Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 marca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Elblągu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Tomasz Koronowski

Protokolant: stażysta Paulina Walnicka

po rozpoznaniu w dniu 27 marca 2024 r. w Elblągu na rozprawie

sprawy z odwołania I. B.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

z dnia 2 listopada 2022 r., znak (...)

o przeliczenie emerytury

I.  umarza postępowanie w zakresie, w którym odwołanie uwzględniono w decyzjach z dnia 13 lutego 2024 r., znak (...)-2004, i z dnia 14 lutego 2024 r., znak (...);

II.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje ubezpieczonej I. B. prawo do obliczenia kapitału początkowego i do przeliczenia emerytury od dnia 1 października 2022 r. z uwzględnieniem jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne następujących kwot: 800 (osiemset) złotych przed denominacją za grudzień 1978 r., 10.400 (dziesięć tysięcy czterysta) złotych przed denominacją za 1979 r., 12.000 (dwanaście tysięcy) złotych przed denominacją za 1980 r., 4.615.144 (cztery miliony sześćset piętnaście tysięcy sto czterdzieści cztery) złote przed denominacją za 1990 r. i 10.949.221 (dziesięć milionów dziewięćset czterdzieści dziewięć tysięcy dwieście dwadzieścia jeden) złotych przed denominacją za 1991r.;

III.  stwierdza brak odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Sygn. akt IV U 811/22

UZASADNIENIE

Ubezpieczona I. B. wniosła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w E. z dnia 2 listopada 2022r., znak: (...), którą odmówiono ponownego ustalenia wysokości emerytury z uwagi na nieprzedłożenie żadnych
nowych dowodów. Jednocześnie organ poinformował, że za okres pracy od 1 grudnia 1978r. do 31 grudnia 1991r. nie może przyjąć wynagrodzenia minimalnego, ponieważ w tym okresie ubezpieczona nie pozostawała w stosunku pracy, a jedynie była zatrudniona na podstawie umowy agencyjnej.

Pozwany w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Decyzją z dnia 11 października 2011r., znak: (...) (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. ustalił I. B. kapitał początkowy i do tego ustalenia przyjął podstawę wymiaru kapitału początkowego w kwocie 469,43 zł. Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. od 1989r. do 1998r. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wyniósł 38,45%. Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustalono w wyniku pomnożenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru wynoszącego 38,45% przez kwotę 1220,89 zł, tj. kwotę bazową określoną w ustawie emerytalnej. Przyjęte okresy składkowe wyniosły 24 lata, 8 miesięcy i 21 dni, tj. 296 miesięcy. Współczynnik proporcjonalny do osiągniętego do 31 grudnia 1998r. wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł 87,58%. Jako 24% kwoty bazowej przyjęto 293,01 zł, zaś jako średnie dalsze trwanie życia – 209 miesięcy, tj. wartości stałe. Kapitał początkowy ustalony na dzień 1 stycznia 1999r. wyniósł 85.098,53 zł.

Wnioskiem z 23 stycznia 2017r. ubezpieczona wystąpiła do organu rentowego o prawo do emerytury. Decyzją z 16 marca 2017r., znak (...) organ rentowy przyznał ubezpieczonej prawo do emerytury od 20 lutego 2017r. tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. Od 1 kwietnia 2017r. wysokość emerytury brutto wynosiła 1334,21 zł.

Wnioskiem z 21 października 2022r. ubezpieczona zwróciła się do organu rentowego o ponowne obliczenie świadczenia emerytalnego z uwzględnieniem minimalnego wynagrodzenia za lata, gdy organ nie uwzględnił żadnego dochodu. Do wniosku ubezpieczona dołączyła kopię świadectwa pracy z (...) w O. z okresu od 1 grudnia 1978r. do 31 grudnia 1991r. na stanowisku agent-fryzjerka.

Organ rentowy nie przyjął za ww. okres minimalnego wynagrodzenia, ponieważ ubezpieczona nie pozostawała w stosunku pracy, a złożone kalkulacje finansowe nie stanowią dowodu potwierdzającego wysokość podstawy wymiaru składek. Uwzględnił ten okres do stażu pracy jako okres składkowy.

