Pełny tekst orzeczenia

WYROK CZĘŚCIOWY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

P., dnia 26 września 2023 r.

Sąd Rejonowy Poznań Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu V Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Barbara Dolata

Protokolant: -

po rozpoznaniu w dniu 26 września 2023 r. w (...)

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko P. W.

o zapłatę 68 456,00 zł

ewentualnie o zapłatę 30 829 zł

Oddala powództwo zawarte w pkt. 1 pozwu.

Sędzia Barbara Dolata

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 31 grudnia 2022 r. powód (...) S.A. z siedzibą w W., reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, wniósł o zasądzenie od pozwanego P. W. na rzecz powoda kwoty 68.456,00 zł tytułem nienależnego świadczenia, z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty ewentualnie, o zasądzenie od pozwanego P. W. na rzecz powoda kwoty 30.829,00 zł tytułem nienależnego świadczenia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od tej kwoty od dnia 31 grudnia 2022 r. do dnia zapłaty. Jednocześnie wniesiono o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty. Ponadto powód wniósł o zawieszenie niniejszego postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. do czasu prawomocnego zakończenia postępowania zainicjowanego przez pozwanego w sprawie rozstrzygającej zagadnienie ważności umowy kredytu hipotecznego w walucie wymiennej (...) z 21 listopada 2007 r., toczącej się aktualnie przed Sądem Apelacyjnym w Warszawie VI Wydział Cywilny pod sygn. akt V ACa 251/21.

Jednocześnie powód wniósł o zabezpieczenie roszczenia pieniężnego do kwoty 77.313,00 zł, na którą składają się kwoty: 68.456,00 zł z tytułu roszczenia głównego oraz 8.857,00 zł z tytułu przewidywanych kosztów postępowania. W sytuacji, gdyby Sąd uznał za zasadne uwzględnienie powództwa ewentualnego, powód wskazał, że wnosi o udzielenie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego do kwoty 39.686,00 zł, w tym 30.829,00 zł kwoty roszczenia ewentualnego i 8.857,00 zł tytułem kosztów postepowania.

