Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powód – Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w dniu 05 sierpnia 2009 roku wniósł pozew, w którym domagał się uznania za niedozwolone postanowienia stosowanego przez pozwanego – (...) S.A.z siedzibą w W.o treści:

„Pożyczkodawca może spłacić całość Łącznego zobowiązania przed terminem ustalonym w Umowie pożyczki. W takim przypadku Pożyczkobiorcy przysługuje prawo do pomniejszenia jego niespłaconego Łącznego zobowiązania wobec Pożyczkodawcy o kwotę oprocentowania liczonego za okres przypadający po spłacie pożyczki. Pożyczkodawca rozliczy się z tego tytułu z Pożyczkobiorcą w terminie 14 dni od dnia dokonania spłaty przez Pożyczkobiorcę. Obniżenie dotyczy wyłącznie oprocentowania, nie dotyczy Składki ubezpieczeniowej, opłaty przygotowawczej oraz Opłaty za obsługę pożyczki w domu”.

Powód wniósł ponadto o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Swoje roszczenie powód oparł na fakcie, że pozwany prowadzi działalność gospodarczą, przedmiotem której są m.in. „pozostałe formy udzielania kredytów”, przy czym, jak podniósł, w stosunkach z konsumentami pozwany posługuje się wzorcem zatytułowanym „Umowa pożyczki”, który zawiera zakwestionowane postanowienie, stanowiące w ocenie powoda niedozwolone postanowienie umowne. Prezes UOKIK wskazał, że postanowienie to, jako pochodzące z wzorca umowy nie stanowi przedmiotu indywidualnego uzgodnienia stron ani nie podlega negocjacjom.

Powód wywiódł, iż przedmiotowe postanowienie oznacza, że konsument decydujący się na spłatę pożyczki przed terminem określonym w umowie, zobowiązany jest do wpłacenia łącznej kwoty zobowiązania, a więc kwoty obejmującej koszty obsługi pożyczki w domu i składki ubezpieczeniowej, liczonej tak jak gdyby umowa rozwiązywała się z terminem w niej wskazanym (tzn. za okres po spłacie pożyczki), nie zaś proporcjonalnie do rzeczywistego okresu trwania umowy, tj. do momentu wcześniejszej spłaty pożyczki. Powód stwierdził, że przewidziane rozliczenie polega więc na tym, iż powyższe opłaty są naliczane i pobierane w całości, a z tak spłaconego przez konsumenta zobowiązania przedsiębiorca zwraca w terminie 14 dni jedynie oprocentowanie liczone za okres po spłacie pożyczki.

W ocenie powoda, kwestionowane postanowienie - w części przewidującej zatrzymanie przez przedsiębiorcę opłaty za obsługę w domu oraz składki ubezpieczeniowej za okres przypadający po spłacie pożyczki - kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Wykładnia przedmiotowego postanowienia wskazuje bowiem na fakt naruszenia przez pozwanego zasady lojalnego kontraktowania, równorzędnego traktowania konsumenta oraz niewykorzystywania uprzywilejowanej pozycji profesjonalisty przy zawieraniu umowy.

Powód zauważył, iż zgodnie z postanowieniami umowy pożyczki konsument zobowiązany jest do spłaty zobowiązania, na które składa się kwota główna, odsetki kapitałowe, opłata przygotowawcza, składka ubezpieczenia oraz opłata za obsługę w domu. Stwierdził, że w przypadku zaś przedterminowej spłaty pożyczki przez konsumenta, przedsiębiorca zawęża rozliczenie z powyższego tytułu do pomniejszenia zobowiązania jedynie o oprocentowanie liczone za okres po spłacie pożyczki, wyłączając zwrot zarówno składki ubezpieczeniowej, jak i opłaty za obsługę pożyczki w domu, pomimo, iż na skutek przedterminowej spłaty zobowiązanie to wygasa. W ocenie powoda brak jest jakichkolwiek podstaw do zatrzymywania przez (...) kwot, do poniesienia których zobowiązany byłby konsument w przypadku spłaty pożyczki w przewidzianym umową terminie w sytuacji, gdy odpowiadające im świadczenia drugiej strony w tym zakresie nie są realizowane. Kwestionowane przez powoda postanowienie narusza więc według powoda obyczaj uczciwego, rzetelnego rozliczenia się z tytułu wiążącej strony umowy.

Powód podniósł, że stosowane przez pozwanego postanowienie kształtuje ponadto prawa i obowiązki konsumenta w sposób rażąco naruszający jego interesy, ponieważ wyłączenie z rozliczenia, a tym samym z obowiązku zwrotu składki ubezpieczeniowej oraz opłaty za obsługę pożyczki w domu rażąco narusza ekonomiczne interesy konsumentów.