W spornym okresie ubezpieczona była fryzjerką na terenie jednostki wojskowej w M.. Każdemu żołnierzowi przysługiwały trzy strzyżenia na dwa miesiące i żołnierze ci otrzymywali specjalne żetony, które zdawali, chcąc się ostrzyc. Ubezpieczona liczyła zebrane żetony i na tej podstawie wystawiała rachunek.

W aktach osobowych ubezpieczonej znajdują się umowy zawierane przez ubezpieczoną z (...) w O.. Są tam również kalkulacje za poszczególne okresy, w których wskazywano kwotę, stanowiącą podstawę do naliczania ZUS. W świadectwie pracy z 31 grudnia 1991r. wskazano, że przeciętna podstawa do naliczenia składki ZUS za okres X-XII 1991 wyniosła 1.034.918 zł. W aktach znajduje się również karta zasiłkowa ubezpieczonej.

Na podstawie danych zawartych w aktach osobowych ubezpieczonej organ rentowy decyzją z 13 lutego 2024r. ponownie ustalił ubezpieczonej kapitał początkowy, który na dzień 1 stycznia 1999r. wyniósł 86.423,59 zł. W konsekwencji organ przeliczył ubezpieczonej również emeryturę decyzją z 14 lutego 2024r. Organ rentowy nie uwzględnił podstawy wymiaru składek z okresu od 1 grudnia 1978r. do 31 grudnia 1980r. oraz wyjaśnił, że od 1 kwietnia 1990r. nie wskazywano w kalkulacji finansowej podstaw do naliczenia ZUS. Ostatnia kalkulacja obejmuje okres od 1 czerwca 1991r. do 31 sierpnia 1991r. Z akt osobowych wynika, że umowa o pracę została rozwiązana za wypowiedzeniem od 30 września 1991r. W świadectwie pracy dopisano na końcu, że przeciętna podstawa do naliczenia składki ZUS za okres X-XII/91 to 1.034.918 zł, z uwagi zatem na fakt, iż nie jest to faktyczna, a jedynie przeciętna podstawa wymiaru składek nie może zostać uwzględniona do ustalenia podstawy wymiaru kapitału
początkowego. Dodatkowo uwzględnione zostały kwoty zasiłku macierzyńskiego z karty zasiłkowej za okresy: od 5 marca 1982r. do 24 czerwca 1982r. – 6.186 zł, od 1 maja 1987r. do 3 czerwca 1987r. – 13.066 zł, od 16 kwietnia 1989r. do 19 sierpnia 1989r. – 75.600 zł. Ostatecznie organ rentowy wniósł o umorzenie postępowania na podstawie art. 477 ¹³ § 1 kpc w zakresie objętym decyzją o ponownym ustaleniu kapitału początkowego z 13 lutego 2024r. oraz w decyzji o przeliczeniu emerytury z dnia 14 lutego 2024r. oraz o oddalenie odwołania w pozostałym zakresie.

(wyjaśnienia skarżącej od 00:02:33 do 00:09:55 e-protokół z rozprawy z 10 maja 2023r., nadto dowód: decyzja kapitałowa z 11 października 2011r. k. 17, decyzja z 13 lutego 2024r. k. 33-36 akt kapitałowych, wniosek o emeryturę k. 1-4, decyzja emerytalna k. 46, wniosek o przeliczenie emerytury k. 76, decyzja odmowna k. 86 akt emerytalnych, akta osobowe ubezpieczonej ze spornego okresu, pismo ZUS z 19 lutego 2024r. k. 149)

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie w zakresie nieuwzględnionym decyzjami z dni 13 i 14 lutego 2024r. zasługiwało na aprobatę, polegającą na przyjęciu podstaw wymiaru składek za lata od 1978 do 1980 i od 1990 do 1991 w wysokości najniższej dla osób zatrudnionych w oparciu o umowę
agencyjną.

Było poza sporem, że okres od 1 grudnia 1978r. do 31 grudnia 1991r. został przez
pozwanego uznany za okres składkowy i zaliczony do stażu pracy. Kwestia sporna sprowadzała się do tego, czy za dany okres można przyjąć jakiekolwiek kwoty do podstawy wymiaru składek.

