Pełny tekst orzeczenia

1.Przewodnicząca:

1.SSO Agnieszka Połyniak (spr.)

1.Sędziowie:

1.SO Tomasz Uszpulewicz

2.SR (del. do SO) Sebastian Kowalski

1.Protokolant:

1.Magdalena Telesz

Formularz UK 2

Sygnatura akt

IV Ka 211/24

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1.  Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

wyrok Sądu Rejonowego w Wałbrzychu z 24 listopada 2023r., sygn. akt III K 1098/21

1.2.  Podmiot wnoszący apelację

☒ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

1.3.  Granice zaskarżenia

1.1.1.  Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.1.2.  Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☒

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4.  Wnioski

☒

uchylenie

☐

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami
przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

1.5.  Ustalenie faktów

1.1.3.  Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.1.1.

1.1.4.  Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2.1.

1.6.  Ocena dowodów

1.1.5.  Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

1.1.6.  Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

3.1.

obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 413§2 pkt 2 k.p.k., polegającą na wskazaniu w wyroku Sądu Rejonowego w Wałbrzych, sygn. III K 1098/21 w pkt V niejasnego zapisu słownego wymiaru kary łącznej pozbawienia wolności, poprzez określenie słownego wymiaru kary łącznej pozbawienia wolności „jednego roku miesięcy pozbawienia wolności", co spowodowało wewnętrzną sprzeczność treści orzeczenia wskazanej kary łącznej, uniemożliwiająca jego wykonanie

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Apelacja okazała się skuteczna.

W ramach kontroli instancyjnej, wywołanej wniesieniem apelacji rzecznika oskarżenia na niekorzyść A. M., stwierdził Sąd odwoławczy, że zaskarżony wyrok wydany miał być w trybie tzw. konsensualnym, tj. wskutek złożenia przez oskarżonego A. M. wniosku o wydanie wyroku skazującego na podstawie art. 387 §1 k.p.k. Przekonuje o tym treść protokołu rozprawy z 24 listopada 2023r., kiedy to taki wniosek został złożony (k1939). Co w tej sprawie istotne, oskarżony zaproponował, by orzeczono wobec niego za czyn z art. 300 §3 k.k. w zw. z art. 308 k.k. w zw. z art. 12 §1 k.k. karę 10 miesięcy pozbawienia wolności, za czyn z art. 586 k.s.h. karę 4 miesięcy pozbawienia wolności, zaś tytułem kary łącznej rok pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 2 lat próby, orzeczenie obowiązku naprawienia szkody oraz grzywnę w wymiarze 20 stawek dziennych po 500 złotych każda (k. 1939). Ten ostatni element proponowanej kary, tj. kara grzywny, został oprotestowany przez prokuratora obecnego na rozprawie, który swoją zgodę uzależnił od zmiany jej wysokości, tj. zwiększenia ilości stawek dziennych grzywny do 40. Oskarżony wobec takiego stanowiska oskarżyciela publicznego wniósł o wymierzenie mu grzywny w wymiarze 30 stawek dziennych i tę propozycję prokurator zaakceptował (k. 1939). Tej treści rozstrzygnięciu nie sprzeciwiły się obecne oskarżycielki posiłkowe, zaś Przewodniczący składu orzekającego wskazał, iż w jego ocenie zasadne będzie orzeczenie nawiązek w miejscu obowiązku naprawienia szkody, a to w związku z trudnościami z dokładnym określeniem wysokości szkody i "zaproponował" stosowane kwoty tytułem właśnie nawiązek na rzecz czwórki pokrzywdzonych. Oskarżony ostatecznie takiej treści wniosek złożył ,a Sąd Rejonowy wydał postanowienie w trybie art. 387 §2 k.p.k. (k. 1939v).

Zauważyć jednakże wypada i podkreślić, że wydany wyrok nie jest zgodny z tymi zaakceptowanymi ustaleniami, o czym przekonuje, nie tylko brzmienie pkt V jego części rozstrzygającej, dotyczące kary łącznej w brzmieniu cytowanym w apelacji, ale także brak orzeczenia kary grzywny.

Tym samym Sąd w sposób rażący naruszył przepisy postępowania, co niewątpliwie miało wpływ na treść wyroku. To z kolei stanowi o skuteczności apelacji prokuratora, tj. w zakresie wniosku o uchylenie wyroku.

Nie można pominąć okoliczności poprzedzających wydanie zaskarżonego wyroku.