Powód wskazał, iż (...) S.A.zawiera umowy grupowego ubezpieczenia na życie pożyczkobiorców (jako zabezpieczenie spłaty pożyczki), przy czym występuje on w roli ubezpieczającego, zaś konsument jako ubezpieczony zobowiązany jest do poniesienia kosztów składki ubezpieczeniowej. Powód zwrócił uwagę, iż zgodnie z § 5 ust. 4 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (Umowa Grupowego Ubezpieczenia na Życie Pożyczkobiorców Nr (...) odpowiedzialność Towarzystwa w stosunku do indywidualnego Ubezpieczonego kończy się w dniu m.in. wcześniejszego rozwiązania umowy pożyczki. Stąd, jak podał, postanowienie zastrzegające brak zwrotu składki ubezpieczeniowej prowadzi do sytuacji, w której konsument ponosi określone koszty nie otrzymując ekwiwalentnego świadczenia w postaci udzielanej ochrony ubezpieczeniowej, bowiem odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń kończy się z chwilą rozwiązania umowy pożyczki. W takim wypadku brak jest jakichkolwiek podstaw, tak do pobierania w całości składki ubezpieczeniowej w przypadku wcześniejszej spłaty pożyczki, jak i jej zatrzymywania w momencie ostatecznego rozliczenia z konsumentem.

Prezes UOKIK podkreślił, że (...)- jako ubezpieczający - może żądać od ubezpieczyciela zwrotu składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej, stosownie do bezwzględnie obowiązującego przepisu art. 813 § l k.c. Natomiast (...) S.A. nie zwracając w ramach rozliczenia „nadpłaconej” składki ubezpieczeniowej za okres, w którym konsument nie otrzymuje ochrony ubezpieczeniowej, czerpie nieuzasadnione korzyści, konsumenci narażeni są zaś na ponoszenie kosztów w pełnej wysokości.

Ponadto powód podniósł, iż przedmiotowym postanowieniem - w przypadku wyboru przez konsumenta pożyczki z opcją jej obsługi w domu (co oznacza jej spłatę do rąk przedstawiciela przedsiębiorcy podczas cotygodniowych wizyt w miejscu zamieszkania konsumenta) - (...) S.A.zastrzega zatrzymanie całości opłaty związanej z wyborem ww. wariantu. Powód podkreślił przy tym, iż z chwilą wcześniejszej spłaty pożyczki, (...) S.A.nie świadczy już wskazanej usługi, a co za tym idzie nie ponosi także żadnych kosztów z tego tytułu. Według powoda oznacza to, iż konsument ponosi koszt, nie otrzymując w zamian ekwiwalentnego świadczenia, podczas gdy decydując się na wcześniejszą spłatę pożyczki, konsument dąży do minimalizacji kosztów związanych całkowitym spełnieniem świadczenia. Jednakże taka konstrukcja postanowienia powoduje, iż koszty wykonania umowy, a tym samym zwolnienia się ze zobowiązania zasadniczo nie różnią się od tych, jakie musiałby ponieść wykonując zobowiązanie zgodnie z harmonogramem spłat przewidzianym w umowie. Powód zaznaczył, że opłata za obsługę w domu jest opłatą za wykonanie konkretnych czynności przez przedstawicieli przedsiębiorcy, a więc za odbiór rat pożyczki w miejscu zamieszkania pożyczkobiorcy. Skoro zatem, jak podał, na skutek wcześniejszej spłaty pożyczki, przedmiotowa usługa przestaje być przez przedsiębiorcę wykonywana, brak jest jakiegokolwiek uzasadnienia do ostatecznego rozliczenia zawartej umowy w sposób przewidziany kwestionowanym postanowieniem. Przedsiębiorca zaś nie powinien w ten sposób rekompensować sobie utraty zysków jakie wiązał z wykonaniem zobowiązania w przewidzianym umową terminie, gdyż brak zwrotu opłaty za obsługę pożyczki w domu w sytuacji wcześniejszej spłaty kredytu kłóci się z jej charakterem tj. za wykonanie oznaczonej usługi, jaki został nadany tejże opłacie w zawartej przez strony umowie.

Powód do pozwu załączył m.in. wzorzec Umowy pożyczki oraz Ogólne Warunki Ubezpieczenia (Umowa Grupowego Ubezpieczenia na Życie Pożyczkobiorców Nr (...).

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o:

1)  oddalenie powództwa w całości,

2)  dopuszczenie i przeprowadzenie dowodów z:

a)  przesłuchania świadka:

A. S., pracownika pozwanego zatrudnionego na stanowisku zastępcy dyrektora operacyjnego, na okoliczność:

- ustalenia założeń i szczegółowych zasad kalkulowania opłaty za obsługę pożyczki w domu;

- na okoliczność ustalenia praktyki wykonywania umów pożyczki oraz procedury
postępowania przez przedstawiciela (...) S.A. z klientami opóźniającymi
się ze spłatą pożyczki obsługiwanej w domu;

- na okoliczność ustalenia charakteru opłaty za obsługę pożyczki w domu, w tym w
szczególności braku relacji między prowizją przedstawiciela a częstotliwością wizyt u
pożyczkobiorcy w związku z obsługą umowy pożyczki;

- na okoliczność ustalenia zasad polityki informacyjnej (...) S.A.
względem istniejących i potencjalnych klientów;

b) przesłuchania strony, na podstawie przepisu art. 479 ^14b w zw. z art. 479 ¹ § 2 pkt 4 kpc - na wszelkie okoliczności sporne;

c) dokumentów wskazanych w petitum odpowiedzi na pozew - na okoliczności szczegółowo wskazane w treści odpowiedzi na pozew.

