Pełny tekst orzeczenia

VII GC 264/24

Uzasadnienie punktu II. wyroku

Powód dochodził m. in. odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych oraz zryczałtowanych kosztów odzyskiwania należności.

Podstawą prawną żądania kwoty 173,97 zł jest art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, zaś podstawą prawną żądania odsetek wyższych niż ustawowe za opóźnienie jest art. 7 ust. 1 tej ustawy.

Przedmiotowa ustawa nie ma zastosowania w sprawie niniejszej, ponieważ umowa łącząca strony nie jest transakcją handlową.

Zgodnie z art. 4 pkt 1 ustawy użyte w ustawie określenia oznaczają: transakcja handlowa - umowę, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony, o których mowa w art. 2, zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością. Stosownie do art. 2 ustawy przepisy ustawy stosuje się do transakcji handlowych, których wyłącznymi stronami są: 1) przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2021 r. poz. 162 i 2105 oraz z 2022 r. poz. 24); 2) podmioty prowadzące działalność, o której mowa w art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców; 3) podmioty, o których mowa w art. 4, art. 5 ust. 1 i art. 6 ustawy z dnia 11 września 2019 r. - Prawo zamówień publicznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1129, 1598, 2054 i 2269 oraz z 2022 r. poz. 25); 4) osoby wykonujące wolny zawód; 5) oddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych; 7) przedsiębiorcy z państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej.

Stosownie do art. 4 pkt 1 Prawa zamówień publicznych przepisy ustawy stosuje się do zamawiających publicznych, którymi są: jednostki sektora finansów publicznych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 305, z późn. zm.5).

Według art. 9 pkt 1 ustawy o finansach publicznych sektor finansów publicznych tworzą organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały. Stosownie do art. 10 pkt 2 Prawa o miarach organami administracji miar są dyrektorzy okręgowych urzędów miar, zwani dalej ,,dyrektorami''.

Według art. 4 ust. 1 Prawa przedsiębiorców przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą.

Jak stanowi art. 7 ust. 1 ustawy w transakcjach handlowych - z wyłączeniem transakcji, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny - wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty, jeżeli są spełnione łącznie następujące warunki: 1) wierzyciel spełnił swoje świadczenie; 2) wierzyciel nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie. Stosownie do art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy wierzycielowi, od dnia nabycia uprawnienia do odsetek, o których mowa w art. 7 ust. 1 lub art. 8 ust. 1, przysługuje od dłużnika, bez wezwania, rekompensata za koszty odzyskiwania należności, stanowiąca równowartość kwoty: 1) 40 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5000 złotych.

Z literalnego brzmienia wymienionych przepisów ustawy wynika, ze pod pojęciem transakcji handlowej rozumie się umowy zawarte pomiędzy przedsiębiorstwami oraz pomiędzy przedsiębiorstwami i podmiotami publicznymi niezależnie od tego, jaki status posiada wierzyciel z tej transakcji tzn. czy jest nim przedsiębiorca, czy podmiot publiczny. Przy przyjęciu takiego założenia, umowa pomiędzy powodem będącym Skarbem Państwa działającym przez organ administracji rządowej a pozwanym przedsiębiorcą byłaby transakcją handlową. Taki wniosek jest jednak błędny.

Ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/7/UE z dnia 16 lutego 2011 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych (Dz.Urz. UE L 48 z 23.02.2011, str. 1).

Stosownie do art. 2 pkt 1, 2, 3 i 4 dyrektywy do celów niniejszej dyrektywy zastosowanie mają następujące definicje: "transakcje handlowe" oznaczają transakcje między przedsiębiorstwami lub między przedsiębiorstwami a organami publicznymi, które prowadzą do dostawy towarów lub świadczenia usług za wynagrodzeniem, „organ publiczny” oznacza każdą instytucję zamawiającą w rozumieniu art. 2 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2004/17/WE oraz art. 1 ust. 9 dyrektywy 2004/18/WE, niezależnie od przedmiotu lub wartości umowy; „przedsiębiorstwo” oznacza każdą organizację inną niż organ publiczny, działającą w ramach swojej niezależnej działalności gospodarczej lub zawodowej, nawet w przypadku gdy działalność ta prowadzona jest przez jedną osobę; „opóźnienia w płatnościach" oznaczają płatności, które nie zostały dokonane w umownym lub ustawowym terminie, w przypadku gdy spełnione są warunki określone w art. 3 ust. 1 lub w art. 4 ust. 1.

