Sygn. akt IV C 1300/23
Dnia 8 lutego 2024 r.
Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział IV Cywilny w składzie:
Przewodniczący: sędzia Artur Grajewski
Protokolant: sekr. sąd. Anna Kozłowska
po rozpoznaniu w dniu 8 lutego 2024 r. w Warszawie na rozprawie
sprawy z powództwa P. K. i M. K.
przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.
o zapłatę i ustalenie
1. oddala powództwo główne.
2. oddala powództwo ewentualne.
3.
zasądza od powodów P. K. i M. K. solidarnie na rzecz pozwanego (...)S.A. z siedzibą
w W. kwotę 10.817 zł (dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście złotych) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów procesu.
sędzia Artur Grajewski
Sygn. akt IV C 1300/23
Pozwem z dnia 21 listopada 2022 r.
(data nadania) powodowie P. K. i M. K. wnieśli o zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kwoty 64.926,25 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 17.11.2022 r. od dnia zapłaty oraz ustalenie, że postanowienia Umowy Kredytu Mieszkaniowego (...) z oprocentowaniem zmiennym nr
(...), zawartej pomiędzy powodami a pozwanym
19 lipca 2018 r., tj.:
a) § 2 ust. 5-9 części szczegółowej umowy (dalej: „CSU”), § 3 ust. 1 pkt. 2, 7 i 10 oraz ust. 2 i 3 CSU, § 10 ust. 2 pkt. 1-2 oraz ust. 4 pkt. 7 lit. a oraz pkt. 9 CSU,
b) § 1 pkt. 15, 23 i 29 części ogólnej umowy (dalej: „COU”) oraz § 5-7 COU,
stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą powodów
(są bezskuteczne wobec powodów) od chwili zawarcia Umowy.
W pozwie zawarto także roszczenie ewentualne, w którym wnosili
o zasądzenie tożsamej kwoty i uznania powyższych postanowień umownych za nieważne od chwili zawarcia umowy.
Jednocześnie powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych w wysokości czterokrotności stawki powiększonej o podatek VAT wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.
W uzasadnieniu żądań pozwu powodowie wskazali, że poprzez klauzulę zmiennego oprocentowania opartej na stawce WIBOR, pozwany posiada realną możliwość dowolnego kształtowania zobowiązania powodów, w szczególności jego zwiększania, niezależnie od warunków gospodarczych panujących na rynku międzybankowym oraz określonej rzeczywistości ekonomicznej. Jednocześnie powodowie nie mają jakichkolwiek możliwości kontroli prawidłowości kształtowania tego zobowiązania oraz jakiegokolwiek wpływu na prawidłowość wykonywania przez pozwanego tych czynności. Klauzule zmiennego oprocentowania powinny natomiast odwoływać się do obiektywnych wskaźników, na które żadna ze stron nie ma wpływu. Ponadto w ocenie powodów pozwany
w każdym miesiącu wykonywania umowy pobiera od powodów bezpodstawnie zawyżoną opłatę tytułem refinansowania kosztów pozyskania przez pozwanego środków oddanych do dyspozycji powodom (ukryta marża Banku). W ocenie powodów pozwany podstępem przerzucił na nich w całości ryzyko stopy procentowej zapewniając, że zmienne oprocentowanie jest bezpieczne i znacznie korzystniejsze od oprocentowania stałego charakteryzującego się o wiele wyższymi stawkami. Powodom nie przedstawiono przy tym żadnej realnie konkurencyjnej propozycji stałego oprocentowania. Pozwany, wbrew ciążącym na nim obowiązkom, nie wyjaśnił powodom mechanizmu ustalania wskaźnika WIBOR ani istoty okoliczności wpływających na jego zmiany, tym samym pozwany nie wywiązał się względem powodów z obowiązku zapewnienia im kompletnej, zrozumiałej i jasnej informacji nt. okoliczności mogących mieć wpływ na wysokość ich zobowiązania. Wedle powodów wprowadzenie przez pozwanego do umowy wadliwie ustalanego wskaźnika WIBOR doprowadziło w istocie do zastosowania, w sposób ukryty przed powodami (konsumentami) instrumentu finansowego, który ze względu m.in. na podatność na manipulację, brak reprezentatywności, a także istotny stopień zawiłości i skomplikowania, nie powinien zostać przez pozwanego wprowadzony do stosunku prawnego z konsumentem. W ocenie powodów mechanizm zmiennego oprocentowania opartego o wskaźnik WIBOR:
1) stanowi nieuczciwą praktykę rynkową,
2) jest niejednoznaczny,
3) jest sprzeczny z naturą stosunku prawnego, przepisami ustawy prawo bankowe, ustawy o kredycie hipotecznym oraz nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami,
4) jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego i rażąco narusza interesy konsumenta,
5) nie spełnia wymogów rozporządzenia BMR w zakresie reprezentatywności, rynkowości, adekwatności. Brak oparcia WIBOR o rzeczywiście przeprowadzane transakcje międzybankowe powoduje podatność tego wskaźnika na manipulacje,
a także skutkuje tym, że wskaźnik nie mierzy oraz nie odzwierciedla, przewidzianej w jego definicji, określonej rzeczywistości ekonomicznej.
(pozew – k. 1-97)
W odpowiedzi na pozew pozwany (...)S.A. z siedzibą
w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego
w czterokrotnej wysokości oraz kwoty 34 zł tytułem uiszczonej przez pozwanego opłaty skarbowej od pełnomocnictwa. Pozwany podniósł zarzut niewłaściwości rzeczowej Sądu Rejonowego, kwestionując wartość przedmiotu sporu podaną
w pozwie.
W uzasadnieniu pozwany wskazał, że twierdzenia powodów, na których oparte zostało powództwo, zarówno co do faktów, jak i prawa, są błędne i pozwany w całości je kwestionuje. Pozwany zakwestionował również przedstawione
w pozwie wyliczenia rachunkowe co do wysokości roszczeń w poszczególnych wariantach. W ocenie pozwanego powodowie zostali w sposób szczegółowy poinformowani o wszelkim ryzyku związanym ze zmienną stopą oprocentowania. Przekazane przez Bank informacje spełniały nawet wyższe, niż wymagane standardy wynikające z obowiązujących wówczas zaleceń KNF. Powodowie otrzymali m.in. symulacje zmian wskaźnika WIBOR 3M odpowiadające ostatnim
12 miesiącom oraz symulacje dla wzrostu wskaźnika referencyjnego WIBOR 3M do wysokości odpowiednio: a) 3%, b) 5%, c) 10%, które skalą zmienności przekraczały wahania WIBOR 3M w okresie ostatnich kilkunastu lat i są wyższe również od obecnej wartości tego wskaźnika. Wedle pozwanego umowa nie spełnia przesłanek abuzywności, gdyż nie jest ani rażąco niekorzystna dla powodów, ani też nie narusza dobrych obyczajów. Uzależnienie zmiennej stopy procentowej od WIBOR w umowie kredytu stanowi odzwierciedlenie i wykonanie przez Bank przepisów ustawy. Wprowadzając WIBOR do umowy bank realizował wymogi ustawy z dnia 23 marca 2017 r. o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami (dalej również jako: "u.k.h."), w szczególności art. 29 u.k.h. Wedle pozwanego WIBOR jest zgodny ze szczególną i wyjątkowo rygorystyczną regulacją prawną, jaką jest Rozporządzenie BMR w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych. Pozwany podał, że umowa pozostaje zgodna zarówno z ustawą, z zasadami współżycia społecznego, jak i z naturą stosunku prawnego i w konsekwencji - jest ważna i skuteczna.