W uzasadnieniu pisma wskazano, że żądanie główne objęte niniejszym pozwem oparte zostało na założeniu nieważności lub trwałej bezskuteczności umowy kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej nr (...) z dnia 21 listopada 2007 r. Wobec tego rozstrzygnięcie niniejszej sprawy wymaga najpierw rozstrzygnięcia sprawy z powództwa kredytobiorcy dotyczącej zagadnienia ważności umowy toczącej się przed Sądem Apelacyjnym w Warszawie VI Wydział Cywilny pod sygn. akt V ACa 251/21. Przedmiotem postępowania jest żądanie powoda, aby pozwany zwrócił powodowi kwotę stanowiącą wartość nienależnego świadczenia, jakie zostało spełnione na jego rzecz, w oparciu o art. 410 § 1 i 2 k.p.c w zw. z art. 405 k.c. Świadczenia stron były ekwiwalentne w ten sposób, że możliwości korzystania przez kredytobiorcę przez określony czas z siły ekonomicznej kwoty wypłaconego kredytu odpowiadało obowiązkowi zapłaty odsetek na rzecz powoda. Przy założeniu nieważności umowy kredytu, roszczenie powoda o zwrot kapitału w kwocie 197.713,20 zł , która została rozliczona z roszczeniem kredytobiorcy o zwrot rat kapitałowo-odsetkowych w wysokości odpowiadającej wartości tej kwoty. W niniejszej sprawie doszło więc do zaoszczędzenia przez pozwanego wydatku w postaci zapłaty powodowi stosownego wynagrodzenia, odpowiadającego rynkowej wartości korzystania z pieniądza w czasie. W wyliczeniu wartości korzystania ze środków przez pozwanego powód uwzględnił spłaty dokonywane przez pozwanego korzystniejszym dla pozwanego wariancie polegającym na uznaniu, że wszystkie spłaty pomniejszały wypłacony pozwanemu kapitał, od którego liczona jest wartość korzystania z niego w czasie. Powód przyjął również, że do kapitalizacji nie dochodzi, a całość spłaty jest zaliczana na pomniejszenie kapitału. Na tej podstawie powód przyjął, że na wartość przysługującego mu świadczenia składa się zarówno kwota wypłaconego pozwanemu kapitału jak i wartość świadczenia znoszenia korzystania z kapitału przez pozwanego a zarazem braku tego kapitału u powoda. Roszczenie główne niniejszego powództwa dotyczy więc zapłaty jedynie wartości korzystania z kapitału wynoszącej 68.456,00 zł. Kwota ta została wyliczona przy zachowaniu wszystkich elementów faktycznie spełnionych świadczeń nienależnych, przy czym wartość ta jest o wiele niższa, niż gdyby pozwany zaciągnął kredyt w złotym. Efektem zasądzenia na rzecz powoda wskazanej kwoty będzie przywrócenie równowagi pomiędzy stronami, jaka powstała w związku z upadkiem umowy. Uzasadniając roszczenie ewentualne powód wskazał, że w przypadku uznania przez Sąd, że zwrotowi na rzecz Banku podlega wyłącznie kwota kapitału, winna ona zostać zwaloryzowana. Świadczenie, które zostało spełnione w pieniądzu i podlega zwrotowi jako świadczenie nienależne, jest zobowiązaniem pieniężnym i podlegać winno waloryzacji. W ocenie powoda inflacja stanowi minimalną wartość, jaką należy uwzględnić dokonując rozliczeń pomiędzy powodem a pozwanym. Wyliczenia powód oparł o tę samą metodę, co wyliczenia wartości świadczenia stanowiącego roszczenie główne tj. z uwzględnieniem dokonywanych pełnych spłat klienta. W konsekwencji tego w ramach świadczenia ewentualnego powód domaga się zwrotu kwoty 30.829,00 zł stanowiącej wartość waloryzacji wskaźnikiem inflacji udostępnionej pozwanemu kwoty kapitału w wysokości 197.713,20 zł. Dodatkowo wskazano, że wobec okoliczności, że niniejsze postępowanie nie jest postepowaniem o spełnienie świadczeń z czynności prawnej, lecz postępowaniem wynikającym z bezskuteczności umowy kredytu, pozwany nie posiada w postepowaniu statusu konsumenta. Zawieszenie postępowania jest natomiast konieczne albowiem ostateczne rozstrzygnięcie kwestii ważności umowy kredytu mające zapaść w sprawie z powództwa kredytobiorcy przeciwko bankowi będzie stanowiło element podstawy faktycznej dla przyszłego rozstrzygnięcia w niniejszym postępowaniu. Dopiero bowiem prawomocne rozstrzygnięcie tej sprawy rozstrzygnie, czy świadczenia spełnione przez strony były świadczeniami nienależnymi (k.3-19).

Postanowieniem z dnia 14 lutego 2022 r. na podstawie art. 7301 § 1 i 2 k.p.c. oddalono wniosek powoda o zabezpieczenie roszczenia (k. 217).

