Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 lipca 2023 r.

Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Południe w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Bartosz Szałas

Protokolant: protokolant sądowy Paulina Świętochowska

po rozpoznaniu w dniu 17 lipca 2023 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z odwołania M. W.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. z dnia 18 października 2022 roku znak (...)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W.

o zasiłek pogrzebowy

- zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. z dnia 18 października 2022 roku znak (...), w ten sposób, że przyznaje odwołującemu się M. W. prawo do zasiłku pogrzebowego po zmarłej w dniu 11 stycznia 2021 roku pani K. W..

Sygn. akt VI U 498/22

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 18 października 2022 roku, znak: 450000/PW/00121470, Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. odmówił M. W. prawa do zasiłku pogrzebowego po zmarłej w dniu 11 stycznia 2021 roku Pani K. W.. W uzasadnieniu swojej decyzji ZUS podał, że K. W. zmarła dnia 11 stycznia 2021 roku, natomiast wniosek o zasiłek pogrzebowy został złożony w dniu 4 października 2022 roku, czyli po upływie 12 miesięcy od dnia śmierci tej osoby.

(decyzja ZUS z dnia 18.10.2022r. – akta organu rentowego)

Od powyższej decyzji M. W. wniósł odwołanie, wnosząc o przyznanie mu prawa do zasiłku pogrzebowego i argumentując, że ze względu na pandemię Covid-19 oraz na fakt, że mieszka w Kanadzie nie był w stanie wcześniej przyjechać do Polski i złożyć wniosku, nie był również obecny na pogrzebie swojej matki.

(odwołanie – k. 1 – 2)

W odpowiedzi na odwołanie ZUS wniósł o jego oddalenie w całości, powtarzając argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

(odpowiedź na odwołanie – k. 4 – 4 verte)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

M. W. jest synem K. W., która zmarła w dniu 11 stycznia 2021 roku w O.. M. W. mieszka w Kanadzie. Pogrzeb K. W. odbył się dnia 22 stycznia 2021 roku. Ze względu na ograniczenia pandemiczne związane z pandemią Covid-19 odwołujący się nie mógł przylecieć na pogrzeb swojej matki. Upoważnił on zakład (...), aby dokonał wszelkich czynności związanych z pochowaniem, transportem, odbiorem zwłok oraz wyrobieniem wszelkich dokumentów związanych z pogrzebem jego zmarłej matki. Nikt z ramienia tego zakładu pogrzebowego nie składał jednak wniosku o wypłatę zasiłku pogrzebowego. M. W. pokrył koszty pogrzebu swojej matki.

M. W. złożył wniosek o wypłatę zasiłku pogrzebowego po zmarłej matce w dniu 4 października 2022 roku.

Restrykcje pandemiczne uniemożliwiające przylot odwołującego się z Kanady do Polski zostały zniesione dnia 1 października 2022 roku i od razu odwołujący się udał się do Polski, a po przylocie udał się do ZUS-u, aby wyjaśnić kwestie dotyczące zasiłku pogrzebowego.

(dowód: odpis skrócony aktu zgonu – akta organu rentowego, wniosek o zasiłek pogrzebowy – akta organu rentowego, oświadczenie odwołującego się – akta organu rentowego, pełnomocnictwo – k. 3, pismo z dnia 28 kwietnia 2023 roku – k. 34, faktury VAT i dowód wpłaty – akta organu rentowego, zeznania odwołującego się M. W. – protokół rozprawy z dnia 22.03.2023r. od 00:04:53 do 00:14:13 i protokół rozprawy z dnia 17.07.2023r. od 00:02:54 do 00:07:16)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o wskazane wyżej dowody z dokumentów, których wiarygodność nie została skutecznie podważona przez żadną ze stron. Sąd oparł się również na zeznaniach odwołującego się M. W., uznając je za wiarygodne w całości, mają bowiem potwierdzenie w przedstawionych w aktach sprawy dokumentach, sam ZUS zaś nie zaoferował materiału dowodowego, który miałby podważyć ich wiarygodność.

