Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 października 2023 r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w następującym składzie:

Przewodniczący: Sędzia Urszula Sipińska-Sęk

Protokolant: st. sekr. sądowy Zofia Aleksandrowicz

po rozpoznaniu w dniu 24 października 2023 r. w Piotrkowie Trybunalskim na rozprawie

sprawy z wniosku E. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o wysokość świadczenia

na skutek odwołania E. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

z dnia (...) sygn.. (...)

z dnia (...) sygn.: (...)

zmienia zaskarżone decyzje w ten sposób, że przyznaje E. K. prawo do ustalenia kapitału początkowego i wysokości emerytury z uwzględnieniem do stażu ubezpieczeniowego okresu nieskładkowego od dnia 2 marca 1988 roku do dnia 3 marca 1990 roku,

zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. na rzecz wnioskodawczyni E. K. kwotę 180 (sto osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

Sygn. akt V U 34/23

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia (...) roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. ponownie ustalił E. K. kapitał początkowy na dzień 1 stycznia 1999 roku na kwotę 28 254,71zł. z doliczeniem nowego wynagrodzenia i dodatkowego urlopu wychowawczego.

Do ustalenia wartości kapitału początkowego organ rentowy przyjął:

- podstawę wymiaru kapitału początkowego w kwocie 180,33 złotych,

- okresy składkowe w wymiarze 2 lat, 7 miesięcy i 4 dni tj. 31 miesięcy,

- okresy nieskładkowe ( okresy sprawowania opieki nad dziećmi) w wymiarze 4 lat, 7 miesięcy i 14 dni tj. łącznie 55 miesięcy;

- współczynnik proporcjonalny do osiągniętego do 31 grudnia 1998r. wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego, który dla wnioskodawcy wyniósł 40,44 %.

- średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach dla osób w wieku 62 lat, które wynosi – na podstawie komunikatu Prezesa GUS z dnia 25 marca 1999r. (MP nr 12, poz. 173) 209 miesięcy.

Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy organ rentowy przyjął przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, to jest od dnia 1 stycznia 1981 roku do dnia 31 grudnia 1990 roku. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wyniósł 14,77%.

Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustalono w wyniku pomnożenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru wynoszącego 14,77% przez kwotę 1220,89zł. tj. kwotę bazową.

Przy ustalaniu wymiaru kapitału początkowego ZUS nie uwzględnił okresu od 2 marca 1988 roku do 3 marca 1990 roku sprawowania opieki nad dzieckiem (dziećmi) przekraczającego długość z art. 7 ust 5 ustawy emerytalnej.

Decyzją z dnia (...) roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. przeliczył E. K. emeryturę od (...) na kwotę 784,75zł.

Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia sumy kwoty składek zaewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przyznano emeryturę z uwzględnieniem waloryzacji (30 641,12 zł.) oraz kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego (156 287,17 zł .) przez średnie dalsze trwanie życia, które ustalono na dzień osiągnięcia wieku emerytalnego tj. 238,20 miesięcy.

ZUS nie podwyższył emerytury do kwoty najniższej emerytury, gdyż wnioskodawczyni nie udowodniła łącznie okresów składkowych i nieskładkowych w wymiarze 20 lat.

W odwołaniu E. K. wniosła o ponowne rozpoznanie sprawy o emeryturę.

Na rozprawie w dniu 6 czerwca 2023 roku skarżąca podniosła, że składając odwołanie od decyzji emerytalnej jej intencją było również zaskarżenie decyzji o ponownym ustaleniu kapitału początkowego z dnia (...) roku albowiem nie zgadza się z tym, że ZUS nie doliczył jej okresu nieskładkowego sprawowania opieki nad córką od 2 marca 1988 roku do 3 marca 1990 roku

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. Podniósł, że nie zaliczył wnioskodawczyni do stażu ubezpieczeniowego okresu sprawowania opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem od 2 marca 1988 roku do 3 marca 1990 roku, gdyż przekracza on długość z art. 7 ust 5 ustawy emerytalnej, a skarżąca nie przedłożyła dokumentu o przysługiwaniu jej prawa do zasiłku pielęgnacyjnego w spornym okresie z uwagi na niepełnosprawność dziecka. ZUS podniósł, że tym samym brak podstaw do podwyższenia emerytury wnioskodawczyni do wysokości emerytury najniższej, gdyż nie legitymuje się ona wymaganym minimalnym stażem ubezpieczeniowym wynoszącym 20 lat, gdyż udowodniła staż w wysokości 19 lat 6 miesięcy i 15 dni,

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

E. K. urodzona w dniu (...), złożyła w dniu (...) wniosek o emeryturę.

(dowód: wniosek k. 1 – 4 akt emerytalnych)

Decyzją z dnia (...) roku organ rentowy z urzędu ustalił kapitał początkowy wnioskodawcy na dzień 1 stycznia 1999 roku w wysokości 27 544,11 złotych.