A. M., prócz lakonicznego przyznania się „do popełnienia zarzucanego mu czynu” (k. 1939), żadnych wyjaśnień nie złożył, a dostrzec trzeba, że zarzucono mu popełnienie dwóch występków. Jest oczywiste, że złożenie wniosku w trybie art. 387 § 1 k.p.k. nie obliguje sądu do jego automatycznego uwzględnienia. Złożony w tym trybie wniosek, mimo braku sprzeciwu ze strony prokuratora (jego zgody) i pokrzywdzonego, nie wiąże sądu, który powinien dokonać przede wszystkim jego kontroli w zakresie spełnienia wszystkich warunków dopuszczalności takiego wniosku, w szczególności przeanalizować, czy zaproponowana przez oskarżonego kara i inne środki prawnej reakcji odpowiadają wymaganym przez prawo materialne sankcjom. Konieczna jest zatem kontrola zgodności takiego wniosku z przepisami prawa karnego materialnego, obejmująca m.in. prawnokarną ocenę czynu, jak też wymiar kary bądź środków karnych. W sytuacji, w której treść wniosku tychże regulacji prawnych nie respektuje, niewątpliwym obowiązkiem sądu jest bądź to uzależnienie swojej decyzji o uwzględnieniu tego wniosku od dokonania w nim zmiany konwalidującej dostrzeżoną jego wadliwość (art. 387 § 3 k.p.k.), bądź też rozpoznanie w dalszym ciągu sprawy na zasadach ogólnych (tak, m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z 6 marca 2024 r., sygn. III KK 622/23. LEX nr 3690869). W omawianej sprawie taka kontrola podstaw wniosku była jedynie pozorna, o czym przekonuje treść wyroku oraz jego uzasadnienie.

Pisemne motywy to bowiem powtórzenie aktu oskarżenia, gdyż część ustalająca to nic innego, jak przepisane zarzuty z odwołaniem do wykazu dowodów, wnioskowanych aktem oskarżenia, zaś ich analiza dokonana została wyłącznie przez pryzmat art. 387 k.p.k. (k. 1950 – 1955). Natomiast w części dotyczącej wymiaru kary i środków Sąd ograniczył się do wskazania przepisów ustawy Kodeks karny, które zastosował oraz ponownie art. 387 §1 k.p.k. (k. 1956 – 1956v). Innych okoliczności, które miał na uwadze, wydając zaskarżony wyrok, a do których odwołuje się wskazana norma art. 387 §1 i §2 k.p.k., zabrakło.

Nie można przecież nie dostrzec, że wyrok wydany w swej treści odbiega od ustaleń poczynionych ze stronami. Przyczyn tej zmiany Sąd meriti nie wskazał, choć przecież sekcja 6 uzasadnienia wręcz obligowałaby ku temu. Nie ma zatem wyjaśnienia to, dlaczego ostatecznie nie orzeczono ustalonej kary grzywny, jak też podstaw (powodów) orzeczenia kar jednostkowych i łącznej oraz warunkowego zawieszenia każdej z nich oraz zasądzenia czterech nawiązek, w skutek zaaprobowania pierwotnego wniosku oskarżonego o naprawienie szkody. Swoje stanowisko w tym zakresie Sąd a quo przedstawił w sposób mniej niż lakoniczny, zwłaszcza zaś w zakresie orzeczonej kary.

Prokurator dostrzegł i podniósł uchybienie dotyczące wymierzenia kary łącznej w wysokości innej aniżeli ustalona, a nadto w taki sposób, który uniemożliwia jej wykonanie, co w omawianej sprawie jest najistotniejszym uchybieniem, lecz nie jedynym.

Gdyby wskazane uchybienie polegało wyłącznie na takim oznaczeniu wysokości kary łącznej, w realiach przedmiotowej sprawy Sąd ad quem teoretycznie mógłby rozważyć, czy nie jest to omyłka Sądu a quo, który - skoro orzekał zgodnie z ustaleniami na podstawie art. 387 §1 k.p.k. - wymierzył karę roku pozbawienia wolności, zaś zapis "miesięcy" znalazł się w tej części rozstrzygnięcia omyłkowo, co należałoby sprostować w trybie ar.t 105 §1 k.p.k. Tak w tej sprawie jednakże nie jest, jeżeli uwzględni się stan sprawy i treść wydanego wyroku.

Rozstrzygnięcia zawarte w zaskarżonym wyroku stanowią o tym, że nie jest to wyrok wydany na podstawie art. 387 §1 i § 2 k.p.k., czyli po zaakceptowaniu przez sąd orzekający ostatecznego wniosku oskarżonego. Wniosek oskarżonego o dobrowolne poddanie się karze stanowi wszak niepodzielną całość, a tym samym sąd nie może go uwzględnić jedynie w części, a tak postąpił.