3) wydanie, na podstawie art. 248 § 1 kpc, przez SOKiK zarządzenia nakazującego powodowi złożenie do akt sprawy akt postępowania wyjaśniającego, wszczętego przez powoda w 2008 roku (sygnatura akt: (...)) („Postępowanie wyjaśniające”), w szczególności zapytań powoda z dnia 13 sierpnia 2008 roku oraz 13 listopada 2008 roku skierowanych do (...) S.A.oraz odpowiedzi (...) S.A.z dnia 05 września 2008 roku oraz 01 grudnia 2008 roku na zapytania powoda, celem przeprowadzenia z nich dowodu na okoliczność charakteru i zakresu usług dodatkowych oferowanych przez pozwanego obok umowy pożyczki i zasad kalkulacji wynagrodzenia pobieranego za te usługi oraz na temat postanowień wzorców umownych stosowanych przez pozwanego w relacjach z konsumentami.

4) zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych;

5) na podstawie art. 479 ¹⁷ § 2 w zw. z art. 479 ¹ § 2 pkt 4 kpc, wniósł o przeprowadzenie rozprawy w niniejszej sprawie, a jednocześnie na podstawie art. 479 ¹⁰ w zw. z art. 479 ¹ § 2 pkt 4 kpc wniósł o zarządzenie odbycia rozprawy przy drzwiach zamkniętych, jako że podczas rozprawy w czasie przeprowadzania postępowania dowodowego, mogą być ujawnione okoliczności stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa (...) S.A, przy czym zastrzegł, że prezentowane przez pozwanego w odpowiedzi na pozew oraz w załącznikach informacje stanowią tajemnicę przedsiębiorstwa (...) S.A.w zakresie wskazanym i uzasadnionym w punkcie 7 uzasadnienia odpowiedzi na pozew.

Do niniejszej odpowiedzi na pozew pozwany załączył szereg dokumentów, w tym między innymi: zawartość strony internetowej (...) , to jest zakładki: „Poradnik pożyczkobiorcy”, „Porady prawne”, „Kalkulator pożyczki”, „Nasza oferta” i „Jak dobrze zarządzać wydatkami?”.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwany wskazał, iż nie używa we wzorcu umownym klauzuli o treści przytoczonej w pozwie, albowiem zamiast wyrazu „Pożyczkodawca …” na początku klauzuli faktycznie występuje „Pożyczkobiorca …”. W związku z tym pozwany wniósł o oddalenie powództwa wprost, bez konieczności merytorycznego rozpoznania sprawy z uwagi na brak legitymacji biernej (...) S.A.

Poza tym, jak podał pozwany, od marca 2009r. (...) nie stosuje przy zawieraniu umów z konsumentami wzorca umownego, w którym zawarte było zakwestionowane postanowienie.

Pozwany stwierdził, że żądanie pozwu nie zasługuje na uwzględnienie, bowiem zaskarżone postanowienie nie spełnia przesłanek przewidzianych w art. 385 ¹ § 1 kc w postaci sprzeczności z dobrymi obyczajami i rażącego naruszenia interesów konsumenta.

Jeśli chodzi o nie obniżanie opłaty za obsługę pożyczki w domu pozwany podniósł, że:

- obsługa pożyczki w domu klienta jest usługą o charakterze opcjonalnym i jest świadczona na rzecz pożyczkobiorcy tylko wówczas, gdy pożyczkobiorca dobrowolnie i samodzielnie zechce zamówić dodatkową usługę polegającą na obsłudze pożyczki w domu oraz ponieść jej koszt (którego wysokość jest mu znana przed podpisaniem umowy pożyczki); jednocześnie okoliczność skorzystania z tej usługi nie ma wpływu na warunki finansowe pożyczki ani na decyzję ojej udzieleniu;

- wysokość opłaty za usługę obsługi pożyczki w domu jest ustalona w formie zryczałtowanej, w odniesieniu do uzasadnionych kosztów ponoszonych przez (...) S.A., skalkulowanych w myśl zasady racjonalnego gospodarowania; w związku z tym (...) S.A. ponosi pełne ryzyko wzrostu kosztów świadczenia tej usługi w czasie trwania umowy pożyczki, a także ryzyko wzrostu kosztów związanych z koniecznością świadczenia usługi obsługi pożyczki przez okres dłuższy lub/i z większą częstotliwością niż zakładano (co jest powszechną praktyką);

