Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

15 maja 2024 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Sławomir Górny

Protokolant: st. sekr. sąd. Katarzyna Wawrzyniak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 maja 2024 roku w Sieradzu

odwołania M. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł.

z 15 stycznia 2024 r. nr (...)

w sprawie M. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w Ł.

o wysokość emerytury

1.  Zmienia zaskarżoną decyzję i zobowiązuje organ rentowy do przeliczenia emerytury M. K. z uwzględnieniem prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych od 31 sierpnia 2021 roku.

2.  Zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w Ł. na rzecz M. K. 180 (sto osiemdziesiąt) złotych z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt IV U 97/24

UZASADNIENIE

Decyzją z 15.01.2024r. ( (...)), ZUS przeliczył M. K. emeryturę od 1.01.2024r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Po przeliczeniu kapitału początkowego z uwzględnieniem rekompensaty za pracę w szczególnych warunkach wysokość emerytury z urzędu wynosi 7194,05zł.

Nie podzielając powyższej decyzji, M. K. złożył odwołanie, wnosząc o zmianę decyzji i ponowne ustalenie wysokości emerytury z rekompensatą począwszy od 31.08.2021r. Odwołanie poparł pełnomocnik strony ustanowiony w sprawie

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wnosił o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. K., ur. (...)

Przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, M. K. od 22.05.2021r., pobierał rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy, która z urzędu przekształciła się w emeryturę.

W dniu 19.10.2016r., w/w złożył w ZUS wniosek o emeryturę (wniosek/akta ZUS).

Decyzją z 6.11.2016r., ZUS odmówił M. K. przyznania emerytury z uwagi na brak 15 – letniego stażu w szczególnych warunkach; do wymaganego stażu zabrakło 3 lat, 6 m-cy i 3 dni (decyzja k. 20/akta ZUS).

Nie podzielając decyzji z 6.11.2016r., pełnomocnik strony ustanowiony w sprawie złożył odwołanie, wnosząc o zaliczenie do pracy w szczególnych warunkach zatrudnienia od 1.08.1974 – 24.04.1976, 13.05.1976 – 24.04.1977, 2.10.1979 – 24.04.1977 i przyznanie prawa do przedmiotowego świadczenia. Wyrokiem z 27.04.2018r 16.05.2017r., Sąd Okręgowy w Sieradzu w sprawie IV U 12/17 oddalił odwołanie. Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z 27.04.2018r., w sprawie III AUa 910/17 oddalił apelację wnioskodawcy (odwołanie k. 2-3, odpowiedź na odwołanie k. 4, wyrok z uzasadnieniem k. 14, 16-21, wyrok SA z uzasadnieniem k. 42, 48-55/akta IV U 12/17).

Decyzją z 26.01.2021r., ZUS odmówił M. K. prawa do emerytury pomostowej. Nie podzielając powyższej decyzji w/w złożył odwołanie wnosząc o zaliczenie do szczególnych warunków zatrudnienia od 1.03.1989 – 24.05.1990, 22.12.1990 – 31.12.1999 i przyznanie prawa do przedmiotowego świadczenia. W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wnosił o oddalenie odwołania. Wyrokiem z 19.03.2021r. w sprawie IV U 147/21, tut. Sąd oddalił odwołanie (odwołanie k. 3, odpowiedź na odwołanie k. 4 - 5, wyrok k. 15/akta IV U 147/21).

Decyzją z 31.08.2021r., ZUS ustalił M. K. emeryturę z urzędu od 31.08.2021., tj. osiągnięcia wieku emerytalnego ( decyzja k. 35/akta ZUS).

W dniu 5.01.2024r., M. K. złożył w ZUS wniosek o przeliczenie emerytury i przyznanie rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach (k. 38/akta ZUS).

Decyzją z 12.01.2024r. ZUS ponownie ustaliło M. K. wartość kapitału początkowego według stanu na dzień 1.01.1999r. poprzez naliczenie rekompensaty z tytułu wykonywania prac w szczególnych warunkach oraz ponownie ustalono wysokość emerytury z urzędu, mocą decyzji z 15.01.2024r. (decyzje/akta ZUS).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie materiału zgromadzonego w sprawie i w postępowaniu przed organem rentowym.

