Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 maja 2024r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Karolina Chudzinska

Protokolant stażysta Roksana Prill

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 maja 2024r. w Bydgoszczy

odwołania: M. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

z dnia 26 lipca 2023r., znak: (...)

w sprawie: M. S.

przeciwko: Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o rentę socjalną

1.  Zmienia zaskarżoną decyzję i przyznaje ubezpieczonemu prawo do renty socjalnej na okres od 11 maja 2023r. do 30 września 2025r.

2.  Stwierdza odpowiedzialność organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Sędzia Karolina Chudzinska

Sygn. akt VI U 1369/23

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 26 lipca 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B., po rozpoznaniu wniosku M. S. z dnia
11 maja 2023 roku, odmówił mu przyznania prawa do renty socjalnej, albowiem Komisja Lekarska ZUS orzeczeniem z dnia 21 lipca 2023 roku
nie stwierdziła u niego całkowitej niezdolności do pracy.

Odwołanie od decyzji złożył M. S., zaskarżając ją w całości. W uzasadnieniu odwołania wskazał, że cierpi on na zespół Aspergera, a nadto choruje na depresję. Został zaliczony do osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym z koniecznością stałej bądź długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Dodał, że urodził się w zamartwicy z uwagi na przedłużający się poród. Obecnie pozostaje pod stałą opieką lekarza psychiatry oraz psychologa terapeuty. Wymaga pomocy przy pilnowaniu terminów wizyt lekarskich i załatwianiu spraw urzędowych, nie potrafi samodzielnie podejmować decyzji, ani podjąć pracy zarobkowej. Wobec tego odwołujący wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie mu prawa do renty socjalnej.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania, podtrzymując argumentacje zaprezentowaną w treści zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

M. S. urodził się w dniu (...). Zdobył wykształcenie średnie.

/okoliczności bezsporne/

W dniu 11 maja 2023 roku ubezpieczony wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. z wnioskiem o przyznanie mu prawa do renty socjalnej.

/dowód: wniosek o rentę socjalną, k. 1 – 2 v. akt ZUS/

Orzeczeniem z dnia 29 czerwca 2023 roku Lekarz Orzecznik ZUS stwierdził, że ubezpieczony nie jest całkowicie niezdolny do pracy. Na skutek sprzeciwu orzeczeniem z dnia 21 lipca 2023 roku Komisja Lekarska ZUS orzekła, że ubezpieczony nie jest całkowicie niezdolny do pracy.

/dowód: orzeczenie Lekarza Orzecznika ZUS, k. 3 – 3 v. akt ZUS; orzeczenie Komisji Lekarskiej ZUS, k. 5 – 5 v. akt ZUS/

U ubezpieczonego występują całościowe zaburzenia rozwojowe w obrazie zespołu Aspergera o dużym nasileniu objawów osiowych oraz zaburzenia nastroju.

