Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 stycznia 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 stycznia 2023 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa J. B. i A. B.

przeciwko Bankowi (...) S. A. z siedzibą w G.

o zapłatę i ustalenie

na skutek apelacji pozwanego oraz zażalenia powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

z dnia 10 czerwca 2022 r. sygn. akt I C 892/21

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuję do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSA Teresa Karczyńska - Szumilas

Sygn. akt V ACa 1102/22, V ACz 266/22

UZASADNIENIE

Powodowie A. B. i J. B. domagali się zasądzenia od pozwanego Banku (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 34.443,75 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty 37.727,62 zł od 10 sierpnia 2017 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 716,13 zł od dnia następnego od doręczenia pozwanemu odpisu pozwu, tytułem nienależnie pobranych przez pozwanego rat kapitałowo - odsetkowych kredytu w wyższej wysokości, niż powodowie rzeczywiście powinni spłacić, za okres od 9 listopada 2007 r. do 12 lipca 2017 r., oraz zasądzenia kosztów procesu, zgłaszając także roszczenia ewentualne.

Pismem z 21 czerwca 2021 r. powodowie rozszerzyli żądanie pozwu domagając się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanego kwoty 81.520,68 zł tytułem nienależnych świadczeń pobranych w okresie od 9 listopada 2007 r. do 12 lipca 2017 r. wraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwoty 37.727,62 od 10 sierpnia 2017 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 716,13 zł od dnia następnego od doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty i od kwoty 43.076, 93 zł od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu pisma rozszerzającego żądanie pozwu do dnia zapłaty oraz o zasądzenie na rzecz powodów kwoty 8.472,21 CHF tytułem zwrotu nienależnych świadczeń pobranych w okresie od 9 listopada 2007 r do 12 lipca 2017 r. wraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 3.777,94 CHF od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, a od kwoty 4.699.27 CHF od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pisma rozszerzającego żądanie pozwu do dnia zapłaty, a także ustalenia nie istnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy kredytu łączącej strony.

W uzasadnieniu żądania powodowie wskazali, że umowa kredytu zawarta przez nich z pozwanym zawiera postanowienia abuzywne, zaś wpłacane przez nich na rzecz pozwanego środki stanowiły jego bezpodstawne wzbogacenie.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu, wskazując, że postanowienia umowne nie są abuzywne, roszczenie powodów o zapłatę jest przedawnione, a nadto nie posiadają oni interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy wyrokiem z dnia 10 czerwca 2022 r. ustalił nieistnienie stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu nr (...) zawartej 25 września 2007 r. przez strony, zasądził od pozwanego na rzecz powodów 81.520,68 zł wraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwoty 37.727,62 od 10 sierpnia 2017 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 716,13 zł od 16 lutego 2021 r. do dnia zapłaty i od kwoty 43.076, 93 zł od 13 lipca 2021 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 8.472,21 CHF wraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty 3.777,94 CHF od 16 lutego 2021 r. do dnia zapłaty i od kwoty 4.699.27 CHF od 13 lipca 2021 r. do dnia zapłaty oraz rozstrzygnął o kosztach procesu, zasądzając je od pozwanego na rzecz powodów oraz nakazując pobrać solidarnie od powodów na rzecz Skarbu Państwa kwotę 400 zł tytułem brakującej opłaty sądowej.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 25 września 2007 r. powodowie jako konsumenci zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego umowy kredytu nr (...), przytaczając jej istotne dla rozstrzygnięcia postanowienia, w tym oceniane przez powodów jako abuzywne.

Z ustaleń poczynionych przez sąd Okręgowy wynika także, że powodowie nie widzieli w jakiej wysokości jest ich zobowiązanie względem banku, co było wynikiem zastosowanej metody przeliczeniowej odnoszącej się do kursu waluty podanego w tabeli kursów kupna/ sprzedaży dla kredytów hipotecznych ustalanej przez pozwany bank.

W § 11 ust. 3 umowy zawarto oświadczenie, zgodnie z którym kredytobiorcy oświadczyli, że postanowienia umowy zostały z nimi indywidualne, jednak zapis ten, w ocenie Sądu I instancji, jest nieprawdziwy i nie znajduje oparcia w stanie faktycznym; pozwany nie wykazał, aby powodowie w szczególności mogli negocjować postanowienia umowy dotyczące sposobu przeliczania kwoty kredytu udzielonego w złotych na franki szwajcarskie i poszczególnych rat, w tym sposobu określenia kursu waluty, jak i marży banku.

W § 17 umowy zawarto informację odnośnie sposobu ustalania tabeli kursów przez bank; kursy kupna i sprzedaży waluty określane miały być jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszono w tabeli kursów średnich NBP minus/plus marża.

Wraz z wnioskiem kredytowym powodowi podpisali oświadczenie, że zostali poinformowani o ryzykach związanych z zaciągnięciem kredytu hipotecznego w walucie obcej, jednak pozwany nie wykazał jaki był zakres informacji udzielonej powodom odnośnie tego ryzyka. Podpisanie przez powodów oświadczenie nie powodowało spełnienia przez bank obowiązku rzetelnego poinformowania ich o ryzyku związanym ze zmianą kursu waluty.