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 81 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS prawo do zasiłku pogrzebowego wygasa w razie niezgłoszenia wniosku o jego przyznanie w okresie 12 miesięcy od dnia śmierci osoby, po której zasiłek przysługuje. Z kolei zgodnie z art. 81 ust. 2 tej ustawy jeżeli zgłoszenie wniosku o zasiłek pogrzebowy w terminie określonym w ust. 1 było niemożliwe z powodu późniejszego odnalezienia zwłok lub zidentyfikowania osoby zmarłej albo z innych przyczyn całkowicie niezależnych od osoby uprawnionej, prawo do zasiłku pogrzebowego wygasa po upływie 12 miesięcy od dnia pogrzebu.

W ocenie Sądu w niniejszej sprawie należy rozpatrzyć zgodność z Konstytucją RP art. 81 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w kontekście tej konkretnej sprawy. Sąd co prawda nie jest Trybunałem Konstytucyjnym i nie ma kompetencji do uchylenia mocy obowiązującej danych aktów prawnych niezgodnych z Konstytucją RP w modelu kontroli abstrakcyjnej. Sąd ma jednak prawo do tzw. rozproszonej kontroli konstytucyjności przepisów, a więc może w konkretnym stanie prawnym uznać, że dane unormowanie jest niezgodne z Konstytucją RP, co ma przełożenie jedynie na tę konkretną sprawę. Sąd skorzystał w niniejszej sprawie z tej kompetencji i po zbadaniu stanu prawnego doszedł do wniosku o niezgodności z Konstytucją, w realiach niniejszej, konkretnej sprawy, przepisu art. 81 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w zakresie, w jakim nie przewiduje on możliwości liczenia 12-miesięcznego terminu na złożenie wniosku o zasiłek pogrzebowy od daty innej niż data zgonu lub data pogrzebu zmarłej osoby.

Sąd miał na uwadze, że zgodnie z art. 2 Konstytucji RP Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Jak wskazuje się w piśmiennictwie i orzecznictwie sprawiedliwość społeczna jest definiowana jako dążenie do zachowania równowagi w stosunkach społecznych i powstrzymywanie się od kreowania nieusprawiedliwionych, niepopartych obiektywnymi wymogami i kryteriami przywilejów dla wybranych grup obywateli, a także podkreśla się, że sprawiedliwość społeczna jest celem, który ma urzeczywistniać demokratyczne państwo prawne. Nie jest demokratycznym państwem prawnym państwo, które nie realizuje idei sprawiedliwości. Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że zasada sprawiedliwości społecznej nie ma jednorodnego charakteru. Niewątpliwie wiążą się z nią m.in. równość praw, solidarność społeczna, minimum bezpieczeństwa socjalnego oraz zabezpieczenie podstawowych warunków egzystencji dla osób pozostających bez pracy nie z własnej woli (M. Florczak-Wątor [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, wyd. II, red. P. Tuleja, LEX/el. 2021, art. 2, a także wyroki TK: z dnia 12 kwietnia 2000 roku, sygn. K 8/98, z dnia 25 lutego 1997 roku, sygn. K 21/95 i z dnia 22 czerwca 1999 roku, sygn. K 5/99).

Jednocześnie należy zauważyć, że zasada sprawiedliwości społecznej łączy się z zasadą równości obywateli wobec prawa, ale to zasada równości ma bardziej szczegółowy charakter, stąd też gdy dochodzi do naruszenia zasady równości to właśnie na to naruszenie należy się powołać, a nie na naruszenie zasad sprawiedliwości społecznej. Zasada równości jest zaś wyrażona w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP, zgodnie z którym wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Oczywiście zasada równości nie sprowadza się do tego, że każdy ma być traktowany przez władze tak samo, ale istotna jest pewna cecha relewantna, która wyróżnia daną grupę osób w danej sytuacji prawnej i właśnie poszczególni członkowie tej grupy powinni być traktowani równo, w podobny sposób, przez organy władzy. Jak wskazał TK w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 października 2010 roku, sygn. P 25/09, „w swym dotychczasowym orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny opiera się na takim rozumieniu zasady równości, zgodnie z którym wszystkie podmioty prawa (adresaci norm prawnych), charakteryzujące się daną cechą istotną (relewantną) w równym stopniu, mają być traktowane równo, według jednakowej miary, bez różnicowań zarówno dyskryminujących jak i faworyzujących”.

