Pełny tekst orzeczenia

Formularz UK 2

Sygnatura akt

IV Ka 285/24

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1.  Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 7 marca 2024 roku w sprawie II K 929/23.

1.2.  Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☒ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

1.3.  Granice zaskarżenia

1.1.1.  Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☒

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.1.2.  Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☒

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4.  Wnioski

☒

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami
przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

1.5.  Ustalenie faktów

1.1.3.  Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.1.1.

1.1.4.  Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2.1.

1.6.  Ocena dowodów

1.1.5.  Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

1.1.6.  Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

3.1.

Błąd w ustaleniach faktycznych mających wpływ na treść orzeczenia polegający na uznaniu, że oskarżony T. J. dopuścił się zarzucanego mu czynu, podczas gdy prawidłowo oceniony materiał dowodowy powinien prowadzić do wniosku, ze brak jest bezpośrednich dowodów jednoznacznie wskazujących na winę oskarżonego.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Przedmiotowa sprawa ma charakter poszlakowy; oskarżony konsekwentnie nie przyznawał się do sprawstwa, a brak jest bezpośrednich dowodów potwierdzających realizację przez niego przedmiotowego czynu.

Fakt, że w sprawie nie występują dowody bezpośrednio wskazujące na sprawstwo oskarżonego, nie przekreśla jeszcze możliwości przypisania popełnienia mu zarzucanego czynu i pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej. W takiej sytuacji bowiem pełnowartościowy dowód sprawstwa mogą stanowić tzw. dowody pośrednie (poszlaki). Warunkiem wówczas niezbędnym jest jednak, aby poszlaki te, rozumiane jako udowodnione fakty uboczne, z jednej strony prowadziły w drodze logicznego rozumowania do ustalenia w sposób niewątpliwy owego sprawstwa, a jednocześnie pozwalały na wykluczenie innej wersji zdarzenia.

Całokształt materiału dowodowego pozwalać musi zatem na stwierdzenie, że inna interpretacja przyjętych faktów ubocznych - poszlak, nie jest możliwa.

W procesie poszlakowym nie ulegają zawieszeniu zasady ani też reguły dowodzenia właściwe dla procesu poznawczego w sprawach karnych. Jest najzupełniej oczywiste, że tak jak w większości spraw o złożonym stanie faktycznym i złożonym przebiegu zdarzenia (w szczególności, gdy oskarżony zaprzecza zarzutom), tak też w procesie poszlakowym - zwłaszcza w procesie tego typu - możliwe jest teoretyczne stworzenie różnych hipotetycznych wersji przebiegu zdarzenia, mniej lub bardziej prawdopodobnych. Nie wyklucza to jednak efektywności dowodzenia poszlakowego. Rzecz w tym, że jeśli powstają dwie lub więcej wersji zdarzenia, przyjęcie jednej z nich i odrzucenie pozostałych wymaga logicznie nienagannego wykazania, że te inne ewentualne wersje zdarzenia są nieprawdopodobne lub też ich prawdopodobieństwo jest w racjonalnej ocenie znikome, niedające się rozsądnie uzasadnić, pozostaje w sprzeczności z elementarnymi zasadami życiowego doświadczenia lub w sprzeczności ze wskazaniami wiedzy.

Podkreślić należy, że udowodnienie zachodzi wówczas, gdy w świetle przeprowadzonych dowodów fakt przeciwny dowodzeniu jest niemożliwy lub wysoce nieprawdopodobny. Wymóg udowodnienia należy odnosić tylko do ustaleń niekorzystnych dla oskarżonego, ponieważ on sam korzysta z domniemania niewinności ( art. 5 § 1 kpk ), a nie dające się usunąć wątpliwości tłumaczy się na jego korzyść ( art. 5 § 2 kpk ).

