliczenia wskazanego w umowie oraz obliczenia, jaka kwota odsetek umownych jest należna powodowi, po odliczeniu od kwoty zobowiązania ceny za Elastyczny Plan Spłat. W związku z powyższym Sąd Rejonowy uznał powództwo w zakresie dochodzenia tych składników należności za nieudowodnione.

Sąd I instancji przyjął, że całkowitą kwotą do zapłaty przez M. B. z tytułu przedmiotowej umowy jest suma całkowitej kwoty pożyczki (kwoty wypłaconego kapitału i składki ubezpieczeniowej), prowizji i opłaty przygotowawczej – tj. kwota 7.331,34 zł (5.180 zł + 40 zł + 2.111,34 zł). Po odliczeniu wpłat dokonanych przez pozwanego w kwocie 5.313 zł, do zapłaty tytułem należności głównej pozostała kwota 2.018,34 zł. Powództwo w pozostałym zakresie zostało oddalone jako nieudowodnione z przyczyn wyżej wskazanych. O odsetkach od zasądzonej kwoty orzeczono na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c., zgodnie z żądaniem pozwu, od dnia 10 kwietnia 2021 r. do dnia zapłaty. W umowie strony zastrzegły możliwość obciążenia pożyczkobiorcy odsetkami za opóźnienie od zadłużenia przeterminowanego w wysokości maksymalnych odsetek ustawowych za opóźnienie, dlatego też Sąd I instancji uznał za zasadne orzeczenie o obowiązku zapłaty odsetek w takiej wysokości.

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c., zgodnie z zasadą stosunkowego rozdzielenia kosztów. Roszczenie powoda zostało uwzględnione przez Sąd I instancji w 43 %, w związku z czym strony winny ponieść koszty procesu w takim stopniu, w jakim przegrały sprawę. Powód w niniejszej sprawie poniósł koszty procesu w łącznej wysokości 1.317 zł, na którą składają się opłata od pozwu w kwocie 400 zł, wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnego w kwocie 900 zł (na podstawie § 2 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych) oraz opłata od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł. Pozwany poniósł koszt wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnego w kwocie 900 zł (na podstawie § 2 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych) oraz opłaty od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł. Suma kosztów procesu poniesionych przez strony opiewa na 2.234 zł, z czego 43%, tj. 960,62 zł powinien ponieść pozwany, zaś 57%, tj.1.273,38 zł powinien ponieść powód. W związku z powyższym pozwany winien zwrócić powodowi różnicę pomiędzy kosztami procesu, które poniósł a tymi, które powinien ponieść, tj. kwotę 43,62 zł. O odsetkach od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 11 k.p.c.

Jednocześnie, Sąd Rejonowy nie znalazł podstaw do przyznania Fundacji (...) z siedzibą w W. zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w jakiejkolwiek części. Sąd I instancji wskazał, że udział tej organizacji w niniejszym postępowaniu ograniczył się do złożenia pisma, z którym zgłosiła ona swój udział w sprawie i wniosła o oddalenie powództwa, w żaden sposób nie odnosząc się merytorycznie do żądania pozwu. Dodatkowo pismo to zostało podpisane przez prezesa fundacji, nie zaś przez pełnomocnika, dla którego pełnomocnictwo załączono do pisma. Sąd Rejonowy zwrócił również uwagę na fakt, że siedziba kancelarii pełnomocnika reprezentującego pozwanego znajduje się dokładnie pod tym samym adresem co siedziba fundacji, co wskazuje na to, iż pozwany reprezentowany był przez pełnomocnika współpracującego z organizacją.

Apelacje od powyższego wyroku wnieśli pozwany oraz Fundacja (...) z siedzibą w W., zarzucając wydanemu orzeczeniu naruszenie przepisów postępowania mających wpływ na wynik sprawy, tj.: art. 327 ¹ § 1 pkt 2) k.p.c. polegające na braku wyjaśnienia w uzasadnieniu wyroku podstawy prawnej i przytoczenia przepisów prawa co do części zasądzającej wyroku w kwocie 2.018,34 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 10 kwietnia 2021r. do dnia zapłaty.