Z tytułu umowy kredytu pozwany wypłacił oraz skredytował opłaty i koszty w łącznej wysokości 123.685, 80 zł.

Powodowie do 13 października 2014 r. spłacali raty w złotych polskich, a następnie we frankach szwajcarskich; w okresie od 9 listopada 2007 r. do 12 lipca 2017 r. przekazali łącznie pozwanemu z tytułu umowy kredytu 81.520,68 zł i 8.477,21 CHF.

Stan faktyczny w sprawie Sąd I instancji ustalił w oparcie o wymienione w uzasadnieniu wyroku dokumenty; pozostałe, złożone przez pozwanego, dokumenty zawierając oceny prawne i analizy związane z problematyką kredytu waloryzowanego, nie przyczyniły się do wyjaśnienia okoliczności sprawy.

Za wiarygodny Sąd Okręgowy uznał dowód z zeznań świadka G. S. oraz przesłuchania powodów, dochodząc do przekonania, że wszystkie procedury, które obowiązywały w banku w dacie podpisania umowy w zakresie obsługi klientów hipotecznych zostały przez pracowników wobec powodów dopełnione, jednak czym innym jest ocena skutków prawnych tychże procedur i zapisów umownych.

Sąd Okręgowy pominął wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, uznając że jest ona nieprzydatna dla rozstrzygnięcia w sprawie, albowiem ostatecznie istota sporu dotyczyła analizy przedmiotowej umowy kredytu, a nie wysokości wpłaconych środków, prawidłowości ich przeliczenia czy kursów przeliczeniowych.

Za nieudowodniony uznał Sąd I instancji zarzut pozwanego, że powodowie nie wykazali wysokości roszczenia, skoro żądanie powodowie opierają między innymi na zaświadczeniu wystawionym przez pozwanego.

Sąd Okręgowy stwierdził, że przedmiotowa umowa zawarta została z wykorzystaniem przedłożonego przez bank wzorca umowy, a powodowie nie mieli wpływu na jej treść, poza wskazaniem kwoty kredytu waluty kredytu i możliwością negocjowania marży pozwanego oraz prowizji.

Mając na uwadze, że pracownicy pozwanego wykonali obowiązki zgodnie z przyjętymi w banku standardami i przekazali powodom informacje, do których ówcześni byli zobowiązani, przyjąć należy, że powodowie nie zostali rzetelnie poinformowani o ryzyku związanym z zawarciem umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, w szczególności o możliwym kształtowaniu się kursów CHF w przyszłości (średni kurs ostatnich 12 miesięcy przyjęty w symulacji nie przedstawiał rzeczywistego ryzyka, a wręcz zachęcał do skorzystania z oferty, a przy wycenie kosztów kredytu pominięto ryzyko kursowe i spread). Pozwany nie wykazał, że przedstawił powodem rzetelną i jasną symulację ukazującą zmianę wysokości ich zobowiązań w przypadku zwyżki kursu franka szwajcarskiego w perspektywie wieloletniej i wzroście chociażby o 50%, co rzeczywiście miało miejsce, więc perspektywa taka nie była czysto teoretyczna. W tych okolicznościach, dla przejęcia, że powodowie zostali w sposób wyczerpujący i rzetelny poinformowani o możliwych konsekwencjach związanych z zawarciem umowy nie jest wystarczające podpisanie przez nich dokumentu, w treści którego wskazali oni, że zostali poinformowani o ryzykach związanych z zaciągnięciem kredytu hipotecznego w walucie obcej.

Sąd Okręgowy, wskazując na treść przepisu art. 385 ¹ k.c. ^, uznał za abuzywne klauzule umowy zawarte w jej §1 ust.1, § 7 ustęp 2, § 10 ust. 8 i § 17. Wszystkie te klauzule są niedozwolone, albowiem przyznają wyłącznie pozwanemu prawa do dowolnego przerzucenia odpowiedzialności za ryzyko związane ze wzrostem kursu waluty na stronę powodową. Konstrukcja indeksacji umożliwia narzucanie przez pozwanego wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, skoro ustalenie jej wysokości wiązało się z koniecznością odwołania się do kursu waluty ustanowionego w wewnętrznej, dowolnej i nieznanej powodom tabeli kursów walut.

Nie ma przy tym znaczenia dla tej oceny to, w jaki sposób bank rzeczywiście ustalał kurs w trakcie wykonywania umowy i jaka była relacja tego kursu do kursu rynkowego.

W ocenie Sądu Okręgowego dla rozstrzygnięcia sprawy nie miało również znaczenia wejście w życie tzw. ustawy antyspreadowej, albowiem abuzywność zapisów umowy powinno się badać na moment zawierania umowy.

Sąd Okręgowy stwierdził, że umowę należy ocenić jako sprzeczną z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami także i z tej przyczyny, że w chwili jej zawarcia powodowie obejmowali świadomością możliwość kilkuprocentowej zwyżki kursu CHF i jej skutki, a nie ryzyko uwolnienia kursu waluty przez kraj emisji i w efekcie zwyżki kursu prawie o 100%, przy czym cały ciężar tego zdarzenia został przerzucony na kredytobiorcę.

