Pełny tekst orzeczenia

Formularz UK 2

Sygnatura akt

IV Ka 1092 /23

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1.

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Rejonowego w Tucholi z 27.06. 2023 r., sygn. II K 546/21

1.2. Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☒ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

2.1. Ustalenie faktów

2.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.2. Ocena dowodów

2.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

2.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Obrońca wyrokowi zarzucił:

1.  naruszenie art. 7 KPK w zw. z art. 4 KPK mające wpływ na treść orzeczenia poprzez dowolną a nie swobodną ocenę materiału dowodowego z nieuwzględnieniem okoliczności przemawiających na korzyść oskarżonego, a w tym oparcie całości materiału dowodowego na wyjaśnieniach Oskarżonego złożonych w postępowaniu przygotowawczym, bez uwzględnienia innych okoliczności sprawy takich jak brak ujawnionego skradzionego katalizatora znalezionego w toku przeszukania przy Oskarżonym na miejscu zdarzenia oraz faktu, że oskarżony nie był widziany przez nikogo na miejscu zdarzenia,

2.  naruszenie art. 7 KPK mające wpływ na treść orzeczenia poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę materiału dowodowego wyrażającą się w bezpodstawnej odmowie przyznania waloru wiary godności wyjaśnieniom Oskarżonego w części dotyczącej nieprzy znania się do zarzucanego mu czynu, w sytuacji gdy wyjaśnienia te przez dalszy tok postępowania były konsekwentne, a brak jest innych dowodów wskazujących na sprawstwo Oskarżonego

3.  naruszenie art. 7 KPK mające wpływ na treść orzeczenia poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę materiału dowodowego wyrażającą się w bezpodstawnym uznaniu sądu, że skoro oskarżony zajmował się wycinaniem katalizatorów i posiadał do tego stosowne narzędzia to dokonał zarzucanego mu czynu, w sytuacji gdy powyższego nie da wywieść się ze zgromadzonego materiału dowodowego,

4.  naruszenie art. 170 § 1 pkt. 4 KPK mające wpływ na treść orzeczenia poprzez oddalenie wniosków dowodowych o przesłuchanie świadków M. M., M. L., R. D., Ł. B., T. P. z uwagi na brak możliwości przeprowadzenia dowodu, w sytuacji gdy dowód ten można było przeprowadzić poprzez zgłoszony na rozprawie w dniu 22 lutego 2023 roku wniosek o skierowanie zapytania przez Sąd do Urzędu Miasta G. Wydziału Ewidencji o wskazanie adresów ww. świadków, czego sąd nie wykonał, ani nie wydał postanowienia o oddaleniu tego wniosku,

5.  naruszenie art. 5 § 2 KPK mające wpływ na treść orzeczenia poprzez jego niezastosowanie i rozstrzygnięcie na niekorzyść Oskarżonego niedających się usunąć wątpliwości w sytuacji gdy Oskarżony odwołał swoje wcześniejsze wyjaśnienia, a brak jest innych stanowczych dowodów świadczących o popełnieniu czynu przez Oskarżonego.

Konsekwencją powyższego na podstawie art. 438 pkt. 3 KPK zarzucił :

6.  błąd w ustaleniach faktycznych mający wpływ na treść orzeczenia polegający na błędnym przyjęciu, że oskarżony dopuścił się popełnienia przestępstwa opisanych wyroku tj. czynu z art. 278 § 1 KK w zw. z art. 64 § 1 KK w sytuacji, gdy prawidłowa ocena materiału dowodowego winna prowadzić do wniosku, że oskarżony przestępstwa nie popełnił.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadne

☒ niezasadne

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Ad. 1-3, 6. Zarzuty niezasadne.

Zgodnie z utrwalonym od lat poglądem, wyrażanym tak w doktrynie jak też w judykaturze, że ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd meriti w toku rozprawy głównej mogą być skutecznie zakwestionowane, a ich poprawność zdyskwalifikowana, wtedy dopiero, gdyby w procedurze dochodzenia do nich Sąd uchybił dyrektywom art. 7 k.p.k., pominął istotne w sprawie dowody lub oparł się na dowodach na rozprawie nieujawnionych, sporządził uzasadnienie niezrozumiałe, nadmiernie lapidarne, wewnętrznie sprzeczne bądź sprzeczne z regułami logicznego rozumowania, wyłączające możliwość merytorycznej oceny kontrolno-odwoławczej.

