Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 08 maja2023 roku

Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Południe w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Joanna Napiórkowska-Kasa

po rozpoznaniu w dniu 08 maja 2023 roku w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z odwołania K. L. reprezentowanego przez przedstawicielkę ustawową – matkę S. S.

przeciwko Wojewódzkiemu Zespołowi do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w W.

w związku z odwołaniem od orzeczenia Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w W. z dnia 14 maja 2021 roku, nr: WN-I. (...).2.328.2021

o ustalenie wskazania przy niepełnosprawności

zmienia zaskarżone orzeczenie Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w W. z dnia 14 maja 2021 roku, nr: WN-I. (...).2.328.2021 oraz poprzedzające je orzeczenie Miejskiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w W. z dnia 23 marca 2021 roku nr: (...) w ten sposób, że postanawia:

- w pkt 7 wskazania dotyczącego konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji wskazać: wymaga.

Sygn. akt VI U 278/22

UZASADNIENIE

Orzeczeniem z dnia 23 marca 2021 roku, nr (...), Miejski Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w W. zaliczył małoletniego K. L. do osób niepełnosprawnych od wczesnego dzieństwa, o symbolu przyczyny 12-C. Jednocześnie MZON w pkt 7 swojego orzeczenia o niepełnosprawności wskazał, że małoletni nie wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Od powyższego orzeczenia PZON przedstawiciel ustawowy małoletniego wniósł odwołanie. W wyniku jego rozpoznania Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w W. orzeczeniem z dnia 14 maja 2021 roku, nr WN-I. (...).2.328.2021, utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie.

(orzeczenia MZON i WZON)

Od wskazanego orzeczenia WZON przedstawiciel ustawowy małoletniego odwołującego się K. L. – jego matka S. S. – wniosła odwołanie, zaskarżając to orzeczenie w zakresie pkt 7. Wniosła ona o zmianę orzeczenia WZON i poprzedzającego je orzeczenia WZON poprzez wskazanie w pkt 7, że jej syn wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

(odwołanie – k. 1 – 3)

W odpowiedzi na odwołanie WZON wniósł o jego oddalenie podnosząc, że brak jest podstaw do zmiany orzeczenia.

(odpowiedź na odwołanie – k. 11 – 13)

Sąd ustalił, co następuje:

Małoletni K. L. urodził się (...). Jest niepełnosprawny z powodu autyzmu dziecięcego i alergicznego zapalenia skóry. Był od 3 roku życia opóźniony w rozwoju fizjologicznym. Ma trudności w radzeniu sobie z własnymi emocjami, jest impulsywny, wybuchowy bez powodu. Ma trudności ze skupieniem uwagi i koncentracją przy czynnościach dnia codziennego jak mycie, ubieranie się. Przy tych czynnościach musi pomagać mu matka. Potrzeby fizjologiczne załatwia w bieliznę, wymaga wtedy przebrania przez matkę. Ze względu na nieprzewidywalność zachowań wymaga nadzoru opiekuna w zabawach i nauce. W przypadku nierozumienia zagadnienia reaguje złością, krzykiem. Duże trudności sprawia mu odrabianie prac domowych, w których musi pomagać mu matka. Z toalety korzysta tylko całkowicie rozebrany, bez możliwości wytłumaczenia, że tak nie potrzeba. Ma dużą wybiórczość pokarmową bez możliwości aktualnego jej zniwelowania.

Wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

(opinia biegłego pediatry T. O. (1) – k. 21-26; opinia biegłego psychiatry M. L. (1) – k. 62-64)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o wnioski zawarte w opinii biegłego z zakresu pediatrii i psychologii, które są dla Sądu przekonujące i logicznie uargumentowane. Sąd miał na uwadze, że biegły wskazał, że małoletni odwołujący się wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Biegły T. O. oraz biegła M. L. zwrócili uwagę na obecny stan kliniczny małoletniego i brak pełnej i zadowalającej kontroli choroby w wyniku stosowanego leczenia. Strona odwołująca się nie wniosła żadnych zastrzeżeń do opinii biegłego pediatry i psychiatry. Organ złożył zastrzeżenia, jednak w ocenie Sądu nie dyskredytują one wniosków tej opinii. WZON nie zwrócił bowiem uwagi na jakiekolwiek błędy merytoryczne w opinii, czy jej wnioskach, nie zarzucił biegłemu nieprawidłowej diagnozy stanu zdrowia odwołującego się. Zarzut organu sprowadzał się do wskazania, że biegły w swej opinii nie wskazał konkretnych ograniczeń małoletniego w codziennym funkcjonowaniu, które uzasadniałyby przyznanie pkt 7 orzeczenia o niepełnosprawności. Jednak w ocenie Sądu zarzut ten nie dyskredytuje opinii biegłego i zawartych w niej wniosków. Każdy z biegłych odniósł się szczegółowo do tego jak funkcjonuje małoletni w środowisku domowym i poza nim przez pryzmat jego samodzielności. Wobec powyższego, Sąd oparł się na wnioskach zawartych w opinii biegłego pediatry i psychiatry, podzielając je w całości. W zakresie opinii biegłego psychologa Sąd nie oparł się na niej, albowiem wnioski biegłego psychologa M. M. były rozbieżne z wnioskami pozostałych biegłych. Ze spójnych opinii biegłych, na których Sąd się oparł wynika, że małoletni bez matki lub innego opiekuna nie jest zdolny prowadzić samodzielną egzystencję tak jak mogą to robić dzieci w jego wieku. Do tej opinii odwołująca się złożyła zarzuty, które były w ocenie Sądu trafne i skutkowały niedaniem wiary tej opinii uwzględniając całokształt postępowania dowodowego i wnioski z opinii biegłych psychiatry i pediatry.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie podlegało uwzględnieniu w całości.