Kwota podlegająca zwrotowi na rzecz pozwanego nie została dostatecznie i ściśle w umowie określona, nie odpowiada ona nominalnie kwocie wykorzystanego kredytu i nie są określone obiektywne zasady jej ustalenia.

Wobec wyeliminowania abuzywnych klauzul waloryzacyjnych z umowy brak jest jakiegokolwiek obiektywnego miernika, według którego można przeliczyć kurs waluty, co powoduje w efekcie nieważność całej umowy, zgodnie z treścią art. 58 k.c.,

Utrzymanie umowy w mocy nie jest możliwe ponieważ uniemożliwi to jej wykonanie, a sąd krajowy nie jest władny uzupełnić powstałej, wobec uznanie za bezskuteczne niektórych postanowień umowy, luki poprzez odwołanie się do kursu średniego NBP.

Podkreślił także Sąd Okręgowy, że żądanie zapłaty, w realiach niniejszej sprawy, nie pozbawia powodów interesu prawnego w uzyskaniu odrębnego ustalenia nieistnienia umowy; wynika on chociażby z tego, że roszczenie banku jest zabezpieczona hipoteką na nieruchomości powodów.

Odnosząc się do zarzutu przedawnienia roszczenia powodów o zapłatę Sąd I instancji stwierdził, że żądanie zapłaty dotyczy świadczenia nienależnego, przy czym bieg przedawnienia roszczeń z tytułu zawartych w umowie klauzul niedozwolonych rozpoczyna się dopiero od momentu powzięcia wiedzy o nich przez konsumenta.

Przychylając się do teorii dwóch kondycji, Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo o zapłatę na podstawie art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 58 k.c.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie artykułu 98 k.p.c., obciążając pozwanego kosztami procesu poniesionymi przez powodów oraz nakazując, z uwagi na uiszczenie opłaty sądowej przez powodów w kwocie 600 zł, pobranie od nich brakującej kwoty opłaty 400 zł.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wywiódł pozwany zaskarżając go w całości, zarzucając:

I. nierozpoznanie istoty sprawy poprzez:

- zaniechanie dokonania oceny konkretnej treści umowy kredytu i jej § 17, w którym wprost wskazano kryteria ustalania tabeli kursów walut, w tym marży, i w konsekwencji nierozstrzygnięcie, z jakich przyczyn to konkretne postanowienie jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i narusza rażąco interes konsumenta,

- zaniechanie dokonania oceny, czy istnieje możliwość usunięcia z umowy jedynie warunku dotyczącego marży, przy pozostawieniu odesłania do kursu średniego NBP,

- a także naruszenie art. 327 ¹ § 1 k.p.c. polegające na sporządzeniu uzasadnienia zaskarżonego wyroku w sposób uniemożliwiający odtworzenie toku rozumowania Sądu I instancji co do tego, na jakiej podstawie przyjął wynikającą z umowy kompetencję banku do arbitralnego ustalania kursów walut czy decydowania o rozmiarze zobowiązania powoda, skoro literalna treść postanowień § 17 umowy określa obiektywne kryteria, według których ustalana była tabela kursów walut, w tym również marży;

II. naruszenie przepisów prawa materialnego:

1. art. 189 k.p.c. w zw. z art. 321 § 1 k.p.c. i z art. 365 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że: powód ma interes prawny w dochodzeniu powództwa o ustalenie nieistnienie stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu, pomimo, iż formułuje on również dalej idące roszczenie o zasądzenie, wyrok ustalający nie rozstrzygnie ostatecznie sporu między stronami co do przyszłych świadczeń, a nadto nawet hipotetyczne uznanie kwestionowanych postanowień za abuzywne nie powoduje, że skutkiem jest nieistnienie stosunku prawnego (a co najwyżej trwała bezskuteczność umowy);

2. art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego (w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe) polegające na ich błędnej wykładni, art. 69 ust. 2 pkt 4a poprzez jego zastosowanie oraz art. 111 ust. 1 pkt. 4 Prawa bankowego poprzez jego niezastosowanie i nieprawidłowe przyjęcie, że umowa kredytu indeksowanego do waluty obcej CHF jest nieważna z uwagi na: brak ścisłego określenia zobowiązania kredytobiorcy w umowie, brak możliwości określenia przez powoda wysokości zobowiązania oraz wysokości rat kapitałowo-odsetkowych, brak możliwości kontroli przez powoda prawidłowości ustalania kursu według kryteriów banku, jak również naruszenie art. 385 ¹ k.c. w zw. z art. 358 ¹ § 2 i 5 k.c. oraz art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego poprzez ich błędną wykładnię i przyjęcie, że zastosowany w umowie kredytu mechanizm indeksacji traktować należy jako klauzulę waloryzacyjną, co uzasadnia stosowanie do jego oceny przepisów i wymogów dotyczących waloryzacji, mimo, że konstrukcja kredytu indeksowanego została zaakceptowana przez ustawodawcę, a umowa kredytu czyniła zadość przepisom prawa obowiązującym w dacie jej zawarcia, co nie pozwala na uznanie, aby w niniejszej sprawie doszło do rażącego naruszenia konsumenta oraz dobrych obyczajów;

