Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 marca 2023 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Stanisław Pilarczyk

Protokolant: sekr.sądowy Anna Sobańska

po rozpoznaniu w dniu 7 marca 2023 r. w Kaliszu

odwołania K. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 30 grudnia 2022 r. Nr (...)

w sprawie K. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o wysokość świadczenia

Oddala odwołanie

Sędzia Stanisław Pilarczyk

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 30 grudnia 2022 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w O., odmówił K. K. prawa do przeliczenia emerytury.

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła K. K., domagając się, aby przy ustalaniu wysokości jej emerytury uwzględnić 3-letni okres jej urlopu wychowawczego, przy uwzględnieniu, iż w tym okresie podstawa wymiaru składki powinna być kwota najniższego wynagrodzenia za pracę. Ponadto wniosła, aby przy ustalaniu wysokości świadczenia uwzględnić 30-miesięczny okres, od dnia 1 września 1967 roku do dnia 28 lutego 1970 roku, nauki rzemiosła.

Organ rentowy, w odpowiedzi na odwołanie, wniósł o jego oddalenie, podnosząc, iż okres sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem został już uwzględniony jako okres nieskładkowy po 1,3% podstawy wymiaru kapitału początkowego, tak samo przy ustalaniu prawa do emerytury i jej wysokości organ rentowy uwzględnił okres nauki zawodu od września 1967 roku do maja 1970 roku, a obowiązujące przepisy nie przewidują uwzględniania przy emeryturze okresu sprawowania opieki (urlopu wychowawczego) z podstawą wymiaru odpowiadającą wysokości minimalnego wynagrodzenia.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

K. K. urodziła się (...). Decyzją z dnia 15 sierpnia 2008 roku organ rentowy wydał decyzję o ustaleniu dla niej kapitału początkowego. Przy jego ustalaniu uwzględniono 15 lat, 1 miesiąc i 25 dni, czyli łącznie 181 miesięcy okresu składkowego, okres 2 miesięcy i 18 dni okresów nieskładkowych i 6 lat okresów nieskładkowych z tytułu opieki nad dziećmi, czyli łącznie organ rentowy uwzględnił odwołującej 74 miesiące okresów nieskładkowych. Kapitał początkowy na dzień 1 stycznia 1999 roku wynosił 71 143,60 zł. Przy ustalaniu kapitału początkowego organ rentowy uwzględnił między innymi, jako okres składkowy, okres od dnia 1 września 1967 roku do dnia 23 grudnia 1975 roku, a więc okres nauki zawodu w Zakładzie (...) w O.

(dowód – decyzja o ustaleniu kapitału początkowego z dnia 18 sierpnia 2008 roku wraz z załącznikami – akta kapitału początkowego)

Decyzją z dnia 16 czerwca 2015 roku organ rentowy wydał ponowną decyzję o ustaleniu kapitału początkowego K. K., gdzie ponownie przyjął, iż ma ona udowodnione 15 lat, 1 miesiąc i 25 dni, łącznie 181 miesięcy, okresów składkowych oraz 2 miesiące i 18 dni, to jest 2 miesiące, okresów nieskładkowych, oraz 6 lat okresów nieskładkowych, czyli 72 miesiące, z tytułu opieki nad dziećmi przy zastosowaniu 1,3/ za każdy rok, zgodnie z art. 174 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Kapitał początkowy na dzień 1 stycznia 1999 roku wyniósł 75 981,95 zł.

(dowód – decyzja o ustaleniu kapitału początkowego z dnia 15 czerwca 2015 roku – akta kapitału początkowego)

Decyzją z dnia 1 października 2012 roku organ rentowy przyznał K. K., od dnia 15 września 2012 roku prawo do emerytury na podstawie art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w wysokości brutto 848,68 zł, gdzie kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego wynosiła 216 244,48 zł. Obliczenie wysokości emerytury na podstawie art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych był dla odwołującej bardziej korzystny niż na podstawie art. 53 i 183 ustawy o emeryturach i rentach.

(dowód – decyzja organu rentowego z dnia 1 października 2012 roku – akta emerytalne)

Decyzją z dnia 31 lipca 2015 roku organ rentowy, w związku ze zmianą kapitału początkowego decyzją z dnia 15 czerwca 2015 roku, gdzie okresy opieki nad dziećmi W. K., urodzonym (...), i E. K., urodzoną (...) – łącznie 6-letni okres, policzono po 1,3% za każdy rok dokonał przeliczenia emerytury odwołującej, a kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego wyniosła 225 234,04 zł, a kwota wyliczonej emerytury wyniosła – 883,96 zł.

(dowód – decyzja organu rentowego z dnia 31 lipca 2015 roku – akta emerytalne)

Składając wniosek o przeliczenie emerytury K. K. przedłożyła kserokopię umowy o naukę rzemiosła z dnia 28 sierpnia 1967 roku oraz akty urodzenia dzieci z 1975 roku i 1982 roku.