Zaburzenia występują u ubezpieczonego od urodzenia. Ubezpieczony urodził się w wyniku trudnego porodu, w zamartwicy, nie oddychał, otrzymał 2 punkty w skali APGAR, przez pierwsze trzy miesiące życia w ogóle nie płakał. Pierwszą wizytę u psychologa odbył w wieku 5 lat, kiedy to zaczął wykazywać symptomy stanów lękowych. W czwartej klasie szkoły podstawowej rozpoznano u niego zespół Aspergera. Ubezpieczony dobrze radził sobie w nauce, aczkolwiek występowały u niego trudności w kontaktach społecznych oraz w funkcjonowaniu miedzy ludźmi (zamykał się w sobie, nie chciał rozmawiać, na lekcji wychodził z klasy i siedział pod drzwiami, w sytuacjach go przerastających krył się pod stołem bądź pod ławką). W gimnazjum obowiązek szkolny realizował w trybie indywidualnym na terenie szkoły. Ukończył liceum ogólnokształcące, zdał maturę i następnie kontynuował naukę na studiach na kierunku architektura, które jednak przerwał z uwagi na znaczne pogorszenie stanu zdrowia. Rozpoznano u niego wówczas depresję, wdrożono oddziaływania terapeutyczne w postaci psychoterapii i farmakoterapii. Pomimo pewnej poprawy stanu zdrowia u odwołującego nadal utrzymują się stany lękowe, nadwrażliwość, obniżenie nastroju, wycofanie społeczne. Dodatkowo ubezpieczony cierpi z powodu zaburzeń sfery emocjonalnej. Nie podjął ponownie nauki. Przebywa od tej pory w domu. Nie podjął też aktywności zawodowej, pozostając na utrzymaniu rodziców. Ze względu na stany lękowe ubezpieczony sam nie opuszcza domu, wymaga wsparcia w wykonywaniu podstawowych czynności, w robieniu zakupów, w wizytach lekarskich, wymaga wsparcia w czynnościach higienicznych, rozmawia tylko ze znanymi sobie osobami. Jest kawalerem, bezdzietnym, nie usamodzielnił się. Ma tendencje do społecznej izolacji. Natłok informacji powoduje u niego lęki i bezsilność. Nie chce przebywać w niektórych miejscach, nie dotyka niektórych rzeczy. Ujawnia cechy dystrofii płciowej. Dotychczas ubezpieczony nie był hospitalizowany psychiatrycznie. Otrzymał skierowanie na Oddział Dzienny szpitala psychiatrycznego, aczkolwiek nie podjął terapii z uwagi na lęk społeczny (hałas, 20 osób na terapii). Obecnie ubezpieczony uczęszcza na psychoterapię oraz korzysta z porad seksuologa. Nie stwierdza się u niego cech psychozy pod postacią omamów i urojeń, nie zgłasza myśli suicydalnych. Od około 10 roku życia ubezpieczony był zaliczany okresowo przez Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności do osób niepełnosprawnych, ostatnio został zaliczony do znacznego stopnia niepełnosprawności do dnia 31 marca 2027 roku. Niepełnosprawność ta występuje od dzieciństwa. Stwierdzono też konieczność stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

/dowód: protokół badań sądowo – lekarskich, k. 22 – 23 v. akt; dokumentacja orzeczniczo – lekarska ZUS/

Stan zdrowia ubezpieczonego czyni go całkowicie niezdolnym do pracy, okresowo od dnia złożenia wniosku do dnia 30 września 2025 roku. Występujący u ubezpieczonego zespół Aspergera jest trwającym całe życie zaburzeniem neurorozwojowym, w którym występują jakościowe nieprawidłowości w zakresie wzajemnych interakcji społecznych. Zaburzenie to obejmuje przede wszystkim upośledzenie umiejętności społecznych, trudności w akceptowaniu zmian i ograniczoną elastyczność myślenia. Zaburzenia te występują u ubezpieczonego od dzieciństwa, zmieniając swój obraz wraz ze zmieniającymi się zadaniami rozwojowymi. Występują u niego trudności w prawidłowym rozpoznawaniu społecznego i emocjonalnego kontekstu w relacjach interpersonalnych, nie zaistniały w jego rozwoju warunki do wytworzenia sprawnego systemu kontroli zachowania. Zaburzenia te powodują ograniczenia i dezorientację funkcjonowania indywidualnego i społecznego. Praca dla ubezpieczonego może być traktowana głównie jako forma rehabilitacji społeczno – zawodowej, np. udział w warsztatach terapii zajęciowej, zatrudnienie w zakładach aktywności zawodowej lub stopniowo na rynku chronionym.

/dowód: orzeczenie lekarskie, k. 24 – 25 akt/

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych w sprawie, w tym także w aktach rentowych ZUS i dokumentacji orzeczniczo – lekarskiej ZUS, których to wiarygodność nie budziła wątpliwości Sądu, a które nie były też kwestionowane przez żadną ze stron pod względem ich autentyczności, jak i prawdziwości zawartych w nich informacji.