Wątpliwości i poważne zastrzeżenia budzi kwestia obowiązku naprawienia szkody przez oskarżonego, którą pierwotnie proponował. A. M. zarzucono przecież popełnienie czynu z art. 300 § 3 k.k. (i art. 308 k.k. w zw. z art. 12 §1 k.k.). Przedmiotem ochrony jest w takim przypadku interes majątkowy wierzycieli, gdzie przedmiotem wykonawczym tego jest własne mienie dłużnika zagrożonego niewypłacalnością lub upadłością. Podmiotem tego występku może być zatem tylko osoba ponosząca względem wierzyciela odpowiedzialność osobistą (jak też na zasadzie określonej w art. 308 k.k.), która jest koniecznym korelatem powinności świadczenia obciążającej dłużnika wobec wierzyciela. Zachowanie sprawcy, na którym już uprzednio ciążył obowiązek świadczenia (w tym zapłaty) polega na usunięciu, ukryciu, zbyciu, zniszczeniu, rzeczywistym lub pozornym obciążaniu albo uszkodzeniu jego mienia zajętego lub zagrożonego zajęciem, np. na celu udaremnienie egzekucji. Udaremnienie lub uszczuplenie zaspokojenia wierzyciela, o którym mowa w przepisach art. 300 §1 i 3 k.k. zawsze jest więc wyrządzeniem wierzycielowi szkody, która zaistnieje wtedy, gdy roszczenie wierzyciela w wypadku przymusowej realizacji mogłoby znaleźć zaspokojenie w majątku dłużnika.

Kiedy powyższe uwzględni się, to zauważyć wypada, że dacie przedstawienia zarzutów, w tym tego z art. 300 §3 k.k., wierzyciele dysponowali stosowanymi orzeczeniami, potwierdzającymi zasadność ich roszczeń (np. nakazy zapłaty), w oparciu o które podejmowali działania egzekucyjne (np. k. 164 – 165, 166). Natomiast wniosek oskarżonego, zawierający propozycję nałożenia obowiązku naprawienia szkody, zmodyfikowany przez Przewodniczącego, który „zaproponował orzeczenie nawiązki” (k. 1939v), dotyczy tylko 4 wierzycieli spośród wymienionych w zarzucie, z pominięciem pozostałych, co było tego powodem trudno dociec. Zauważa zatem Sąd odwoławczy, że Sąd orzekający winien był mieć tu na uwadze nie tylko brzmienie art. 415 § 1 zd. 2 k.p.k. (jeżeli pod rozwagę brana była „szkoda” i roszczenie wynikające z przestępstwa), ale czy art. 302 §1 k.k., ale właśnie to, jaką szkodę tym przestępstwem i komu oskarżony wyrządził, jak też jakie zrodziło to roszczenia po stronie pokrzywdzonych. Powodów przyjęcia rozstrzygnięcia opartego na zasadzie art. 46 §2 k.k. Sąd I instancji jednakże nie wyjaśnił. Nie można przy tym pominąć i tego, że w sytuacji, kiedy pokrzywdzony wybrał drogę postępowania cywilnego do dochodzenia roszczenia i drogę tę zakończył uzyskując orzeczenie przyznające mu dochodzoną kwotę (z odsetkami), to bezskuteczność egzekucji nie zmienia zakazu ustanowionego w art. 415 § 1 k.p.k.

Reasumując, nagromadzenie wątpliwości dotyczących tego, co zostało w istocie ustalone przez strony z Sądem orzekającym, a co zawarte zostało w zaskarżonym wyroku oraz jego podstaw prawnych i faktycznych, stanowi o tym, że zaskarżony wyrok nie mógł się ostać. Z tych też przyczyn nie sposób zatem uznać, że zapis z punktu V to wyłącznie "oczywista omyłka pisarska" i tylko to winno być przedmiotem uwagi Sądu ad quem. Choć w uzasadnieniu wskazał, że wymierzył karę roku pozbawienia wolności (k. 1956v), czyli taką, jak ustalono, to w żadnym razie nie odniósł się do rzeczywistego brzmienia wydanego wyroku i rozstrzygnięcia. Zgodzić się zatem należy z apelującym, iż w tym przypadku nie można mówić o „omyłce pisarskiej”, lecz wewnętrznej sprzeczności wyroku w zakresie orzeczonej kary łącznej, jak też poczynionych ustaleń w trybie art. 387 k.p.k.