Zgodnie z art. 6b ust. 3 pkt 7 i 8 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, Dz. U. Nr 123, poz. 776 z późn. zm. (zwanej dalej "ustawą") w orzeczeniu powiatowego zespołu, poza ustaleniem niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, powinny być zawarte wskazania dotyczące w szczególności:

1) konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji,

2) konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji czy też

3) wymogu korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, przez co rozumie się korzystanie z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki.

Przedstawicielka ustawowa małoletniego domagała się uznania, że u małoletniego K. L. zachodzi konieczność zapewnienia mu stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji ze względu na całokształt stanu zdrowia dziecka.

Przesłanek tych nie można utożsamiać, ani uważać za nierozerwalnie związane z drugą z wzmiankowanych przesłanek, tj. konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Są to zatem osobne przesłanki. Wystąpienie jednej z nich nie pozostaje uwarunkowane pojawieniem się drugiej, ani też nie oznacza, że druga z tych przesłanek z pewnością zachodzi. Stwierdzenie potrzeby współudziału w procesie leczenia lub edukacji dziecka nie implikuje zatem w sposób automatyczny tego, że dana osoba ma zniesioną (lub znacznie ograniczoną) możliwość samodzielnej egzystencji. Przesłanki te odnoszą się do osobnych sfer życia i aktywności dziecka. Jedna z nich dotyczy procesu jego leczenia, rehabilitacji oraz edukacji (art. 6b ust. 3 pkt 8 ustawy), gdy następna z nich odnosi się do podstawowych czynności ze sfery jego egzystencji (art. 6b ust. 3 pkt 7 ustawy).

Przepis ustawy nie wyjaśniają na czym polegać ma znaczne ograniczenie możliwości samodzielnej egzystencji w stopniu wymagającym zapewnienia stałej lub długotrwałej pomocy lub opieki czyli to o co uznanie wnosi przedstawicielka ustawowa małoletniego.

W wyjaśnieniu znaczenia tego pojęcia konieczne jest odwołanie się do definicji pojęć zbliżonych, zawartych w przepisach ustawy lub przepisach rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. Nr 139, poz. 1328 - powoływanego dalej jako "rozporządzenie"). Zgodnie z art. 4 ust. 4 ustawy niezdolność do samodzielnej egzystencji oznacza naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację. Pojęcie samodzielnej egzystencji łączy się zatem z podstawowymi potrzebami życiowymi, które ustawodawca przede wszystkim identyfikuje z czynnościami samoobsługowymi (przez które rozumieć trzeba ubieranie się, dbanie o higienę osobistą, samodzielne spożywanie posiłków), z poruszaniem się (tj. z samodzielnym przemieszczaniem się w przestrzeni) oraz komunikacją (tzn. porozumiewaniem się z otoczeniem, innymi osobami, opiekunami). Czynności te składają się przy tym w sposób kumulatywny na sferę samodzielnej egzystencji co oznacza, że wszystkie okoliczności objęte tym spójnikiem muszą wystąpić łącznie. Znaczne ograniczenie możliwości samodzielnej egzystencji tłumaczyć zatem trzeba jako stan, w którym dana osoba nie ma w pełni zniesionej możliwości samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, jednak jej schorzenia wywołują określone dysfunkcje zakłócające w stopniu poważnym, istotnym samodzielne samo obsługiwanie się, poruszanie i komunikację.