(dowód – wniosek o przeliczenie emerytury – akta rentowe)

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Odwołanie K. K. nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd miał na uwadze, że treść jedynego żądania odwołującej w rozpoznawanej sprawie sprowadza się w istocie do zagadnienia prawnego co do możliwości uwzględnienia jako okresu składkowego 6-letniego okresu sprawowania opieki nad dziećmi, przy przyjęciu, iż w tym okresie podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne była w wysokości minimalnego wynagrodzenia, jak i uwzględnienia okresu nauki rzemiosła od dnia 1 września 1967 roku do dnia 28 lutego 1970 roku.

Zgodnie z treścią art. 173 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2022 roku poz. 504 t.j.) dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy. Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia, ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 dla osób w wieku 62 lat (art. 173 ust. 2 ww. ustawy). Wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy (art. 173 ust. 3 ww. ustawy).

Zgodnie z treścią art. 174 ust. 1 i 2 ww. ustawy, kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1.  okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2.  okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 punkt 5;

3.  okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 punkty 1-4 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2.

Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 roku (ust. 3).

Ponowne ustalenie wysokości kapitału początkowego następuje w okolicznościach określonych w art. 114 ustawy o emeryturach i rentach (175 ust. 4 ustawy.)

Zgodnie z art. 174 ust. 2a przy ustalaniu kapitału początkowego do okresów, o których mowa w art. 7 pkt 5, stosuje się art. 53 ust. 1 pkt 2.

Zgodnie z art. 7 punkt 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, okresy urlopu wychowawczego i opieki nad dzieckiem stanowią okresy nieskładkowe. Okresy te uwzględnia się w granicach 3 lat na każde dziecko oraz łącznie, bez względu na liczbę dzieci, do 6 lat.

Należy w tym miejscu przypomnieć, że okres urlopu wychowawczego dopiero po dniu 31 grudnia 1998 roku objęto obowiązkiem ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, a to na podstawie art. 6 ust. 1 punkt 19 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 roku Nr 11, poz. 74) w związku z art. 16 ust. 8 tej ustawy, co wiąże się z zakwalifikowaniem ich do okresów ubezpieczenia według art. 6 ust. 1 punkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118 z późn. zm.).

Powyższe oznacza, że okresy urlopu wychowawczego, udzielonego przed tą datą, w czasie obowiązywania rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 lipca 1981 roku w sprawie urlopów wychowawczych, należy traktować tak jak okresy nieskładkowe (art. 7 punkt 5 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), a takowe nie stanowią okresu ubezpieczenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 9 września 2008 roku, III AUa 1525/07, OSA 2010/3/90-95). Podobny pogląd wyraził Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 11 kwietnia 2013 roku (III AUa 1291/12, Lex nr 1312039), gdzie podkreślono, iż „Okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla pracujących matek opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych, oraz okresy niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem przypadającym przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty, są okresami nieskładkowymi. Dopiero urlopy wychowawcze przebyte po dniu 31 grudnia 1998 roku są okresami składkowymi, gdyż zostały objęte obowiązkiem ubezpieczenia.”.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 31 stycznia 2017 roku (III AUa 579/16, Lex nr 2265705) podkreślono, iż „Wynikająca z przepisu art. 174 ust. 2a u.e.r.f.u.s. zasada uwzględniania okresów opieki nad dzieckiem przy zastosowaniu wskaźnika 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok ma zastosowanie wyłącznie przy ustalaniu kapitału początkowego uwzględnianego przy ustalaniu wysokości emerytury obliczonej według nowych zasad, a więc w systemie zdefiniowanej składki tj. z zastosowaniem art. 26 w zw. z art. 25 u.r.f.u.s.”.

Zdaniem Sądu organ rentowy prawidłowo przyjął, że przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalno-rentowych i ich wysokości uwzględnia się wymienione w art. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych okresy składkowe oraz, wskazane w art. 7 tej ustawy, okresy nieskładkowe, które są zaliczane w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych.