- przedmiotem zobowiązania (...) S.A. wynikającego z wyboru przez konsumenta opcji obsługi pożyczki w domu jest odbiór w domu pożyczkobiorcy całej kwoty pożyczki, a nie odbiór w domu pożyczkobiorcy określonej liczby rat pożyczki; zatem zobowiązanie (...) S.A. uznaje się za wykonane z chwilą odbioru całości kwoty zobowiązania konsumenta - niezależnie w jakim terminie następuje spłata pożyczki;

- (...) S.A.zawsze przed podpisaniem umowy pożyczki przekazuje konsumentowi pełne, przejrzyste i wyczerpujące informacje o zasadach udzielania pożyczek oraz o konsekwencjach wynikających z zaciągnięcia pożyczki w (...) S.A., przykładając do tego większą wagę, niż wymaga tego prawo oraz istniejące zwyczaje handlowe.

Jeśli chodzi natomiast o nie obniżanie składki ubezpieczeniowej pozwany podniósł, że:

- składka ubezpieczeniowa dotyczy ubezpieczenia grupowego, w związku z czym została wyliczona przez (...) S.A. w oparciu o dane statystyczne z uwzględnieniem rzeczywistego okresu udzielania ochrony ubezpieczeniowej pożyczkobiorcy, dzięki czemu już na etapie jej kalkulowania została odpowiednio pomniejszona, stosownie do danych statystycznych wskazujących na skrócony w przypadku wcześniejszej spłaty pożyczki okres obowiązywania ochrony ubezpieczeniowej;

- do Umowy Ubezpieczenia zawartej pomiędzy (...) S.A.a (...) S.A.należy stosować art. 813 § 1 kc w brzmieniu sprzed dnia 10 sierpnia 2007 roku w związku z czym wbrew twierdzeniu powoda (...) S.A.nie ma podstaw prawnych, aby skutecznie żądać od (...) S.A.zwrotu części Składki ubezpieczeniowej za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej, a ponadto ze względu na specyfikę umów ubezpieczenia grupowego na życie art. 813 § 1 kc nie może mieć zastosowania do Umowy Ubezpieczenia;

- na gruncie nowego wzorca funkcjonuje nowy model ochrony ubezpieczeniowej pożyczkobiorcy, umożliwiający pożyczkobiorcy rezygnację z zabezpieczenia spłaty rat pożyczki ubezpieczeniem grupowym na życie w (...) S.A. na rzecz innego ubezpieczenia, ukształtowany w szczególności przez postanowienia punktów 18, 20 i 21 nowego wzorca, który w świetle sformułowania żądania pozwu nie może podlegać ocenie w ramach niniejszego postępowania właśnie z uwagi na fakt, że przewiduje rozwiązanie istotnie różniące się od tego, które zostało zakwestionowane w pozwie; niemniej jednak wskazał, iż mimo udostępnienia konsumentom wskazanej opcji, w dalszym ciągu w większości wybierają korzystną oraz wygodną dla nich opcję zabezpieczenia rat pożyczki ubezpieczeniem grupowym na życie w (...) S.A.

Na rozprawie w dniu 28 października 2010r. strona powodowa sprostowała oczywistą omyłkę pisarską, polegającą na podaniu w pozwie w pierwszym zdaniu zakwestionowanej klauzuli wyrazu „Pożyczkodawca …” zamiast „Pożyczkobiorca …”, jak widnieje w treści wzorca. Nadto poparła pozew, podkreślając jednakże, iż należy pominąć w treści klauzuli zwrot „opłatę przygotowawczą”.

Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany – (...) S.A., zarejestrowany w Krajowym Rejestrze Sądowym pod numerem (...)prowadzi działalność gospodarczą, przedmiotem której są m.in. pozostałe formy udzielania kredytów.

Pozwany posługiwał się w obrocie z konsumentami wzorcem umownym o nazwie „Umowa pożyczki”, który zawierał zakwestionowane przez powoda postanowienie o następującej treści: „Pożyczkobiorca może spłacić całość Łącznego zobowiązania przed terminem ustalonym w Umowie pożyczki. W takim przypadku Pożyczkobiorcy przysługuje prawo do pomniejszenia jego niespłaconego Łącznego zobowiązania wobec Pożyczkodawcy o kwotę oprocentowania liczonego za okres przypadający po spłacie pożyczki. Pożyczkodawca rozliczy się z tego tytułu z Pożyczkobiorcą w terminie 14 dni od dnia dokonania spłaty przez Pożyczkobiorcę. Obniżenie dotyczy wyłącznie oprocentowania, nie dotyczy Składki ubezpieczeniowej oraz Opłaty za obsługę pożyczki w domu”.( k. 17-18 akt sąd.).

W odpowiedzi na pozew pozwany podnosząc, iż kwestionowane postanowienie zawarte było we wzorcu nie używanym przez (...) S.A. od marca 2009 r. nie zaprzeczył jednak, aby stosował wymienione w pozwie postanowienie do wskazanego terminu, w związku z czym okoliczność tą należało uznać za przyznaną w oparciu o przepis art. 230 k.p.c.

