Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 03 października 2024 r.

Sąd Okręgowy w Zielonej Górze, Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Małgorzata Olichwiruk

Protokolant: st. sekr. sąd. Urszula Najdek

po rozpoznaniu w dniu 26 września 2024 r. w Zielonej Górze

sprawy z odwołania W. K. (1)

od decyzji z dnia 19.02.2024 r. znak (...)-A

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. z dnia 19.02.2024 r. znak (...)-A w ten sposób, że ustala, iż wnioskodawczyni W. K. (1) nie jest zobowiązana do zwrotu wypłaconego świadczenia postojowego w kwocie 1.202 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

Sędzia Małgorzata Olichwiruk

Sygn. akt IV U 927/24

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 19.02.2024 r., znak (...)-A, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. zobowiązał ubezpieczoną W. K. (1) do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia postojowego w kwocie 1.202 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, liczonymi od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu wypłaty świadczenia postojowego do dnia zwrotu.

Jako podstawę prawną decyzji organ rentowy wskazał art. 15zx ustawy z dnia 02.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych w zw. z art. 83 ust. 1 i 2 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

W uzasadnieniu nie podano dlaczego w/w świadczenie uznano za nienależnie pobrane ani nie wyjaśniono wysokości wskazanej w niej kwoty.

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła W. K. (1), zaskarżając ją w całości. Wniosła o jej zmianę poprzez stwierdzenie, że nie jest zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia postojowego w kwocie 1202 zł z odsetkami ustawowymi.

Odwołująca zarzuciła pozwanemu naruszenie art. 15zx ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19 poprzez nieprawidłowe przyjęcie, że w przedstawionym stanie faktycznym wystąpiły przesłanki uzasadniające jego zastosowanie, podczas gdy w datach, w których wypłacono jej świadczenie postojowe, zgodnie z ówczesnym brzmieniem ustawy, za nienależnie pobrane świadczenie uważało się tylko świadczenie: 1) przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych oświadczeń lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd poprzez osobę pobierającą świadczenie lub odpowiednio zleceniodawcę lub zamawiającego, a także 2) wypłacone innej osobie niż osoba uprawniona, z przyczyn niezależnych od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a zatem żadna z opisanych powyżej sytuacji nie zaistniała.

W uzasadnieniu znalazło się rozwinięcie powyższego zarzutu.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji.

Podniósł, że zgodnie z art. 15zr ust. 2 ustawy z dnia 02.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, w przypadku gdy suma przychodów z umów cywilnoprawnych w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych uzyskana w miesiącu poprzedzającym miesiąc, w którym został złożony wniosek o świadczenie postojowe wynosi mniej niż 50% kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w 2020 r. świadczenie postojowe przysługuje w wysokości sumy wynagrodzeń z tytułu wykonywania tych umów cywilnoprawnych.

W przypadku ubezpieczonej suma przychodów z umów cywilnoprawnych uzyskanych w miesiącu poprzedzającym miesiąc, w którym został zgłoszony wniosek o świadczenie postojowe wyniosła mniej niż 50% kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w 2020 r., dlatego świadczenie postojowe przysługiwało w wysokości przychodu wynikającego z umowy tj. w kwocie 1.479 zł. Wnioskodawczyni wypłacono świadczenie postojowe dwukrotnie po 2080 zł, a zatem różnica pomiędzy świadczeniem wypłaconym w dniu 03.06.2020 r. wynosiła 601 zł, wypłaconym w dniu 02.07.2020 r. wynosiła 601 zł, łącznie więc kwota do zwrotu wynosi 1.202 zł.

Zdaniem organu rentowego nieistotnym jest to, że na dzień wypłaty świadczeń postojowych nie obowiązywał przepis art. 15zx ust. 2 pkt 3 ustawy, który wszedł w życie od 16.12.2020 r., bowiem obowiązywał on na dzień wydania zaskarżonej decyzji.

Na rozprawie w dniu 26.09.2024 r. wnioskodawczyni podtrzymała swoje stanowisko oraz dodatkowo zgłosiła zarzut nieprawidłowego zasądzenia odsetek ustawowych. Powołała się na przepis art. 15zx ust. 3a ustawy, zgodnie z którym jeżeli wypłata świadczenia postojowego osobie innej niż osoba uprawniona lub w kwocie wyższej niż należna nastąpiła z przyczyn leżących po strome Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, nie nalicza się odsetek, o których mowa w ust. 1.

Pozwany nie ustosunkował się do w/w zarzutu odwołującej podnosząc, że nie potrafi się do tego odnieść.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczona W. K. (2) była zatrudniona do dnia 31.12.2020 r. na podstawie umowy zlecenia w w (...) K. F. mieszczącej się przy ul. (...) w Z.,

okoliczności niesporne.