(odpowiedź na pozew – k. 130-790 i k. 792-816)
Postanowieniem z dnia 27 czerwca 2023 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie sprawdził wartość przedmiotu sporu, ustalił wartość przedmiotu sporu na kwotę 469.900 zł oraz stwierdził swoją niewłaściwość
i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Warszawie jako rzeczowo i miejscowo właściwemu.
(postanowienie – k. 863)
W dalszym toku procesu strony podtrzymały swoje stanowiska w sprawie.
(protokół rozprawy – k. 991)
Sąd ustali, co następuje:
W dniu 13 czerwca 2018 r. P. i M. K. złożyli w(...) S.A. z siedzibą w W. oraz (...) S.A. z siedzibą w G. wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego (...). Wnioskowana kwota kredytu została określona na 483.720,93 zł
z przeznaczeniem na nabycie i wykończenie lokalu mieszkalnego przez kredytobiorców. Okres kredytowania określono na 360 miesięcy, a spłata miała się odbywać w równych ratach do 5 dnia każdego miesiąca. Wniosek składany był za pośrednictwem (...) sp. z o.o.
(dowód: wniosek – k. 226-236).
Wraz z ubieganiem się o kredyt kredytobiorcy otrzymali formularz informacyjny dotyczący kredytu hipotecznego, podstawowe warunki cenowe
i symulacje, informacje o ryzyku stopy procentowej i ryzyku zmiany cen rynkowych nieruchomości dla klientów zaciągających kredyty hipoteczne
(dowód: formularz –
k. 260-267, warunki cenowe i symulacje – k. 269-272, informacja o ryzyku – k. 274-277).
(...)S.A. wydał pozytywną decyzję kredytową ważną do dnia 8 sierpnia 2018 r., przyznając M. i P. K. kredyt w kwocie 469.900 zł na okres 360 miesięcy. (dowód: decyzja – k. 279-280)
W dniu 19 lipca 2018 r. P. i M. K. zawarli z (...) S.A. z siedzibą w G. umowę kredytu „Kredyt Mieszkaniowy (...) z oprocentowaniem zmiennym nr (...)”. W § 2 ust. 1 Umowy określono kwotę udzielonego kredytu na 469.900,00 zł. Celem kredytu było nabycie lokalu mieszkalnego, jego wykończenie, wyposażenie oraz dowolny cel. Kredytowaną nieruchomością był lokal mieszkalny nr (...) położony w P. przy ul. (...) (§ 2 ust. 2 i 3 CSU Umowy). Kredyt został udzielony na 360 miesięcy (§ 2 ust. 4 CSU). Wskaźnik referencyjny stanowił WIBOR 3M, a jego wysokość w dniu sporządzenia umowy wynosiła 1,700000 % (§ 2 ust. 5 CSU Umowy). Marża (...)wynosiła 1,93 p.p. (§ 2 ust. 6 CSU). W dniu sporządzenia umowy oprocentowanie kredytu
w stosunku rocznym (tj. suma wskaźnika referencyjnego i marży (...) S.A.), bez uwzględnienia podwyższenia marży do czasu wpisu hipoteki, wynosiło 3,63 % (§ 2 ust. 8 CSU). Rzeczywista roczna stopa oprocentowania w dniu zawarcia umowy wynosiła 4,43 % (§ 2 ust. 9 CSU). Roczna stopa oprocentowania kredytu dla zadłużenia przeterminowanego w dniu sporządzenia umowy wynosiła 14,00 %. Wymagany wkład finansowy kredytobiorców wyniósł 104.135,20 zł, natomiast kredytowany wymagany wkład finansowy wyniósł 52.135,20 zł (§ 2 ust. 10-12 CSU). Całkowity koszt kredytu w dniu zawarcia umowy wynosił 351.555,49 zł, natomiast całkowita kwota do zapłaty przez kredytobiorców w dniu zawarcia umowy wynosiła 821.455,49 zł (§ 3 ust. 2-3 CSU). Całkowita wypłata kredytu miała nastąpić w okresie karencji, o którym mowo w § 7 ust 2 CSU, jednakże nie później niż do dnia 31.08.2018 r., z zastrzeżeniem, że wypłata pierwszej transzy kredytu nastąpi nie później, niż do dnia 31.08.2018 r. Kredyt miał być wypłacony
w transzach. Kredytobiorcy zostali zobowiązani do spłaty całości zadłużenia wynikającego z umowy w terminie do dnia 05.07.2048 r. (§ 7 ust. 1 CSU Umowy). Spłata kredytu miała następować w równych ratach kapitałowo – odsetkowych (§ 7 ust. 3 CSU Umowy). Zgodnie z § 10 CSU Umowy, Bank doręczał kredytobiorcom przed zawarciem umowy, wzór umowy wraz ze wzorami załączników, o których mowa w ust. 5.
(...)S.A. informował kredytobiorców, że: 1) kredytobiorcy ponoszą ryzyko zmiany cen rynkowych zabezpieczeń - polegające na możliwym spadku cen wartości nieruchomości stanowiących przedmiot hipotecznego zabezpieczenia spłaty kredytu, 2) kredytobiorcy ponoszą ryzyko stopy procentowej, polegające na wzroście raty kredytu, w przypadku wzrostu wskaźnika referencyjnego, w tym ryzyko istotnej zmiany lub zaprzestania publikacji wskaźnika referencyjnego oraz związane z tym konsekwencje, 3) z uwagi na znaczną wysokość wydatków kredytobiorców związanych z obsługą zobowiązań kredytowych
i zobowiązań finansowych innych niż zobowiązania kredytowe w stosunku do dochodów kredytobiorców, a także bardzo długi przewidywany okres spłaty zobowiązań wynikających z umowy: a) istnieje konieczność zachowania przez kredytobiorców odpowiedniego bufora finansowego (tj. nadwyżki dochodów nad wydatkami związanymi z obsługą zobowiązań) na wypadek pogorszenia się sytuacji dochodowej kredytobiorców lub realizacji przez nich większych wydatków,
b) istnieje po stronie kredytobiorców podwyższone ryzyko związane z zaciągnięciem zobowiązań wynikających z umowy oraz ryzyko negatywnego wpływu tych zobowiązań na możliwość realizacji przez kredytobiorców większych wydatków lub tworzenie oszczędności.
Bank miał dokonać podwyższenia marży o wartości, o których mowa w § 2 ust 7 pkt 2,4,6,9 CSU w dniu następującym po najbliższym terminie wymagalności raty kredytu, następującym po dniu, w którym stwierdzono przesłankę do podwyższenia marży. Bank miał dokonać obniżenia marży o wartość, o której mowa w § 2 ust. 7 pkt 6,9 CSU, w dniu następującym po najbliższym terminie wymagalności raty kredytu, następującym po dniu, w którym stwierdzono przesłankę do obniżenia marży. Bank miał dokonać obniżenia marży, o której mowo w § 2 ust. 7 pkt 7 CSU w dniu następującym po dokonaniu spłaty kredytu
w wysokości odpowiadającej kwocie kredytowanego wymaganego wkładu finansowego (§ 10 ust. 4 pkt. 4-6 CSU).