Wobec nie zakwestionowania wiarygodności wzorca umownego, ani niezgodności kwestionowanego postanowienia z treścią postanowienia zawartego we wzorcu ,,Umowa pożyczki’’ należało uznać za udowodnione stosowanie wzorca przez pozwanego.

Sąd oddalił wniosek pozwanego o dołączenie do akt niniejszej sprawy akt postępowania wyjaśniającego prowadzonego przez Prezesa UOKIK, albowiem okoliczności, w związku z którymi dowód ten miał być przeprowadzony tj. na okoliczność charakteru i zakresu usług dodatkowych oferowanych przez pozwanego obok umowy pożyczki i zasad kalkulacji wynagrodzenia pobieranego za te usługi oraz na temat postanowień wzorców umownych stosowanych przez pozwanego w relacjach z konsumentami, nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, której przedmiotem jest postanowienie zawarte w ,,Umowie pożyczki’’.

Sąd oddalił wniosek pozwanego o przesłuchanie świadka A. S. na pozostałe okoliczności wskazane w odpowiedzi na pozew, uznając, iż tylko przesłuchanie wymienionego świadka na okoliczność ekwiwalentności pomiędzy świadczeniem polegającym na obsłudze umowy pożyczki w domu klienta i opłaty za tę obsługę oraz na okoliczność określenia przez (...) S.A.opłaty za obsługę pożyczki w domu klienta jest istotne w kontekście meritum sprawy i abstrakcyjnej oceny wzorca, której dokonuje Sąd w postępowaniu w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.

Sąd oddalił wniosek o przesłuchanie świadka A. K.powołanej na rozprawie w dniu 20 stycznia 2011 r., jak wskazał powód, na okoliczności, na które miał zeznawać świadek A. S., albowiem Sąd uprzednio tj. na rozprawie w dniu 28 października 2010 r. dopuścił dowód z zeznań świadka A. S., który został wezwany do stawiennictwa celem przesłuchania, a ponadto wniosek ten został uznany za sprekludowany wobec treści art. 479 ¹⁴ § 2 kpc.

Sąd oddalił zgłoszony przez stronę pozwaną na rozprawie w dniu 21 kwietnia 2011 r. wniosek o przesłuchanie świadka A. K.na okoliczność zasad ustalania opłaty za obsługę pożyczki w domu dla pożyczek o różnych długościach spłaty i na okoliczność oceny przez (...)Polska wartości usługi polegającej na odbiorze pożyczki w domu klienta, uznając za niecelowe przeprowadzenie tego dowodu w świetle art. 227 kpc. W ocenie Sądu za oddaleniem tego wniosku przemawiał również na fakt, iż pozwany nie zaprzeczył treści wydruków ze strony internetowej (...) przedstawionych przez powoda przy piśmie z dnia 15 kwietnia 2001 r. dopuszczonym przez Sąd jako dowód na okoliczność zależności opłaty za obsługę pożyczki w domu od czasu trwania tej pożyczki, czyli liczby przewidywanych wizyt przedstawiciela (...) S.A., a nie wyłącznie od wysokości pożyczki.

W tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:

Na wstępie należy podnieść, iż wobec sprostowania przez powoda omyłki co do treści zakwestionowanej w pozwie klauzuli Sąd nie uznał za zasadne oddalenie powództwa zgodnie z wnioskiem pozwanego z uwagi na brak legitymacji biernej po stronie pozwanego, zwłaszcza, iż przedmiotowa omyłka polegająca na błędnym podaniu jednego wyrazu klauzuli jest oczywista w kontekście wywodów pozwu i jego uzasadnienia, a także treści wzorca ,,Umowy pożyczki’’ załączonej przez powoda do pozwu. Podobnie jeśli chodzi o zwrot „opłatę przygotowawczą” pierwotnie zawarty w podanej przez powoda klauzuli, powód nie podnosił w uzasadnieniu pozwu, iż abuzywne jest postanowienie zakładające, że obniżenie kwoty pożyczki nie dotyczy opłaty przygotowawczej. Stąd Sąd odniósł się wyłącznie do faktycznie zakwestionowanych przez powoda elementów postanowienia, uznając, że postanowienie zostało przez powoda przytoczone w całości, zgodnie z brzmieniem punktu 17 wzorca umowy, w którym zostało zawarte.