Do ustalenia wartości kapitału początkowego organ rentowy przyjął:

- podstawę wymiaru kapitału początkowego w kwocie 152,61 złotych,

- okresy składkowe w wymiarze 2 lat, 7 miesięcy i 4 dni tj. 31 miesięcy,

- okresy nieskładkowe ( okresy sprawowania opieki nad dziećmi) w wymiarze 4 lat, 6 miesięcy i 15 dni tj. łącznie 54 miesiące;

- współczynnik proporcjonalny do osiągniętego do 31 grudnia 1998r. wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego, który dla wnioskodawcy wyniósł 40,18 %.

- średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach dla osób w wieku 62 lat, które wynosi – na podstawie komunikatu Prezesa GUS z dnia 25 marca 1999r. (MP nr 12, poz. 173) 209 miesięcy.

Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy organ rentowy przyjął przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, to jest od dnia 1 stycznia 1981 roku do dnia 31 grudnia 1990 roku. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wyniósł 12,50%.

Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustalono w wyniku pomnożenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru wynoszącego 12,50% przez kwotę 1220,89zł. tj. kwotę bazową.

Przy ustalaniu wymiaru kapitału początkowego ZUS nie uwzględnił okresu od 2 marca 1988 roku do 3 marca 1990 roku sprawowania opieki nad dzieckiem (dziećmi) przekraczającego długość z art. 7 ust 5 ustawy emerytalnej.

(dowód: decyzja o ustaleniu kapitału początkowego z dnia 3 sierpnia 2022 roku załącznikami k. 6-8 akt kapitałowych)

Decyzją z dnia (...) organ rentowy przyznał wnioskodawczyni emeryturę od (...). Wysokość emerytury została obliczona na podstawie art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z FUS na kwotę 768,25zł.

Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia sumy kwoty składek zaewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przyznano emeryturę z uwzględnieniem waloryzacji (30 641,12 zł.) oraz kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego (152 356,63 zł .) przez średnie dalsze trwanie życia, które ustalono na dzień osiągnięcia wieku emerytalnego tj. 238,20 miesięcy.

(dowód: decyzja z 4.08.2022 roku – k. 13 akt emerytalnych)

W dniu (...) wnioskodawczyni wniosła o przeliczenie emerytury z uwzględnieniem okresu opieki nad niepełnosprawną córką A. K., która urodziła się (...) z mózgowym porażeniem dziecięcym, a zmarła (...).

(dowód: wniosek – k. 23 akt emerytalnych)

W dniu (...) wnioskodawczyni wniosła ponownie o przeliczenie emerytury z uwzględnieniem przeliczonego kapitału początkowego

(dowód: wniosek – k. 32-33 akt emerytalnych)

E. K. w okresie od 15 września 1981 roku do 3 marca 1990 roku była zatrudniona w Zakładzie (...) (...) w P. w pełnym wymiarze czasu pracy , na stanowisku (...).

W okresie od 2 marca 1988 roku do 7 czerwca 1990 roku wnioskodawczyni przebywała na urlopie wychowawczym. W czasie urlopu wychowawczego wnioskodawczyni sprawowała osobistą opiekę nad niepełnosprawną córką A. K..

(dowód: zaświadczenie – k. 35 akt emerytalnych, karta zasiłkowa – k. 36 akt emerytalnych, zaakceptowane wnioski urlopowe – k. 37-39 akt emerytalnych)

E. K. miała dwoje dzieci: syna P. ur. (...) oraz córkę A. ur. (...).

(dowód: akty urodzenia dzieci – k. 13- akt emerytalnych)

E. K. pobierała świadczenie pielęgnacyjne z tytułu opieki nad niepełnosprawną córką A. K. ur. (...) w okresach od 1 maja 2004 roku do 31 sierpnia 2005 roku i od 1 stycznia 2010 roku do (...).

(dowód: zaświadczenie z MOPS z 14.04.2022 roku – k. 26 akt emerytalnych)

A. K. urodziła się z zespołem wad wrodzonych nie poddających się leczeni. Od dnia urodzenia aż do dnia śmierci wymagała całodobowej opieki.

(dowód: zaświadczenie lekarskie z 11.08.2022r. – k. 25 akt kapitałowych)

A. K. od (...) do dnia zgonu była uprawniona do renty socjalnej.

Od dnia (...) do dnia śmierci A. K. była uprawniona do świadczenia uzupełniającego.