Skarżący, wyrażając własną odmienną oceną dowodów i wyprowadzając własne wnioski w tym zakresie nie wykazał w wiarygodny i przekonywający sposób, aby ocena dowodów dokonana przez Sąd meriti nosiła cechy dowolności (wykraczając tym samym poza granice ocen swobodnych zakreślone dyrektywami art. 7 k.p.k.).Tego rodzaju uchybień jakie skarżący podnosił w związku z oceną czynu zarzucanego oskarżonemu, aby rodziły one wątpliwości co do merytorycznej trafności zaskarżonego wyroku w tym zakresie, Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie jednak nie stwierdził. Rzecz w tym, że dla skuteczności zarzutu tego rodzaju (ukierunkowanego na kwestionowanie oceny dowodów) nie wystarczy wysłowienie własnego stanowiska, odmiennego od ustaleń Sądu meriti. Konieczne jest natomiast wykazanie w oparciu o dowody i ich wnikliwą ocenę, że ustalenia te są błędne, wskazanie możliwych przyczyn powstałych błędów i wszechstronne uargumentowanie własnego odmiennego stanowiska.

Sąd Okręgowy stwierdził, że obrońca tego rodzaju argumentacji i na takim poziomie jej przekonywalności, nie przedstawił. Wbrew jego twierdzeniom, analiza zebranego w sprawie materiału dowodowego pozwala w pełni na podzielenie przekonania Sądu meriti o tym, iż oskarżony swoim zachowaniem zrealizował znamiona zarzucanego mu czynu. Niedostatecznie pogłębiona argumentacja skarżącego całkowicie traci swą przekonywalność w konfrontacji ze zgromadzonymi w sprawie dowodami zwłaszcza w postaci wiarygodnych, konsekwentnych i szczegółowych wyjaśnień oskarżonego złożonych w toku postępowania przygotowawczego, innych dokumentów, których łączna synteza w pełni oddaje całokształt okoliczności zdarzeń będących przedmiotem oceny i która bez wątpienia pozwalała Sądowi pierwszej instancji na przyjęcie prawidłowych ustaleń w zakresie, które włączone zostały do podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku.

Apelacja obrońcy nie dostarcza dostatecznych argumentów mogących przemawiać za zasadnością jej uwzględnienia, a co za tym idzie, uzasadniać możliwości odmiennego rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, ów środek odwoławczy zawiera jedynie odmienną, jednostronną ocenę materiału dowodowego, a podniesione w nim argumenty mają charakter stricte polemiczny a w szczególności abstrahują od treści zebranych dowodów.

Analiza treści sformułowanych przez skarżącego zarzutów oraz ich uzasadnienia prowadzi do wniosku, że skarżący dokonania błędnych ustaleń faktycznych upatruje przede wszystkim w nieuprawnionym - jego zdaniem - odmówieniu wiary wyjaśnień oskarżonego złożonych w toku postępowania przygotowawczego przy jednoczesnym zdyskredytowaniu wyjaśnień oskarżonego z postępowania przed sądem.

Tymczasem Sąd Rejonowy dokonując oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego w tej części rozważył szczegółowo i wszechstronnie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku zeznania wszystkich świadków oraz wyjaśnienia oskarżonego. Wskazał którym i dlaczego dał wiarę oraz którym zeznaniom i wyjaśnieniom nie dał wiary, przedstawiając motywy swoich ocen.

Obrońca nie wykazał w skardze apelacyjnej , aby w zaskarżonym wyroku, przy ocenie wyjaśnień oskarżonego oraz dokumentów zebranych w sprawie, Sąd dopuścił się obrazy art.7 kpk.

Apelacja zawiera odmienną ocenę dowodów, korzystną dla oskarżonego i sprowadza się do założenia, że dowody „niekorzystne” dla oskarżonego są niewiarygodne i należy odmówić dania im wiary, a uznać za wiarygodne odmienne twierdzenia oskarżonego, złożone w postępowaniu przed sądem.

W pełni zasadnie Sąd uznał, że szczegółowe wyjaśnienia oskarżonego złożone w toku postępowania przygotowawczego, a przy tym konsekwentne ( dwukrotne przyznanie się oskarżonego w dniach 28.7.21r. i 27.9.21r.) zabezpieczone narzędzia służące do kradzieży katalizatorów oraz przyznanie się do wręcz „ zawodowego” zajmowania się tym procederem, dowodzą winy oskarżonego. Tym bardziej, że żaden dowód nie wskazywał na inny przebieg zdarzeń i innego sprawcę.

Finalnie w pełni uprawniona jest teza o braku wątpliwości co do winy Ł. K. w zakresie zarzucanego mu czynu.

Ad. 5. Zarzut niezasadny.