Jeśli chodzi natomiast o podnoszoną przez pozwanego okoliczność, iż (...) S.A. od marca 2009r. nie stosuje przy zawieraniu umów z konsumentami wzorca załączonego do pozwu wskazać trzeba, iż pozew został wniesiony 05 sierpnia 2009r., a więc przed upływem terminu, o którym mowa w art. 479 ³⁹ kpc, zgodnie z którym, z żądaniem uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone można wystąpić również wtedy, gdy pozwany zaniechał jego stosowania, jeżeli od tego zaniechania nie minęło sześć miesięcy. Wobec tego nie ma wpływu na treść orzeczenia okoliczność ewentualnego zaniechania stosowania zaskarżonego postanowienia, skoro od momentu ewentualnego zaniechania jego stosowania do wytoczenia powództwa nie minęło 6 miesięcy. Ponadto podkreślenia wymaga, iż jak podał sam pozwany, Spółka nie stosuje kwestionowanego wzorca od marca 2009r., ale przy zawieraniu nowych umów z konsumentami, z czego można wyprowadzić wniosek, że objęte żądaniem pozwu postanowienie nadal znajduje zastosowanie wobec konsumentów, którzy w dalszym ciągu są związani treścią ,,Umowy pożyczki’’ załączonej do pozwu.

Przechodząc do meritum należy podkreślić, że w postępowaniu o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone Sąd dokonuje abstrakcyjnej oceny wzorca celem ustalenia, czy zawarte w nim klauzule mają charakter niedozwolonych postanowień umownych w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Niedozwolone postanowienia umowne określają przepisy art. 385 ¹ – 385 ³ k.c., mające na celu ochronę konsumenta przed niekorzystnymi postanowieniami umowy łączącej go z profesjonalistą.

W myśl art. 385 ¹ § 1 k.c., za niedozwolone postanowienia umowne uznaje się postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Z przytoczonego sformułowania wynika zatem, że możliwość uznania danego postanowienia umownego za niedozwolone i wyeliminowanie go z praktyki stosowania zależna jest od spełnienia następujących przesłanek:

1) postanowienie nie zostało uzgodnione indywidualnie, a więc nie podlegało negocjacjom;

2) ukształtowane w ten sposób prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami;

3) ukształtowane we wskazany sposób prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta;

4) postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron, w tym ceny lub wynagrodzenia.

Powyższe przesłanki muszą zostać spełnione łącznie, natomiast brak jednej z nich skutkuje tym, iż Sąd nie dokonuje oceny danego postanowienia pod kątem abuzywności.

Analizując zakwestionowane przez powoda postanowienie w oparciu o w/w kryteria, nie budzi wątpliwości Sądu, że konsumenci generalnie nie mają wpływu na jego treść, a zatem należało uznać, że postanowienie nie jest z nimi uzgadniane indywidualnie.

Przedmiotowe postanowienie nie dotyczy także świadczenia głównego wynikającego z umowy.

Do rozstrzygnięcia pozostała zatem jedynie kwestia, czy zakwestionowane przez powoda postanowienia kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Należy wskazać, że „dobre obyczaje” to reguły postępowania niesprzeczne z etyką, moralnością i aprobowanymi społecznie obyczajami. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami można uznać także działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, a więc o działanie potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające od przyjętych standardów postępowania. Pojęcie „interesów konsumenta” należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, mogą tu wejść w grę także inne aspekty: zdrowia konsumenta (i jego bliskich), jego czasu zbędnie traconego, dezorganizacji toku życia, przykrości, zawodu itp. Naruszenie interesów konsumenta wynikające z niedozwolonego postanowienia musi być rażące, a więc szczególnie doniosłe. Pojęcie „dobrych obyczajów” (w szczególności w stosunkach umownych między profesjonalistą a konsumentem) zdefiniowała judykatura - w orzeczeniu SN z 13 lipca 2005 r., I CK 832/04, IC Biul. SN 2006, nr 2, s. 86 wskazano, iż za „sprzeczne z dobrymi obyczajami” należy uznać wprowadzenie klauzul godzących w równowagę kontraktową, zaś „rażące naruszenie interesów konsumenta” polega na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta w określonym stosunku umownym.

W świetle powyższego Sąd uznał, że kwestionowana przez powoda klauzula o treści „Pożyczkobiorca może spłacić całość Łącznego zobowiązania przed terminem ustalonym w Umowie pożyczki. W takim przypadku Pożyczkobiorcy przysługuje prawo do pomniejszenia jego niespłaconego Łącznego zobowiązania wobec Pożyczkodawcy o kwotę oprocentowania liczonego za okres przypadający po spłacie pożyczki. Pożyczkodawca rozliczy się z tego tytułu z Pożyczkobiorcą w terminie 14 dni od dnia dokonania spłaty przez Pożyczkobiorcę. Obniżenie dotyczy wyłącznie oprocentowania, nie dotyczy Składki ubezpieczeniowej oraz Opłaty za obsługę pożyczki w domu”. stanowi niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Kwestionowane postanowienie przewiduje uprawnienie dla pożyczkobiorcy w przypadku przedterminowej spłaty zobowiązania do pomniejszenia niespłaconego łącznego zobowiązania jedynie o kwotę oprocentowania liczonego za okres przypadający po spłacie pożyczki. Oznacza to, że konsumentowi spłacającemu pożyczkę przed terminem określonym w umowie nie przysługuje analogiczne obniżenie zobowiązania o stosowną część opłaty za obsługę pożyczki w domu oraz składki ubezpieczeniowej, które konsument musi uiścić w pełnej wysokości.