(okoliczności bezsporne)

A. K. orzeczeniem (...) (...) w P. z dnia (...) została zaliczona do osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym na stałe. W orzeczeniu stwierdzono, że ustalony stopień niepełnosprawności istnieje od urodzenia oraz że A. K. wymaga stałej pomocy i opieki innej osoby w celu pełnienia ról społecznych.

(dowód: orzeczenie – akta o rentę socjalną)

A. K. cierpiała na mózgowe porażenie dziecięce z upośledzeniem umysłowym znacznego stopnia. Od dnia urodzenia do dnia śmierci, a zatem także w okresie od 2 marca 1988 roku do 3 marca 1990 roku, A. K. była nieprzerwanie niepełnosprawna w stopniu znacznym i niezdolna do samodzielnej egzystencji. Wymagała pomocy i stałej całodobowej opieki, pielęgnacji, systematycznego współdziałania w postępowaniu leczniczym i rehabilitacyjnym. Przysługiwał jej zatem w spornym okresie zasiłek pielęgnacyjny z godnie z obowiązującym wtedy rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 10 kwietnia 1989 roku.

(dowód: opinia biegłej neurolog – k. 57 – 60 akt)

W spornym okresie od 2 marca 1988 roku do 3 marca 1990 roku wnioskodawczyni nie pobierała zasiłku pielęgnacyjnego z tytułu opieki nad niepełnosprawną córką A..

(okoliczność bezsporna)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Spór w sprawie sprowadzał się do ustalenia, czy okres urlopu wychowawczego wnioskodawczyni od 2 marca 1988 roku do 3 marca 1990 roku udzielony celem sprawowania osobistej opieki nad niepełnosprawną od urodzenia córką A. K. ur. (...) jest okresem nieskładkowym, o którym mowa w art. 7 pkt 5 ustawy emerytalnej i jako taki podlega zaliczeniu do stażu ubezpieczeniowego.

Stosownie do art. 7 pkt 5 ustawy emerytalnej okresami nieskładkowymi są przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy - z powodu opieki nad dzieckiem:

a) w wieku do lat 4 - w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie - bez względu na liczbę dzieci - do 6 lat,

b) na które ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługuje zasiłek pielęgnacyjny - dodatkowo w granicach do 3 lat na każde dziecko.

Z treści art. 7 pkt 5 lit. b) ustawy emerytalnej jednoznacznie wynika, że wymienione w tym przepisie okresy niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem, na które ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługuje zasiłek pielęgnacyjny stanowią okres dodatkowy w stosunku do okresów wskazanych w art. 7 ust. 5 lit. a ustawy emerytalnej.

Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie konsekwentnie przyjmuje, że wykładnia językowa art. 7 pkt 5 lit. b ustawy emerytalnej nie pozostawia żadnych wątpliwości, iż okresem nieskładkowym jest okres urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielanych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem, na które ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługuje zasiłek pielęgnacyjny, nie zaś rzeczywiste ustalenie uprawnień do takiego świadczenia, wyrażające się jego pobieraniem w tym czasie. Świadczy o tym w sposób wyraźny używane przez przepis sformułowanie o „przysługiwaniu zasiłku pielęgnacyjnego” na dziecko, co jest równoznaczne ze spełnieniem do niego warunków, a nie o „pobieraniu zasiłku”, co odpowiadałoby rzeczywistemu jego przyznaniu przez organ rentowy (por. wyrok z dnia 11 lipca 2006 r., I UK 354/05, z dnia 4 lipca 2007 r., II UK 292/06, OSNP 2008 nr 17-18, poz. 261; z dnia 20 marca 2008 r., II UK 160/07, z dnia 13 października 2008 r., II UK 51/08, OSNP 2010 nr 5-6, poz. 78; z dnia 27 maja 2010 r., II UK 370/09, ), uchwała z dnia 5 lipca 2011 r., I UZP 3/11 (OSNP 2011 nr 23-24, poz. 300, wyrok z dnia 10 maja 2018 r.
I UK 114/17).

Stąd warunkiem zaliczenia tych urlopów jako okresów nieskładkowych jest li tylko spełnienie przesłanek prawa do zasiłku pielęgnacyjnego, nawet wówczas, gdy uprawniony nie pobierał tego świadczenia, jak to miało miejsce w przypadku wnioskodawczyni. Wykładnia językowa art. 7 pkt 5 lit. b ustawy emerytalnej nie pozostawia żadnych wątpliwości, że chodzi tu o spełnienie warunków do tego świadczenia, a nie o jego przyznanie, jak błędnie przyjął organ rentowy. Stąd też uprawnienie do zasiłku pielęgnacyjnego, o którym mowa w tym przepisie, nie musi być stwierdzone wcześniejszym orzeczeniem, w trybie wynikającym z obowiązujących przepisów prawa, jak chciał ZUS.