W związku z podniesionym zarzutem skarżący wnieśli o zmianę wyroku Sądu I instancji poprzez oddalenie powództwa w całości ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do Sądu I instancji w celu ponownego rozpoznania sprawy oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego oraz Fundacji kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Powód, w odpowiedzi na apelację wniesioną przez pozwanego, wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenia od pozwanego na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacje pozwanego i Fundacji (...) z siedzibą w W. okazały się co do zasady zasadne i jako takie skutkowały zmianą zaskarżonego orzeczenia.

W pierwszym rzędzie, jeszcze przed wyjaśnieniem motywów, jakie legły u podstaw konstatacji Sądu Okręgowego o tym, że zaskarżone wywiedzioną przez powoda apelacją orzeczenie wymagało zreformowania, wskazać należało, że art. 382 k.p.c., nakłada na sąd II instancji obowiązek rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału oraz dokonania własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych dowodów (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17.04.1998r., II CKN 704/97, L.). Sąd II instancji nie ogranicza się zatem tylko do kontroli orzeczenia Sądu I instancji, lecz bada ponownie całą sprawę, a rozważając wyniki postępowania przed Sądem I instancji, władny jest ocenić je samoistnie. Postępowanie apelacyjne jest przedłużeniem procesu przeprowadzonego przez pierwszą instancję, co oznacza, że nie toczy się on na nowo. Trzeba też pamiętać, że kognicja sądu odwoławczego obejmuje "rozpoznanie sprawy" (a nie tylko środka odwoławczego) i to w taki sposób, w jaki mógł i powinien uczynić to sąd pierwszej instancji (vide: uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów - zasada prawna - z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, Lex nr 341125). W konstrukcji prawnej rozpoznawania sprawy przez Sąd II instancji w wyniku wniesienia apelacji przez stronę lub strony postępowania, w polskiej procedurze cywilnej chodzi o skontrolowanie prawidłowości rozstrzygnięcia sprawy przez sąd pierwszej instancji i, jeżeli to potrzebne, przeprowadzenie pełnego postępowania dowodowego, a następnie wydanie orzeczenia merytorycznego.

Bacząc zatem na charakter postępowania apelacyjnego, które wprawdzie jest postępowaniem odwoławczym i kontrolnym, to jednak zachowuje charakter postępowania rozpoznawczego, Sąd Okręgowy przeanalizował raz jeszcze cały zebrany w sprawie materiału dowodowego oraz dokonał analizy prawnej zgłoszonego w sprawie roszczenia wraz z przedstawioną jego podstawą faktyczną. W efekcie doszedł do przekonania, że przyjęta przez Sąd I instancji ocena sprawy nie była prawidłowa, co rzutowało na konieczność zreformowania wydanego wyroku, a to na skutek słusznych zarzutów apelacyjnych podniesionych przez pozwanego.

Sąd Rejonowy zaskarżonym wyrokiem uwzględnił powództwo w części powództwo uznając, że dochodzone należności, w zasądzonej części wynikają z zawartej umowy pożyczki, którą skarżący zawarł w pełni świadomie, składając własnoręczne podpisy, zostały mu przedstawione zasady udzielenia pożyczki oraz jej wypowiedzenia, w tym dotyczące odsetek, prowizji, całkowitej kwoty do spłaty, ilości i wysokości rat.

W pierwszej kolejności jednakże należy wskazać, że Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji i przyjmuje je, jako własne, uznając przy tym, że Sąd I instancji przy orzekaniu naruszył przepisy prawa materialnego, tj. art. 385 ¹ § 1 k.c., których naruszenie Sąd Odwoławczy bierze pod uwagę z urzędu. Ustalenia faktyczne Sądu I instancji, istotne dla rozstrzygnięcia, nie budzą żadnych wątpliwości.

Sąd dokonuje oceny wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych dowodów, mających znaczenie dla ich mocy i wiarygodności (tak np. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 11 lipca 2002 roku, IV CKN 1218/00, LEX nr 80266). Ramy swobodnej oceny dowodów są zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego, regułami logicznego myślenia oraz pewnym poziomem świadomości prawnej, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego (tak też Sąd Najwyższy w licznych orzeczeniach, np. w wyroku z dnia 19 czerwca 2001 roku, II UKN 423/00, OSNP rok 2003, nr 5, poz. 137).

W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd I instancji prawidłowo ustalił okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, na gruncie której wątpliwości nie budzi ani treść umowy pożyczki, ani fakt jej częściowej spłaty przez pozwanego.