Ma rację sąd I instancji, iż kardynalnym dowodem inicjującym sprawstwo oskarżonego są zeznania pokrzywdzonego M. D.. Jego dotychczasowe relacje wskazują, że oskarżony mógł przechodzić obok miejsca kradzieży w nocy, gdy została ona dokonana, jednak wymagają uszczegółowienia przez dookreślenie ( w tym przez sporządzenie chociażby odręcznego szkicu ):

- gdzie wtedy pokrzywdzony stał i w jakiej odległości zobaczył oskarżonego; czy szedł on po drodze ( skąd i gdzie ona prowadziła );

- na podstawie jakich okoliczności pokrzywdzony wywiódł, iż szedł on od strony „tak jakby” jego tunelu;

- czy oskarżony mógł przechodzić obok posesji rodziny pokrzywdzonego „od strony żony”, na której porzucono część skradzionych skrzynek ( gdzie znajdował się T. J., gdy M. D. go zauważył);

- czy pokrzywdzony odzyskał sadzonki ze skrzynki porzuconej na sąsiedniej posesji.

Dowód z zeznań M. D. ten stanowi dodatkowo pomówienie. Sytuacja tego rodzaju rodzi określone konsekwencje znane w praktyce orzeczniczej. Przede wszystkim znacznie wzrastają wymagania co do weryfikacji tego dowodu, a także wnikliwości i staranności uzasadnienia wyjaśniającego dlaczego sąd uznał taki wyłączny dowód za wystarczający dla poczynienia ustaleń faktycznych. Sąd odwoławczy w tym zakresie z jednej strony miał na uwadze okoliczności podnoszone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, które mało krytycznie odnosiły się do wartość pomówienia dokonanego przez M. D., z drugiej jednak dopatrzył się argumentów, które przemawiały za tym, że uszczegółowione zeznania pokrzywdzonego dadzą cały szereg nowych kryteriów służących do weryfikacji dowodu z pomówienia - ich zastosowanie w przeciwieństwie do ocen sądu rejonowego może przynieść nawet efekt negatywny z punktu widzenia całkowitej przydatności tego dowodu odnośnie ustalenia sprawstwa oskarżonego.

Wniosek

Wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonego od zarzucanego mu czynu; ewentualnie o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Argumenty wywiedzione w apelacji oskarżonego w obecnym stanie sprawy nie mogły doprowadzić do zmiany zaskarżonego wyroku i uniewinnienia oskarżonego od przypisanego mu czynu. Materiał dowodowy wymaga uzupełnienia, co nie mogło nastąpić w instancji odwoławczej z uwagi na zaistnienie bezwzględniej przyczyny odwoławczej określonej w art. 439 § 1 pkt 10 kpk.

Nie można mówić o istnieniu jakiejkolwiek realnej potrzeby ponownego rozpoznania sprawy, w sytuacji możliwości wykorzystania przez sąd II instancji inicjatywy dowodowej nadanej mu przez treść art. 452 § 2 kpk. Jeśli zatem sąd okręgowy uznałby, że zachodzi potrzeba poszerzenia i weryfikacji materiału dowodowego, to samodzielnie winien ten materiał uzupełnić, a następnie dokonać jego stosownej oceny, jednakże w sprawie niniejszej występowały ograniczenia do wydania orzeczenia reformatoryjnego.

Bezwzględne przyczyny odwoławcze, jeśli zaistnieją – powodują bezwzględny nakaz uchylenia orzeczenia niezależnie od wpływu uchybienia na jego treść .

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

4.1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

1.7.  Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

5.1.1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

1.8.  Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

5.2.1.

Przedmiot i zakres zmiany

Zwięźle o powodach zmiany

1.9.  Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

1.1.7.  Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

5.3.1.1.1.

Z art. 439 § 1 pkt 10 kpk wynika, że niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia, zaskarżone orzeczenie bezwzględnie ulega uchyleniu, jeżeli obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy. Bezwzględna przyczyna odwoławcza z art. 439 § 1 pkt 10 kpk zachodzi wówczas, gdy oskarżony w postępowaniu sądowym ( jego części ) nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1 pkt 4 kpk. Możliwa była konwalidacja wadliwych czynności procesowych, poprzez powtórzenie dowodów przeprowadzonych na rozprawie w dniu 17 października 2023 roku na ponownym terminie rozprawy w obecności obrońcy z urzędu.