Należy także odwołać się do standardów w zakresie kwalifikowania osób do znacznego stopnia niepełnosprawności, które wskazują kiedy zachodzi potrzeba sprawowania opieki nad daną osobą lub udzielania jej pomocy. Zgodnie z przepisem § 29 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia konieczność sprawowania opieki oznacza całkowitą zależność osoby od otoczenia, polegająca na pielęgnacji w zakresie higieny osobistej i karmienia lub w wykonywaniu czynności samoobsługowych, prowadzeniu gospodarstwa domowego oraz ułatwianiu kontaktów ze środowiskiem. Konieczność udzielenia pomocy, w tym również w pełnieniu ról społecznych występuje natomiast wówczas, gdy zachodzi zależność osoby od otoczenia, polegającą na udzieleniu wsparcia w czynnościach samoobsługowych, w prowadzeniu gospodarstwa domowego, współdziałania w procesie leczenia, rehabilitacji, edukacji oraz w pełnieniu ról społecznych właściwych dla każdego człowieka, zależnych od wieku, płci, czynników społecznych i kulturowych. Potrzeba zapewnienia danej osobie opieki lub pomocy pojawia się zatem wówczas, gdy osoba ta bez wsparcia innej osoby nie jest w stanie samodzielnie dbać m.in. o higienę osobistą, własną samoobsługę, spożywanie posiłków, czynności w obrębie gospodarstwa domowego (np. zrobienie jedzenia, sprzątanie), komunikowanie się z otoczeniem. Pojęcie opieki i pomocy wiąże się ściśle z potrzebą umożliwienia danej osobie zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych. Określenie "stała" lub "długotrwała" pomoc lub opieka odnosi się przy tym do pomocy (opieki), której dana osoba wymaga ciągle lub przez dłuższy okres czasu, a nie tylko sporadycznie, okazjonalnie. Długotrwałość w sprawowaniu opieki/pomocy ujmuje się jako potrzebę zapewnienia takiej opieki (pomocy) przez okres trwający przynajmniej 12 miesięcy (§ 29 ust. 2 rozporządzenia).

Należy również wskazać, że małoletni jest osobą poniżej 16 roku życia, tj. osobą co do zasady niesamodzielną, która - jeśli nie miałaby nawet jakichkolwiek schorzeń - wymaga wsparcia właściwego ze względu na stopień samodzielności, możliwość pojmowania pewnych zjawisk lub reagowania na określone sytuacje. W przypadku osób małoletnich konieczność zapewnienia opieki lub pomocy w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji trzeba ograniczać jedynie do przypadków, w których ta niesamodzielność dotyczy w sposób oczywisty podstawowej sfery egzystencji tych osób, a więc czynności samoobsługowych, przemieszczania się lub komunikowania się z otoczeniem, tj. tych czynności, które dla osób zdrowych w tym wieku nie powinny nastręczać trudności, wymagających udzielenia im wsparcia ze strony innej osoby.

Kryteria oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia określone zostały rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia (Dz. U. 02.17.162 z późn. zm.) wydanym na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 4a ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zgodnie z § 1 rozporządzenia oceny niepełnosprawności u osoby w wieku do 16 roku życia dokonuje się na podstawie następujących kryteriów:

1) przewidywanego okresu trwania upośledzenia stanu zdrowia z powodu stanów chorobowych, o których mowa w § 2 rozporządzenia, przekraczającego 12 miesięcy,

2) niezdolności do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, takich jak: samoobsługa, samodzielne poruszanie się, komunikowanie z otoczeniem, powodującej konieczność zapewnienia stałej opieki lub pomocy, w sposób przewyższający zakres opieki nad zdrowym dzieckiem w danym wieku, albo

3) znacznego zaburzenia funkcjonowania organizmu, wymagającego systematycznych i częstych zabiegów leczniczych i rehabilitacyjnych w domu i poza domem.

Przy ocenie niepełnosprawności dziecka bierze się pod uwagę rodzaj i przebieg procesu chorobowego oraz jego wpływ na stan czynnościowy organizmu, sprawność fizyczną i psychiczną dziecka oraz stopień jego przystosowania do skutków choroby lub naruszenia sprawności organizmu oraz możliwość poprawy stanu funkcjonowania pod wpływem leczenia i rehabilitacji (§ 2 ust. 2 rozporządzenia).

W § 2 ust. 1 rozporządzenia wymienione zostały schorzenia uzasadniające konieczność stałej opieki lub pomocy dziecku. I tak do stanów chorobowych, które uzasadniają konieczność stałej opieki lub pomocy dziecku, należą m.in. wrodzone lub nabyte ciężkie choroby metaboliczne, układu krążenia, oddechowego, moczowego, pokarmowego, układu krzepnięcia i inne znacznie upośledzające sprawność organizmu, wymagające systematycznego leczenia w domu i okresowo leczenia szpitalnego (§ 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia).