Kluczowe znaczenie dla ustalenia stanu faktycznego niniejszej sprawy miał dowód z opinii sądowo – lekarskiej biegłych z dnia 19 października 2023 roku, wydanej przez specjalistów z zakresu psychiatrii i psychologii. Sąd za miarodajną uznał tę opinię, albowiem została ona sporządzona przez podmioty profesjonalne, dysponujące konkretną wiedzą w zakresie dziedziny, którą reprezentują, w sposób fachowy i zgodny z obowiązującym prawem, na podstawie badania i dokumentacji medycznej ubezpieczonego, a wnioski w niej wyrażone są spójne, logiczne i korespondują z pozostałym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie.

Organ rentowy w dniu 29 stycznia 2024 roku złożył pisemne zastrzeżenia do ww. opinii, kwestionując wnioski biegłych w zakresie wpływu występujących u ubezpieczonego schorzeń na jego zdolność do pracy i wniósł o przeprowadzenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłych. Wskazał w nich, że konsultant ZUS, będący psychiatrą, rozpoznał u ubezpieczonego zespół Aspergera oraz zaburzenia nastroju i nie stwierdził, aby schorzenia te powodowały u ubezpieczonego całkowitą niezdolność do pracy. W czasie badania ubezpieczony był w wyrównanym nastroju i napędzie, w logicznym kontakcie, nie ujawniał lęku, relacjonował trudności w motywacji do podejmowania aktywności celowej, okresowo występowało obniżenie nastroju, widoczne były cechy ze spektrum autyzmu, osobowość bez cech rozpadu struktury, intelekt klinicznie w normie. Tok myślenia powoda nie wykazywał cech rozkojarzenia, nie występowały u niego objawy psychotyczne w postaci omamów i urojeń, myśli i tendencje samobójcze. W ocenie lekarza prowadzącego w Poradni Zdrowia Psychicznego stan psychiczny powoda był stabilny. Brak było wobec tego podstaw do stwierdzenia u ubezpieczonego całkowitej niezdolności do pracy. Nadto – jak wskazał pełnomocnik organu rentowego – z opinii biegłych sądowych nie wynika, aby po wydaniu orzeczenia przez Komisję Lekarską ZUS doszło do istotnego pogorszenia stanu zdrowia psychicznego ubezpieczonego. Niemniej jednak, mimo złożenia ww. zastrzeżeń – w ocenie Sądu – poza odmienną oceną stanu zdrowia ubezpieczonego organ rentowy nie podniósł żadnych merytorycznych zarzutów, które skutecznie podważałyby poprawność wydanej w sprawie opinii biegłych. Należy je uznać więc za bezprzedmiotową polemikę organu rentowego z prawidłowymi ustaleniami biegłych. Sąd Okręgowy podziela w tej kwestii stanowisko wyrażone w orzecznictwie Sądu Najwyższego, zgodnie z którym okoliczność, że opinia biegłych nie ma treści odpowiadającej stronie, nie stanowi dostatecznego uzasadnienia dla przeprowadzenia dowodu z opinii dalszych biegłych. Jeżeli opinia biegłego jest tak kategoryczna i tak przekonująca, że Sąd określoną okoliczność uznaje za wyjaśnioną, to nie ma obowiązku dopuszczania dowodu z dalszej opinii biegłych. Potrzeba powołania innego biegłego, czy konieczności przeprowadzenia dodatkowych badań powinna wynikać z okoliczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony (por. wyr. SN z dnia 30 maja 2007 r., IV CSK 41/07, LEX).

