Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

17 marca 2023 roku

Sąd Rejonowy w Rybniku, V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Sonia Lasota - Zawisza

Sędziowie/Ławnicy: -/-

Protokolant : osobiście

po rozpoznaniu 17 marca 2023 roku w Rybniku

na posiedzeniu niejawnym

sprawy M. G. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

o zasiłek opiekuńczy

na skutek odwołania M. G. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

z dnia 20 grudnia 2021 roku

znak (...), nr (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje ubezpieczonej M. G. (1) prawo do zasiłku opiekuńczego za okres od 10 kwietnia 2021r. do 25 kwietnia 2021r. oraz zwalnia ubezpieczoną z obowiązku zwrotu należności głównej w kwocie 773,12 zł (siedemset siedemdziesiąt trzy złote 12/100) wraz z odsetkami od tej kwoty w całości oraz zwalnia z obowiązku zwrotu odsetek skapitalizowanych od kwoty 1179,50 zł w wysokości 61,11 zł;

2.  oddala odwołanie w pozostałym zakresie.

Sędzia Sonia Lasota – Zawisza

Sygn. akt V U 37/22

UZASADNIENIE

Decyzją z 20 grudnia 2021 roku, nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. odmówił ubezpieczonej M. G. (2) wypłaty zasiłku opiekuńczego za okres od 30 listopada 2020 roku do 24 grudnia 2020 roku oraz od 10 kwietnia 2021 roku do 25 kwietnia 2021 roku z ubezpieczenia chorobowego z tytułu zatrudnienia u płatnika A. O. oraz zobowiązał ją do zwrotu nienależnie pobranych zasiłków opiekuńczych wraz z odsetkami w łącznej kwocie 2.042,40 zł tytułem nienależnie pobranego świadczenia. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że ubezpieczona wykorzystała świadczenia z tytułu dodatkowego zasiłku opiekuńczego niezgodnie z jego celem (naruszając art. 17 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa), gdyż w dniach 23 grudnia 2020 roku, 24 grudnia 2020 roku, 17 kwietnia 2021 roku i 18 kwietnia 2021 roku świadczyła pracę z tytułu zawartej umowy zlecenia u drugiego płatnika (...).

vide: akta organu rentownego

Od powyższej decyzji ubezpieczona wniosła odwołanie domagając się zmiany decyzji w całości lub części i zasądzenia zwrotu kosztów postępowania. W uzasadnieniu zarzuciła, że nie otrzymała od organu rentownego wystarczających i szczegółowych informacji w zakresie przedmiotowego zasiłku oraz informacji, iż sprawowanie opieki nad dzieckiem w związku z zamknięciem szkoły spowodowanym pandemią COVID-19, jest równoznaczne z przebywaniem przez ubezpieczoną na zwolnieniu chorobowym. Według ubezpieczonej sprawowanie opieki nad dzieckiem nie powinno być równoznaczne z przebywaniem rodzica na zwolnieniu chorobowym. Dodała, że w godzinach popołudniowych oraz wieczornych opiekę nad dzieckiem mógł świadczyć ojciec dziecka. Wskazała, że zwolnienie to odbywało się w godzinach porannych, w czasie kiedy dziecko powinno uczęszczać do szkoły i w tym samym okresie, za który został jej przyznany zasiłek opiekuńczy sprawowała osobistą opiekę na dzieckiem nie wykonując, żadnej pracy, a praca w godzinach popołudniowych nie powinna być podstawą do wydania decyzji o zwrocie całości zasiłku.

vide: k. 3-6

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie podtrzymując wcześniejsze twierdzenia.

vide: k. 10-11

Sąd ustalił co następuje:

Ubezpieczona M. G. (2) była zatrudniona u płatnika składek A. O. na podstawie umowy o pracę w okresie od 8 czerwca 2020 roku do 9 września 2021 roku oraz u płatnika (...) s.c. na podstawie umowy zlecenia w okresach od 9 listopada 2020 roku do 22 grudnia 2020 roku, od 28 grudnia 2020 roku do 17 stycznia 2021 roku, od 22 marca 2021roku do 3 maja 2021 roku i z tego tytułu podlegała ubezpieczeniom społecznym.

dowód: akta organu rentownego

W okresie od 30 listopada 2020 roku do 24 grudnia 2020 roku i od 10 kwietnia 2021 roku do 25 kwietnia 2021 roku ubezpieczona sprawowała osobistą opiekę nad swoim 7 letnim synem w związku z zamknięciem szkoły z powodu COVID-19.

dowód: akta organu rentownego: zestawienie zaświadczeń wybranego ubezpieczenia

Zajęcia zdalne syna ubezpieczonej odbywały w godzinach porannych od 08:00 i trwały do 11:00 lub 13:00. Mąż ubezpieczonej w ramach zawartej umowy o pracę, świadczył pracę w godz. od 07:00 do 15:00. Po skończonej pracy sprawował opiekę nad synem.