Zgodnie z § 1 pkt 15 COU wskaźnik referencyjny to stopa procentowa służąca wraz z marżą do ustalania wysokości oprocentowania kredytu. Ubezpieczenie kredytowanego wymaganego wkładu finansowego zgodnie z § 1 pkt 23 COU stanowiło zabezpieczenie podwyższonego ryzyka (...)S.A., poprzez ubezpieczenie przez (...)S.A. ryzyka braku spłaty kredytu w zakresie kredytowanego wymaganego wkładu finansowego. Zgodnie
z pkt. 29 § 1 COU, WIBOR 3M stanowi wskaźnik referencyjny trzymiesięcznych depozytów złotowych na polskim rynku międzybankowym, ustalany zgodnie
z regulaminem dotyczącym wskaźników referencyjnych WIBID i WIBOR, publikowany na stronie informacyjnej administratora tego wskaźnika, którym na dzień zawarcia umowy był (...) S.A.
W § 5 COU ustalono warunki oprocentowania kredytu. (...) S.A. pobierał odsetki od kredytu według zmiennej stopy procentowej, w stosunku rocznym, której wysokość była ustalana w dniu rozpoczynającym pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania wskaźnika referencyjnego, jako suma wskaźnika referencyjnego w wysokości z dnia określonego w sposób, o którym mowa w ust. 2, i marży Banku. Pierwszy okres obowiązywania wskaźnika referencyjnego mógł być krótszy i rozpoczynać się od dnia następującego po dniu wypłaty kredytu albo pierwszej transzy. Koniec pierwszego okresu obowiązywania wskaźnika referencyjnego przypadał w ostatnim dniu wymagalności spłaty raty kredytu i odsetek przed upływem pierwszego trzymiesięcznego okresu obowiązywania wskaźnika referencyjnego. Kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania wskaźnika referencyjnego kończyły się w dniu poprzedzającym dzień, który datą odpowiada dniowi, w którym rozpoczął się poprzedni trzymiesięczny okres obowiązywania wskaźnika referencyjnego, z uwzględnieniem zasad liczenia terminów oznaczonych w miesiącach, przewidzianych w przepisach polskiego Kodeksu cywilnego. W celu ustalenia stopy procentowej, o której mowo
w ust. 1, stosuje się wysokość wskaźnika referencyjnego WIBOR 3M z drugiego dnia przed rozpoczęciem pierwszego i kolejnych trzymiesięcznych okresów obowiązywania tego wskaźnika. W przypadku braku notowań wskaźnika referencyjnego WIBOR 3M w drugim dniu przed rozpoczęciem pierwszego
i kolejnych trzymiesięcznych okresów obowiązywania tego wskaźnika do wyliczenia stopy procentowej stosowało się notowanie z dnia poprzedzającego, w którym było prowadzone notowanie tego wskaźnika. Zmiany wysokości wskaźnika referencyjnego następowały w dniu wymagalności spłaty raty kredytu i odsetek,
a odsetki według nowego wskaźnika były naliczane od dnia następującego po dniu wymagalności. Wzrost wysokości wskaźnika referencyjnego wpływał na podwyższenie oprocentowania kredytu, które miało powodować wzrost raty spłaty kredytu. Zmiana wysokości wskaźnika referencyjnego powodowała zmianę wysokości oprocentowania kredytu, zgodnie z kierunkiem zmiany wysokości wskaźnika referencyjnego, o taką samą liczbę punktów procentowych. Zgodnie z § 6 COU, Bank obliczał odsetki od kredytu w okresach miesięcznych od kwoty zadłużenia z tytułu kredytu według obowiązującej w tym okresie zmiennej stopy procentowej dla kredytu, począwszy od dnia następnego po dniu wypłaty kredytu albo pierwszej transzy, do dnia spłaty kredytu włącznie przyjmując, że rok liczy 365 dni. Zgodnie z § 7 ust. 1 COU, Bank powiadamiał kredytobiorcę na piśmie, o każdej zmianie wysokości oprocentowania kredytu, w tym o zmianie wartości wskaźnika referencyjnego z podaniem terminu, od którego zmiana ta obowiązuje, w sposób,
o którym mowo w § 47 COU.
Zgodnie z § 11 COU całkowity koszt kredytu jest wyliczany zgodnie z ustawą z dnia 23 marca 2017 r. o kredycie hipotecznym oraz nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami. Wysokość kosztu, który kredytobiorca będzie zobowiązany ponieść z tytułu odsetek, o którym mowa w § 3 ust. 1 pkt 2 CSU, została określona przy założeniu, że:
1) oprocentowanie kredytu nie ulegnie zmianie w całym okresie spłaty kredytu,
2) kredyt będzie wykorzystany jednorazowo, w całości,
3) kredyt będzie spłacony zgodnie z postanowieniami umowy.
Do wyliczenia kosztów zaliczanych do całkowitego kosztu kredytu przyjęto założenie, że nie nastąpi zmiana umownych warunków udzielenia kredytu. Całkowity koszt kredytu, o którym mowo w § 3 ust 2 CSU, mógł ulec zmianom
w okresie obowiązywania umowy, w przypadku zmiany ilości wypłacanych transz, zmiany wysokości oprocentowania, braku spłaty bądź dokonywania spłaty rat kredytu lub odsetek niezgodnie z terminem zawartym w zawiadomieniu
o wysokości raty, zmiany na wniosek kredytobiorcy, umownych warunków udzielenia kredytu (np. podwyższenie kwoty kredytu) oraz zmiany przyjętych zabezpieczeń kredytu.
(dowód: Umowa kredytu – k. 37-46)
Pismem datowanym na dzień 2 czerwca 2022 r. P. K. i M. K. skierowali do Banku reklamację dot. umowy kredytu.
(dowód: reklamacja – k. 53-54)
W odpowiedzi na przedmiotową reklamację (...) S.A.
z siedzibą w W. oświadczył, że nie godzi się z prezentowaną przez kredytobiorców tezą i nie akceptuje złożonej reklamacji.
(dowód: 56-57)
M. K. i P. K. w okresie od 30 lipca 2018 r. do 5 lipca 2022 r. dokonali spłat rat kapitałowo – odsetkowych w łącznej kwocie 96.425,85 zł.
(dowód: zaświadczenie – k. 48-49v.)
Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie całokształtu materiału dowodowego zgromadzonego w aktach niniejszej sprawy, a w szczególności na podstawie dokumentów wskazanych we wcześniejszej części uzasadnienia.
Sąd dał wiarę załączonym do akt sprawy dokumentom, gdyż ich prawdziwość i wiarygodność w świetle wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego nie nasuwa żadnych wątpliwości.
Ponadto dokonując ustaleń faktycznych w sprawie Sąd oparł się na zeznaniach świadka A. P. (k. 989v. - 990). Świadek nie pamiętała kredytobiorców, jednak przedstawiła procedury, jakie panują w Banku związane
z udzielaniem kredytów hipotecznych. Jej zeznania posłużyły Sądowi do ustalenia ogólnych procedur obowiązujących przy zawieraniu tego typu umów
z kredytobiorcami, w szczególności w zakresie udzielania pouczeń i przesyłania dokumentów umownych kredytobiorcom.
Zeznania świadka G. K. (k. 989v.) nie wniosły niczego do sprawy - nie był w stanie przedstawić żadnych informacji dotyczących zawierania umowy z powodami, ani w ogóle na temat związany z procedurą obowiązującą
w pozwanym Banku.