3. art. 58 § 2 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego (w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe) poprzez ich błędną wykładnię i nieprawidłowe przyjęcie, że umowa kredytu indeksowanego jest nieważna z uwagi na: niedochowanie przez bank obowiązków informacyjnych, uniemożliwienie konsumentowi podjęcia świadomej decyzji co do zawarcia umowy, narażenie powoda na nieograniczone ryzyko związane ze zmiennością walut, obciążenie powoda całością ryzyka kredytowego, mimo, iż w dacie zawarcia spornej umowy kredytu nie obowiązywały normy prawne nakazujące poinformować konsumenta o produkcie kredytowym w sposób wskazany w uzasadnieniu wyroku, a Sąd I instancji z oczywistych przyczyn zaniechał wskazania aktu prawnego, który w sposób jednoznaczny kreowałby takie obowiązki wobec banków;

4. art. 385 ¹ § 1, § 2 i § 3 k.c. w zw. z art. 3 ust. 1 i art. 4 ust. 2 i art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich polegające na ich błędnej wykładni oraz art. 385 ² k.c. polegające na jego niezastosowaniu, a także art. 358 ¹ § 2 k.c. polegające na jego zastosowaniu i błędnym przyjęciu, że: klauzula indeksacyjna może być badana pod kątem abuzywności z powołaniem na abuzywność odesłania do tabeli kursów walut (klauzulę przeliczeniową) - mimo, że są to całkowicie odrębne warunki umowne, klauzula ryzyka (indeksacyjna) określa główne świadczenie stron, jest jednoznaczna, a nadto została indywidualnie uzgodniona, klauzula indeksacyjna jest niejednoznaczna z uwagi na niewypełnienie przez bank obowiązków informacyjnych, mimo, że powód w oparciu o udzielone mu informacje był w stanie oszacować istotne konsekwencje ekonomiczne zawieranej umowy, można orzec upadek (nieważność) umowy z uwagi na klauzule abuzywne pomimo, że kredytobiorcy nie zostali wyczerpująco poinformowani przez Sąd I instancji, o skutkach zawarcia w umowie klauzul abuzywnych, w tym w szczególności o konkretnych skutkach uznania umowy kredytu za nieważną (trwale bezskuteczną), prawo banku do ustalania kursu waluty świadczy o braku przejrzystości warunku, a tym samym nieuwzględnieniu charakteru umowy o kredyt powiązany z walutą obcą oraz kryteriów wskazanych w ust. 2 załącznika do Dyrektywy 93/13 oraz tego, iż obowiązek umieszczania w umowach kredytu zasad ustalania tabeli kursów walut został wprowadzony dopiero w 2011 r., bank miał swobodę w ustalaniu kursów w tabeli kursów walut, mimo, iż sposób ten opisany został precyzyjnie w § 17 umowy, a w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez błędne przyjęcie, że postanowienia umowy kredytu kształtują prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, naruszając jego interesy i to w sposób rażący, pomimo że, postanowienia te oceniane na dzień zawarcia umowy przesłanek tych nie spełniają, a ryzyko kursowe przyjęte przez kredytobiorcę rekompensowane było dodatkowymi korzyściami (niższym oprocentowaniem), dlatego też bank na dzień zawierania umowy mógł racjonalnie się spodziewać, że konsument przyjąłby takie warunki również w drodze negocjacji indywidualnych;

5. art. 385 ¹ § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 65 § 1 i § 2 k.c. w związku z art. 6 ust. 1 oraz art. 7 ust. 1 Dyrektywy 93/13 poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że nie istnieje możliwość usunięcia z umowy jedynie warunku dotyczącego marży, podczas gdy prawidłowa wykładnia § 17 umowy, na potrzeby art. 385 ¹ § 1 k.c., uwzględniająca treść i cel umowy, powinna skutkować przyjęciem, że: § 17 umowy zawiera dwa odrębne obowiązki tj. obowiązek przeliczenia CHF na PLN według kursów średnich NBP oraz obowiązek zapłaty marży i obowiązki te mają inną treść normatywną, pełnią inne funkcje, nie są ze sobą nierozerwalnie związane, a w konsekwencji stanowią odrębne zobowiązania umowne, które mogą być przedmiotem indywidualnej kontroli pod kątem ich nieuczciwego (niedozwolonego) charakteru, usunięcie z umowy jedynie warunku dotyczącego marży wypełnia cele Dyrektywy 93/13, jako że: przywraca zachwianą równowagę kontraktową, efekt odstraszający jest realizowany przez tzw. ustawę antyspreadowa, a nadto jest wywierany na przedsiębiorców już poprzez zwykły brak stosowania nieuczciwych warunków wobec konsumentów (wyeliminowanie tych warunków);

6. art. 385 ¹ § 1 i § 2 k.c. oraz art. 4 ustawy o zmianie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. Prawo bankowe i w zw. z art. 385 ² k.c. poprzez ich niezastosowanie i nieuwzględnienie stanu wprowadzonego tzw. ustawą antyspreadową przy ocenie celowości stosowania sankcji dla zachęcenia banków do umieszczania w umowach kredytu postanowień dotyczących ustalania kursów walut;