Stanowisko ubezpieczonej z ostatniej rozprawy wskazuje, że nie kwestionowała już ona tego, że w jej sytuacji prawnej, tj. z związku z zatrudnieniem w ocenianym okresie od grudnia 1978r. do grudnia 1991r. na podstawie umowy agencyjnej, nie można był przyjąć za podstawę wymiaru składek w tych latach minimalnego wynagrodzenia za pracę w oparciu o art. 15 ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (obecnie Dz.U. z 2023r., poz. 1251 ze zmianami; dalej: ustawa emerytalna), gdyż przepis ten ma zastosowanie tylko do ubezpieczonych zatrudnionych w oparciu o „zwykłą” umowę o pracę.

Pozwany na podstawie danych zawartych w aktach osobowych ubezpieczonej decyzją z 13 lutego 2024r. ponownie ustalił ubezpieczonej kapitał początkowy, który na dzień 1 stycznia 1999r. wyniósł 86.423,59 zł. Przy obliczaniu wskaźnika wysokości wymiaru kapitału początkowego przyjęto jako nadal najkorzystniejsze dziesięciolecie 1989-1998, uwzględniając jednak za lata 1989 i 1990 podstawy wymiaru składek obliczone w oparciu o kalkulacje z akt osobowych ubezpieczonej, zamiast podstaw zerowych, przyjętych w decyzji pierwotnie ustalającej kapitał początkowy w 2011r. W konsekwencji organ przeliczył ubezpieczonej również emeryturę decyzją z 14 lutego 2024r. W tym zakresie postępowanie podlegało umorzeniu na podstawie art. 477 ¹³ § 1 kpc (punkt I. wyroku).

W tym miejscu należy przywołać mające zastosowanie w sprawie przepisy dotyczące wysokości kapitału początkowego.

Zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy. Jak wskazuje art. 174 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej, przy obliczaniu kapitału początkowego stosuje się zasady podobne jak przy obliczaniu tzw. starej emerytury, wskazane w art. 15 i następnych w związku z art. 53 ustawy emerytalnej, przy czym przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się okresy składkowe i nieskładkowe przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy, a więc przed dniem 1 stycznia 1999r. Ubezpieczony należy do grupy osób, których dotyczy ustalenie kapitału początkowego, gdyż urodził się (...) i bezspornie opłacał składki na ubezpieczenie społeczne przed 1999r. Kapitał początkowy obliczany jest wyłącznie z okresu ubezpieczenia do końca 1998r., przy czym – zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej – okresami składkowymi są okresy ubezpieczenia.

Co do zasady podstawę wymiaru kapitału początkowego stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne
na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych sprzed 1999r. W celu ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oblicza się sumę podstaw wymiaru składek w okresie każdego roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych, następnie oblicza się stosunek każdej z tych rocznych podstaw wymiaru do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go
w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu, po czym oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego (art. 15 ust. 1 i 4 w związku z art. 174 ust. 3 ustawy emerytalnej).

Organ rentowy do podstawy wymiaru składek nie uwzględnił okresu od grudnia 1978r. do grudnia 1980r., a okres od stycznia 1990r. do grudnia 1991r. tylko częściowo. Wprawdzie z przedłożonej dokumentacji nie wynika wysokość opłaconych za ten okres składek, jednakże posiłkować się można domniemaniami faktycznymi i obowiązującymi w spornym okresie przepisami prawa.

Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 1975r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (Dz. U. z 1975r., Nr 45, poz. 232) obowiązkowe ubezpieczenie społeczne określone ustawą, zwane dalej „ubezpieczeniem", obejmuje osoby wykonujące stale i odpłatnie pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, zawartej z jednostkami gospodarki uspołecznionej. Umową agencyjną lub umową zlecenia w rozumieniu ustawy, zwaną dalej „umową", jest umowa, na podstawie której osoba ją zawierająca zobowiązuje się do wykonywania określonych czynności w imieniu jednostki gospodarki uspołecznionej lub na rzecz tej jednostki. Pracę uważa się za wykonywaną stale, jeżeli trwa nieprzerwanie co najmniej sześć miesięcy.