W pierwszorazowym wniosku o świadczenie postojowe z dnia 31.05.2020 r. płatnik składek oświadczył, że przychód osiągnięty przez ubezpieczoną w miesiącu poprzedzającym miesiąc złożenia wniosku wyniósł 221 zł, wysokość uzyskanych przychodów z innych umów cywilnoprawnych w miesiącu poprzedzającym miesiąc zgłoszenia wniosku wyniosła 773,50 zł, a miesięczny przychód wynikający z umowy zlecenia wynosi 1.479 zł.

Drugi wniosek o świadczenie postojowe zgłosiła sama ubezpieczona, w dniu 22.06.2020 r.

Ubezpieczonej wypłacono następujące kwoty świadczenia:

- w dniu 03.06.2020 r. w kwocie 2080 zł na podstawie pierwszego wniosku

- w dniu 02.07.2020 r. w kwocie 2080 zł na podstawie drugiego wniosku.

Wniosek płatnika składek oraz wniosek ubezpieczonej zawierały prawdziwe dane, z prawidłowych miesięcy. Organ rentowy wypłacił ubezpieczonej świadczenia postojowe w kwotach 2080 zł i 2080 zł, choć powinien wypłacić kwoty 1.479 zł i 1.479 zł.

Wnioskodawczyni nie miała wpływu na wysokość kwot wypłaconych jej przez ZUS. We wniosku, który mógł być złożony jedynie drogą elektroniczną, podała wszystkie wymagane i prawidłowe dane.

niesporne, a nadto zeznania wnioskodawczyni W. K. (1) k. 22 akt sąd.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie okazało się zasadne.

Przedmiotem sporu było przede wszystkim ustalenie, czy świadczenia postojowe wypłacone wnioskodawczyni można określić jako „świadczenie nienależne” w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 02.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz. U. z 2024 r., poz. 340 ze zm.) – dalej ustawa covidowa.

Zgodnie z art. 15zq ust. 1 pkt 2 ustawy, osobie wykonującej umowę agencyjną, umowę zlecenia, inną umowę oświadczenie usług, do której zgodnie z ustawą z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowę o dzieło przysługuje świadczenie postojowe.

Jak stanowi art. 15zr ust. 1, świadczenie postojowe przysługuje w wysokości 80% kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, obowiązującego w 2020 r. nie więcej niż trzykrotnie, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4.

Z kolei ust. 2 stanowi, że w przypadku gdy suma przychodów z umów cywilnoprawnych w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych uzyskana w miesiącu poprzedzającym miesiąc, w którym został złożony wniosek o świadczenie postojowe wynosi mniej niż 50% kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w 2020 r. świadczenie postojowe przysługuje w wysokości sumy wynagrodzeń z tytułu wykonywania tych umów cywilnoprawnych.

Niespornym było, że wnioski o świadczenie postojowe zostały złożone w dniu 31.05.2020 r. i 22.06.2020 r. Niespornym jest też, że we wnioskach zostały podane wszystkie wymagane dane, złożone odpowiednie dokumenty, a w szczególności wnioski te zawierały prawidłowe dane co do przychodu uzyskanego przez wnioskodawczynię.

Jak wynika z akt sprawy, na podstawie tych wniosków organ rentowy wypłacił wnioskodawczyni odpowiednio – w dniu 03.06.2020 r. kwotę 2080 zł oraz w dniu 02.07.2020 r. kwotę 2080 r.

Ponieważ suma przychodów ubezpieczonej z umów cywilnoprawnych uzyskana w miesiącu poprzedzającym miesiąc, w którym został złożony wniosek o świadczenie postojowe wynosiła mniej niż 50 % kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w 2020 r., świadczenie postojowe przysługiwało jej w kwocie 1479 zł tj. o 601 zł niższej niż wypłacone przez organ rentowy.

Niespornym jest przy tym, że wnioskodawczyni nie wnioskowała o określoną kwotę, nie miała wpływu na wysokość wypłaconych jej świadczeń postojowych. Ich wartość obliczył organ rentowy oraz to organ rentowy na podstawie danych zawartych w tych wnioskach uznał, że do wypłacenia wnioskodawczyni należy się 2 x 2.080 zł.

W tym miejscu zauważyć trzeba, że już tylko z tej przyczyny, zawarte w zaskarżonej decyzji rozstrzygnięcie w zakresie odsetek ustawowych jest oczywiście błędne. Zgodnie bowiem z art. 15zx ust. 3a ustawy, jeżeli wypłata świadczenia postojowego w kwocie wyższej niż należna nastąpiła z przyczyn leżących po stronie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, nie nalicza się odsetek, o których mowa w ust. 1.

Niezależnie od tego, brak jest podstaw do zobowiązania wnioskodawczyni do zwrotu kwot wskazanych przez organ rentowy w przedmiotowej decyzji. W datach ich wypłaty nie stanowiły bowiem „świadczenia nienależnego” w rozumieniu obowiązujących wówczas przepisów.

Zgodnie z art. 15zx ust. 1 ustawy osoba, która pobrała nienależnie świadczenie postojowe, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego.

Kwestią sporną było to, czy wypłacone przez wnioskodawczynię świadczenia postojowe było „świadczeniem nienależnym” w rozumieniu ustawy covidowej.