Sąd Okręgowy zważył:

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Odwołujący osiągnął powszechny wiek emerytalny z dniem 3l sierpnia 2021 r. Bezpośrednio przed tą datą odwołujący pobierał rentę z tytułu niezdolności do pracy, która z urzędu, zgodnie z art. 24a ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przekształciła się w emeryturę. W takim wypadku nie ma obowiązku złożenia przez stronę wniosku o emeryturę, a organ rentowy ma obowiązek dokonać przeliczenia emerytury w dniu przekształcenia się świadczenia rentowego w emerytalne. Do przedmiotowego przeliczenia doszło, ale - jak się później okazało - w sposób wadliwy ZUS nie uwzględnił spełnienia przez skarżącego przesłanek ustawowych dotyczących prawa do rekompensaty zgodnie z art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych.

Po osiągnięciu wieku emerytalnego, ZUS przyznał wnioskodawcy emeryturę z urzędu Świadczenie rentowe przekształciło się w emeryturę w wieku powszechnym.

Zgodnie z art. 21 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli przed dniem 1 stycznia 2009r. ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Rekompensata nie przysługuje osobie, która ma ustalone decyzją prawomocną prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS lub przepisów odrębnych. Aby ustalić prawo do rekompensaty konieczne jest wykazanie, iż ubezpieczony do dnia 1.01.1999r. posiada 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach, przy jednoczesnym braku możliwości uzyskania prawa do emerytury pomostowej lub prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na skutek zmiany stanu prawnego wprowadzonego ustawą o emeryturach pomostowych. Celem rekompensaty jest zapewnienie pracownikom uzyskania odszkodowania za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze jak również emerytury pomostowej (por. wyrok SA w Lublinie z 6.03.2019r., III AUa 273/18).

Z treści art. 23 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach pomostowych wynika, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę. Rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Rekompensata, zgodnie z jej ustawową definicją zawartą w art. 2 pkt 5 ustawy z 2008 r. o emeryturach pomostowych, jest odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. W świetle art. 23 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata ta jest przyznawana w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w art. 173 i art. 174 u.e.r.f.u.s., nie stanowi zatem sama w sobie samoistnego świadczenia pieniężnego. W razie spełniania przez ubezpieczonego przesłanek do jej nabycia, jest doliczana do kapitału początkowego i łącznie z tym kapitałem podlega waloryzacjom, a w efekcie powiększa podstawę obliczenia emerytury. Sprawa o rekompensatę nie jest jednak sprawą o kapitał początkowy, tylko o "odszkodowanie" zwiększające wysokość emerytury ze względu na wartość liczoną podobnie do kapitału początkowego. Uprawnia to do stwierdzenia, że spór w sprawie o rekompensatę sprowadza się w istocie do zwiększenia emerytury z tytułu prawa do rekompensaty, dotyczy zatem wysokości emerytury, a nie prawa do emerytury (por. postanowienie SN z 12.01.2022r., I UZ 19/21). Rekompensata nie przysługuje wcześniej niż od daty przyznania emerytury. Nie występuje samodzielna sprawa o rekompensatę, jako że uprawnienie otwiera się dopiero z nabyciem emerytury. Wówczas ocenia się prawo do zwiększenia emerytury z tytułu rekompensaty a nie odwrotnie, czyli że nie można toczyć sporu sądowego o rekompensatę, gdy ubezpieczony nie nabywa jeszcze emerytury (art. 21-23 ustawy z 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych) (por. wyrok SN z 5.11.2020 ., 11 UK 31/19).