W niniejszej sprawie należy powołać się na szeroki wywód TK w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 października 2010 roku, sygn. akt P 25/09, w którym TK właśnie pochylił się nad zbadaniem konstytucyjności przepisu art. 81 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, badając jednakże jego wcześniejszą wersję, w której jedynym zdarzeniem, od którego należy liczyć bieg terminu na złożenie wniosku o zasiłek pogrzebowy była śmierć danej osoby. Zgodnie z wyrokiem TK uznał wówczas, że art. 81 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w brzmieniu obowiązującym do dnia 21 maja 2009 r., w zakresie, w jakim nie przewiduje innego zdarzenia, od którego rozpoczyna się bieg terminu do złożenia wniosku o zasiłek pogrzebowy niż dzień śmierci osoby, po której zasiłek przysługuje, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 67 Konstytucji.

TK słusznie wskazał, że konstytucyjność przepisu art. 81 ustawy o emeryturach i rentach z FUS należy badać w odniesieniu do zasady równości statuowanej przez art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. Jednocześnie wskazał, że cechą relewantną w takiej sprawie jest poniesienie kosztów pogrzebu. W realiach niniejszej sprawy Sąd również uznał, że cechą relewantną, pod kątem której należy ocenić zgodność aktualnej regulacji art. 81 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej z zasadą równości jest poniesienie kosztów pogrzebu. Odwołujący się poniósł te koszty. W niniejszej sprawie mamy więc sytuację, w której odwołujący się nie otrzymał zasiłku pogrzebowego, co było spowodowane jedynie tym, że ze względów pandemicznych obostrzeń nie mógł przyjechać do Polski i złożyć odpowiedniego wniosku do ZUS. W tej sytuacji widać wyraźną nierówność w traktowaniu odwołującego się i obywateli polskich, którzy ponieśli koszty pogrzebu, ale przebywali stale w Polsce, lub byli w innym kraju, ale takim, z którego można było pomimo obostrzeń pandemicznych przedostać się do Polski i mogli złożyć w terminie 12 miesięcy od dnia śmierci danej osoby, czy też od dnia jej pogrzebu wniosek do ZUS o wypłatę zasiłku pogrzebowego. Odwołujący się nie miał takiej możliwości.

W tym miejscu należy wskazać, że słusznie podnosi się, na co zwrócił też uwagę TK w cytowanym wyżej orzeczeniu, że zasiłek pogrzebowy powinien być udzielony w bliskości czasowej od momentu poniesienia kosztów pogrzebu, ponieważ tylko wtedy zachowuje swój cel, jego przyznanie jest racjonalne. Ma on bowiem rekompensować koszty pogrzebu, przynajmniej częściowo, nie powinien więc być oderwany czasowo od dnia pogrzebu w sposób przesadny. Jednak Sąd pragnie zauważyć, że w ostatnich latach od 2020 roku mieliśmy do czynienia z sytuacją wyjątkową, której nikt wcześniej nie przewidywał, nie wyłączając ustawodawcy. W normalnej sytuacji można byłoby zasadnie oczekiwać od odwołującego się, że przyleci do Polski i załatwi wszystkie formalności związane z pogrzebem jego zmarłej matki oraz złoży wniosek do ZUS o zasiłek pogrzebowy. Jednak w sytuacji pandemicznej odwołujący się nie miał żadnej możliwości fizycznego stawienia się w kraju i złożenia wniosku do ZUS o wypłatę zasiłku pogrzebowego. Zdołał on co prawda udzielić pełnomocnictwa zakładowi pogrzebowemu do wykonania wszelkich czynności związanych z pogrzebem, ale czynności te nie dotyczyły złożenia wniosku o zasiłek pogrzebowy, który może złożyć wyłącznie osoba uprawniona w rozumieniu ustawy, w niniejszej sprawy sam odwołujący się. Dopiero dnia 1 października 2022 roku zniesione zostały niektóre obostrzenia na tyle, że odwołujący się mógł przylecieć do Polski i od razu 4 października 2022 roku złożył on wniosek o wypłatę zasiłku pogrzebowego, a więc dokonał tego niemalże w pierwszym możliwym terminie.