7. art. 65 § 1 i § 2 k.c. polegające na jego niezastosowaniu w zw. z art. 4 ust. 2 i art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 polegające na zaniechaniu dokonania wykładni oświadczeń woli stron oraz przyjęciu, że postanowienia dotyczące tabeli kursów walut (klauzul przeliczeniowych) stanowią element przedmiotowo istotny, bez którego nie istnieje możliwość wykonania umowy, mimo iż w świetle przepisów prawa krajowego jest możliwe odtworzenie sposobu wykonania zobowiązania, a w konsekwencji błędne przyjęcie, iż umowa kredytu jest nieważna, chociaż bez kwestionowanych postanowień umowa była w pełni wykonalna;

8. art. 358 § 2 k.c. w zw. z art. 3 k.c. polegające na jego niezastosowaniu oraz art. 385 ² k.c. poprzez jego błędną wykładnię w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 poprzez nieuzupełnienie luki powstałej wskutek uznania postanowień § 17 umowy kredytu za abuzywne za pomocą przepisów dyspozytywnych, mimo że kurs wymiany walut PLN/CHF może zostać ustalony również w oparciu o przepis dyspozytywny obowiązujący w dniu orzekania - art. 358 § 2 k.c., a który to przepis może znaleźć również zastosowanie z uwagi na fakt, że umowa kredytu jest zobowiązaniem o charakterze trwałym, przy czym do jego zastosowania nie jest wymagana zgoda konsumenta lub wskaźnika o charakterze dyspozytywnym, jakim w dacie zawarcia umowy był kurs średni NBP, a w konsekwencji błędne stwierdzenie, że skutkiem abuzywności jest nieważność całej umowy;

9. naruszenie art. 58 § 1 i § 3 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 i § 2 k.c. w zw. art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 poprzez ich błędne zastosowanie oraz art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie i zaniechanie dokonania oceny: czy przyjęcie nieważności umowy kredytu z uwagi na abuzywność niektórych jej postanowień jest zgodne z zasadą proporcjonalności oraz odpowiada sankcji bezskuteczności (niezwiązania postanowieniem) z art. 385 ¹ § 2 k.c., jakie skutki pociąga za sobą uznanie umowy kredytu za nieważną wobec konsumenta i banku, i to na dzień orzekania, oraz czy i w jakim zakresie skutki te są dla konsumenta dotkliwe i czy jest on ich świadomy, czy w konkretnej sytuacji powoda jako kredytobiorcy, którzy zrealizował cel umowy, wywodzenie sankcji nieważności i domaganie się zwrotu całości dokonanych spłat nie stanowi nadużycia prawa, a w konsekwencji błędne przyjęcie, iż abuzywność postanowień dotyczących tabeli kursów walut winna powodować nieważność całej umowy;

10. naruszenie art. 455 k.c. w zw. z 481 § 1 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż wystosowanie pisma procesowego powinno zostać uznane za skuteczne wezwanie pozwanego do spełnienia świadczenia wynikającego z nieważności umowy kredytu, nie uwzględniając przy tym właściwości zobowiązania, którą należy wykładać w ten sposób, iż wymagalność świadczenia zostaje zdeterminowana przez złożenie przez powoda oświadczenia o świadomości skutków nieważności umowy kredytu, które w niniejszej sprawie nie zostało odebrane w sposób prawidłowy, a w konsekwencji błędne określenie momentu naliczania odsetek za opóźnienie;

11. naruszenie art. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c. poprzez błędne przyjęcie, że treść normatywna § 17 umowy kredytu (oraz związanych z nim § 1 ust. 1, § 7 ust. 2 i § 10 ust. 6) odpowiada treści normatywnej klauzul wpisanych do rejestru UOKiK, podczas gdy treść normatywna § 17 umowy kredytu jest od nich odmienna, jako że zawiera sposób ustalania kursów banku, a które to naruszanie miało istotny wpływ na wynik sprawy, prowadząc do przyjęcia abuzywności § 17 umowy kredytu (oraz związanych z nim § 1 ust. 1, § 7 ust. 2 i § 10 ust. 6), a w ślad za tym - w konsekwencji - nieważności umowy kredytu;

III. naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy:

1. art. 233 § 1 k.p.c. oraz 299 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia całości zgromadzonego materiału dowodowego i poczynienie ustaleń wyłącznie na podstawie przesłuchania strony powodowej, która ma oczywisty interes w rozstrzygnięciu sprawy na swoją korzyść, przy jednoczesnej marginalizacji innych dowodów, które z przesłuchaniem tym były sprzeczne, a w konsekwencji błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, poprzez przyjęcie iż: powodowie nie mieli możliwości negocjacji postanowień umownych, powód nie został w sposób rzetelny poinformowany o ryzyku, na etapie zawierania umowy powodom nie zostały wyjaśnione wszystkie postanowienia umowne oraz konsekwencje faktyczno-prawne z nich wynikające, przyjęte w banku procedury nie pozwalały na rzetelne poinformowanie powoda o ryzyku, średni kurs z ostatnich 12 miesięcy przyjęty w symulacji nie przedstawia rzeczywistego ryzyka związanego z umową kredytu, a tym samym wyciągnięciu przez Sąd I instancji błędnych i sprzecznych z zebranym w sprawie materiałem dowodowym konkluzji;