Odnośnie do opłacania składek na ubezpieczenie, to zgodnie z art. 26 ust. 1 tej ustawy składkę na ubezpieczenie opłacają w odpowiednich częściach jednostka gospodarki uspołecznionej, która zawarła umowę, i ubezpieczony. Składkę na ubezpieczenie opłaca się za każdy miesiąc, w którym istniało ubezpieczenie (art. 27 ust. 1).

W myśl art. 28 ust. 1 ww. ustawy jeżeli po upływie roku kalendarzowego okaże się, że w ciągu tego roku przeciętny miesięczny dochód z wykonywania umowy nie osiągnął połowy najniższego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej, składki opłacone za ten rok podlegają zwrotowi, a tego roku nie wlicza się do okresu ubezpieczenia wymaganego do uzyskania świadczeń na podstawie ustawy. Kwotę składek podlegającą zwrotowi pomniejsza się o kwotę pobranych w ciągu tego roku zasiłków przewidzianych w art. 6 ust. 1 pkt 2 i 3.

Zgodnie z § 3 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wykonania ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (Dz.U. z 1975r., Nr 46 poz. 250) podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie osób, które zawarły umowę na zasadach zryczałtowanej odpłatności, stanowi podstawa wymiaru podatku od wynagrodzeń pomniejszona o ten podatek; jeżeli podatek od wynagrodzeń ustalony jest w kwocie ryczałtowej, przyjmuje się, że wynosi on 12%.

Z powyższego wynika, że w przypadku, gdyby dochód ubezpieczonej w spornym okresie nie osiągnął połowy najniższego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej, składki na ubezpieczenia podlegałyby zwrotowi. W ocenie Sądu, wobec twierdzeń ubezpieczonej, że składki opłacała i jednocześnie przy braku w aktach płatnika dokumentów, z których by wynikało, że składki omawiany okres zostały zwrócone, to na organie rentowym ciążył obowiązek wykazania, że wobec nieosiągnięcia przez nią połowy miesięcznego wynagrodzenia, składki zostały zwrócone. Obowiązek ten wynika z art. 6 kc, zgodnie z którym ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Organ rentowy nie przedłożył jednak żadnego dowodu, który wskazywałby na to, że nastąpił zwrot składek za którykolwiek miesiąc ocenianego okresu zatrudnienia ubezpieczonej jako agenta.

Wobec tego należy wyjaśnić, że minimalne wynagrodzenie za pracę w okresie od grudnia 1978r. do kwietnia 1979r. wynosiło 1.600 zł, od maja do grudnia 1979r. wynosiło 1.800 zł, a od stycznia do grudnia 1980r. – 2.000 zł. Skoro organ rentowy za ten okres nie udowodnił, że składki na ubezpieczenia zostały zwrócone, to w ocenie Sądu do obliczenia kapitału początkowego (i w konsekwencji do przeliczenia emerytury) należało uwzględnić podstawę wymiaru składek w wymiarze połowy minimalnego wynagrodzenia, gdyż w przypadku nieosiągnięcia przez ubezpieczoną dochodu w wysokości chociażby połowy minimalnego wynagrodzenia, składki podlegałyby zwrotowi. Oznacza to, że podstawa wymiaru składek powinna wynosić 800 zł przed denominacją za grudzień 1978r., 10.400 zł przed denominacją za 1979r. i 12.000 zł przed denominacją za 1980r.

Organ kwestionował również możliwość przyjęcia za okres od października do grudnia 1991r. podstawy wymiaru składek w wysokości przeciętnej podstawy wymiaru składek, wskazanej w świadectwie pracy z 31 grudnia 1991r.