Sąd odwoławczy ma świadomość tego, że kontrolę instancyjną wyroku wydanego w trybie konsensualnym należy przeprowadzić na zasadach ogólnych. Podnosi się bowiem, że wniesienie apelacji zrywa konsensus procesowy, zaś przyjęcie odmiennego stanowiska prowadziłoby do znacznej dysfunkcjonalności postępowania odwoławczego przejawiającej się tym, że sąd odwoławczy zmuszony byłby, co do zasady, do wydania wyroku kasatoryjnego nawet wtedy, gdy naruszenie prawa było oczywiste i możliwe do skorygowania w instancji odwoławczej (np. postanowienie Sądu Najwyższego 27 lipca 2023r. sygn. V KK 176/23, LEX nr 3589225). Niemniej w realiach niniejszej sprawy, kiedy to Sąd meriti nie przeprowadził żadnych czynności, prócz odebrania nader ogólnikowego oświadczenia od A. M., że przyznaje się do czynu, czyli jednego z dwóch mu zarzucanych (uprzednio zaś nie przyznawała się do sprawstwa w ogóle), nie przeprowadził żadnych innych czynności dowodowych, wydanie wyroku reformatoryjnego nie było celowe. Sąd II instancji zobligowany byłby bowiem do przeprowadzenia całego postępowania od początku, co stanowi o ziszczeniu się przesłanki z art. 437 §2 k.p.k.

Wniosek

uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Z przyczyn wskazanych powyżej wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku zasługiwał na uwzględnienie, jako jedynie racjonalne rozstrzygnięcie umożliwiające wydanie sprawiedliwego rozstrzygnięcia respektującego zasady prawidłowego procedowania, z poszanowaniem prawa stron tego postępowania, jak też regulacji prawa karnego materialnego.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

4.1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

1.7.  Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

5.1.1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

1.8.  Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

5.2.1.

Przedmiot i zakres zmiany

Zwięźle o powodach zmiany

1.9.  Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

1.1.7.  Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

5.3.1.1.1.

☒ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

Z przyczyn wskazanych w sekcji 3.1 uznał Sąd odwoławczy, że naruszenie przepisów Kodeksu postępowania karnego, wskazanego w apelacji prokuratora, w kontekście uchybień związanych z art. 387 k.p.k., który miał stanowić podstawę wydania wyroku konsensualnego w tej sprawie, obligowało do uchylenia zaskarżonego wyroku, gdyż zawarte w nim rozstrzygnięcia (a także pominięte) stanowią o tym, że wyrok jest wewnętrznie sprzeczny, co uniemożliwia jego wykonanie.

5.3.1.2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☒ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

Ponieważ nie przeprowadzono żadnych czynności procesowych (nawet wyjaśnienia A. M. złożone przed Sądem a quo budzą zastrzeżenia, co do sposobu ich odebrania oraz treści – k. 1939), konieczne jest przeprowadzenie przewodu na nowo od początku.

5.3.1.3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

5.3.1.4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

1.1.8.  Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy dotyczącej oskarżonego A. M. winien Sąd Rejonowy mieć na uwadze treść zarzutów stawianych oskarżonemu, pod kątem ustawowych znamion zarzucanych mu występków, cele postępowania karnego w zakresie m.in. ochrony interesów pokrzywdzonych, respektując jednakże przepisy prawa karnego procesowego oraz prawidłowo stosując normy prawa materialnego. Nadto w razie złożenia wniosku o dobrowolne poddanie się karze winien Sąd mieć na uwadze, że jest on dopuszczalny tylko wtedy, gdy okoliczności popełnienia przestępstwa i wina nie budzą wątpliwości, a cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nieprzeprowadzenia rozprawy w całości. Dopiero po wnikliwej analizie powyższych kwestii, możliwe jest wydanie wyroku, zgodnego z zaaprobowanymi ustaleniami, jak też zgodnego z zasadami Kodeksu karnego.

Wskazuje przy tym Sąd odwoławczy, że treść art. 415 § 1 k.p.k. nie wyklucza zobowiązania oskarżonego do wykonania prawomocnego orzeczenia innego sądu, w tym zapadłego w postępowaniu cywilnym. Niemniej zanim jednak podjęta zostanie decyzja w tym zakresie każdorazowo sąd orzekający ma obowiązek przeanalizować zakres i treść tych dochodzonych roszczeń, po to, by potwierdzić ich tożsamość bądź też jej zaprzeczyć. Okoliczności te należy następnie wykazać w sposób umożliwiający kontrolę poprawności tego wnioskowania.

1.10.  Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

7.  PODPIS

Tomasz Uszpulewicz Agnieszka Połyniak Sebastian Kowalski

1.11.  Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

prokurator Prokuratury Rejonowej w Wałbrzychu

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

orzeczenia kary łącznej w wysokości odmiennej od ustalonej w trybie art. 387 §1 k.p.k. i jednocześnie uniemożliwiającej wykonanie wyroku

0.1.1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.1.1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☒

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.1.1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☐

zmiana