Pozwany P. W. , reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, w ustawowym terminie złożył odpowiedź na pozew, domagając się oddalenia powództwa w całości zawieszenia postępowania do czasu ostatecznego zakończenia sprawy zawisłej przed Sądem Okręgowym w Warszawie, sygn. akt XXV C 1009/18 na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. oraz zasądzenia od strony powodowej na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu z należnymi odsetkami, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wraz z uiszczanymi opłatami skarbowymi od udzielonych pełnomocnictw, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazano, że powód wystąpił z roszczeniem, zanim nastąpiło rozstrzygnięcie w sprawie o unieważnienie umowy. W dalszej kolejności wskazano, że abuzywnego charakteru niedozwolonych postanowień umownych nie eliminuje przyznanie kredytobiorcom możliwości spłaty w walucie waloryzacji zgodnie z ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy prawo bankowe. Co więcej, szerokiemu spreadowi, pobieranemu w ramach wykonywania kwestionowanej przez pozwanego umowy kredytowej nie odpowiadało żadne świadczenie banku. Klauzula indeksacyjna mogła natomiast działać w sposób prawidłowy jedynie wówczas, gdy miernik wartości, według którego dokonywana jest waloryzacja ustalany jest w sposób obiektywny a więc przede wszystkim w sposób niezależny od woli którejkolwiek ze stron umowy. Ponadto to nie pozwany jako kredytobiorca powinien był dopytywać pracowników banku o informacje wystarczające do podjęcia przez niego świadomej i rozważnej decyzji dotyczącej kredytu. Bank zaś nie poinformował w sposób jasny, jednoznaczny i zrozumiały, że oferuje konsumentowi produkt, z którego sam nie mógłby skorzystać z uwagi na jego ryzykowny charakter. W związku z tym w ocenie pozwanego brak jest podstaw do przyjęcia, że powodowi należne jest jakiejkolwiek świadczenie z tytułu korzystania z kapitału, a co więcej stałoby to w sprzeczności w sposób rażący z dyrektywą 93/13 i udzielaną na jej podstawie ochroną konsumenta, przy czym brak jest oparcia również w szczególności w art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. i art. 406 k.c. Skutkiem uwzględnienia żądania powoda byłoby wytworzenie niebezpiecznej sytuacji, w której przedsiębiorca stosujący niedozwolone klauzule umowne, nie odniósłby negatywnych skutków związanych z ich stosowaniem, a jeszcze o otrzymał dodatkowe środki obok tych, które już zostały spłacone (k. 226-233).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 21 listopada 2007 r. pozwany P. W. zawarł z (...) S.A. z siedzibą w W. umowę kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej nr (...). W ramach umowy bank zobowiązał się do wypłacenia na rzecz kredytobiorcy kwoty 90.057,94 CHF a pozwany zobowiązał się do jej wykorzystania zgodnie z warunkami umowy.

Umowa została zawarta na czas określony tj. do dnia 23 listopada 2037 r. Kredyt miał zostać przeznaczony przez pozwanego na zakup spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu (...) o powierzchni użytkowej 56m ^{( 2)}, położonego w K. przy ul. (...).

Wykonując umowę kredytu powód w dniu 26 listopada 2007 r. wypłacił na rzecz pozwanego kwotę 197.713,20 zł zaś pozwany P. W. przystąpił do spłaty kredytu.

dowód: umowa kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej nr (...) (k. 58-61v, 235-242), historia rachunku kredytowego (k. 63-63v, 135-136), historia rachunku technicznego (k. 65, 138-158), historia rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego (k. 67-76v, 160-162v), historia rachunku technicznego, na którym ewidencjonowana jest spłata odsetek (k. 78-79, 164-164v), historia rachunku technicznego, na którym ewidencjonowana jest spłata kapitału (k. 81, 166-167), załączniki do umowy kredytu (k. 83-83v, 85-87, 89-89v, 170-171).

Pozwem z dnia 4 maja 2018 r. zmodyfikowanym następnie w piśmie procesowym z dnia 7 lipca 2020 r. i w piśmie z dnia 4 grudnia 2020 r. pozwany P. W., wskazując na wadliwe zapisy umowy kredytu, zażądał stwierdzenia nieważności umowy kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej nr (...) i zasądzenia na jego rzecz kwoty 186.406,79 zł i kwoty 50.255,65 CHF tytułem rat kapitałowo – odsetkowych uiszczonych w wykonaniu tejże umowy. Sprawa została zarejestrowana pod sygnaturą akt XXV C 1009/18.

dowód: pozew P. W. z 4 maja 2018 r. (k. 91-101), pismo P. W. z dnia 7 lipca 2020 r. w sprawie sygn. akt XXV C 1009/18 (k. 103-106), pismo P. W. z dnia 4 grudnia 2020 r. w sprawie sygn. akt XXV C 1009/18 (k. 108-108v), protokół z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie Sądu Okręgowego w Warszawie, sygn. akt XXV C 1009/18 (k. 255-257), dokumenty w aktach sprawy XXV C 1009/18.

Wyrokiem z dnia 26 stycznia 2021 r. wydanym w sprawie o sygn. akt XXV C 1009/18 Sąd Okręgowy w Warszawie stwierdził, że umowa kredytu jest nieważna i zasądził z tego tytułu na rzecz pozwanego kwotę 47.431,80 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 września 2020 r. do dnia zapłaty. Jednocześnie Sąd Okręgowy oddalił powództwo o zapłatę w pozostałej części stosując teorię salda.