Ustalając stan faktyczny Sąd oparł się na zeznaniach powodów (k. 990v. – 991), w części uznając je za wiarygodne. Sąd nie dał wiary ich wyjaśnieniom
w zakresie, w jakim twierdzili, że nie zostali poinformowani o ryzyku związanym
z zaciągnięciem kredytu ze zmienną stopą procentową, w tym wpływu WIBOR 3M na jej wysokość. Co innego wynika bowiem z treści samej umowy oraz z pozostałych dokumentów związanych z zaciągnięciem zobowiązania przez strony, a także przedstawionych przez świadka A. P. procedur ogólnych (brak dowodów na to, że akurat w przypadku powodów te procedury miałyby być pominięte).
Sąd zważył, co następuje:
Powództwo główne, jak i powództwo ewentualne, nie zasługiwały na uwzględnienie.
Powodowie wywodzili swoje roszczenie główne z abuzywności zawartych
w umowie klauzul zmiennego oprocentowania, zaś ewentualne z zasad ogólnych (nieważności tych postanowień).
Zgodnie ze zgłoszonymi żądaniami, w pierwszej kolejności Sąd winien dokonać oceny zasadności żądania o ustalenie, że wskazane w petitum pozwu postanowienia umowne są bezskuteczne wobec powodów, stanowiąc niedozwolone postanowienia umowne. Jednak ocena zasadności roszczenia o ustalenie ich nieważności, jako dalej idącego, choć zgłoszonego jako ewentualne, winna poprzedzać ocenę abuzywności. Nie mogą być bowiem uznane za abuzywne zapisy umowne, które są nieważne (por. np. uchwałę SN z 13 stycznia 2011 r., III CZP 119/10, OSNC 2011, nr 9, poz. 95).
Zdaniem Sądu strona powodowa posiada interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. w ustaleniu treści stosunku prawnego łączącego ją z pozwanym bankiem w zakresie w jakim domaga się uznania, że umowa kredytu jest w części nieważna, lub w zakresie, w jakim domaga się ustalenia bezskuteczności części klauzul umownych. Wprawdzie kredytobiorca jest uprawniony do wystąpienia przeciwko bankowi z roszczeniem o zapłatę kwoty z tytułu nienależnego świadczenia spełnionego w wykonaniu nieważnej czynności prawnej i tak też powodowie postąpili. Jednak brak ustalenia na przyszłość faktu niezwiązania kredytobiorców poszczególnymi postanowieniami umowy spowoduje, że w świetle stanowiska banku istnieje bardzo znaczne ryzyko, że musieliby w dalszym ciągu ponosić koszt kredytu wskazany w umowie. Dopiero stwierdzenie w wyroku, że postanowienia umowne kredytu są nieważne lub bezskuteczne, gwarantuje zwolnienie strony powodowej od obowiązku regulowania rat kredytu w przyszłości w wysokości zawyżonej. Na dzień dzisiejszy nie jest możliwe ze strony konsumenta wytoczenie żadnego innego powództwa, które zwalniałoby go z obowiązku dalszego płacenia rat kredytu w zawyżonej jego zdaniem wysokości. Zatem po stronie powodowej występuje obecnie obiektywnie stan niepewności, co do kształtu stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu, zaś wydanie rozstrzygnięcia o ustaleniu zgodnie
z wnioskiem kredytobiorców, doprowadziłoby do usunięcia tej niepewności
i zapewniło im ochronę prawnie uzasadnionych interesów.
Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, że na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy (art. 58 § 1 k.c.). Nieważna jest również czynność sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 k.c.). Czynność prawna jest sprzeczna z ustawą, gdy jej treść jest formalnie i materialnie niezgodna
z bezwzględnie obowiązującym przepisem prawa. Nieważność czynności prawnej może wynikać nie tylko z wyraźnej dyspozycji przepisu, ale także z natury zobowiązania. W takim przypadku czynność prawna jest nieważna od początku
(ab initio) i z mocy prawa (ipso iure) – bez konieczności powoływania się na ten fakt, a orzeczenie sądu stwierdzające nieważność czynności prawnej ma charakter deklaratywny. Ponadto, nieważna czynność prawna nie wywołuje żadnych skutków prawnych, które miały się z nią wiązać.
Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe,
w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy pomiędzy stronami, przez umowę kredytu bankowego bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych
z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania
z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. W myśl art. 69 ust. 2 Prawa bankowego, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: 1) strony umowy,
2) kwotę i walutę kredytu, 3) cel, na który kredyt został udzielony, 4) zasady i termin spłaty kredytu, 5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany,
6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, 7) zakres uprawnień banku związanych
z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, 8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, 9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, 10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.
W ocenie Sądu podpisana przez strony umowa kredytu spełnia wszystkie ustawowe wymogi wynikające z treści art. 69 ust. 1 i 2 ustawy Prawo bankowe,
w szczególności spełniała wymogi z art. 69 ust. 2 pkt 2 i 4 Prawa bankowego. Strony określiły w umowie kredytu kwotę kredytu, walutę kredytu, jego przeznaczenie, okres kredytowania, terminy i zasady jego zwrotu przez powodów, a także oprocentowanie kredytu i opłaty oraz prowizje związane z jego udzieleniem.
Nie sposób również wywodzić, aby będąca przedmiotem sporu umowa kredytu była niezgodna z zasadami współżycia społecznego. W świetle okoliczności sprawy, tj. pozyskania przez stronę powodową kredytu w celu zaspokojenia jej potrzeb mieszkaniowych, Sąd nie doszukał się żadnych okoliczności wskazujących na to, że pozwany bank wykorzystał w jakikolwiek sposób swoją pozycję w celu związania strony powodowej długoletnim zobowiązaniem mającym przynosić tylko jemu korzyści i aby zamieszczenie w umowie klauzuli zmiennego oprocentowania naruszało jakiekolwiek zasady współżycia społecznego. Świadczenia stron nie pozostają w żadnej rażącej dysproporcji, a oprocentowanie kredytu – zmienne
w czasie – może przynosić korzyści również kredytobiorcom, np. w okresie wyższej inflacji, kiedy jej stopa przekracza wysokość oprocentowania kredytu, czy ujemnych stóp WIBOR, które jeszcze w jego historii nie miały miejsca, ale nie jest to wykluczone.
Odnosząc się natomiast do kwestii klauzuli zmiennego oprocentowania jako przesłanki ustalenia nieważności wskazanych w pozwie postanowień z uwagi na naruszenie art. 353 1 k.c., należy wskazać, że kwestionowane postanowienia umowne nie sprzeciwiają się naturze stosunku kredytu, skoro sama ustawa przewiduje takie ustalenie oprocentowania kredytu. Tym bardziej nie sprzeciwia się zatem ustawie. Jak wcześniej wskazano, nie sprzeciwia się również szeroko pojętym zasadom współżycia społecznego.
Wobec powyższego brak jest podstaw do stwierdzenia nieważności postanowień umowy wskazanych w pozwie z uwagi na naruszenie art. 58 k.c. lub art. 353 1 k.c.
Odnosząc się zarzutu strony powodowej dotyczącej abuzywności postanowień umownych, Sąd uznał, że postanowienie umowne dotyczące zmiennego oprocentowania w oparciu o wskaźnik referencyjny WIBOR 3M co do zasady nie powinno stanowić przedmiotu badania na podstawie przepisów dyrektywy unijnej 93/13 i przepisów krajowych o niedozwolonych postanowieniach umownych (art. 385 1 k.c.) .