Jak trafnie wskazał Sąd Apelacyjny w Łodzi w uzasadnieniu wyroku z dnia 26 listopada 20147 roku (III AUa 334/14, Legalis nr 1179918), pojęcie okresów składkowych i nieskładkowych wprowadziła ustawa z dnia 17 października 1991 roku o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur oraz rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450), zastępując wcześniejszy podział na okresy zatrudnienia, równorzędne i zaliczane do okresów zatrudnienia. Jako nieskładkowe ustawodawca wskazał w tej ustawie okresy niewykonywania zatrudnienia lub innej działalności zarobkowej z powodu przyczyn społecznie uzasadnionych np. wychowywanie dzieci, opieka nad chorymi, odbywanie studiów. Były to zatem okresy niewykonywania pracy, a w związku z tym nieopłacania składek, które z doniosłych względów prawodawca uwzględnił w stażu decydującym o prawie (w ograniczonym zakresie) i o wysokości (niższy wskaźnik) emerytury lub renty. Wśród okresów nieskładkowych, wymienionych w art. 4 ustawy rewaloryzacyjnej, znalazły się też i takie, których cechą wspólną było sprawowanie opieki nad inną osobą, w tym przede wszystkim dzieckiem w wieku do lat 4 oraz dzieckiem, na które ze względna na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługiwał zasiłek pielęgnacyjny – punkt 6, okresy opieki pielęgnacyjnej nad inwalidą wojennym zaliczonym do I grupy inwalidów – punkt 7, jak też okresy niewykonywania pracy, w granicach 6 lat, spowodowane koniecznością opieki nad innym niż dziecko członkiem rodziny zaliczonym do I grupy inwalidów – punkt 8 art. 4. Ustawodawca uznał takie okresy niewykonywania pracy za okresy nieskładkowe zakładając, że zakres opieki nad małym dzieckiem lub dzieckiem przewlekle chorym oraz osobą zaliczoną do I grupy inwalidów wymaga tak znacznego rozmiaru i nakładu czynności opiekuńczych, że nie jest możliwe ich pogodzenie z równoczesnym wykonywaniem pracy, uznanej za okres składkowy (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 września 1998 roku, III ZP 23/98, OSNP 1999/2/62). Jak przy tym trafnie przypomniał Sąd Apelacyjny w Łodzi w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych rozbudowane zostały hipotezy norm określających okresy nieskładkowe z powodu opieki nad inną osobą, przez wskazanie w art. 7 pkt 5, iż okresami nieskładkowymi są przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów bezpłatnych dla pracujących matek opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem w wieku do lat 4, w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie, bez względu na liczbę dzieci, do lat 6, oraz na które, ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny, przysługuje zasiłek pielęgnacyjny, w granicach do 3 lat na każde dziecko.

Tym samym zasadnie sporne okresy urlopu wychowawczego K. K. przed dniem 1 stycznia 1999 roku, w łącznej ilości 6 lat, zostały potraktowane przez organ rentowy, na podstawie art. 7 punkt 5 w zw. z 174 ust. 2 punkt 2 ustawy emerytalnej, jako okres nieskładkowy, nie było bowiem żadnych podstaw do zakwalifikowania urlopu wychowawczego jako okresu składkowego i przyjęcie, iż w tym okresie podstawa wymiaru składki była w wysokości minimalnego wynagrodzenia. Sporny okres nauki odwołującej od dnia 1 września 1967 roku do dnia 28 lutego 1970 roku został uwzględniony przez organ rentowy przy ustalaniu kapitału początkowego odwołującej.

Z kolei na podstawie art. 114 ust. 1 punkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w sprawie zakończonej prawomocną decyzją, organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, a nie były znane organowi rentowemu w chwili orzekania i mają wpływ na prawo do tych świadczeń lub ich wysokość (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 sierpnia 1999 roku, II UKN 231/99, OSNAPiUS rok 2000, Nr 19, poz. 734; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 sierpnia 2003 roku, III UZP 5/03, OSNAPiUS rok 2003, Nr 18, poz. 442). Do wznowienia postępowania w sprawie ustalenia wysokości kapitału początkowego wymagane jest ujawnienie okoliczności nieznanych organowi rentowemu w chwili orzekania o wysokości kapitału, a nie zostały uwzględnione. Przesłanką ponownej oceny uprawnień ubezpieczonych są „nowe dowody” i „ujawnione okoliczności” istniejące przed podjęciem decyzji organu rentowego, mające wpływ na wysokość świadczenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 31 maja 2016 roku, III AUa 116/16). Zwrot „przedłożenie nowych dowodów” oznacza zgłoszenie każdego prawnie dopuszczalnego środka dowodowego, stanowiącego potwierdzenie okoliczności faktycznych istniejących przed wydaniem decyzji, a mających wpływ na powstanie prawa do świadczenia lub jego wysokość. Natomiast użyte w art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej pojęcie „ujawnienie okoliczności” oznacza powołanie się na fakty dotyczące ogółu wymagań formalnych i materialnych związanych z ustaleniem przez organ rentowy prawa do świadczenia lub wysokości świadczenia. Sąd to określone w przepisach prawa materialnego fakty warunkujące powstanie prawa do świadczenia lub jego wysokości np. staż pracy, wiek, niezdolność do pracy, ale także uchybienia przez organ rentowy normom prawa procesowego lub materialnego, wpływające potencjalne na dokonanie ustaleń w sposób niezgodny z ukształtowaną z mocy prawa sytuacją prawną osoby zainteresowanej (por. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 lutego 2014 roku, I UK 322/13, Lex nr 1444596; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 11 grudnia 2015 roku, III AUa 1087/15, Lex nr 1979499).

Niesporne jest w sprawie, że odwołująca K. K. przedłożyła dowody na okoliczność urodzenia w 1975 i 1982 roku dzieci oraz umowę o nauce rzemiosła, ale dowody te były już uwzględnione przez organ rentowy przy ustalaniu wysokości emerytury i kapitału początkowego. Tak więc organ rentowy, w zaskarżonej decyzji z dnia 30 grudnia 2022 roku zasadnie odmówił prawa do przeliczenia emerytury odwołującej K. K..

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy w Kaliszu, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołanie K. K. jako bezzasadne.

Sędzia Stanisław Pilarczyk