Powód (...) S.A. z siedzibą w W. złożył apelację od powyższego wyroku w zakresie w jakim Sąd zasądził na rzecz P. W. kwotę 47.431,80 CHF. Postępowanie drugoistnancyjne zostało zarejestrowane pod sygnaturą akt VI ACa 251/21 Sądu Apelacyjnego w Warszawie. Pozwany P. W. w dniu 22 czerwca 2021 r. złożył odpowiedź na apelację banku.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w dniu 11 maja 2022 r. wydał wyrok w sprawie VI ACa 251/21, w którym zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 26 stycznia 2021 r., sygn. akt XXV C 1009/18 częściowo w pkt I w ten sposób, że oddalił powództwo co do odsetek od zasądzonej kwoty za okres od 1 września 2020 r. do 6 lutego 2022 r. oddalając apelację banku w pozostałym zakresie.

dowód: wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 26 stycznia 2021 r. wraz z uzasadnieniem, sygn. akt XXV C 1009/18 (k. 110-114, 173-189, 292-325), apelacja powoda z 15 marca 2021 r. (k. 116-120, 191-208v), odpowiedź P. W. na apelację z 22 czerwca 2021 r. (k. 122-123, 210-214v), wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 maja 2022 r. wraz z uzasadnieniem, sygn. akt VI ACa 251/21 (k. 329-354v), dokumenty w aktach sprawy XXV C 1009/18.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wyżej wskazanych dokumentów, kserokopii i wydruków przedłożonych przez strony procesu, przy czym dano wiarę również złożonym kserokopiom i wydrukom w zakresie, w jakim ustalono powyższy stan faktyczny.

Przed nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że kserokopia nie jest dokumentem ani w ogóle dowodem, a kserokopia której zgodność z oryginałem nie została poświadczona, nie stanowi dokumentu w rozumieniu art. 245 k.p.c. na podstawie którego można poczynić jakiekolwiek ustalenia, co najwyżej mogąc stanowić środek uprawdopodobnienia za pomocą pisma, czyli tzw. początek dowodu na piśmie. Po nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego z dnia 10 lipca 2015 r. kserokopia jest nośnikiem zawierającym pewną informację, formalnie zatem kserokopia po 8 września 2016 r. nadaje się do przeprowadzenia z niej dowodu, jednakże wszelkie dotychczasowe zastrzeżenia zgłaszane przez judykaturę i doktrynę pod adresem kserokopii niepoświadczonej są nadal aktualne, mającej jako dowód znikomą moc dowodową. Jak wskazał Sąd Najwyższy np. w postanowieniu z dnia 12 lutego 2019 r. (sygnatura akt II PK 12/18) oraz w wyroku z dnia 25 listopada 2015 r. (sygnatura akt IV CSK 52/16), powołanie przez stronę dowodów z określonych dokumentów w formie niepoświadczonych kserokopii wprawdzie nie stanowi dowodów z dokumentów, o których mowa w art. 244 k.p.c. i art. 245 k.p.c., nie są one jednak pozbawione mocy dowodowej, w rozumieniu art. 232 k.p.c. w zw. z art. 308 k.p.c. Należy jednak mieć na uwadze, że stanowią one jeden ze środków dowodowych, przy pomocy których strona może udowodnić fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, dopóki sąd ani strona przeciwna nie zakwestionuje ich i nie zażąda złożenia oryginałów dokumentów. Dowody te, jak każde inne, podlegają ocenie sądu na podstawie art. 233 k.p.c., mając jednak niską moc dowodową (por. wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 1 czerwca 2022 r., sygnatura akt X Ga 276/22). Tylko gdy przedstawione przez stronę niepoświadczone kserokopie dokumentów nie zostały zakwestionowane przez sąd ani przez stronę przeciwną, strona nie ma obowiązku złożenia oryginałów ani poświadczonych kserokopii dokumentów, a sąd powinien ocenić moc dowodową niepoświadczonych kserokopii, zgodnie z zasadami art. 233 k.p.c. W niniejszej sprawie część dowodów przedłożonych do akt sprawy przez strony stanowiła niepoświadczone kserokopie i wydruki. Podkreślić przy tym należy ogólną zasadę, że zawsze, nawet przy przyjęciu, że określony dowód jest przydatny bądź wiarygodny lub niekwestionowany, nie jest to równoznaczne z oceną, że dowód ten jest wystarczający dla wykazania zasadności roszczenia. Na powodzie spoczywa bowiem ciężar wykazania okoliczności na których opiera zasadność dochodzonego roszczenia. Sąd nie miał obowiązku wzywania żadnej ze stron do przedstawienia dowodów, inicjatywa dowodowa należy bowiem co do zasady do stron, a nie do sądu w kontradyktoryjnym procesie.