Stosownie do art. 2 ust. 1 pkt 1 dyrektywy 2014/24/WE zastępującej dyrektywę 204/17/WE „instytucje zamawiające” oznaczają państwo, władze regionalne lub lokalne, podmioty prawa publicznego lub związki złożone z co najmniej jednej takiej instytucji lub z co najmniej jednego takiego podmiotu prawa publicznego.

Z art. 3 ust. 1 dyrektywy (...) wynika, że państwa członkowskie zapewniają, aby w transakcjach handlowych między przedsiębiorstwami wierzyciel był uprawniony do odsetek za opóźnienia w płatnościach bez konieczności przypomnienia, w przypadku gdy spełnione są następujące [bliżej określone] warunki. Z kolei z art. 4 ust. 1 dyrektywy (...) wynika, że państwa członkowskie zapewniają, aby w ramach transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest organ publiczny, wierzyciel był uprawniony po upływie terminu określonego w ust. 3, 4 lub 6 do ustawowych odsetek za opóźnienia w płatnościach, bez konieczności przypomnienia, w przypadku gdy spełnione są następujące [bliżej określone] warunki.

Z art. 3 ust. 1 i art. 4 ust. 1 dyrektywy (...) wynika, że obejmuje ona umowy, w których wierzycielem i dłużnikiem są przedsiębiorstwa oraz umowy, w których wierzycielem jest przedsiębiorstwo a dłużnikiem organ publiczny. Ten sam wniosek płynie z art. 2 pkt 4 dyrektywy, który ogranicza pojęcie opóźnień w płatnościach tylko do tych dwóch przypadków wymienionych w powołanych przepisach dyrektywy. W świetle powyższego dyrektywa nie obejmuje natomiast przypadków, gdy wierzycielem przedsiębiorstwa jest organ publiczny. Taka umowa nie stanowi transakcji handlowej w rozumieniu dyrektywy, na co trafnie wskazuje (...) w wyroku z 13 stycznia 2022 r., C 327/20. Zasadnie odwołuje się w tej mierze (...) do celów dyrektywy, którymi jest wsparcie konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez zwalczania opóźnień w płatnościach. W przypadku organów publicznych jako wierzycieli ten cel jest nieaktualny, jako że z definicji korzystają one z bardziej bezpiecznych, przewidywalnych i trwałych źródeł dochodów niż przedsiębiorstwa. Ponadto warunki dostępu do finansowania w przypadku wielu organów publicznych są o wiele bardziej atrakcyjne niż w przypadku przedsiębiorstw. Jednocześnie organy publiczne, aby osiągnąć swoje cele, są w mniejszym stopniu niż w przypadku przedsiębiorstw prywatnych uzależnione od budowania trwałych stosunków handlowych z klientami (motyw 23 do dyrektywy (...)).

W świetle powyższego pomiędzy dyrektywą a literalnym brzmieniem implementującej ją ustawy występuje sprzeczność przejawiająca się w tym, że w zakres ustawowego pojęcia transakcji handlowej wchodzą umowy, w których wierzycielem (z tytułu wynagrodzenia za dostawę towarów lub świadczenie usług) jest Skarb Państwa, podczas gdy takie umowy nie stanowią transakcji handlowej na gruncie dyrektywy.