Podniesiony zarzut obrazy przepisu art. 5 § 2 k.p.k. jest też całkowicie nietrafiony, a dodatkowo odzwierciedla wewnętrzną sprzeczność zarzutów apelacji (z uwagi na jednoczesne wysuwanie naruszenia art. 5 § 2 k.p.k., jak i art. 7 k.p.k.). Jest oczywiste, co wielokrotnie podnoszą składy orzekające, a co ma pełne oparcie w stanowiskach doktryny, że warunki do podniesienia obrazy art. 5 § 2 k.p.k. są wtedy, gdy sąd orzekający, po wyczerpaniu wszystkich możliwości dowodowych, oceniając materiał dowodowy zgodnie ze standardami wyznaczonymi przez zasadę swobodnej oceny dowodów, będzie miał wątpliwości co do treści ustaleń faktycznych i wybierze "opcję" mniej korzystną dla oskarżonego. W tej sprawie (jak w wielu innych), w żadnym fragmencie rozważań, Sąd I instancji nie dał wyrazu temu, by jakieś wątpliwości powziął - to po pierwsze, a po drugie, w apelacji - w zarzucie, ale i w uzasadnieniu, skarżący jedynie teoretycznie odnosi się do istoty naruszenia opartego o art. 5 § 2 k.p.k., a pomija zupełnie realia sprawy.

Ad. 4. Zarzut niezasadny.

Nietrafny jest zarzut obrazy art. 170 § 1 pkt 4 k.p.k. Nieuprawnione jest stanowisko, że każda inicjatywa dowodowa winna być bezkrytycznie akceptowana przez sąd. Jest zgoła inaczej, bo oddalenie wniosku dowodowego pozostaje uprawnieniem sądu, które wprost przewiduje art. 170 § 1 k.p.k. Jeśli sąd prawidłowo i przekonująco umotywował swoje stanowisko co do dowodów wnioskowanych przez obrońcę, to stanowisko takie w żadnym razie nie może dawać podstawy do wysunięcia zarzutu braku uwzględnienia okoliczności sprawy. Sąd I instancji oddalając w dniu 22 lutego 2023 r. ( k. 267) wnioski dowodowe obrońcy swoje stanowisko prawidłowo, ze wskazaniem właściwych podstaw prawnych uzasadnił.

Co więcej zarzut apelacyjny dotyczył także nieprzesłuchania świadka Ł B., gdy w rzeczywistości dowód ten przeprowadzono przed sądem ( vide k. 312). Dopiero na uwagę przewodniczącego na rozprawie , iż wnioskowany świadek został przesłuchany przez sąd na rozprawie, obrońca cofnął swój wniosek odnośnie tego świadka.

Wniosek

Obrońca wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonego ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadne

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Wobec ustaleń i argumentacji Sądu Rejonowego skarżący nie przedstawił przekonującej argumentacji pozwalającej na zmianę zaskarżonego wyroku w postulowanym zakresie. Apelacja zawiera odmienną ocenę dowodów, korzystną dla oskarżonego; tymczasem ocena dowodów dokonana przez Sąd meriti nie ma cech dowolności, wykraczając tym samym poza granice ocen swobodnych zakreślone dyrektywami art. 7 k.p.k..; Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie nie stwierdził uchybień, które rodziłyby wątpliwości co do merytorycznej trafności zaskarżonego wyroku w związku z oceną czynu zarzucanego oskarżonemu.

Wniosek o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania jest sprzeczny z treścią art. 437 § 2 k.p.k.. Również nie zachodzą przesłanki wskazane w art. 439 § 1 k.p.k. oraz art. 454 k.p.k..

Nie ma żadnych podstaw do negowania rozstrzygnięcia Sądu I instancji w zakresie winy oskarżonego.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

1.

Konieczność zastosowania art. 4 § 1 k k., zakwalifikowania czynu oskarżonego z art. 119 § 1 kw i wymierzenia kary w oparciu o ten przepis.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

ustawą z dnia 7 lipca 2022 roku o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw; zmieniono w art.4 pkt.5 brzmienie art. 119 § 1 k.w.; w konsekwencji orzekając w niniejszej sprawie należało zastosować art. 4 § 1 k k zgodnie z którym „jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy”; ponieważ z dniem 1.10.2023 roku kradzież mienia o wartości do 800 zł stała się wykroczeniem, dlatego też czyn oskarżonego należało zakwalifikować jako wykroczenie z art. 119 § 1kw; ponieważ sąd w wyroku nie zakwalifikował działania oskarżonego polegającego na zniszczeniu mienia na kwotę 700 zł jako przestępstwa z art. 288 § 1 kk, sąd odwoławczy wobec zaskarżenia wyroku wyłącznie na korzyść oskarżonego, kierując się zasadą ne peius, nie miał też możliwości zakwalifikowania czynu w tej części jako wykroczenia z art. 124 § 1 kw ( w brzmieniu nadanym art.4 pkt 8 cyt. ustawy ).

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

5.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Orzeczenie o winie

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Argumentacja jak wyżej. Brak było podstaw do ingerencji sądu odwoławczego w orzeczenie pierwszoinstancyjne z uwagi na prawidłowość dokonanej oceny zgromadzonych w sprawie dowodów a w konsekwencji na zasadność poczynionych ustaleń faktycznych.