☒ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

Bezwzględne przyczyny odwoławcze to uchybienia, które sąd odwoławczy musi uwzględnić z urzędu, niezależnie od granic środka zaskarżenia, podniesionych zarzutów i wpływu na treść orzeczenia.

Brak obrońcy obligatoryjnego stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą (art. 439 § 1 pkt 10 kpk ).

Obrona obligatoryjna w procesie karnym zachodzi z przyczyn podmiotowych, jeżeli oskarżony w czasie postępowania nie ukończył 18 lat, jest głuchy, niemy lub niewidomy, a także gdy zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego zdolność do rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona albo czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu, i prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny (art. 79 § 1 kpk ).

Z dowodów osobowych przeprowadzonych w postępowaniu przygotowawczym już wynikało, iż T. J. jest osobą o obniżonym funkcjonowaniu psycho-społecznym. Nie pracował, chodził bez celu po okolicy, był zaniedbany, mówił do siebie, wykrzykiwał bez powodu.

Organy procesowe na tym etapie sprawy nie uszczegółowiły okoliczności dotyczących jego sylwetki psychicznej, w szczególności poprzez rozpytanie w tym zakresie podejrzanego i jego matki. Nie przeprowadzono badań sądowo-psychiatrycznych sprawcy, nie wyznaczono T. J. obrońcy z urzędu.

Po wniesieniu aktu oskarżenia sąd I instancji na rozprawie głównej w dniu 17 października 2023 roku;

- ( po wszczęciu przewodu sądowego ) na podstawie oświadczeń oskarżonego i jego rodziców ustalił, że od urodzenia z powodu powikłań porodowych oskarżony cierpi na „chorobę nerwową”. Dostał rentę socjalną z powodu upośledzenia umysłowego. Nie jest zdolny do służby wojskowej. Nie jest zdolny do samodzielnej egzystencji przez pryzmat niezdolności do załatwiania swoich spraw. Pozostaje pod opieką rodziców, z którymi mieszka naprzemiennie. W lipcu 2023 roku oskarżony przeszedł udar;

- pomimo tych ustaleń sąd ten kontynuował przewód sądowy, przesłuchał oskarżonego i dwóch świadków;

- po przeprowadzeniu tych dowodów sąd I instancji odroczył rozprawę i „z uwagi na zweryfikowanie poczytalności oskarżonego” oraz uzyskane wiadomości o „niepełnosprawności” umysłowej T. J. i przebytym dodatkowo przez niego udarze ( w co wpisał się charakter osobistego kontaktu oskarżonego z sądem ) – dopuścił w stosunku do w/w dowód z opinii sądowo-psychiatrycznej;

- opinia sądowo-psychiatryczna potwierdziła okoliczności wskazane w art. 79 § 1 pkt 4 kpk ( wskazana jest dla oskarżonego pomoc obrońcy z uwagi na jego deficyt intelektualny ) ( k 88-90 );

- dopiero po zapoznaniu się s opinią sądowo-psychiatryczną sąd I instancji w dniu 4 stycznia 2024 roku wyznaczył oskarżonemu na podstawie art. 79 § 1 pkt 4 kpk obrońcę z urzędu, albowiem „z opinii biegłych psychiatrów wynika, że oskarżony winien dysponować obrońcą z uwagi na deficyt intelektualny” ( k 95 );

- na kolejnym terminie rozprawy głównej w dniu 7 marca 2024 roku „sąd postanowił prowadzić rozprawę odroczoną w dalszym ciągu” i w obecności obrońcy z urzędu kontynuował postępowanie dowodowe; przesłuchał pokrzywdzonego i po zamknięciu przewodu sądowego i głosach stron, wydał wyrok skazujący T. J..

W wypadku powzięcia przez organ procesowy uzasadnionych wątpliwości: czy zdolność oskarżonego do rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona (art. 79 § 1 pkt 3 kpk), albo też czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny (art. 79 § 1 pkt 4 kpk), udział obrońcy w postępowaniu staje się obligatoryjny.