Ubezpieczona świadczyła pracę u płatnika A. O. od poniedziałku do piątku w godz. od 08:00 do 14:00 w ramach, której wykonywała czynności sprzedawcy. Ponadto była zatrudniona z tytułu umowy zlecenia u płatnika (...) s.c. od poniedziałku do piątku w godz. od 15:00 do 24:00 (w zależności od zapotrzebowania) oraz w soboty i niedziele w ramach, której wykonywała czynności recepcjonistki, instruktora fitness i pomocy przy sprzątaniu.

dowód: przesłuchanie ubezpieczonej k. 42v-43

16 września 2021 roku i 20 grudnia 2021 roku ZUS przeprowadził kontrolę dotyczącą prawidłowości wykorzystania zaświadczeń w okresie od 30 listopada 2020 roku do 24 grudnia 2020 roku i od 10 kwietnia 2021 roku do 25 kwietnia 2021 roku z tytułu zatrudnienia u płatnika A. O., u płatnika (...) s.c.

dowód: akta organu rentownego: pismo z 16.09.2021 r., pismo z 14.10.2021 r., pismo z 20.12.2021 r., a ponadto w aktach sprawy pismo z 20.12.2021 r. k. 7

W okresach pobierania dodatkowego zasiłku opiekuńczego, ubezpieczona wykonywała umowę zlecenia u płatnika (...) s.c.: 23 grudnia 2020 roku ubezpieczona pracowała przez 9 godzin do 23:00. 24 grudnia 2020 roku ubezpieczona rozpoczęła szybciej pracę pracowała przez 9 godzin do godz. 20.00. 17 kwietnia 2021 roku (sobota) ubezpieczona pracowała przez 8 godzin, a 18 kwietnia 2021 roku (niedziela) pracowała przez 7 godzin.

dowód: akta organu rentownego: pismo z 22.11.2021 r.

Ubezpieczona w okresie od 30 listopada 2020 roku do 24 grudnia 2020 roku pobrała zasiłek opiekuńczy w kwocie 1.179,50 zł, a od 10 kwietnia 2021 roku do 25 kwietnia 2021 roku pobrała 773,12 zł.

dowód: pismo z 11.10.2022 r. k. 48

Decyzją z 20 grudnia 2021 roku, nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. odmówił ubezpieczonej M. G. (2) wypłaty zasiłku opiekuńczego za okres od 30 listopada 2020 roku do 24 grudnia 2020 roku oraz od 10 kwietnia 2021 roku do 25 kwietnia 2021 roku z ubezpieczenia chorobowego z tytułu zatrudnienia u płatnika A. O. oraz zobowiązał ją do zwrotu nienależnie pobranych zasiłków opiekuńczych wraz z odsetkami w łącznej kwocie 2.042,40 zł tytułem nienależnie pobranego świadczenia.

dowód: akta organu rentownego: decyzja ZUS z 20.12.2021 r., a ponadto w aktach sprawy decyzja ZUS z 20.12.2021 r. k. 8-9v

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy w postaci w/w dokumentów, które Sąd uznał za wiarygodne, wzajemnie ze sobą korelujące i rzeczowe, a także w odpowiednim zakresie w oparciu o dowód z przesłuchania ubezpieczonej.

Sąd zważył co następuje:

Odwołanie zasługuje na częściowe uwzględnienie.

Zgodnie z art. 4 ust. 1c ustawy z dnia 2 marca 2020r. o szczególnym rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020r. poz. 374 ze zm.) w przypadku zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola, szkoły lub innej placówki, do których uczęszcza dziecko, albo niemożności sprawowania opieki przez nianię lub dziennego opiekuna z powodu COVID-19, ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy oraz funkcjonariuszowi, o którym mowa w ust. 4, zwolnionemu od pełnienia służby, z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem, o którym mowa w art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2020 r. poz. 870), przysługuje dodatkowy zasiłek opiekuńczy.

W myśl art. 32 ust. 1 pkt 1a ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2019r. poz. 645 ze zm.) zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza, a także w przypadku choroby niani, z którą rodzice mają zawartą umowę uaktywniającą, o której mowa w art. 50 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. z 2020 r. poz. 326 i 568), lub dziennego opiekuna sprawujących opiekę nad dzieckiem,

Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2019r. poz. 645 ze zm.) ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.