Zdaniem odwołującej, skoro ustawa covidowa w brzmieniu obowiązującym w dniu złożenia wniosków, jak i w dniu wypłaty świadczeń postojowych, świadczenia wypłaconego w zawyżonej wysokości nie definiowała jako świadczenia nienależnego, to nie może być ona obecnie zobowiązana do jego zwrotu, prawo bowiem nie może działać wstecz.

Z kolei pozwany argumentował, że liczy się wyłącznie to, że w dacie zaskarżonej decyzji obowiązywał już przepis art. 15zx ust. 2 pkt 3.

Ze stanowiskiem pozwanego nie sposób się zgodzić.

O tym, w jakich przypadkach mamy do czynienia ze świadczeniem nienależnym decyduje art. 15zx ustawy covidowej.

Przepis art. 15zx ust. 2 ustawy w brzmieniu obowiązującym do 15.12.2020 r. stanowił, że za nienależnie pobrane świadczenie postojowe uważa się świadczenie:

1)  przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych oświadczeń lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenie lub odpowiednio zleceniodawcę lub zamawiającego;

2)  wypłacone osobie innej niż osoba uprawniona.

W rozpoznawanej sprawie żadna z tych sytuacji nie nastąpiła. Po pierwsze, świadczenie zostało wypłacone tej osobie, która jest do niego uprawniona, czyli W. K. (1). Po drugie, nie zaistniała sytuacja, w której czy to odwołująca, czy jej zleceniodawca wprowadziliby w błąd organ rentowy bądź złożyli fałszywe oświadczenie czy dokumenty.

Natomiast przepis ust. 2 pkt 3 ustawy, na który powołuje się pozwany, wszedł w życie dopiero od dnia 16.12.2020 r. – został on wprowadzony ustawą z dnia 09.12.2020 r. o zmienia ustawy o szczególnych rozwiązaniach rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. 2020 poz. 2255).

Ponieważ nie zawierał on przepisów przejściowych, przyjąć należy, że obowiązuje on do stanów faktycznych zaistniałych dopiero od dnia wejścia w życie tej noweli czyli od dnia 16.12.2020 r.

Nie obowiązywał on zatem w chwili, gdy odwołująca wnosiła o świadczenia postojowe, ani nawet w chwili, gdy świadczenia te zostały jej wypłacone.

Świadczenie wówczas jej wypłacone nie było więc uznawane przez ustawodawcę za „nienależne”.

Oczywistym jest, że zarówno na dzień złożenia każdego z tych wniosków oraz na dzień wypłaty świadczenia postojowego, ustawa covidowa za nienależnie pobrane świadczenie postojowe uważała wyłącznie świadczenie 1) przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych oświadczeń lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenie lub odpowiednio zleceniodawcę lub zamawiającego, 2) wypłacone osobie innej niż osoba uprawniona. W przepisanie tym, obowiązującym przed 16.12.2020 r., przypadki uznania świadczenia za nienależne zostały wyliczone w sposób enumeratywny. Kwoty świadczenia postojowego, nawet zawyżone, otrzymane przez ubezpieczoną, na dzień ich wypłaty, nie były uważane za świadczenia nienależne w rozumieniu obowiązującej wówczas ustawy.

W tych okolicznościach trudno uznać, by zostały spełnione przesłanki opisane w obowiązującym przed dniem 16.12.2020 r. przepisie art. 15zx ust. 2, by zobowiązać odwołującą do wypłaty choćby części świadczenia (analogicznie: por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 14.11.2023 r. sygn. III AUa 439/22).

W przedmiotowej sprawie nie może mieć zastosowania przepis art. 15zx ust. 2 pkt 3 ustawy, bowiem, zarówno wniosek o wypłatę, jak i przede wszystkim wypłata kwot świadczeń postojowych miały miejsce przed jego wejściem w życie. Przepis ten obowiązuje, bowiem od 16.12.2020 r. i brak jest regulacji, która nakazywałyby wsteczne jego stosowanie. Takie stanowisko zajął m.in. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy w wyroku z dnia 10.08.2021 r. sygn. VI U 535/21, Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie w wyroku z dnia 21.12.2021 r. sygn. VII U 440/21.

Na marginesie można również zauważyć, że gdyby pozwany zorientował się wcześniej, że wskutek swojego błędu wypłacił wnioskodawczyni świadczenie wyższe przed 16.12.2020 r., odwołująca w ogóle nie byłaby decyzją pozwanego zobowiązana do zwrotu. Opieszałość pozwanego, weryfikacja prawidłowości kwoty wypłaconych świadczeń dokonana przez organ rentowy z opóźnieniem, nie może wywoływać negatywnych konsekwencji dla ubezpieczonego, w sytuacji, gdy w dacie wypłaty świadczenia postojowego nie było ono uznawane przez ustawodawcę za świadczenie nienależne.

Mając powyższe na względzie, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., orzeczono jak w sentencji wyroku.

Sędzia Małgorzata Olichwiruk