Stosownie do przepisu art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13 warunki umowy odzwierciedlające obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze oraz postanowienia lub zasady konwencji międzynarodowych, których stroną są państwa członkowskie lub Wspólnota, nie podlegają przepisom tej dyrektywy. Regułę tę potwierdził TSUE w wyroku z 9 lipca 2020 r. wydanym w sprawie o sygn. C-81/19.
Zgodnie z przepisem art. 29 ust. 2 u.k.h. jeśli strony nie uzgodniły stałej stopy oprocentowania, to sposób ustalania stopy procentowej określa się jako wartość wskaźnika referencyjnego oraz wysokość marży ustalonej w umowie.
Natomiast zgodnie z art. 4 pkt 28 u.k.h. wskaźnikiem referencyjnym jest wskaźnik opisany w art. 3 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego
i Rady (UE) 2016/1011 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych i zmieniającego dyrektywy 2008/48/WE i 2014/17/UE oraz rozporządzenie (UE) nr 596/2014.
Stosownie do art. 3 ust. 1 pkt 3 ww. rozporządzenia tym wskaźnikiem referencyjnym jest dowolny indeks stanowiący odniesienie do określenia kwoty przypadającej do zapłaty z tytułu instrumentu finansowego lub umowy finansowej lub do określenia wartości instrumentu finansowego bądź indeks stosowany do pomiaru wyników funduszu inwestycyjnego w celu śledzenia stopy zwrotu takiego indeksu lub określenia alokacji aktywów z portfela, lub obliczania opłat za wyniki. Parametry takiego wskaźnika spełnia właśnie wskaźnik WIBOR 3M. Co więcej, został on wskazany wprost jako kluczowy wskaźnik referencyjny w załączniku do rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2016/1368 z dnia 11 sierpnia 2016 r. ustanawiającego wykaz kluczowych wskaźników referencyjnych stosowanych na rynkach finansowych.
Powyższe uzasadnia wyłączenie wskazane w art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13.
Gdyby nawet uznać, że postanowienia te podlegają badaniu pod kątem zgodności z postanowieniami ww. dyrektywy, to klauzulę zmiennego oprocentowania uregulowaną w spornej umowie należałoby potraktować jako klauzulę dotyczącą głównego świadczenia, a ta jako transparentna nie podlegałaby kontroli pod względem abuzywności zgodnie z wyłączeniem z art. 4 (2) dyrektywy 93/13.
Zgodnie bowiem z przepisem art. 385
(
1) § 1 k.c. niedozwolonymi postanowieniami umownymi nie są postanowienia umowy, które określają wynagrodzenie, jeśli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Na uwagę
w tym względzie zasługują tezy 54-56 wyroku TSUE z 13 lipca 2023 r. w sprawie (...) i (...) v. (...), C-265/22, gdzie TSUE wskazał, że decydującą rolę w ramach tej oceny odgrywają, po pierwsze, kwestia, czy warunki umowne zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem, w taki sposób, że umożliwiają przeciętnemu konsumentowi, czyli konsumentowi właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i rozsądnemu, ocenę tego kosztu (tu oprocentowania), a po drugie, wskazanie albo niewskazanie w umowie kredytu informacji uważanych w świetle charakteru towarów i usług będących jego przedmiotem za istotne (zob. podobnie wyrok z dnia 20 września 2017 r., w sprawie (...) i in., C-186/16, teza 47
i przytoczone tam orzecznictwo). Co się tyczy w szczególności warunku przewidującego w ramach umowy kredytu hipotecznego wynagrodzenie za ten kredyt w postaci odsetek obliczonych na podstawie zmiennej stopy ustalonej, tak jak w sprawie w postępowaniu głównym, poprzez odniesienie do oficjalnego wskaźnika, to wymóg przejrzystości należy rozumieć w ten sposób, że wymaga on w szczególności, aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument był w stanie zrozumieć konkretne działanie sposobu obliczania tej stopy i oszacować w ten sposób, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla jego zobowiązań finansowych (wyrok z dnia 3 marca 2020 r., w sprawie G. G., C-125/18, teza 51 i przytoczone tam orzecznictwo). Wśród istotnych elementów, które sąd krajowy powinien wziąć pod uwagę przy dokonywaniu niezbędnych ustaleń w tym względzie, znajdują się nie tylko treść informacji udzielonych przez kredytodawcę w ramach negocjacji danej umowy kredytu, lecz również okoliczność, że główne elementy dotyczące obliczania wskaźnika referencyjnego są łatwo dostępne ze względu na ich publikację (zob. podobnie przytaczany wyrok w sprawie G. G., tezy 52, 53, 56).
Bank wypełnił w całości obowiązki informacyjne wobec powodów. Powodowie zostali poinformowani o ryzyku zmiany stopy procentowej w sposób zrozumiały nie tylko pod względem gramatycznym, ale również ekonomicznym. Przy podpisywaniu umowy powodowie złożyli na formularzu banku pisemne oświadczenia, że są świadomi, że oprocentowanie kredytu jest zmienne i w okresie obowiązywania umowy może ulec podwyższeniu w związku ze wzrostem stopy referencyjnej WIBOR, co spowoduje podwyższenie kwoty spłacanej przez nich raty. Powodowie oświadczyli, że po zapoznaniu się z występującym ryzykiem wynikającym ze zmiennej stopy referencyjnej wnioskują o udzielenie kredytu oprocentowanego według zmiennej stopy procentowej. Podkreślenia wymaga, że do „oświadczenia” dodano symulację kosztów obsługi kredytu hipotecznego
w przypadku niekorzystnej zmiany stopy procentowej kredytu, w której zamieszczono przykład wpływu zmian wysokości stawki WIBOR 3M na oprocentowanie i wysokość raty kredytu dla kredytu w wysokości 250.000 zł, marży 1,93 % i okresu kredytowania 25 lat. W takim stanie wzrost wysokości stawki WIBOR 3M do poziomu 3% (wzrost o 1,27 p.p.) spowoduje wzrost raty kredytu
z 1.270 zł do 1.450 zł, z kolei w wariancie wzrostu wysokości stawki WIBOR 3M
o 13,27 p.p. do poziomu 15 % - rata kredytu może wzrosnąć prawie trzykrotnie. Jak wynika z oświadczeń samych powodów, w toku procedury udzielania kredytu
i zawarcia umowy dwukrotnie (tj. na etapie złożenia wniosku kredytowego oraz wraz z pozytywną decyzją kredytową) otrzymali oni formularze informacyjne zawierające bardzo szczegółowe informacje o ryzyku związanym
z oprocentowaniem zmiennym (odmienne zeznania powodów w tym względzie Sąd uznał za niewiarygodne). W treści ww. formularzy informacyjnych Bank wielokrotnie zwracał uwagę powodów na cechy zmiennej stopy oprocentowania
i związane z nią ryzyka.