Podstawą ustaleń faktycznych mogły być również wydruki komputerowe, albowiem w orzecznictwie wyjaśniono, że stanowią one inny środek dowodowy, o jakim mowa w art. 308 i 309 k.p.c. i świadczą o istnieniu zapisu komputerowego określonej treści w chwili wydrukowania tekstu. Okoliczność, że tego typu dowody mogą być modyfikowane, nie pozbawia ich zarazem mocy dowodowej (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 stycznia 2017 r., sygn. akt I ACa 2111/15, Legalis nr 1576864).

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo w zakresie roszczenia głównego nie zasługiwało na uwzględnienie.

Na podstawie art. 317 § 1 k.p.c. Sąd może wydać wyrok częściowy, jeżeli nadaje się do rozstrzygnięcia tylko część żądania lub niektóre z żądań pozwu; to samo dotyczy powództwa wzajemnego. Oznacza to zatem, że zarówno ustalone w sprawie fakty, jak i ustalony stan prawny pozwalają na prawidłową ich ocenę, a w konsekwencji orzeczenie o ich zasadności. Decyzja w kwestii wydania wyroku częściowego należy do sądu i nie wymaga wniosku strony. Nie może ona też być skutecznie kwestionowana w apelacji, chyba że w danym przypadku nie zachodziły w ogóle podstawy do jego wydania. W niniejszym postępowaniu możliwe stało się wydanie postanowienia częściowego.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że wbrew twierdzeniom powoda pozwany posiada status konsumenta w niniejszym postępowaniu ze względu na to, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) została zawarta z nim jako konsumentem, w konsekwencji czego skutki nieważności umowy w postaci roszczeń opartych o art. 410 k.c. w związku z art. 405 k.c. w odniesieniu do pozwanego również winny uwzględniać jego status w momencie zawierania umowy. Co więcej, jak wynika z prawomocnego postępowania przeprowadzonego przez Sąd Okręgowy w sprawie sygn. akt XXV C 1008/21 nieważność umowy kredytowej zawartej przez powoda z pozwanym wynikała z zastosowania w jej treści nieuczciwych postanowień umownych, które jako takie zostały uznane na podstawie przepisów Dyrektywy 93/13 mającej zastosowanie wyłącznie do konsumentów, a których usunięcie z umowy nie było możliwe z zachowaniem jej obowiązywania w pozostałym zakresie. Wobec powyższego Sąd nie znalazł podstaw do wykluczenia stosowania na gruncie niniejszej sprawy Dyrektywy 93/13, jakby tego chciała strona powodowa i odmówienia pozwanemu statusu konsumenta.

Istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia w przedmiocie roszczenia głównego objętego pozwem miał wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 czerwca 2023 r. wydany w sprawie C-520/21 w którym Trybunał odpowiedział na pytania prejudycjalne zadane przez Sąd Rejonowy dla Warszawy – Śródmieścia w sprawie sygn. akt I C 1297/21. Pytania te dotyczyły wykładni art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz zasady skuteczności, pewności prawa i proporcjonalności poprzez rozstrzygnięcie, czy bankowi lub konsumentowi przysługuje wynagrodzenie za korzystanie z kapitału po uznaniu umowy kredytu za nieważną, ze względu na nieuczciwe warunki umowne. Wniosek polskiego Sądu został złożony w ramach sprawy z powództwa o zaspokojenie roszczenia wynikającego z korzystania z pieniędzy na podstawie umowy kredytu hipotecznego, która powinna zostać uznana za nieważną ze względu na to, że umowa ta nie może dalej obowiązywać po usunięciu z niej nieuczciwych warunków. Stanowisko Sądu Rejonowego dla Warszawy – Śródmieścia wskazywało, że nie można uznać żadnego żądania banku, które wykraczałoby poza zwrot kapitału wypłaconego konsumentowi, gdyż w przeciwnym razie doszłoby do naruszenia celów realizowanych przez dyrektywę 93/13. Zdaniem tego Sądu, jako, że nieważność umowy kredytu wynika z zachowania banku, który zastosował nieuczciwe warunki, należy wykluczyć czerpanie przez ów bank korzyści ze swojego zachowania, które jest sprzeczne nie tylko z dyrektywą 93/13, lecz również z wymogami dobrej wiary i dobrych obyczajów. Przyznanie korzyści przedsiębiorcom, którzy skorzystali z nieuczciwych warunków, byłoby również sprzeczne z koniecznością odstraszającego skutku zakazu stosowania takich warunków przewidzianego w dyrektywnie 93/13.