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy nie uwzględnił wniosku organu rentowego o dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej biegłych psychiatry i psychologa, gdyż wniosek ten zmierzał wyłącznie do bezzasadnego przedłużania postępowania, a okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione. Co więcej, Sąd jako bezzasadny oddalił również wniosek organu rentowego zgłoszony na rozprawie w dniu 20 maja 2024 roku w przedmiocie umożliwienia ustosunkowania się Przewodniczącego Komisji Lekarskiej do argumentów podniesionych przez rodziców odwołującego w toku rozprawy. Organ rentowy przedstawił szczegółowe stanowisko w sprawie w oparciu o badania lekarza psychiatry, które obejmowały również wywiad ubezpieczonego i jego matki. Wobec tego nie sposób uznać, aby wyjaśnienia rodziców ubezpieczonego doprowadziły do zmiany stanowiska organu rentowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art. 4 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2023 r., poz. 2194) renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:

1) przed ukończeniem 18 roku życia;

2) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej – przed ukończeniem 25 roku życia;

3) w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Osobie, która spełnia warunki określone w ust. 1, przysługuje renta socjalna stała – jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała bądź renta socjalna okresowa – jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest okresowa. Ustalenia całkowitej niezdolności do pracy i jej stopnia – w myśl art. 5 ustawy o rencie socjalnej – dokonuje się na zasadach i w trybie określonym w ustawie emerytalnej.

Niezdolność do pracy jest kategorią ubezpieczenia społecznego łączącą się z całkowitą bądź częściową utratą zdolności do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu bez rokowania jej odzyskania po przekwalifikowaniu. Rozróżnia się dwa stopnie niezdolności do pracy – całkowitą i częściową. Zgodnie z art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2023 r., poz. 1251) częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Z kolei całkowita niezdolność do pracy polega na utracie zdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy (art. 12 ust. 2 ustawy). Przesłanka niezdolności do jakiejkolwiek pracy odnosi się do każdego zatrudnienia w innych warunkach niż specjalnie stworzone na stanowiskach pracy odpowiednio przystosowanych do stopnia i charakteru naruszenia sprawności organizmu. Przy ocenie stopnia i trwałości tej niezdolności oraz rokowania co do jej odzyskania uwzględnia się zarówno stopień naruszenia sprawności organizmu, możliwość przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, jak i możliwość wykonywania pracy dotychczasowej lub podjęcia innej oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne ubezpieczonego (por. wyr. SN z dnia 28 stycznia 2004 r.,
II UK 222/03, LEX).

W przedmiotowej sprawie spór pomiędzy stronami dotyczył tego, czy stan zdrowia ubezpieczonego M. S. czyni go całkowicie niezdolnym do pracy i czy całkowita niezdolność do pracy pozostaje w związku z naruszeniem sprawności organizmu powstałym przed ukończeniem 18 roku życia bądź w trakcie nauki w szkole, czego pochodną stało się ustalenie prawa do renty socjalnej.

Sąd Okręgowy uznał, że ocena niezdolności ubezpieczonego do pracy, w zakresie dotyczącym naruszenia sprawności organizmu i wynikających stąd ograniczeń możliwości wykonywania pracy, wymaga wiadomości specjalnych, dlatego też dopuścił na tę okoliczność dowód z opinii biegłych psychiatry i psychologa. Oceniając stopień niezdolności do pracy biegli uwzględnili biologiczne uszkodzenie struktury i funkcji organizmu, dotychczasowy przebieg procesów chorobowych, ich wpływ na stan czynnościowy organizmu ubezpieczonego i sprawność psychofizyczną, jego wiek, możliwość przywrócenia zdolności do wykonywania czynności zawodowych w wyniku leczenia i rehabilitacji. Z opinii sądowo – lekarskiej sporządzonej w sprawie bezsprzecznie wynika, że stan zdrowia ubezpieczonego upośledza sprawność jego organizmu w stopniu powodującym całkowitą niezdolność do pracy. Niezdolność tę powodują schorzenia w postaci całościowych zaburzeń rozwojowych w obrazie zespołu Aspergera o dużym nasileniu objawów osiowych oraz zaburzenia nastroju. Po przeprowadzeniu badań dla celów sądowych biegli uwzględnili wszystkie ograniczenia wynikające z przebiegu procesu chorobowego. Mając na względzie potencjalne możliwości kompensacyjne biegli uznali, że ubezpieczony nie jest zdolny do regularnego wykonywania zatrudnienia w celu osiągnięcia wynagrodzenia na otwartym rynku pracy (w standardowych warunkach i wymaganiach pracy zarobkowej). Praca może być w jego przypadku traktowana głównie jako forma rehabilitacji społeczno – zawodowej (udział w warsztatach terapii zajęciowej, zatrudnienie w zakładzie aktywności zawodowej lub stopniowo na rynku chronionym).