Odnosząc się do podniesionego przez skarżących zarzutu naruszenia art. 327 ¹ § 1 k.p.c. należy wskazać, że zgodnie z tym przepisem uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Powszechnie w orzecznictwie przyjmuje się, iż zarzut naruszenia art. 327 ¹ § 1 k.p.c. może być usprawiedliwiony tylko w wyjątkowych okolicznościach, tj. jedynie wtedy, gdy treść uzasadnienia orzeczenia sądu pierwszej instancji uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia lub w przypadku zastosowania prawa materialnego do niedostatecznie jasno ustalonego stanu faktycznego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10.01.2013 r., III APa 63/12, LEX nr 1254543, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 24.01.2013 r., I ACa 1075/12, LEX nr 1267341). Tym samym naruszenie art. 327 ¹ § 1 k.p.c. może stanowić usprawiedliwioną podstawę apelacji, tylko wtedy, gdy uzasadnienie wyroku sądu pierwszej instancji zawiera tak kardynalne braki, że niemożliwe jest dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia, co uniemożliwia przeprowadzenie kontroli apelacyjnej. Uzasadnienie wyroku Sądu I instancji zostało sporządzone w sposób prawidłowy, natomiast to zapadłe w sprawie rozstrzygnięcie jest błędne i jako takie nie mogło się ostać.

Sąd I instancji dokonał prawidłowej oceny zastosowania klauzul abuzywnych dotyczących kosztów udzielonej pożyczki jedynie w odniesieniu do opłaty z tytułu (...) uznając, iż roszczenie w tym zakresie jest niezasadne, jednocześnie pomijając ocenę postanowień umowy pożyczki nakładających na pożyczkobiorcę obowiązek zapłaty prowizji za udzielenie pożyczki w kwocie 2.111,34 zł.

Zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, że głównymi świadczeniami stron w umowie pożyczki są: udostępnienie środków finansowych do korzystania drugiej stronie w określonej danym stosunkiem wysokości (w przypadku pożyczkodawcy) oraz ich zwrot (w przypadku pożyczkobiorcy). Umowa pożyczki może mieć charakter odpłatny lub nieodpłatny. Jeżeli więc umowę pożyczki zawarto pod tytułem odpłatnym, biorący jest zobowiązany do świadczenia tzw. odpłaty zgodnie z treścią czynności prawnej (tak m. in. SA w W. w wyroku z dnia 24.02.2005 r., VI ACa 744/2004).

Nie ulega wątpliwości, że wynagrodzenie pożyczkodawcy za korzystanie przez kredytobiorcę z jego środków finansowych stanowią odsetki. Takie odsetki, stanowiące wynagrodzenie, zostały przewidziane w umowie łączącej strony niniejszego procesu.

Umowa pożyczki, aby można było ją uznać za nienaruszającą zasady uczciwego obrotu, powinna też określać, które opłaty i prowizje stanowią zysk pożyczkodawcy, a które są pobierane na pokrycie konkretnych kosztów ponoszonych przez niego w związku z zawartą umową i jej obsługą. Trafne jest stanowisko, że za niedozwolone klauzule umowne, w świetle art. 385 ¹ § 1 k.c., należy więc każdorazowo uznawać te postanowienia umowne, które pod postacią opłaty pobieranej formalnie na poczet pokrycia kosztów konkretnych czynności w rzeczywistości stanowią dla pożyczkodawcy źródło dodatkowego zysku, ukryte przed konsumentem, pozwalając mu jednocześnie omijać przepisy dotyczące wysokości odsetek maksymalnych oraz niedopuszczalności kary umownej za niespełnienie świadczenia pieniężnego (art. 483 § 1 k.c.). Takie świadczenie, choćby zostało nazwane wynagrodzeniem (prowizja) nie stanowi świadczenia głównego stron (tak m. in. SN w wyroku z dnia 17.11.2011 r., III CSK 38/11, Legalis nr 464194 i SO w Suwałkach w wyroku z dnia 18.12.2017 r., I Ca 452/17, Legalis nr 1992932).

Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że – zawierając z pozwanym sporną umowę pożyczki – powód posłużył się wzorcem umownym, na który pozwany jako konsument nie miał rzeczywistego wpływu. Okoliczność ta nie była kwestionowana przez strony.