W pierwszej kolejności Sąd wskazuje, że zasiłek opiekuńczy jest świadczeniem pieniężnym wypłacanym z ubezpieczenia społecznego w razie niemożności wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad inną osobą, wymienioną w art. 32 ustawy zasiłkowej. Zatem, cecha tego świadczenia wyraża się w tym, że niezdolność do pracy dotyka innej osoby, niż ta, która realizuje świadczenie. Takie uregulowanie zasiłku ma na celu ochronę sytuacji polegających na konieczności zapewnienia osobistej opieki nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny skutkujących niemożnością wykonywania pracy oraz wynikającym z tego brakiem wynagrodzenia. Zasiłek opiekuńczy w całości jest finansowany z funduszu ubezpieczeń społecznych, nawet gdy wypłaca go pracodawca. Zasiłek opiekuńczy należy do świadczeń zasiłkowych tj. świadczeń wypłacanych przez krótki czas lub jednorazowo. Nie jest to więc świadczenie o charakterze długoterminowym. Prawo do niego jest ściśle uzależnione od zdarzeń losowych, na wypadek których ustawodawca przewidział płatne zwolnienie od pracy z powodu opieki. Dodatkowo, zasiłek opiekuńczy przysługuje tylko w trakcie ubezpieczenia chorobowego. Oznacza to, że kiedy tytuł do tego ubezpieczenia wygasa, traci się prawo do zasiłku opiekuńczego. W odróżnieniu od zasiłku chorobowego, który można pobierać po zakończeniu okresu ubezpieczenia. Nadto, prawo do zasiłku opiekuńczego, w odróżnieniu od zasiłku chorobowego przysługuje ubezpieczonym bez okresu wyczekiwania.

Z kolei zasiłek chorobowy jest świadczeniem, które przysługuje osobom ubezpieczonym w przypadku niezdolności do pracy spowodowanej chorobą. Istotą zasiłku chorobowego jest kompensowanie utraty tych składników wynagrodzenia których pracownik nie uzyskuje w okresie nieświadczenia pracy wskutek niezdolności do pracy z powodu swojej choroby.

Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, że zasiłek opiekuńczy spełnia inne funkcje w stosunku do zasiłku chorobowego. Inaczej też należy oceniać prawo do jego przyznania, jak i utraty.

Przekładając powyższe na grunt niniejszej sprawy należy wskazać, że niezdolność ubezpieczonej do pracy nie wynikała z jej własnej choroby, a z powodu zamknięcia szkoły jej dziecka z powodu pandemii. Ubezpieczona sprawowała faktyczną, osobistą opieką nad synem w spornym okresie. Samej okoliczności, że ubezpieczona, w godzinach popołudniowych, zostawiając dziecko pod opieką ojca dziecka, wykonywała pracę z tytułu umowy zlecenia, nie można utożsamiać jednoznacznie z nadużyciem w zakresie pobierania zasiłku opiekuńczego. Skoro istotą zasiłku opiekuńczego jest umożliwienie osobom zarobkującym sprawowanie opieki nad członkami ich rodzin (pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym) w nieprzewidzianych okolicznościach, a nie osobiste odzyskanie zdolności do pracy, to należy uznać, że zachowanie ubezpieczonej nie zagrażało niczyim interesom, a ubezpieczona faktycznie sprawowała opiekę nad dzieckiem w okresie nauki zdalnej. Natomiast w godzinach popołudniowych (po godzinach pracy w sklepie), po powrocie z pracy zastępował ją mąż. Przyjmując stanowisko organu rentowego należałoby uznać, iż w okresie pobierania zasiłku opiekuńczego jedynie osoba pobierająca zasiłek jest zobowiązana do opieki nad członkiem rodziny przez 24 godziny na dobę i nie może jej zastąpić inna osoba po przyjściu z pracy. Samo wykonanie przez ubezpieczoną zleconych czynności odbyło się po formalnie obowiązujących ją godzinach pracy u płatnika składek A. O., gdyż świadczyła pracę od poniedziałku do piątku do godziny 14:00, a pracę z tytułu umowy zlecenia zaczynała od godz. 15:00.