2. art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. oraz art. 227 k.p.c. polegającego na pominięciu dowodu z opinii biegłego w celu wykazania faktów, mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, wskazanych w odpowiedzi na pozew, w szczególności dotyczących przeliczenia wypłat kredytu po kursie średnim NBP oraz ustalenia skutków dla powoda uznania umowy kredytu za nieważną i tego czy będą one dla niego dotkliwe;

3 art. 299 k.p.c. w zw. z art. 271 ¹ k.p.c. poprzez pisemne przesłuchanie strony powodowej celem wykazania świadomości kredytobiorcy w przedmiocie skutków nieważności umowy kredytu, co doprowadziło do zlekceważenia przepisów procedury cywilnej, jak również sformułowanych w orzecznictwie TSUE wymogów związanych z informowaniem powodów o skutkach nieważności umowy kredytu, które to naruszenia miały istotny wpływ na dokonanie prawidłowej oceny, czy kwestionowane przez powoda klauzule mogą zostać uznane za postanowienia niedozwolone i w jakiej części;

Pozwany domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie jego zmiany poprzez oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powodów solidarnie kosztów postępowania apelacyjnego.

Na podstawie art. 380 k.p.c. pozwany wniósł o rozpoznanie postanowienia Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 28 stycznia 2022 r. o pominięciu dowodu z opinii biegłego, wnosząc o przeprowadzenie tego dowodu na wszystkie fakty wskazane w odpowiedzi na pozew.

Pozwany w piśmie procesowym z dnia 23 grudnia 2022 r. zgłosił także zarzut zatrzymania w zakresie kwoty 120.000 zł, stanowiącej równowartość wypłaconego powodom kapitału na podstawie umowy kredytu.

W odpowiedzi na apelację powodowie wnieśli o jej oddalenie, wskazując na niezasadność zarzutów podniesionych w wywiedzionym środku zaskarżenia oraz zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

Powodowie wywiedli zażalenie na rozstrzygnięcie w przedmiocie nakazania pobrania od nich solidarnie na rzecz Skarbu Państwa kwoty 400 zł tytułem brakującej opłaty sądowej, zarzucając naruszenie art. 13e w zw. z art. 13a ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych przez przyjęcie, że w przypadku przedmiotowej sprawy nie znajduje on zastosowania.

Powodowie domagali się uchylenia zaskarżonego postanowienia i zasądzenia kosztów postępowania zażaleniowego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja skutkowała koniecznością uchylenia wyroku, wobec nie rozpoznania przez Sąd I instancji istoty sprawy.

Pojęcie nierozpoznania istoty sprawy interpretowane jest jako wadliwość rozstrzygnięcia, polegająca na wydaniu przez sąd I instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, bądź na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania albo oceny merytorycznych zarzutów strony, przy bezpodstawnym przyjęciu, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie. Nierozpoznanie istoty sprawy ma jednak miejsce także w razie dokonania przez sąd I instancji oceny prawnej żądania bez ustalenia podstawy faktycznej, co wymagałoby czynienia kluczowych ustaleń po raz pierwszy w instancji odwoławczej; respektowanie uprawnień stron wynikających z zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego uzasadnia w takich wypadkach uchylenie orzeczenia ( postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2021 r., I CZ 8/21). Nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi także wówczas, gdy Sąd I instancji rozstrzygnął nie o tym, co było przedmiotem sprawy, zaniechał w ogóle zbadania materialnej podstawy żądania, pominął całkowicie merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę, rozstrzygnął o żądaniu powoda na innej podstawie faktycznej i prawnej niż zgłoszona w pozwie, nie uwzględnił (nie rozważył) wszystkich zarzutów pozwanego dotyczących kwestii faktycznych, czy prawnych rzutujących na zasadność roszczenia powoda (postanowienie Sądu Najwyższego z 26 listopada 2012 r. s sprawie III SZ 3/12).

Kluczową w przedmiotowej sprawie pozostaje ocena postanowień umowy łączącej strony dotyczących przeliczania kwoty kredytu w walucie, do której kredyt jest indeksowany na walutę polską w momencie uruchomienia środków oraz przeliczania kwoty spłat rat kapitałowo-odsetkowych dokonanych w walucie polskiej na walutę obcą, które według powodów pozostają postanowieniami niedozwolonymi

Prawidłowe pozostają ustalenia Sądu I instancji, że do rozliczania transakcji wypłat i spłat kredytu stosowane były przez pozwanego odpowiednio kursy kupna/sprzedaży waluty, co wynika z § 1 ust. 1 i § 17 umowy łączącej strony, przy czym kursy te określane były przy użyciu średnich kursów złotego dla CHF ogłoszonego przez NBP, który był odpowiednio korygowany o marżę. Kwota kredytu wypłaconego powodom w walucie polskiej określona została przy użyciu średniego kursu złotego do CHF ogłaszanego przez NBP zmniejszonego o marżę kupna (kurs kupna), zaś rozliczenie każdej wpłaty dokonywanej przez powodów, zgodnie z § 10 ust. 8 umowy łączącej strony, następowało na podstawie średniego kursu złotego do CHF zwiększonego o marżę sprzedaży (kurs sprzedaży).