Stan obrony obligatoryjnej trwa przy tym tak długo, dopóty sąd - uznając za uzasadnioną opinię biegłych lekarzy psychiatrów, że czyn oskarżonego nie został popełniony w warunkach wyłączenia lub znacznego ograniczenia zdolności rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem i że stan zdrowia psychicznego oskarżonego pozwala na udział w postępowaniu i prowadzenia obrony w sposób samodzielny i rozsądny - nie orzeknie, że udział obrońcy nie jest obowiązkowy (art. 79 § 4 kpk).

Opinia sądowo - psychiatryczna potwierdziła istnienie u oskarżonego uzasadnionej wątpliwości o jakiej mowa w art. 79 § 1 pkt 4 kpk.

Obrona obligatoryjna, o której mowa w art. 79 § 1 pkt 3 i 4 kpk powstaje więc od momentu, gdy organ procesowy powziął wątpliwości co do tego, czy sprawca mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenie lub pokierować swoim postępowaniem (art. 79 § 1 pkt 3 kpk w zw. z art. 31 § 1 kk), albo czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona (art. 79 § 1 pkt 3 kpk w zw. z art. 31 § 2 kk), a także wówczas, gdy wprawdzie brak jest wątpliwości wskazanych wyżej, ale istnieją one, w ocenie organu procesowego, co do tego, czy stan zdrowia psychicznego oskarżonego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny (art. 79 § 1 pkt 4 kpk).

Wątpliwości tego rodzaju powstały u sądu I instancji po otworzeniu przewodu sądowego ( przed rozpoczęciem postępowania dowodowego ) o czym świadczy treść – wówczas zgłoszonych – oświadczeń procesowych oskarżonego i jego bliskich na temat stanu zdrowia psychicznego T. J., a także postanowienie sądu dopuszczające dowód z opinii sądowo-psychiatrycznej odwołujące się do informacji powziętych przez ten sąd na wskazanym etapie sprawy.

O istnieniu bezwzględnej przyczyny odwoławczej, o jakiej mowa w art. 439 § 1 pkt 10 kpk w nawiązaniu do art. 79 § 1 pkt 4 i § 3 kpk można mówić wtedy, gdy sąd, przed którym toczy się postępowanie uzna, że oskarżony obrońcę mieć musi, a następnie prowadzi postępowanie nie wyznaczając obrońcy z urzędu, pomimo iż oskarżony sam obrońcy nie ustanowił. Rozprawa w dniu 17 października 2023 roku przeprowadzona została bez udziału obrońcy, pomimo iż sąd na jej początku powziął wątpliwość co do poczytalności oskarżonego. Sąd I instancji w tej sytuacji powinien rozprawę odroczyć ( nie kontynuować postępowania dowodowego po powzięciu wątpliwości z art. 79 § 1 pkt 3 i 4 kpk), wyznaczyć oskarżonemu obrońcę z urzędu, dopuścić dowód z opinii sądowo-psychiatrycznej i dalej procedować w zależności od wniosków tej opinii.

Zarzut obrazy tego przepisu, a w konsekwencji uchybienia określonego w art. 439 § 1 pkt 10 kpk, można skutecznie postawić w sytuacji braku reakcji organu procesowego na fakt istnienia uzasadnionej wątpliwości. Tak więc istotą koniecznego udziału obrońcy w postępowaniu (m.in. w oparciu o art. 79 § 1 pkt 4 kpk ) jest stworzenie oskarżonemu, co do którego zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności, warunków do realizacji pełnego prawa do obrony(tak formalnej, jak i materialnej).

5.3.1.2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.1.3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

5.3.1.4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

1.1.8.  Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

1.10.  Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

2

Sąd II instancji zasądził od Skarbu Państwa na rzecz obrońcy z urzędy adw. J. B. kwotę 1033,20 złotych, w tym 23 % VAT, tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu skazanemu w postępowaniu odwoławczym.

7.  PODPIS

1.11.  Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

Obrońca

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

Wina

Środek kompensacyjny

0.1.1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.1.1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☒

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.1.1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☒

zmiana