Od 1 stycznia 1990r. wysokość składek z tytułu prowadzonej działalności wynikała z przepisów § 30-31 w zw. z § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (Dz.U. Nr 7, poz. 41 ze zm.) i była uzależniona od dochodu bieżąco zadeklarowanego przez osobę prowadzącą działalność, nie niższego jednak od kwoty odpowiadającej 60% przeciętnego wynagrodzenia. Przy czym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne lub zaopatrzenie emerytalne, której wysokość, w myśl rozporządzenia, była uzależniona od przeciętnego wynagrodzenia, ustalano miesięcznie poczynając od trzeciego miesiąca kalendarzowego każdego kwartału na okres trzech miesięcy na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału, ogłaszanego do celów emerytalnych. A zatem składki te nie były płacone rocznie, lecz miesięcznie i nie od rocznego przeciętnego wynagrodzenia, ale miesięcznego przeciętnego wynagrodzenia. Przy ustalaniu do dnia 28 lutego 1990r. kwoty podstawy wymiaru składek, której wysokość w myśl rozporządzenia jest uzależniona od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału, za wynagrodzenie to należy przyjąć kwotę 209.000 zł (§ 54). Najniższa obowiązująca podstawa
wymiaru składek wynosiła: 125.400 zł od 1/1990r. do 2/1990r., 262.504 zł od 3/1990r. do 5/1990r., 438.728 zł od 6/1990r. do 8/1990r., 544.080 zł od 9/1990r. do 11/1990r., 628.408 zł od 12/1990r. do 2/1991r., 862.084 zł od 3/1991r. do 5/1991r., 994.200 zł od 06/1991r. do 8/1991r., 1.018.800 zł od 9/1991r. do 11/1991r. i 1.067.153 zł za 12/1991r. (dla ułatwienia – por. dane zebrane w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego w Świdnicy z dnia 14 grudnia 2015r., sygn. akt VII U 564/15).

Zatem wskazana w świadectwie pracy z dnia 31 grudnia 1991r. przeciętna podstawa wymiaru składek odpowiada ściśle obowiązującej wówczas podstawie najniższej (2 x 1.018.800 zł + 1.067.153 = 3.104.753 zł; 3.104.753 zł / 3 = 1.034.918 zł, która to kwota została wskazana w świadectwie pracy). Organ podnosił, że od 1 kwietnia 1990r. nie wskazywano w kalkulacjach finansowych podstaw do naliczenia ZUS. Ostatnia kalkulacja obejmuje okres od 1 czerwca 1991r. do 31 sierpnia 1991r. (data przekreślona, do grudnia 1991r.). Mimo braku wskazania kwoty postawy do ZUS, w kalkulacjach wskazywano obrót. Wobec tego, zdaniem Sądu, należało wywodzić, że za cały okres od dnia 1 stycznia 1990r. do dnia 31 grudnia 1991r. ubezpieczona uiszczała składki obliczone od najniższej przewidzianej przepisami podstawy wymiaru. Konstatacja ta dotyczy również pierwszego kwartału 1990r., za który organ rentowy przyjął wynikającą z kalkulacji z akt osobowych kwotę 120.000 zł. W ocenie Sądu również ta kalkulacja (a nie tylko ostatnia) nie była jednak miarodajna, gdyż została sporządzona w taki sposób, jakby nadal obowiązywały przepisy wcześniejsze, a przy tym zawiera ona skreślenia i niezrozumiałe dopiski. Podsumowując – oznacza to, że podstawa wymiaru składek ubezpieczonej powinna wynosić 4.165.144 zł przed denominacją za 1990r. i 10.949.221 zł przed denominacją za 1991r.

Dodatkowo wyjaśnić należy, że wprawdzie Sąd przeprowadził dowód z przesłuchania świadków R. S., J. M., B. O. i W. Ł., jednak z uwagi na upływ czasu zeznania tych świadków nie przyczyniły się do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia.

W związku z powyższym Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 kpc zmienił zaskarżoną decyzje w ten sposób, że przyznał ubezpieczonej prawo do obliczenia kapitału początkowego i do przeliczenia emerytury od dnia 1 października 2022r. z uwzględnieniem jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społecznych wskazanych wyżej kwot za grudzień 1978r. oraz lata 1979-1980 i 1990-1991 (punkt II. wyroku). Oznacza to, że w wykonaniu wyroku organ rentowy ustali ponownie najkorzystniejszy wariant obliczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego i ponownie obliczy tenże kapitał, a następnie przeliczy
emeryturę.

Wykazanie dopiero na etapie postępowania sądowego wszystkich przesłanek ponownego obliczenia kapitału początkowego i przeliczenia emerytury skutkowało stwierdzeniem na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej a contrario, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt III.
wyroku).