Oceny, czy dane postanowienie umowne określa podstawowe świadczenie w ramach danej umowy, które jako takie charakteryzuje tę umowę, powinien dokonać sąd krajowy, biorąc pod uwagę charakter, ogólną systematykę i postanowienia rozpatrywanej umowy, a także jej kontekst prawny i faktyczny (wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z 30 kwietnia 2014r. w sprawie C – 26/13). Na to, że postanowienia umowy dotyczące zasad przeliczenia kwoty udzielonego kredytu przy jego wypłacie oraz ustalania wysokości rat obciążających konsumenta dotyczą określenia głównego przedmiotu umowy w znaczeniu art. 4.2 Dyrektywy 93/13 wskazuje sama konstrukcja umowy, według której ustalenie kwoty udostępnionej kredytobiorcom oraz kwoty niezbędnej do spłaty każdej poszczególnej raty następuje poprzez odniesienie do mechanizmu przeliczenia jednej waluty na drugą. O wielkości całego kredytu i poszczególnych rat decyduje przeliczenie w momencie wypłaty kredytu waluty CHF na walutę PLN, a następnie, w momencie spłaty każdej raty, przeliczanie z PLN na CHF; klauzula ryzyka walutowego określa główny cel umowy ( wyrok TSUE z dnia 14 marca 2019 r. w sprawie C 118/17 i przytoczone tam orzecznictwo, wyrok TSUE z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18). Obowiązki wypłaty kwoty kredytu, a następnie zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu w oznaczonych terminach spłaty, stanowią główne świadczenia stron, zaś klauzula waloryzacyjna w oczywisty sposób wpływa na wysokość tych świadczeń. Skoro z klauzuli waloryzacyjnej wynika, w jakiej wysokości świadczenie główne ma być spełnione, to należy przyjąć, że w ten sposób określa ona to świadczenie w rozumieniu przepisu. art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019 r. w sprawie I CSK 242/18, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 2022 r. w sprawie I CSK 5359/22).

Eliminacja klauzuli indeksacyjnej objąć musi jednocześnie wszystkie postanowienia umowy, które się na nią składają i mogą one funkcjonować tylko łącznie; w umowie kredytu indeksowanego do waluty obcej przeliczenie wypłaconej kwoty kredytu na walutę obcą przy wypłacie kredytu służy temu, by można było ustalić wysokość zadłużenia i w konsekwencji wysokość pozostających do spłaty rat kredytu (w walucie obcej). Jeżeli zaś raty mogą być spłacane wyłącznie w walucie polskiej, a tak w stanie faktycznym sprawy było w chwili zawierania umowy przez strony, konieczne jest również określenie sposobu przeliczenia raty kredytu na tę walutę. ( wyrok Sądu Najwyższego z 4 kwietnia 2019 r. w sprawie III CSK 159/17). Brak jest podstaw do podzielenia klauzuli waloryzacyjnej na część, która dopuszcza sam mechanizm indeksacji (klauzula walutowa) oraz tę jej część, która wskazuje, w jaki sposób indeksacja ma być przeprowadzona (klauzula spreadu), przy czym klauzule, które nie dotyczą głównych świadczeń stron podlegają kontroli pod kątem abuzywności bez względu na sposób w jaki zostały skonstruowane.

Okoliczność, że ustawa nie sprzeciwia się możliwości zawierania przez strony kredytu indeksowanego nie oznacza, że analizowane klauzulę nie mają charakteru klauzul waloryzacyjnych.

Wniosek, że postanowienia umowy dotyczące zasad przeliczenia kwoty udzielonego kredytu przy jego wypłacie oraz ustalania wysokości rat obciążających konsumenta dotyczą określenia głównego przedmiotu umowy w znaczeniu art. 4.2 Dyrektywy 93/13 nie wyłącza ustalenia, że są one postanowieniami niedozwolonymi; byłoby tak jedynie wówczas, gdyby postanowienia te zostały sformułowane prostym i zrozumiałym językiem stosownie do wymogu Dyrektywy 93/13 (w sposób jednoznaczny wedle art.385 ¹ § 1 k.c).

Z treści wskazanych klauzul umownych wprost wynika obowiązek pozwanego banku ustalania świadczeń stron wyrażanych w walucie polskiej z uwzględnieniem średniego kursu złotego dla CHF ogłoszonego przez NBP, który pozostaje wskaźnikiem obiektywnym i ustalanym niezależnie od woli stron umowy, a ewentualnym brakiem precyzji wskaźnika waloryzacyjnego skutkuje dopiero wprowadzenie do jego ustalania korekcji o marżę, co Sąd I instancji dostrzegł. Uszło jednak uwadze Sądu Okręgowy, że uchwałą Zarządu Banku nr (...) z dnia 26 marca 2003 r. sprawie wprowadzenia kursu kupna/ sprzedaży (...) Banku (...) S.A. ustalony został Regulamin ustalania kursu kupna/sprzedaży (...) Banku (...) S.A., z którego punktów 2., 3. i 5. wynika, że marże kupna/sprzedaży stosowane przy ustalaniu kursów kupna/sprzedaży ustalane są raz w miesiącu w oparciu o średnią arytmetyczną kursów kupna/sprzedaży stosowanych do transakcji detalicznych z 5 banków ( (...) S.A., (...) S.A., Bank (...) S.A., (...) Bank S.A. i (...) S.A.).