W ocenie Sądu zastrzeżenie, iż składka ubezpieczeniowa oraz opłata za obsługę pożyczki w domu pobierane są w całości niezależnie od okresu świadczenia ochrony ubezpieczeniowej oraz wykonywania przez pozwanego obsługi pożyczki w domu rażąco narusza interesy konsumenta, jak też jest sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Jeśli chodzi o składkę ubezpieczeniową należy uznać za dalece nieprawidłowe pobieranie jej w pełnej wysokości, tj. liczonej tak jak gdyby umowa uległa wygaśnięciu z terminem w niej wskazanym, nie zaś proporcjonalnie do okresu trwania umowy, czyli do momentu wcześniejszej spłaty pożyczki.

Postanowienie zastrzegające brak zwrotu składki ubezpieczeniowej prowadzi zatem do sytuacji, w której konsument ponosi określone koszty nie otrzymując ekwiwalentnego świadczenia w postaci udzielanej ochrony ubezpieczeniowej, bowiem odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń kończy się z chwilą rozwiązania umowy pożyczki.

W tym miejscu celowym jest powołanie się na przepis art. 813 § 1 k.c., który stanowi, że składkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela. W przypadku wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przed upływem okresu na jaki została zawarta umowa, ubezpieczającemu przysługuje zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej.

Sąd uznał za nietrafne stanowisko pozwanego, iż przepis ten nie będzie miał zastosowania w niniejszym przypadku, w związku z tym, iż ochrona ubezpieczeniowa oparta jest na umowie ubezpieczenia grupowego zawartej przez pozwanego z (...) w dniu 14 listopada 2005r., tj. w czasie kiedy przepis art. 813 § 1 k.c. w takim kształcie jak powyżej przytoczony nie obowiązywał.

Sąd zgodził się w tym zakresie z poglądem powoda, iż nawet jeśli pozwany prezentuje stanowisko, iż na gruncie poprzedniego stanu prawnego (sprzed nowelizacji zmieniającej ustawę - Kodeks cywilny z dniem 10 sierpnia 2007r.) niemożliwym było żądanie zwrotu składki za niewykorzystany okres ochrony ubezpieczeniowej, to z chwilą zmiany przepisów powinien on renegocjować umowę z zakładem ubezpieczeń, tak aby dostosować ją do obecnie bezwzględnie obowiązujących przepisów. Ponadto istotnym jest, iż do wskazanego ubezpieczenia przystępują także konsumenci już po nowelizacji przepisu art. 813 k.c., a zatem jako ubezpieczający, uprawnieni z mocy tego przepisu do otrzymania części składki ubezpieczeniowej z tytułu zwrotu za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej.

Odnośnie opłaty za obsługę pożyczki w domu, mając na uwadze całokształt materiału dowodowego Sąd uznał, iż strona pozwana nie wykazała zasadności pobierania tej opłaty przez pożyczkodawcę (...) S.A. w pełnej wysokości, pomimo nie świadczenia tej usługi wobec wcześniejszej, przedterminowej spłaty pożyczki.

Wprawdzie pozwany twierdził, że opłata za obsługę pożyczki w domu jest zryczałtowana i stała co do kwoty, bez względu na ilość wizyt przedstawiciela (...)w domu klienta w celu odbioru rat pożyczki oraz niezależna od czasookresu wykonywania usługi, a przez to nie ma podstaw do redukcji opłaty przy przedterminowej spłacie pożyczki, jednakże dowodów na tę okoliczność nie przedstawił. Przesłuchiwany w charakterze świadka A. S.stwierdził, iż ,,niezależnie od okresu, w jakim pożyczka ma być spłacana, niezależnie od ilości rat i wizyt w domu klienta kwota za obsługę pożyczki jest taka sama w zależności od wielkości pożyczki’’. Twierdzenia te nie mogą być uznane za wiarygodne w świetle materiałów opublikowanych na stronie internetowej pozwanego (...) , których treści pozwany nie zaprzeczył.