W rozpoznawanej sprawie należy rozpatrzyć oddzielnie wykonywanie umowy zlecenia w grudniu 2020 roku oraz w kwietniu 2021 roku. 23 grudnia 2020 roku ubezpieczona wykonywała zlecenie przez 9 godzin do 23:00, a 24 grudnia 2020 roku w Wigilię pracowała przez 9 godzin do godz. 20.00, zatem pracę rozpoczęła odpowiednio o 14.00 i o 11.00. Natomiast 17 kwietnia 2021 roku pracowała przez 8 godzin, a 18 kwietnia 2021 roku pracowała przez 7 godzin, przy czym 17 i 18 kwietnia 2021 roku przypadał w weekend, a ubezpieczona w weekendy nie wykonywała pracy u płatnika składek A. O.. W świetle powyższego w ocenie Sądu należy uznać, iż 23 i 24 grudnia ubezpieczona zamiast wykonywać umowę o pracę (do godz. 14.00) powinna opiekować się synem, a nie wykonywać umowę zlecenia. Zasiłek opiekuńczy zastępował bowiem wynagrodzenie ubezpieczonej, które otrzymałaby gdyby świadczyła prace w sklepie. Zasiłek nie może być natomiast wykorzystany w innym celu tj. wykonywania umowy zlecenia w tym samym czasie.

Odmienna sytuacja miała miejsce w dniach 17 i 18 kwietnia 2021 roku, gdyż w weekendy ubezpieczona nie świadczyła pracy w sklepie, a syn nie uczęszczał do szkoły. Tym samym nie wykorzystywała zasiłku niezgodnie z przeznaczeniem.

Niezależnie od powyższego należy wskazać, że nawet przyjmując, że ubezpieczona nie miała prawa do zasiłku w kwietniu 2021 roku należałoby uznać, iż nie ma obowiązku zwrotu wypłaconego świadczenia. Jak stanowi przepis art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 121 j.t. ze zm.) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11. Na podstawie art. 84 ust. 2 ustawy systemowej, za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się: 1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania; 2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego dotyczącym problematyki zwrotu nienależnie pobranych świadczeń przyjmuje się, że organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tylko wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. Obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze wiedząc, że mu się nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów, albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej. Podstawowym warunkiem uznania, że wypłacone świadczenie podlega zwrotowi w myśl przepisu art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej jest, po pierwsze, brak prawa do świadczenia oraz, po drugie, świadomość tego osoby przyjmującej to świadczenie, płynąca ze stosownego pouczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2009 r., sygn. I UK 174/09).

Jak wynika z zebranego materiału dowodowego, ubezpieczona nie została pouczona przez organ rentowy ani przez pracodawcę o braku prawa do pobierania zasiłku opiekuńczego w przypadku wykonywania pracy zarobkowej lub wykorzystywania zwolnienia niezgodnie z przeznaczeniem w czasie pobierania tego zasiłku.

Nie sposób przyjąć również, że ubezpieczona świadomie wprowadziła w błąd organ rentowy na etapie ustalania prawa do świadczeń. Nie oświadczyła nieprawdy, nie przemilczała faktu, iż ma zawartą umowę zlecenia, nie była także świadoma, że wykonywanie pracy z tytułu umowy zlecenia w godzinach popołudniowych, wieczornych i w soboty oraz niedziele może pozbawić ją prawa do zasiłku. Organ rentowy nie wykazał złej woli ubezpieczonej za ten okres, brak więc podstaw do żądania zwrotu pobranego zasiłku.

Mając na uwadze powyższe sąd na podstawie wskazanych przepisów oraz art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał ubezpieczonej zasiłek chorobowy za okres od 10 kwietnia do 25 kwietnia 2021 roku i zwolnił ubezpieczoną z obowiązku zwrotu należności głównej w kwocie 773,12 zł wraz z odsetkami od tej kwoty. Jednocześnie Sąd zwolnił ubezpieczoną z obowiązku zwrotu odsetek skapitalizowanych od kwoty 1179,50 zł w wysokości 61,11 zł uznając, iż odsetek organ może się domagać najszybciej od daty wydania decyzji, a nie wypłaty świadczenia. Organy ZUS powinny naliczać odsetki ustawowe od dnia doręczenia decyzji obligującej do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (tak B. Gudowska [w:] B. Gudowska, J. Strusińska-Żukowska Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, C.H. Beck 2011). „Żądanie zwrotu” nienależnie pobranego świadczenia następuje przez doręczenie dotyczącej tego decyzji (roszczenie staje się wymagalne w tym momencie, a nie w czasie spełniania świadczeń). Z tą chwilą następuje też wymagalność (w znaczeniu art. 359 § 2 k.c.) roszczenia o odsetki, gdyż od tej chwili dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia głównego (art. 481 § 1 k.c.). Natomiast na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 kpc oddalił odwołanie w pozostałym zakresie.

Sędzia Sonia Lasota – Zawisza