Jednocześnie z treści art. 24a ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynika, że Emeryturę, o której mowa w art. 24, przyznaje się z urzędu zamiast renty z tytułu niezdolności do pracy osobie, która osiągnęła wiek uprawniający do tej emerytury oraz podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Emeryturę przyznaje się od dnia osiągnięcia przez rencistę wieku uprawniającego do emerytury, a w przypadku gdy wypłata renty z tytułu niezdolności do pracy była wstrzymana - od dnia, od którego podjęto jej wypłatę. Od dnia 1.01.2006r., do prawa ubezpieczeń społecznych wprowadzono obligatoryjną (dokonywaną z urzędu przez organy rentowe) zamianę rent z tytułu niezdolności do pracy na emerytury. Według reguł art. 24a emeryturę z art. 24 (w tym okresową emeryturę kapitałową - art. 13 ust. 1 ustawy o e.k.) przyznaje się z urzędu zamiast renty z tytułu niezdolności do pracy wypłacanej na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS i przepisów wcześniejszych (art. 195) w momencie osiągnięcia przez rencistów powszechnego wieku emerytalnego (60/65 lat) i podlegania ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, z zastrzeżeniem że rencista mający ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, której wypłata została wstrzymana, nabywa prawo do emerytury dopiero od dnia podjęcia wypłaty świadczenia rentowego, a nie od dnia osiągnięcia wieku emerytalnego (zob. wyrok SN z 29.08.2017r., I UK 336/16). Z powyższego wynika, że nabycie i wyliczenie świadczenia emerytalnego odbywa się z urzędu, automatycznie i dokonuje go właściwy organ z datą osiągnięcia wieku emerytalnego. Przepisy ustawy nie przewidują obowiązku złożenia wniosku o emeryturę.

Odwołujący złożył wniosek o emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym, aczkolwiek wobec niewykazania okresu prawy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, prawomocnym wyrokiem sadowym, oddalono odwołanie od niekorzystnej decyzji ZUS. Następnie ZUS przyznał skarżącemu rentę z tytułu niezdolności do pracy. Co istotne, wniosek w zakresie renty został złożony w lipcu 2021r., a świadczenie przyznano od maja 2021r., tj. od dnia nabycia prawa do renty. Należy zatem wskazać, że w niniejszej sprawie także mamy do czynienia z sytuacją, w której prawo do rekompensaty zostało przez skarżącego nabyte przed złożeniem wniosku o przeliczenie świadczenia, bowiem już z dniem 31.08.2021r. Niemniej jednak, wobec automatycznego przekształcenia renty w emeryturę, nie był on zobligowany żadnym przepisem prawa do złożenia wniosku o emeryturę, bowiem w tym zakresie organ działał - z urzędu. Jednocześnie, dysponując wszelką dokumentacją związaną z pracą w warunkach szczególnych przez skarżącego, ZUS miał obowiązek, ustalając wysokość emerytury, wziąć pod uwagę także dokumenty, w posiadaniu których wówczas był, a które świadczyły o konieczności zbadania prawa do rekompensaty na dzień osiągnięcia wieku emerytalnego. Organ rentowy w ogóle nie zajął się kwestią ustalenia prawa do rekompensaty w dniu ustalania wysokości emerytury, pomimo tego, iż jest do tego zobowiązany. Skarżący nie złożył wniosku o emeryturę z uwagi na art. 24a ustawy emerytalnej, ale nie oznacza to, że powinien być traktowany przez organ administracji gorzej niż osoba, która nie pobierała renty i złożyła wniosek. o emeryturę (wobec której nie ma automatyzmu) i organ rozpatrzył kwestię prawa do rekompensaty. W dacie wydawania decyzji o przyznaniu emerytury z urzędu organ posiadał wiedzę i dokumenty potwierdzające prawo do rekompensaty. W razie nabycia prawa do emerytury na zasadzie art. 24a ustawy emerytalnej, nie ma obowiązku składania wniosku o emeryturę. Organ działa z urzędu, z urzędu także ma obowiązek ustalić, czy świadczeniobiorcy należy się rekompensata. Aktualnie obowiązujące wzory wniosków o emeryturę nie posiadają już rubryk dotyczących rekompensaty, nie ma zatem obowiązku odrębnego wnioskowania o nią, bowiem organ działa z urzędu. Wszystkie powyższe okoliczności przemawiają za tym, iż w dacie orzekania o emeryturze, ZUS miał obowiązek zbadać prawo do rekompensaty skarżącego, gdyż posiadał już wszystkie wymagane dokumenty. Nie pojawiły się żadne nowe okoliczności z dniem 5.01.2024r., kiedy to skarżący zawnioskował o przeliczenie świadczenia, bowiem okoliczności przemawiające za przyznaniem rekompensaty istniały już wcześniej, a organ miał o nich wiedzę.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 477 ¹⁴§2 k.p.c., orzeczono jak w pkt 1 wyroku.

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono n podstawie art. 98§1 i 1 ¹ k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r.w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. Dz.U.2023.1935) (pkt 2 wyroku).