Sąd w pełni podziela wnioski biegłych w przedmiocie całkowitej niezdolności ubezpieczonego M. S. do pracy z powodu występujących u niego zaburzeń. W ocenie Sądu opinia biegłych zawiera kompleksową i wyczerpującą ocenę stanu jego zdrowia i uwzględnia wpływ rozpoznanych u niego zaburzeń psychicznych na zdolność do pracy, jednocześnie zawiera przekonujące uzasadnienie w zakresie przyczyn, dla których powinien on być uznany za całkowicie niezdolnego do pracy. Dotychczas ubezpieczony nie zdobył w pełni kompetencji społecznych, adaptacyjnych i emocjonalnych pozwalających właściwie wywiązać się z obowiązków pracownika i utrzymać zatrudnienie. Ubezpieczony nie jest w stanie regularnie utrzymywać motywacji do wysiłku umysłowego i fizycznego na poziomie gwarantującym sprawne wykonywanie pracy zawodowej.

W tym stanie rzeczy z przyczyn wskazanych i opisanych powyżej
Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, że odwołujący M. S. wykazał w toku postępowania odwoławczego, że jest osobą całkowicie niezdolną do pracy, a niezdolność ta pozostaje w związku z naruszeniem sprawności organizmu powstałym przed ukończeniem 18 roku życia. Powyższe w sposób niebudzący wynika z okoliczności niniejszej sprawy, w tym z opinii sądowo – lekarskiej, z orzeczeń Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności i ze stanowisk rodziców odwołującego zaprezentowanych na rozprawie w dniu 20 maja 2024 roku, z których wprost wynika, że zaburzenia psychiczne występowały u ubezpieczonego od wczesnego dzieciństwa, a zespół Aspergera został rozpoznany u niego w czwartej klasie szkoły podstawowej. Wobec tego zaskarżoną decyzję należało zmienić poprzez przyznanie odwołującemu M. S. prawa do renty socjalnej, począwszy od dnia 11 maja 2023 roku, tj. od dnia złożenia wniosku o rentę socjalną okresowo do dnia 30 września 2025 roku, zgodnie z wnioskami biegłych sądowych.

Mając na względzie powyższe, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., należało orzec jak w punkcie 1 sentencji wyroku.

Natomiast zgodnie z art. 118 ust. 1 a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, stosowanym odpowiednio w sprawach o rentę socjalną na zasadzie art. 15 ustawy o rencie socjalnej, w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości Sąd zobowiązany jest do ustalenia, czy organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. W niniejszej sprawie w przekonaniu Sądu istniały podstawy do obciążenia organu rentowego odpowiedzialnością za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania prawidłowej decyzji, albowiem biegli do oceny stanu zdrowia ubezpieczonego i uznania całkowitej niezdolności do pracy za podstawę mieli te same dowody, którymi dysponował organ rentowy w postępowaniu administracyjnym. Tak więc, już na etapie postępowania przed organem rentowym, bez potrzeby prowadzenia postępowania odwoławczego, możliwym było wydanie decyzji przyznającej ubezpieczonemu prawo do renty socjalnej.

W tym stanie rzeczy, Sąd Okręgowy, na podstawie cytowanych przepisów, postanowił jak w punkcie 2 sentencji wyroku.

Sędzia Karolina Chudzinska