Zaliczenie do osób niepełnosprawnych w przypadku dziecka do 16 roku życia może mieć zatem miejsce w dwóch sytuacjach: gdy dziecko jest niezdolne do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych w postaci samoobsługi, poruszania się, komunikacji z otoczeniem, co rodzi konieczność zapewnienia mu stałej (długotrwałej) opieki lub pomocy w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji, albo też gdy dziecko zachowuje zbliżoną do rówieśników zdolność do zaspokajania wskazanych potrzeb życiowych, w związku jednak ze znacznym zaburzeniem funkcjonowania organizmu wymaga stałego leczenia i rehabilitacji w domu i poza domem i w tym zakresie zwiększonej pomocy rodziców.

Niewątpliwie małoletni K. L. jest osobą niepełnosprawną od wczesnego dzieciństwa o symbolu przyczyny 12-C.

Zgodnie z definicją ustawodawcy konieczność sprawowania opieki i pomocy w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji rozumiana jest jako całkowita zależność osoby od otoczenia, polegająca na pielęgnacji w zakresie higieny osobistej i karmienia lub wykonywania czynności samoobsługowych, niezdolności do samodzielnego poruszania się i przemieszczania oraz werbalizowania potrzeb. Jednakże zdolność do samodzielnej egzystencji oceniana musi być w porównaniu do rówieśników chorego dziecka. Oczywistym jest, że w różnym okresie życia dzieci wymagają w różnym stopniu wsparcia rodzica w zwykłych codziennych czynnościach - w przypadku niemowląt zachodzi całkowita niezdolność do wykonywania czynności samoobsługowych, potem wraz z wiekiem w przypadku dzieci zdrowych udział rodzica w takich czynnościach stopniowo ulega zmniejszeniu, zmienia się w nadzór, a z czasem całkowicie ustaje. Przykładowo już dzieci sześcio-siedmioletnie z powodzeniem mogą same spożywać posiłki, ubierać się, samodzielnie przemieszczać się, myć się (choć zazwyczaj pod kontrolą opiekunów), niewątpliwie natomiast rodzice muszą chociażby przygotowywać im posiłki, czy towarzyszyć przy udawaniu się do miejsc oddalonych od miejsca zamieszkania w związku z koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa i niedostateczną jeszcze orientacją dziecka w terenie.

W przypadku dzieci chorych na przewlekłe choroby, niezależnie od ich wieku, opieka rodzica musi być szersza niż u dzieci zdrowych, bo obejmuje przynajmniej podawanie leków, czy dbanie o odpowiednią dietę, dokładniejsze monitorowanie stanu zdrowia - przykładowo regularne mierzenie ciśnienia krwi, itp., towarzyszenie dziecku w drodze do, z i podczas wizyt u lekarzy, rehabilitantów. Konieczność takiej zwiększonej opieki nie zawsze jednak skutkuje zaliczeniem dziecka do grona osób niepełnosprawnych, a tym bardziej uznaniem, że jest ono niezdolne do samodzielnej egzystencji. Decydujące znaczenie ma tu bowiem niewystępowanie danego schorzenia, a jego wpływ na funkcjonowanie małoletniego - stopień zaburzenia tego funkcjonowania.

Z ustaleń Sądu wynika, że w przypadku małoletniego Krystiania L. jest on niepełnosprawny z powodu przede wszystkim autyzmu. To całościowe schorzenie związane z zaburzeniem rozwoju zdiagnozowano u niego od 3 roku życie i trwa ono dalej. Jak wynika ze zbieżnych opinii biegłych psychiatry i pediatry małoletni ma duże ograniczenia w samodzielnej egzystencji przewyższające dzieci w jego wieku. Jest on dzieckiem, które charakteryzuje duża nieprzewidywalność zachowań, potrafi być impulsywny z drobnych powodów. Są trudności z kontrolą i niego emocji, komunikowaniem z nim w taki sposób, żeby perswadować, że coś wykonuje niepoprawnie. Poza tym ma trudności ze skupieniem uwagi i koncentracją przy czynnościach dnia codziennego jak mycie, ubieranie się. Przy tych czynnościach musi pomagać mu matka. Potrzeby fizjologiczne załatwia w bieliznę, wymaga wtedy przebrania przez matkę. Bez pomocy matki przy odrabianiu prac domowych nie jest w stanie sam tego robić, przez co nie radzi sobie w szkole. Czasem załatwia potrzeby fizjologiczne w bieliznę, co nie przeszkadza mu i wtedy wymaga pomocy matki w przebraniu. Jako dziecko ponad 10 letnie powinien kontrolować w sposób wyższy niż aktualny swoje zachowania, być bardziej samodzielnym, nie wykazywać tak dużej wybiórczości pokarmowej, która sprowadza się do tego, że matka musi mu np. blendować zupy. Bez opieki matki na co dzień z powodu autyzmu, K. L. nie byłby w stanie prowadzić samodzielnej egzystencji.

Reasumując, mając na względzie powyższe Sąd orzekł, że małoletni wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji (pkt 7 wskazań).

Mając na względzie powyższe Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.