TSUE uznał, że pytania jako dotyczące prawa Unii Europejskiej, korzystają z domniemania posiadania znaczenia dla sprawy. Ponadto za istotnym znaczeniem postawionych pytań przemawiała okoliczność, że uznanie umowy kredytowej za nieważną ex tunc oznacza zwrot świadczeń nienależnych wykonywanych przez każdego z dwóch kontrahentów, w związku z czym TSUE w celu udzielenia kompletnej odpowiedzi wypowiedział się zarówno w zakresie możliwości formułowania rzeczonych roszczeń przez bank jak i przez konsumenta. Zdaniem Trybunału brak odpowiedzi na pytania prejudycjalne w całości miałby negatywny wpływ na odstraszający skutek dyrektywy 93/13, ponieważ banki działające w Polsce publicznie grożą konsumentom poważnymi konsekwencjami, jeżeli postanowią oni podtrzymywać żądania uznania umów kredytu hipotecznego za nieważne, ze względu na to, że przedsiębiorcy ci będą dochodzić od konsumentów roszczeń związanych z bezumownym korzystaniem z kapitału przez konsumentów. Odpowiadając więc na zadane pytania TSUE wskazał, że dyrektywa 93/13 nie reguluje wyraźnie skutków nieważności umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem po usunięciu zawartych w niej nieuczciwych warunków. Ponadto warunek umowny uznany za nieuczciwy należy uznać za co do zasady nigdy nie istniejący, tak by nie wywołał on skutków wobec konsumenta. W związku z tym sądowe stwierdzenie nieuczciwego charakteru takiego warunku powinno co do zasady skutkować przywróceniem sytuacji prawnej i faktycznej, w jakiej konsument znajdowałby się w braku takiego warunku, uzasadniając w szczególności prawo do zwrotu korzyści nienależnie nabytych przez przedsiębiorcę, ze szkodą dla konsumenta, w oparciu o wspomniany nieuczciwy warunek.

Wynika z tego, że w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że umowa ta nie może dalej obowiązywać po usunięciu zawartych w niej nieuczciwych warunków, dyrektywa 93/13 nie stoi na przeszkodzie wykładni prawa krajowego, zgodnie z którą konsument ma prawo żądać od instytucji kredytowej rekompensaty wykraczającej poza zwrot miesięcznych rat i kosztów zapłaconych z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty, pod warunkiem poszanowania celów dyrektywy 93/13 i zasady proporcjonalności. W drugiej kolejności, co się tyczy roszczeń przedsiębiorcy wobec konsumenta, należy wskazać, że podobnie jak w przypadku możliwości dochodzenia przez konsumenta roszczeń wynikających z nieważności umowy kredytu hipotecznego takie roszczenia mogą być dopuszczalne tylko wtedy, gdy nie zagrażają celom wskazanym w pkt 68 wyroku TSUE tj. pozwalają na przywrócenie pod względem prawnym i faktycznym sytuacji konsumenta, w której znajdowałby się on w braku tej umowy, a po drugie, nie zagrażają realizacji odstraszającego skutku zamierzonego w dyrektywie 93/13. Podobnie wykładnia prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy, a tym samym otrzymania wynagrodzenia za korzystanie tego kapitału przez konsumenta, przyczyniłaby się do wyeliminowania odstraszającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez uznanie tej umowy za nieważną.