I tak: na str. 1 formularza informacyjnego, w pkt. 3, znalazły się podstawowe informacje dotyczące wskaźnika referencyjnego WIBOR 3M: Oprocentowanie kredytu hipotecznego jest zmienne. Stopa oprocentowania stanowi sumę wskaźnika referencyjnego WIBOR 3M oraz marży Banku. Oprocentowanie jest ustalane
w stosunku rocznym. Aktualizacja wskaźnika referencyjnego WIBOR 3M następuje w okresach trzymiesięcznych. Zmiana wysokości wskaźnika referencyjnego powoduje adekwatną zmianę wysokości stopy oprocentowania kredytu, co do kierunku i wartości zmiany. Bank informuje o wysokości wskaźnika WIBOR 3M,
w dniu roboczym następującym po jej publikacji, informacja jest dostępna na stronie www.pkobp.pl lub www.pkobh.pl. WIBOR 3M (ang. Warsów Interbank Offered Rate) jest to wskaźnik referencyjny trzymiesięcznych depozytów złotowych na polskim rynku międzybankowym, ustalany zgodnie z regulaminem dotyczącym wskaźników referencyjnych WIBID i WIBOR, publikowany na stronie informacyjnej administratora tego wskaźnika, którym jest (...). Kredyt hipoteczny
o zmiennym oprocentowaniu jest obciążony ryzykiem niekorzystnej zmiany stopy oprocentowania. Powodom przedstawiono również symulacje dotyczące wpływu zmian stóp procentowych na wysokość raty kredytowej (jako kwotę kredytu przyjęto wartość 469.900,00 zł, która stanowiła następnie kwotę kredytu powodów wskazaną w Umowie). Nadto, na etapie poprzedzającym zawarcie Umowy kredytu, powodom przekazano ulotkę informacyjną o ryzyku stopy procentowej i ryzyku zmiany cen rynkowych zabezpieczeń dla kredytobiorców zaciągających kredyty hipoteczne („Informacja o ryzyku stopy procentowej i ryzyku zmiany cen rynkowych nieruchomości dla Klientów zaciągających kredyty hipoteczne"). Przedmiotowa informacja stanowiła realizację przez Bank obowiązku informacyjnego wynikającego z zaleceń Rekomendacji S Komisji Nadzoru Finansowego. Powodowie potwierdzili fakt jej otrzymania poprzez oświadczenie z pkt. 8.8 wniosku o udzielenie kredytu z dnia 13 czerwca 2018 r. (odmienne zeznania powodów w tym względzie Sąd uznał za niewiarygodne). Kredytobiorcy zostali poinformowani również o tym, że: Wysokość stawki referencyjnej WIBOR 3M kształtuje się obecnie na najniższych poziomach w historii notowania tej stawki, nieprzekraczających 2% w stosunku rocznym. Dla porównania wskazać należy, że wysokość tej stawki wynosiła w 2008 r. około 7%, natomiast w 2002 r. około 12%, w stosunku rocznym. Wzrost wysokości stawki referencyjnej WIBOR 3M spowoduje wzrost wysokości odsetkowej części raty kredytu o tę samą liczbę punktów procentowych, co może skutkować znaczącym wzrostem raty kredytu.
Brak przedstawienia powodom pełnej historii zmian stawki WIBOR 3M
w zestawieniu z symulacjami opartymi o historyczne poziomy tej stawki, które unaoczniłyby powodom wpływ zwiększonej wartości stawki WIBOR 3M na wysokość bieżącej raty kapitałowo – odsetkowej, nie dowodzi nieudzielenia rzetelnej informacji w zakresie ryzyka kursowego. Powodowie zostali poinformowani
o możliwych wzrostach stawki WIBOR i co za tym idzie, raty kredytu, na różnych przykładach, w tym zakładającym trzykrotny wzrost raty kredytu, która jeszcze w stosunku do powodów nie miała miejsca. Strona powodowa, w oparciu o informacje przekazane przez Bank, była w stanie zrozumieć metodę obliczania stopy procentowej przez Bank i oszacować w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria (stała marża + WIBOR 3M) potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań. Błędne jest bowiem założenie, zgodnie z którym Bank był zobowiązany do wyjaśnienia kredytobiorcom sposobu wyznaczania wskaźnika WIBOR przez jej administratora. Wystarczające jest w tym zakresie odesłanie do jego strony i zawartych tam informacji, albowiem to nie Bank ustala wysokość tego wskaźnika, a jedynie bazuje na nim ustalając ostateczną stopę procentową udzielonego powodom kredytu. Procedura informowania o ryzyku zmiennego oprocentowania odbywała się zgodnie z Rekomendacją S i była dostateczna. Sąd nie ma podstaw aby przypisać bankowi działanie w złej wierze, podobnie jak nie ma podstaw do przyjęcia, że kierowane do powodów informacje
w zakresie ryzyka zmiennego oprocentowania były dla nich niejasne
i niezrozumiałe, nie tylko pod względem gramatycznym, ale i ekonomicznym. Nie jest prawdą, aby powodowie nie mieli wiedzy co do nieprzewidywalności zmienności oprocentowania przez wielość różnorodnych czynników gospodarczych i politycznych. Jak wyżej wskazano, strona powodowa otrzymała symulacje uwzględniające zmiany wskaźnika, w tym w szczególności symulacje obrazujące jak wzrost wskaźnika może wpłynąć na wysokość spłacanych przez powodów rat. Przedstawiona powodom symulacja świadczy o dopełnieniu wymogów przedstawienia wszystkich informacji mogących mieć wpływ na zakres obowiązków kredytobiorcy i pozwalających samodzielnie ocenić m.in. całkowity koszt kredytu, nawet gdyby mierzyć standard informacji o zmiennej stopie procentowej miarą właściwą dla kredytów konsumenckich.
Stawki WIBOR publikowane są i były w serwisach internetowych takich jak Bloomberg, Reuters, rp.pl, czy samej GPW Benchmark, a więc są ogólnodostępne. Ogólnodostępną jest i była również informacja o tym, jak jest wyliczany. Ogólnodostępność tych informacji oznacza, że każdy kredytobiorca ma możliwość
z łatwością zapoznania się z nimi przed zawarciem umowy kredytu, w tym o jego historycznych poziomach, które mogą dać konsumentowi wyobrażenie o możliwym wzroście raty na skutek wzrostu tego wskaźnika (por. tezę 58 i 60 wyroku TSUE
C-265/22).
Postanowienie umowne dotyczące zmiennej stopy procentowej opisanej jako suma wysokości wskaźnika referencyjnego WIBOR 3M oraz stałej marży wskazanej w umowie kredytu, reguluje wynagrodzenie banku i czyni to w sposób jednoznaczny w rozumieniu art. 385 1 § 1 k.c. Oznacza to, że w sprawie nie ma co do zasady podstaw do badania wskazanych w petitum pozwu postanowień umownych pod kątem ich abuzywności.
Niezależnie od powyższego nie można podzielić poglądu, że postanowienie umowne dotyczące zmiennego oprocentowania w oparciu o wskaźnik referencyjny WIBOR 3M jest nieuczciwe. Zarzut postawiony w tym zakresie sprowadza się
w istocie do braku rynkowego charakteru tego wskaźnika, na tym że wskaźnik ten nie jest oparty na transakcjach rzeczywistych i że jest arbitralnie ustalany przez banki.