W istocie uzależnienie sposobu waloryzacji świadczeń stron od dowolnie ustalanego przez jedną ze stron stosunku umownego wskaźnika wskazuje na abuzywność takiego postanowienia umownego, jednakże stwierdzenie to nie wyczerpuje rozpoznania istoty przedmiotowej sprawy, skoro niewątpliwie konstruując ten wskaźnik strony odwołały się również do miernika obiektywnego, jakim pozostaje średni kurs waluty publikowany przez NBP, a nadto we wskazanym Regulaminie pozwany dokonał pewnej obiektywizacji sposobu ustalania marży.

O ile Sąd Okręgowy ponowienie rozpoznając sprawę dojdzie do przekonania, że dla oceny abuzywności przedmiotowych klauzul nie ma znaczenia Regulamin ustalania kursu kupna/sprzedaży (...) Banku (...) S.A., to rozpoznanie istoty sprawy, z uwagi na złożony charakter wskaźnika waloryzacyjnego zastosowanego w umowie, wymagać będzie również oceny, czy możliwe, w świetle art. 385 ¹ § 1 i § 3 k.c. w zw. z art. 2, art. 3 ust. 1 i 2 oraz art 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, pozostaje ustalenie, że nie wiąże stron jedynie część klauzuli waloryzacyjnej dotyczący ustalanej przez pozwany bank marży, stanowiącej jej element, przy pozostawieniu jednoznacznego postanowienia odnoszącego się do średniego kursu NBP.

Zgodnie ze wskazaniami TSUE wyrażonymi w wyroku z dnia 29 kwietnia 20201 r. w sprawie C – 19/20 wykładni art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 Dyrektywy 93/13 (a i art. 385 ^{( 1)} § 1 i § 3 k.c.) dokonywać w ten sposób, że możliwe jest usunięcie jedynie nieuczciwego elementu warunku umowy zawartej w obrocie konsumenckim, o ile element ten stanowi odrębne zobowiązanie umowne, które może być przedmiotem indywidualnej kontroli pod kątem nieuczciwego charakteru, o ile usunięcie to nie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku poprzez zmianę jego istoty. Ważkość skutków związanych w konieczną oceną wskazanych kwestii przesądza o tym, że nie jest możliwe czynienie w tym zakresie wiążących ustaleń i ich ocena dopiero przez Sąd II instancji, albowiem prowadziłoby to do naruszenia uprawnień stron wynikających z zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego.

Abstrahując na tym etapie postępowania od oceny prawidłowości oceny Sądu I instancji w zakresie skutku wpisu klauzuli do rejestru klauzul niedozwolonych, wskazać także należy, że ewentualny wniosek w zakresie wpisania danej klauzuli do rejestru klauzul niedozwolonych powinien odnosić się przede wszystkim do konkretnej treści klauzuli wpisanej do tego rejestru, czego nie wypełnia wskazanie na mechanizm indeksacji przyjęty przez pozwanego.

Wyjaśnić też należy, że dowód z przesłuchania powodów w przedmiotowej sprawie nie został przeprowadzony na piśmie; dowód ten został przeprowadzony na rozprawie w dniu 18 października 2021 r., zaś rozważeniu podlegać powinno, czy złożenie przez powodów oświadczeń w pismach z 13 kwietnia 2022 r. pozostaje wystarczające dla uznania, że domagali się ono stwierdzenia nieważności umowy, będąc w pełni świadomi w zakresie ewentualnych skutków takiego orzeczenia.

Odniesienie się do pozostałych zarzutów podniesionych przez skarżącego wymaga w pierwszej kolejności rozpoznania istoty sprawy, przy czym należy wskazać, że ewentualne uznanie umowy stron za sprzeczną z zasadami społecznymi jeszcze przed eliminacją z jej treści klauzul abuzywnych, skutkuje jej bezwzględną nieważnością, co uniemożliwia następcze stwierdzenie, że cześć jej postanowień pozostaje abuzywna, zaś ocena dokonana w tym zakresie przez Sąd I instancji nie jest jasna.

Wobec powyższych okoliczności zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu, zaś sprawa przekazaniu do ponownego rozpoznania, stosownie do art. 386 § 4 k.p.c., zaś o kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł na mocy art. 108 § 2 k.p.c.

Uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania odnosi się do całego rozstrzygnięcia objętego wyrokiem Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 10 czerwca 2022 r., zatem i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania objętego zakresem zaskarżenia zażalenia wniesionego przez powodów, wskutek czego stanowi również rozstrzygnięcie o tym zażaleniu, czyniąc zbędnym odnoszenie się do jego zarzutów.

SSA Teresa Karczyńska – Szumilas

Na oryginale właściwy podpis.