Postanowienia umowne dotyczące prowizji za udzielenie pożyczki są sprzeczne z zasadami uczciwości kupieckiej i zasadami współżycia społecznego oraz kształtują obowiązki drugiej strony umowy – pozwanej w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, albowiem określone przez pożyczkodawcę koszty z tego tytułu nie mają jakiegokolwiek uzasadnienia i powiązania ekonomicznego z poniesionymi rzeczywiście kosztami. Są niewspółmiernie wysokie, niewiele niższe niż kwota udzielonej pożyczki, a zatem są rażąco wygórowane.

W ocenie Sądu Okręgowego, wszelkie opłaty pobierane przez pożyczkodawcę powinny wyrównywać rzeczywiste koszty poniesione przez niego w związku z podjęciem danej czynności i nie powinny być rażąco wysokie dla konsumenta, a zatem nie powinny być formułowane w sposób ryczałtowy, bez odzwierciedlenia w kosztach ponoszonych rzeczywiście przez pożyczkodawcę. Wysokość naliczonej prowizji nie odnosi się w swej kalkulacji do wyceny poszczególnych czynności. Powód nie wskazał, co składa się na naliczenie wskazanej opłaty. W ocenie Sądu odwoławczego postanowienia umowy dotyczące prowizji z tytułu udzielenia pożyczki pozostają w sprzeczności z art. 359 § 1 i § 2 k.c., określających wysokość odsetek maksymalnych.

Wobec powyższego, postanowienia obejmujące wynagrodzenie prowizyjne, stanowią w ocenie Sądu drugiej instancji niedozwolone postanowienia umowne, o jakich stanowi się w art. 385 ¹ § 1 k.c. Zostały one określone na zawyżonym, nieznajdującym żadnego uzasadnienia, poziomie. Opłaty te zostały ustalone niezależnie od faktycznie poniesionych wydatków, przez co dochodzi do braku ekwiwalentności świadczeń stron umowy pożyczki. Wprowadzenie przez pożyczkodawcę opłat w wysokości wskazanej w umowie godziło w dobre i uczciwe praktyki kupieckie oraz w sposób rażący naruszało interes pozwanej jako konsumenta. Powyższe skutkuje stwierdzeniem bezskuteczności postanowień spornej umowy w zakresie prowizji.

Skoro zatem, obok postanowienia stanowiącego opłatę z tytułu (...) również postanowienie umowy przewidujące prowizję w kwocie 2.111,34 zł nie wiąże pozwanego z mocy prawa, jako postanowienie niedozwolone, należy uznać, że kwota pożyczki pozostała do spłaty wynosiła 5.220 zł. Z kolei zgodnie z ustalonym i niekwestionowanym w sprawie stanem faktycznym pozwany spłacił należność w kwocie 5.313 zł, należy uznać, że zobowiązanie powoda z tytułu udzielonej pożyczki wygasło, a zatem roszczenie powoda powinno podlegać oddaleniu, jako bezzasadne.

Z powyższych przyczyn Sąd Okręgowy, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że w punkcie I. 1. oddalił powództwo.

Zmiana orzeczenia w zakresie roszczenia głównego skutkować musiała również zmianą rozstrzygnięcia o kosztach procesu. O kosztach postępowania pierwszo-instancyjnego Sąd Okręgowy orzekł w punkcie I. 2. na podstawie art. 98 k.p.c. i zasądził od powoda na rzecz pozwanego, który wygrał proces w całości, kwotę 917 zł z tytułu zwrotu kosztów procesu. Na koszty postępowania po stronie pozwanej złożyły się wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego w postępowaniu w I instancji w kwocie 900 zł i 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa Wysokość wynagrodzenia pełnomocnika pozwanego w postępowaniu pierwszo-instancyjnym Sąd ustalił na podstawie § 2 pkt 3) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tj. Dz. U. z 2018 r., poz. 265).

Zważywszy na wynik kontroli instancyjnej Sąd Okręgowy o kosztach postępowania apelacyjnego orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 i w zw. z § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tj. Dz. U. z 2018 r., poz. 265) i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 650 zł. Na zasądzoną kwotę złożyły się: opłata od apelacji – 200 zł, wynagrodzenie pełnomocnika powoda w kwocie 450 zł.