WIBOR to wskaźnik oprocentowania pożyczek na krajowym rynku międzybankowym
. Banki biorąc pod uwagę to, po jakiej stopie są w stanie sobie nawzajem pożyczać pieniądze, ustalają oprocentowanie kredytów dla klientów. Faktycznie WIBOR nie musi być oparty na rzeczywistych transakcjach pomiędzy bankami, ale na przybliżeniach, które wynikają z modeli matematycznych, a które pozwalają na złożenie oferty założenia depozytu. Te modele matematyczne nie mają bowiem abstrakcyjnego charakteru. Stawka ta wyznaczana jest każdego dnia roboczego o godzinie 11:00 podczas tzw. Fixingu, jako średnia arytmetyczna wielkości oprocentowania (w ujęciu rocznym) podawanych przez 10 największych banków działających w Polsce, które są uczestnikami panelu WIBOR, gdzie odrzucane są dwie najniższe i dwie najwyższe oferty. W wyniku takiej kalkulacji ustalana jest wysokość stawki WIBOR. W sytuacji, gdy w fixingu bierze udział mniejsza liczba banków (od 8 do 9), to odrzucane są dwie skrajne oferty - najwyższa
i najniższa. W wariancie, kiedy banków jest mniej niż 8 w obliczaniu średniej biorą udział wszystkie zgłoszone oferty. WIBOR 3M nie uwzględnia tego, co dzieje się aktualnie na rynku, ale przewiduje, co wydarzy się na rynku w ciągu najbliższych trzech miesięcy, uwzględniając zachodzące procesy ekonomiczne. Co jednak najistotniejsze, stawka WIBOR zależy w istocie od stóp procentowych NBP. Banki lokują bowiem własne środki nabywając od NBP bony pieniężne, dzięki czemu zyskują odsetki w wysokości równej stopie referencyjnej NBP. Nabycie takiego bonu to odpowiednik założenia depozytu w NBP. Z uwagi na charakter oferenta tego bonu (NBP), jest to w istocie dla banku transakcja bez ryzyka. W rezultacie, aby bankowi opłacało się założyć taki depozyt w innym banku celem uzyskania odsetek, a zatem liczyć się z większym ryzykiem inwestycyjnym, kwota odsetek musi być odpowiednio wyższa od stopy referencyjnej NBP. Ponadto okres inwestycji w ww. bony pieniężne wynosi 7 dni, podczas gdy depozyt międzybankowy 1, 3 lub 6 miesięcy, a zatem ryzyko inwestycyjne jest także wydłużone w czasie. Stąd WIBOR jest zawsze powiązany ze stopą referencyjną NBP i zawsze jest notowany nieco wyższy od niej. Stopa referencyjna NBP jest zatem ekonomicznym fundamentem dla określenia stopy wskaźnika WIBOR. Celem wyznaczenia ceny, po której bankowi warto zainwestować środki w innym banku niż NBP, bank musi oszacować również, jak przez czas inwestycji może zmieniać się stopa referencyjna.
W tym stanie rzeczy brak jest podstaw do przyjęcia, że WIBOR jest wskaźnikiem arbitralnie ustalanym przez banki, bez związku z realiami ekonomicznymi na rynku.
Jednocześnie powodowie nie wykazali, aby dochodziło do manipulacji wskaźnikiem WIBOR, w szczególności aby miało to miejsce na skutek zachowania się pozwanego banku lub banku z jego grupy oraz by w ogóle wskaźnik ten był podatny na manipulacje, jak miało to miejsce z LIBOR.
Jak wcześniej wskazano, wysokość wskaźnika WIBOR ustalana jest na podstawie danych przekazywanych przez dziesięć banków, którymi są:
- (...) S.A.,
- (...) S.A.,
- (...)S.A.,
- (...),
- (...) S.A.,
- (...) S.A.,
- (...)S.A.,
- (...)S.A.,
- (...) S.A.,
- (...) S.A.,
natomiast korzystają z niego wszystkie banki, a nie tylko pozwany bank lub banki
z jego grupy.
Podzielając poglądy strony powodowej, za „abuzywny” należałoby uznać również zapis ustawowy odwołujący się do średniego kursu NBP waluty obcej (art. 358 k.c.), albowiem ustalany jest podobnie do WIBOR. Kursy walut obcych są ustalane przez NBP zgodnie regulacjami zawartymi w uchwale nr (...) zarządu Narodowego Banku Polskiego z dnia 23 września 2002 r. w sprawie sposobu wyliczenia i ogłaszania bieżących kursów walut obcych (tekst jedn.: Dz. Urz. NBP
z 2022 r., poz. 10). Jak wynika z przepisów tej uchwały np. kurs CHF jest liczony co środę na podstawie wyliczonego kursu euro w złotych (na godz. 11) i kursu rynkowego EUR do tej waluty dostępnych w serwisach informacyjnych Thomson Reuters i Bloomberg (§ 1, § 2 pkt 3 w zw. z obwieszczeniem Prezesa NBP w sprawie ogłoszenie wykazu walut wymienialnych). Na to skąd się biorą kursy w tych serwisach i czy rzeczywiście są to stawki rynkowe, żaden „konsument” nie ma wpływu i nie posiada takowej wiedzy, zaś ustawodawca zdecydował, że takiej wiedzy posiadać nie musi. Mimo to ustawa nakazuje ten kurs stosować.
Podsumowując należy jednoznacznie podkreślić, że konsument nie musi rozumieć, ani nawet znać sposobu ustalania przez podmiot inny, niż kredytodawca, sposobu ustalania składowych odsetek należnych od konsumenta. Gdyby bowiem bank odwoływał się do odsetek ustawowych, sposobowi ich ustalania można by postawić tożsamy zarzut
Odnośnie rozkładu ryzyka przy umowie kredytu o zmiennym oprocentowaniu ustalanym na podstawie wskaźnika referencyjnego WIBOR, należy ponownie podnieść, że ryzyko zmiany wysokości wskaźnika WIBOR, wbrew twierdzeniom powodów, obciąża obie strony kontraktu, a nie tylko kredytobiorców. Wskaźnik WIBOR ulega zmianom będącym odbiciem zmieniającej się sytuacji ekonomicznej w skali makro. Czynniki makroekonomiczne, które wpływają na wysokość wskaźnika WIBOR, podlegają zmianom zarówno na korzyść kredytobiorcy, jak i na korzyść kredytodawcy. Tak było także w przypadku powodów (przez pewien okres ich rata spadła). Przy czym w umowie nie zawarto klauzuli minimalnego oprocentowania, w związku z czym może ono osiągnąć nawet wartość ujemną, natomiast górna wysokość stawki jest limitowana przez przepisy Kodeksu cywilnego o maksymalnym oprocentowaniu. Jednocześnie bank przekazał powodom pisemną informację o ryzyku zmiennej stopy procentowej wraz
z symulacją, która przedstawiała symulację raty przy założeniu wzrostu oprocentowania w skali, który to wzrost – co istotne - nie zrealizował się jak do tej pory w ogóle w całym okresie trwania umowy.