W ocenie Trybunału przyznanie instytucji kredytowej prawa do żądania od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę, w danym przypadku, odsetek za zwłokę mogłoby podważyć odstraszający skutek zamierzony przez dyrektywę 93/13. sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w takich umowach, takie uprawnienie mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 dyrektywy 93/13. Uprawnienie to przyczyniłoby się bowiem do wyeliminowania odstraszającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez zwykły brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów, ponieważ nadal byliby oni zachęcani do stosowania rzeczonych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały one być uznane za nieważne, to jednak umowa mogłaby zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców.

Ponadto skuteczność ochrony przyznanej konsumentom przez dyrektywę 93/13 byłaby zagrożona, gdyby byli oni narażeni, w ramach powoływania się na swoje prawa wynikające z tej dyrektywy, na ryzyko konieczności zapłaty takiej rekompensaty. Taka wykładnia groziłaby stworzeniem sytuacji, w których bardziej korzystne dla konsumenta byłoby raczej kontynuowanie wykonania umowy zawierającej nieuczciwy warunek niż skorzystanie z praw, które wywodzi on ze wspomnianej dyrektywy.

Rozumowania tego nie mogą podważyć twierdzenia banków, że w braku możliwości żądania przez przedsiębiorców rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę, w danym przypadku, odsetek za zwłokę, konsumenci uzyskaliby „darmowy” kredyt oraz, że stabilność rynków finansowych byłaby zagrożona, gdyby banki nie mogły żądać od konsumentów takiej rekompensaty. W tym względzie, po pierwsze, zgodnie z zasadą nemo auditur propriam turpitudinem allegans (powołujący się na własny występek nie będzie wysłuchany) nie można dopuścić ani do tego, by strona czerpała korzyści gospodarcze ze swojego niezgodnego z prawem zachowania, ani do tego, by otrzymała odszkodowanie za niedogodności nim wywołane. Po drugie, argument dotyczący stabilności rynków finansowych nie ma znaczenia w ramach wykładni dyrektywy 93/13, która ma na celu ochronę konsumentów. Ponadto nie można dopuścić, by przedsiębiorcy mogli obejść cele realizowane przez dyrektywę 93/13 ze względu na zachowanie stabilności rynków finansowych. Do instytucji bankowych należy bowiem organizacja działalności w sposób zgodny z tą dyrektywą.

W konsekwencji w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu zawartych w niej nieuczciwych warunków, dyrektywa 93/13 stoi na przeszkodzie wykładni prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty.

Tym samym w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu z niej nieuczciwych warunków, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą konsument ma prawo żądać od instytucji kredytowej rekompensaty wykraczającej poza zwrot miesięcznych rat i kosztów zapłaconych z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty, pod warunkiem poszanowania celów dyrektywy 93/13 i zasady proporcjonalności, oraz stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty.

W niniejszym postępowaniu ustalono na podstawie prawomocnego orzeczenia Sądu Okręgowego w Warszawie wydanego dniu 26 stycznia 2021 r. w sprawie sygn. akt XXV C 1009/18, a następnie częściowo zmienionego wyrokiem Sadu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 maja 2022 r., sygn. akt VI ACa 251/21, że uznanie umowy kredytu hipotecznego nr (...) za nieważną jest skutkiem stosowania nieuczciwych warunków przez stronę powodową. W związku z tym należało uznać, że powód nie może uzyskać odszkodowania odpowiadającego rynkowej wartości korzystania z pieniędzy pożyczonych pozwanemu P. W. w ramach tejże umowy.

W tym stanie rzeczy powództwo w zakresie punktu 1 pozwu podlegało oddaleniu.

W orzeczeniu częściowym Sąd nie orzeka o kosztach procesu, ponieważ w myśl art. 108 k.p.c. sąd rozstrzyga o kosztach postepowania w orzeczeniu kończącym postępowanie w danej instancji, a postanowienie częściowe nie jest orzeczeniem końcowym. Rozstrzygnięcie, które zawiera postanowienie częściowe nie wpływa na orzeczenie końcowe, ponieważ to może uwzględniać lub nie uwzględniać pozostałą części żądań.

W tym stanie rzeczy orzeczono jak w sentencji postanowienia.

Sędzia Barbara Dolata