W tej sytuacji Sąd uznał, że należy poszerzyć pogląd wyrażony przez TK w wyroku P 25/09. TK wskazał tam bowiem, że niezgodne z konstytucyjną zasadą równości jest sztywne wskazanie przez ustawodawcę jedynie na dzień śmierci danej osoby, jako dzień, od którego należy liczyć termin na złożenie wniosku o zasiłek pogrzebowy. Jednocześnie TK uznał, że takim dodatkowym terminem powinien być dzień pogrzebu, orzekając w realiach sprawy, w której dana osoba zmarła w 2005 roku, ale o jej śmierci bliscy dowiedzieli się dopiero w 2007 roku i wtedy też zorganizowali pogrzeb. Sąd jednak uważa, że pogląd ten należy poszerzyć i w realiach konkretnej sprawy uznać, że termin na złożenie wniosku o zasiłek pogrzebowy powinien być liczony, oczywiście w sytuacjach wyjątkowych, takich jak pandemia Covid-19, od dnia, w którym możliwe było fizyczne zgłoszenie takiego wniosku do ZUS przez uprawnionego. Jak bowiem pokazała rzeczywistość możliwa jest sytuacja, w której doszło do zorganizowania i opłacenia pogrzebu, ale osoba, która te koszty pokryła nie była obecna na pogrzebie i nie była obecna w ogóle w Polsce, z przyczyn od niej kompletnie niezależnych. W takiej sytuacji zasada równości z art. 32 ust.1 Konstytucji RP przemawia za uznaniem, że ustawodawca powinien przewidzieć w art. 81 ustawy emerytalnej możliwość liczenia terminu rocznego na złożenie wniosku o zasiłek pogrzebowy od daty innej niż data śmierci, czy data pogrzebu, jeśli faktycznie osoba uprawniona wykaże, że w okresie roku od daty śmierci, czy też daty pogrzebu nie była w stanie fizycznie, bez swojej winy i z przyczyn od siebie kompletnie niezależnych, złożyć wniosku o zasiłek pogrzebowy. Taka zaś sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie.

Z powyższych względów, Sąd uznał w niniejszej sprawie, że art. 81 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach w zakresie, w jakim nie przewiduje on żadnego innego zdarzenia, od którego rozpoczyna bieg termin do złożenia wniosku o zasiłek pogrzebowy, niż dzień śmierci danej osoby lub dzień jej pogrzebu, jest sprzeczny z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. Jednocześnie w ocenie Sądu w realiach niniejszej sprawy termin na złożenie wniosku o zasiłek pogrzebowy powinien być liczony dopiero od dnia, w którym możliwy był przyjazd odwołującego się do Polski i złożenie przez niego fizycznie wniosku o ten zasiłek, a więc od dnia 1 października 2022 roku. Skoro więc odwołujący się złożył wniosek o zasiłek pogrzebowy dnia 4 października 2022 roku, to tym samym zdołał zrobić to w terminie. Spełnione są także wszystkie pozostałe przesłanki przyznania prawa do zasiłku pogrzebowego, odwołujący się jest synem zmarłej i poniósł koszty jej pogrzebu. Sąd uznał więc, że odwołujący się zachowuje prawo do zasiłku pogrzebowego po swojej zmarłej matce i z tego względu zmienił decyzję i orzekł jak w sentencji wyroku.