To że oprocentowanie oparte o wskaźnik referencyjny WIBOR ma rzeczywisty aspekt ekonomiczny świadczy to, w jaki sposób kształtuje się poziom alternatywnego wskaźnika referencyjnego WIRON (Warsaw Interest Rate Overnight). Notowania tego wskaźnika rozpoczęły się z początkiem 2023 r., a sam ten wskaźnik został wprowadzony do obrotu w następstwie krytyki konstrukcji mechanizmu funkcjonowania wskaźnika WIBOR z takim uzasadnieniem, że będzie on (wskaźnik WIRON) przedstawiał rzeczywistą skalę inflacji, w domyśle niższą niż wskaźnik WIBOR. Tymczasem od września 2023 r. stawka wskaźnika WIRON 3M jest wyższa od stawki wskaźnika WIBOR 3M. Stało się tak ponieważ NBP dokonał w ostatnim czasie systematycznych redukcji stóp procentowych, w następstwie tego oba ww. wskaźniki referencyjne zaczęły spadać, ale WIBOR znacznie szybciej niż (...). Przyczyną takiego stanu rzeczy jest sam mechanizm wyznaczania stawek referencyjnych oraz to, w jaki sposób reagują one na zmianę stóp procentowych przez NBP. WIRON jest wskaźnikiem, który obrazuje przeszłą sytuację (WIRON 3M to średnia stawka dokonanych transakcji, w których bank pożyczał pieniądze na
3 miesiące innym bankom i przedsiębiorcom, to stopa składana tych stawek
z ostatnich 3 miesięcy), a WIBOR jest wskaźnikiem, który obrazuje oczekiwania rynku co do zmiany stóp procentowych w przyszłości (mechanizm ten został uprzednio opisany szczegółowo). Z tego względu w cyklu podnoszenia stóp procentowych przez NBP poziom wskaźnika WIBOR wzrasta szybciej niż poziom wskaźnika WIRON i odwrotnie, w cyklu obniżania stóp procentowych przez NBP poziom wskaźnika WIBOR obniża się szybciej niż poziom wskaźnika WIRON. Powyższe oznacz, że w obu przypadkach znaczenie mają rzeczywiste procesy ekonomiczne.
Gdyby nawet uznać, że postanowienia dotycząc oprocentowania kredytu nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co umożliwiałoby zbadanie ich pod kątem ich abuzywności, to należy wskazać, że zgodnie z treścią art. 385
1 § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z powyższym nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Ciężar dowodu,
że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4).
W okolicznościach niniejszej sprawy nie budziło wątpliwości Sądu, że w chwili zawierania spornej Umowy powodowie byli konsumentami w rozumieniu art. 22
1 k.c. Zaciągnięty przez nich kredyt przeznaczony był bowiem na cele mieszkaniowe (§ 2 umowy, zeznania powodów), zaś powodowie w chwili zawarcia umowy nie prowadzili działalności gospodarczej. Dodatkowo wskazać należy,
że powodowie przez cały okres kredytowania byli traktowani przez pozwanego jak konsumenci, zaś konsumencki charakter umowy nie był kwestionowany przez stronę pozwaną.
Oczywistym jest, że postanowienia umowne dotyczące zmiennego oprocentowania opartego o stawkę WIBOR 3M nie zostały z kredytobiorcą indywidualnie uzgodnione. Umowa ze stroną powodową została zawarta na podstawie wzorca opracowanego oraz przedstawionego przez pozwanego. W tej sytuacji obowiązuje domniemanie, że zawarte w niej postanowienia nie zostały indywidualnie uzgodnione z konsumentem (art. 385 1 § 3 k.c.).
Podkreślenia wymaga, że świadczenie banku stanowi odpowiednik świadczenia kredytobiorcy. Umowa kredytu zrealizowała cele zakładane przez obie strony umowy według stanu na dzień jej zawarcia. Wskazana data to właściwy moment oceny powyższej kwestii, zwrócić jednak należy uwagę na to, że cele te
w dalszym ciągu są spełnione. W ocenie Sądu bezzasadny jest zarzut, jakoby brak zaoferowania stronie powodowej instrumentów finansowych „chroniących przed ryzykiem stopy procentowej” świadczył o asymetrii stron i naruszeniu równowagi kontraktowej. Instrumenty finansowe są produktami, których oferowanie jest ograniczone prawnie. Ponadto, z uwagi na koszty tych produktów, racjonalność ich stosowania jest niewielka, ani nie ma na nie popytu. Strona powodowa miała i wciąż ma możliwość zmiany stopy procentowej na okresowo stałą, jednakże dobrowolnie
i świadomie z tej możliwości nie korzysta.
Bezzasadny jest również podniesiony w pozwie zarzut, jakoby sprzeczne
z dobrymi obyczajami miało być przyjęcie, jako elementu zmiennego oprocentowania kredytu, stawki WIBOR 3M. Strona powodowa twierdzi, że stawka WIBOR musi odzwierciedlać koszty ponoszone przez Bank w ramach finansowania kredytu, a jeśli tego kosztu nie odzwierciedla, świadczy to o jej nieuczciwości. Nie ma żadnych podstaw twierdzenie, jakoby wyłączną i jedyną dopuszczalną funkcją stosowania stawki WIBOR było pokrycie ponoszonych przez Bank kosztów finansowania kredytu na etapie jego wypłaty. Przeświadczenie strony powodowej
o tym, że funkcja WIBOR ogranicza się do refundacji kosztów finansowania, nie ma oparcia ani w Umowie, ani w żadnym przepisie prawa. Badanie zgodności oprocentowania kredytu z dobrymi obyczajami może odbywać się wyłącznie przez łączną analizę oprocentowania jako takiego, którego składnikami są WIBOR 3M
i marża, z punktu widzenia funkcji, jakie pełnią odsetki umowne. Wartość pieniądza ma charakter zmienny w czasie, a mechanizm wyrównania ewentualnych ubytków wartości jest szczególnie ważny w stosunkach kredytowych o charakterze wieloletnim. Oznacza to, że część kapitałowa spłacanych przez kredytobiorcę rat ma obecnie mniejszą wartość niż odpowiadający temu świadczeniu kapitał wypłacony
w dacie uruchomienia kredytu. Właśnie wspomniany ubytek wartości spełnionego świadczenia ma być rekompensowany przez odsetki (oprocentowanie), których składnikiem jest WIBOR.
Jak wcześniej wskazano, nie można mówić również o nierównowadze stron umowy w zakresie ustalania oprocentowania kredytu, a tym samym o rażącym naruszeniu interesów powodów.
Skoro nie doszło do naruszenia obowiązków informacyjnych po stronie pozwanego, bezzasadny jest również zarzut stosowania przez Bank nieuczciwych praktyk rynkowych. Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r.
o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym („u.p.n.p.r.”), dla uznania praktyk rynkowych (także tych stypizowanych w dalszych przepisach ustawy) za nieuczciwe wymagane jest kumulatywne spełnienie następujących przesłanek:
a) sprzeczność z dobrymi obyczajami, b) zniekształcenie (lub ryzyko zniekształcenia) zachowania gospodarczego przeciętnego konsumenta oraz c) wina po stronie pozwanego przedsiębiorcy. Na gruncie niniejszej sprawy żadna z powyższych przesłanek nie została spełniona. Nie tylko nie doszło do ryzyka zniekształcenia zachowań strony powodowej, ale również sytuacja nie wypełnia przesłanek sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz winy po stronie pozwanego, a świadczy
o tym całokształt okoliczności przytoczonych powyżej.
Wobec nieuwzględnienia roszczenia o ustalenie (głównego i ewentualnego), Sąd nie znalazł również podstaw do uwzględnienia roszczeń o zapłatę, które były ściśle związane z roszczeniami ustalającymi.
O kosztach procesu orzeczono w pkt. 3 sentencji wyroku zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu wynikającą z art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie
z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Powództwo zostało oddalone w całości, wobec czego zasadnym było obciążenie powodów całością kosztów poniesionych przez pozwanego, na które składały się koszty zastępstwa procesowego w łącznej wysokości 10.817 zł, w tym opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł.
sędzia Artur Grajewski
(...)
Warszawa, 1 marca 2024 r.
sędzia Artur Grajewski