Z załączonych do akt dokumentów wynika, że w okresie od 2 marca 1988 roku 7 czerwca 1990 roku wnioskodawczyni przebywała na urlopie wychowawczym, udzielonym przez pracodawcę celem sprawowania osobistej opieki nad niepełnosprawną od urodzenia córka A.. Podstawą udzielenia urlopu był obowiązujący wówczas § 2 ustęp 1. rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie urlopów wychowawczych z dnia 17 lipca 1981 r. (Dz.U. Nr 19, poz. 97) tj. z dnia 2 stycznia 1985 r. (Dz.U. Nr 2, poz. 10). W myśl tego przepisu w razie stwierdzenia przez zakład społeczny służby zdrowia przewlekłej choroby, kalectwa lub opóźnienia w rozwoju umysłowym dziecka, wymagających sprawowania nad nim osobistej opieki przez pracownicę, może ona - po wykorzystaniu urlopu wychowawczego w wymiarze określonym w § 1 ust. 1 - wystąpić o udzielenie jej dalszego urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18 lat życia. Już tylko zatem z tych dokumentów ( zaakceptowane wnioski o urlop wychowawczy) wynika, że w spornym okresie córka wnioskodawczyni wymagała sprawowania nad nią osobistej opieki.

Jednocześnie ówczesny stan zdrowia małoletniej córki, jak wynika z podzielonej przez Sąd opinii biegłej neurolog, czynił wnioskodawczynię uprawnioną do zasiłku pielęgnacyjnego według obowiązującego wówczas rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 10 kwietnia 1989 r. w sprawie zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnych (Dz.U. Nr 110, poz. 492) A. K. cierpiała bowiem od urodzenia na mózgowe porażenie dziecięce z upośledzeniem umysłowym znacznego stopnia. Od dnia urodzenia do dnia śmierci, a zatem także w okresie od 2 marca 1988 roku do 3 marca 1990 roku, A. K. była nieprzerwanie niepełnosprawna w stopniu znacznym i niezdolna do samodzielnej egzystencji. Wymagała pomocy i stałej całodobowej opieki, pielęgnacji, systematycznego współdziałania w postępowaniu leczniczym i rehabilitacyjnym. Przysługiwał jej zatem w spornym okresie zasiłek pielęgnacyjny zgodnie z obowiązującym wtedy rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 10 kwietnia 1989 roku.

Według bowiem § 13 ust. 2 rozporządzenia z dnia 10 kwietnia 1989 r. zasiłek pielęgnacyjny przysługiwał na dzieci w wieku do 16 lat w razie stwierdzenia przez publiczny zakład opieki zdrowotnej, że ze względu na stan zdrowia wymagają one ze strony innej osoby stałej opieki polegającej na pielęgnacji lub na systematycznym współdziałaniu w postępowaniu leczniczym i rehabilitacyjnym.

Natomiast wykaz stanów zdrowia dziecka, których wystąpienie uprawniało do przyznania zasiłku pielęgnacyjnego został zawarty w załączniku do rozporządzenia z dnia 10 kwietnia 1989 r. oraz załączniku do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 25 lutego 1995 r. w sprawie stanów zdrowia, ze względu na które przysługuje zasiłek pielęgnacyjny dziecku w wieku do 16 lat (Dz.U. Nr 20, poz. 107). Za takie schorzenia uznaje się między innymi niedorozwoje umysłowe począwszy od niedorozwoju umiarkowanego (iloraz inteligencji około 50 i poniżej według klasyfikacji międzynarodowej). A. K. od urodzenia była osobą upośledzoną umysłowo w stopniu znacznym, nie ulega zatem wątpliwości, że jej matka spełniała przesłanki do zasiłku pielęgnacyjnego z racji sprawowania nad nią całkowitej opieki w spornym okresie. Tym samym sporny okres podlega zaliczeniu jako nieskładkowy do stażu ubezpieczeniowego wnioskodawczyni na podstawie art. 7 ust 5 lit b) ustawy emerytalnej. Nie ma żadnego znaczenia podnoszona przez ZUS okoliczność, że skarżąca takiego zasiłku pielęgnacyjnego w spornym okresie nie miała przyznanego ani wypłacanego. Do doliczenia do stażu ubezpieczeniowego dodatkowego okresu w wymiarze trzech lat na każde dziecko, o którym mowa w art. 7 ust 5 lit b) ustawy emerytalnej, wystarczające jest spełnienie przesłanek do nabycia zasiłku pielęgnacyjnego.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak w punkcie 1 wyroku.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c.