Wyrok w tej części odpowiada prawu.

5.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot i zakres zmiany

Zmieniono zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

- przy zastosowaniu art. 4 § 1 k.k. ustalono, iż czyn oskarżonego w postaci zaboru w celu przywłaszczenia katalizatora o wartości 750,00 złotych poprzez wycięcie go szlifierką kątową z układu wydechowego samochodu osobowego marki H. (...) o numerze rejestracyjnym: (...) na szkodę U. C. stanowi wykroczenie z art. 119 § 1 kw i za to na podstawie tego przepisu wymierzono mu karę 30 dni aresztu,

- na podstawie art. 119 § 4 kw orzeczono wobec oskarżonego na rzecz pokrzywdzonej U. C. obowiązek zapłaty 750,00 złotych tytułem równowartości ukradzionego mienia.

Zwięźle o powodach zmiany

Ustawą z dnia 7 lipca 2022 roku o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, w art.4 pkt.5 zmieniono brzmienie art. 119 § 1 k.w.

Nie ulega wątpliwości, że w dacie czynu kradzież dokonana przez oskarżonego stanowiła przestępstwo kwalifikowane z art. 278 § 1 k.k. W dacie wyrokowania przez Sąd Okręgowy czyn ten nie był już jednak przestępstwem, lecz wykroczeniem. Ustawodawca, nowelizując cyt. wyżej ustawą przepisy kodeksu wykroczeń, ustalił, że wartością, której przekroczenie powoduje odpowiedzialność za przestępstwo z art. 278 § 1 k.k. jest kwota 800 zł.

Nie ulega tym samym wątpliwości, że przypisany oskarżonemu czyn, polegający na zaborze w celu przywłaszczenia rzeczy o wartości 750 zł, w chwili orzekania stanowił wykroczenie z art. 119 § 1 k.w., co implikowało obowiązek stosowania przez Sąd art. 4 § 1 k.k. i zmianę oceny karnoprawnej czynu z przestępstwa określonego w art. 278 § 1 k.k. na wykroczenie z art. 119 § 1 k.w.

W konsekwencji orzekając w niniejszej sprawie należało zastosować art. 4 § 1 k k zgodnie z którym „jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy”; dlatego też czyn oskarżonego należało zakwalifikować jako wykroczenie z art. 119 § 1 kw; ponieważ sąd nie zakwalifikował działania oskarżonego polegającego na zniszczeniu mienia na kwotę 700 zł jako przestępstwa z art. 288 § 1 kk sąd odwoławczy wobec zaskarżenia wyroku wyłącznie na korzyść oskarżonego, kierując się zasadą ne peius, nie miał możliwości zakwalifikowania czynu w tej części jako wykroczenia z art. 124 § 1 kw.

Oskarżonemu wymierzono karę 30 dni aresztu Przy wymiarze kary Sąd kierował się określonymi w art. 33 k.w. dyrektywami, a więc rodzajem i charakterem naruszonego dobra prawnego, stopniem społecznej szkodliwości czynu, biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które kara ma osiągnąć w stosunku do oskarżonego; sąd stwierdził, że adekwatną sankcją będzie kara aresztu w wysokości 30 dni; tak wymierzona kara w stosunku do Ł. K. nie przekracza stopnia winy i społecznej szkodliwości popełnionego przez niego czynu, wywrze na niego prawidłowy wpływ wychowawczy i zapobiegawczy, wdroży go do przestrzegania porządku prawnego, czyniąc jednocześnie zadość potrzebom w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa. Ponadto kara ta nie wykracza poza rzeczywistą potrzebę, w opinii Sądu w prawidłowy sposób uwzględnia wszystkie elementy decydujące o jej rodzaju i wymiarze.

Obowiązek naprawienia szkody w kwocie 750 zł orzeczono w oparciu o brzmienie art.. 119 § 4 kw; zgodnie z jego brzmieniem w razie popełnienia wykroczenia określonego w § 1, można orzec obowiązek zapłaty równowartości ukradzionego lub przywłaszczonego mienia, jeżeli szkoda nie została naprawiona; w konsekwencji nie było podstaw do orzeczenia obowiązku naprawienia zaistniałej szkody w pozostałym zakresie.

5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

1.1.

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

5.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

3

O kosztach pomocy prawnej udzielonej oskarżonemu z urzędu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie § 17 ust. 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

4.

Sąd zwolnił oskarżonego od ponoszenia kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze i jego wydatkami obciążył Skarb Państwa, uznając, iż uiszczenie ich byłoby dla oskarżonego zbyt uciążliwe.

7.  PODPIS