Przedmiotowe materiały mają kluczowe znaczenie dla oceny ryczałtowego - jak określał pozwany- charakteru opłaty za obsługę pożyczki w domu, albowiem Spółka (...)wskazuje w nich konsumentom koszty pożyczki w zależności od okresu spłaty i kwoty pożyczki. Mianowicie z kalkulacji udostępnionych konsumentom za pośrednictwem strony internetowej wynika, iż w rzeczywistości opłata za obsługę domową różni się nawet przy takiej samej kwocie pożyczki w zależności od okresu spłaty określanego przykładowo w tygodniach, kiedy to wysokość kwotowa raty obliczana jest w wymiarze tygodniowym. Z przedstawionych na stronie internetowej wariantów spłat wyliczonych dla różnych kwot pożyczki wynika, że im dłuższy jest okres spłaty, a co za tym idzie, więcej rat tygodniowych do zapłaty, tym większa jest opłata za obsługę pożyczki w domu. Z powyższego płynie też wniosek, iż opłata za obsługę pożyczki w domu nie jest stała (ryczałtowa), a przeciwnie uzależniona jest od okresu spłaty wyrażonego w tygodniach, które konsument ma na spłatę pożyczki, co wiąże się z ilością rat tygodniowych, które przedstawiciel (...) powinien odebrać w domu klienta. Tym samym nieprawdziwe, w ocenie Sądu, jest twierdzenie pozwanego, iż przewidywana liczba wizyt w domu klienta nie ma wpływu na wysokość opłaty, albowiem pozwany ustalając wysokość opłaty uwzględnia przynajmniej taką liczbę wizyt jaka wynika z harmonogramu cotygodniowych spłat pożyczki, natomiast nie jest istotna rzeczywista ilość tych wizyt odbytych przez przedstawiciela.

Sąd zważył, iż jeśli opłatę za obsługę pożyczki w domu kształtuje się w istocie w oparciu o zakładaną ilość wizyt przedstawiciela (...) w domu klienta stanowiących wykonywanie usługi odbioru pożyczki w domu, nie wykorzystanie danej usługi w związku ze spłaceniem przez konsumenta zobowiązania przed terminem ustalonym w umowie pożyczki, implikować powinno zwrot przez (...) S.A.wartości niewykorzystanego świadczenia. Natomiast, jeśli - zgodnie z przedmiotowym postanowieniem - opłata za obsługę pożyczki w domu nie zostanie obniżona o wartość niewykorzystanego świadczenia, prowadzi do sytuacji, w której pozwany zatrzymuje daną część opłaty nie realizując świadczenia wzajemnego. Stanowi to zatem w ocenie Sądu naruszenie zasady ekwiwalentności świadczeń.

Ponadto należy wskazać, iż pozwany w toku postępowania nie udowodnił, że opłata za obsługę pożyczki w domu jest ekwiwalentna do świadczenia wzajemnego (...) S.A. niezależnie od ilości wizyt przedstawiciela tejże Spółki w celu odbioru rat pożyczki. W szczególności pozwany nie wykazał uzasadnionych kosztów składających się na wartość opłaty za obsługę pożyczki w domu i nie udowodnił, że w każdym przypadku włącznie z sytuacją przedterminowej spłaty zobowiązania przez konsumenta ponosi identyczne koszty związane z obsługą pożyczki w domu. Okoliczności tych nie wyjaśniły zeznania świadka A. S., który zeznał, że nie ma wiedzy na temat części składowej opłaty i chociaż zeznał także, iż opłata za obsługę pożyczki w domu jest związana z pokryciem kosztów operacyjnych to jednak dalsze wyjaśnienia świadka, jakie koszty operacyjne Spółka ponosi przy obsłudze tego typu pożyczki były niespójne i niejasne.

W sytuacji dokonanych przez Sąd ustaleń, iż opłata za usługę jest skorelowana z okresem spłaty pożyczki, przekładającym się na ilość rat, jak również wysokością pożyczki, należało w konsekwencji uznać, że w przypadku kiedy usługa przestaje być wykonywana, brak jest uzasadnienia dla ostatecznego rozliczenia zawartej umowy w sposób przewidziany zakwestionowanym postanowieniem.

Tym samym trzeba zgodzić się z powodem, iż przedmiotowe postanowienie ukształtowało prawa i obowiązki w stosunku umownym nacechowane dysproporcją polegającą na tym, że przedsiębiorca jest uprawniony do pobrania i zatrzymania składki ubezpieczeniowej za okres przypadający po wygaśnięciu zobowiązania, a więc za okres, w którym ryzyko niespłacenia udzielonej pożyczki poprzez jej wcześniejszą spłatę ustało, zatem zbędna jest ochrona ubezpieczeniowa, zaś w przypadku pobrania i zatrzymania opłaty za obsługę pożyczki w domu za okres, w którym wskazana usługa nie jest przez pozwanego realizowana.

Zakwestionowany zapis bez wątpienia zatem, w ocenie Sądu, kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Z tych względów Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał, że zakwestionowane postanowienie wzorca umownego stosowanego przez pozwanego w obrocie z konsumentami stanowi niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. i zakazał jego stosowania na podstawie art. 479 ⁴² k.p.c.

O wysokości wpisu od pozwu i obciążeniu nim pozwanego na rzecz Skarbu Państwa orzeczono na podstawie art. 26 ust. 1 pkt. 6 w zw. z art. 113 ust. 1 oraz art. 96 ust. 1 pkt. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2010r. Nr 90, poz. 594 ze zm.).

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono stosownie do wyniku sporu na podstawie art. 98 i 99 k.p.c.

Publikację prawomocnego wyroku na koszt pozwanego zarządzono na podstawie art. 479 ⁴⁴ k.p.c.

/-/ SSO Maria Witkowska