W przypadku, gdy sąd rozpoznaje sprawę objętą zakresem prawa unijnego, spoczywa na nim obowiązek wykładni prawa krajowego w sposób zgodny z prawem unijnym. Jak stanowi art. 291 ust. 1 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa krajowego niezbędne do wprowadzenia w życie prawnie wiążących aktów Unii. Zgodnie z art. 288 ust. 3 Traktatu dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. Powołane przepisy traktatowe nakładają na sąd krajowy rozpoznający sprawę objętą zakresem prawa unijnego obowiązek interpretacji przepisów prawa krajowego w zgodzie z prawem Unii Europejskiej.

Jak wskazuje Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w punktach 24 i 25 swojego wyroku z 24 stycznia 2012 r., C-282/10, stosując prawo wewnętrzne, sądy krajowe zobowiązane są tak dalece, jak jest to możliwe, dokonywać jego wykładni w świetle brzmienia i celu rozpatrywanej dyrektywy, by osiągnąć przewidziany w niej rezultat, a zatem dostosować się do art. 288 akapit trzeci (...). Wymóg dokonywania wykładni zgodnej prawa krajowego jest bowiem nierozerwalnie związany z systemem traktatu (...), gdyż zezwala sądom krajowym na zapewnienie, w ramach ich właściwości, pełnej skuteczności prawa Unii przy rozpoznawaniu zawisłych przed nimi sporów (…). Oczywiście ta zasada wykładni zgodnej prawa krajowego ma pewne granice. I tak obowiązek odniesienia się przez sąd krajowy do treści dyrektywy przy dokonywaniu wykładni i stosowaniu odpowiednich przepisów prawa krajowego jest ograniczony przez ogólne zasady prawa i nie może służyć jako podstawa dla dokonywania wykładni prawa krajowego contra legem (…).

Sprawa objęta zakresem prawa unijnego to sprawa, w której zastosowanie znajdują przepisy prawa krajowego implementujące dyrektywę. Taki właśnie przypadek zachodzi w sprawie niniejszej.

Skoro (...) powołany został do wykładni prawa unijnego, to przy ustalaniu treści tego prawa odwoływać się należy do orzeczeń Trybunału wydawanych w trybie art. 267 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Stąd powtórzyć należy wniosek, że umowa, w której wierzycielem pozostaje Skarb Państwa nie stanowi transakcji handlowej w rozumieniu prawa unijnego.

Podstawową w świetle ogólnych zasad prawa metodą wykładni, czyli ustalenia znaczenia przepisu jest jego wykładnia językowa, która przyjmuje za punkt wyjścia rozumienia przepisu jego literalne brzmienie. Pozostałe metody wykładni, a to systemowa i celowościowa odwołujące się do umiejscowienia przepisu w ramach systemu prawa oraz do celu jego ustanowienia mogą modyfikować efekt wykładni językowej wyprowadzenie z przepisu normy o węższym (wykładnia zwężająca) lub szerszym (wykładnia rozszerzająca) znaczeniu w stosunku do rezultatu osiągniętego na drodze wykładni językowej.

Skoro wykładnia językowa art. 2 pkt 1 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych prowadzi do jego sprzeczności z normą płynącą z art. 4 pkt 1 dyrektywy, to realizacja obowiązku wykładni prowspólnotowej polega na zmodyfikowaniu efektów wykładni językowej przepisu ustawy w zgodzie z ogólnymi zasadami prawa tak, aby zapewnić zgodność normy ustawowej z normą zawartą w dyrektywie. Modyfikacja ta polega na dokonaniu wykładni ścieśniającej znaczenie przepisu art. 2 pkt 1 ustawy w stosunku do jego literalnego brzmienia i wyłączenie spod zakresu zamieszczonej w nim definicji takich umów, w którym wierzycielem przedsiębiorcy jest Skarb Państwa.

W efekcie dokonanej prounijnej wykładni przepisu art. 2 pkt 1 ustawy zamieszczona w nim norma zawiera definicję transakcji handlowej, która obejmuje tylko takie umowy z udziałem Skarbu Państwa (podmiotu publicznego), w których ten występuje jako dłużnik. Te zaś umowy, w których Skarb Państwa występuje jako wierzyciel przedsiębiorcy, nie mieszczą się w pojęciu transakcji handlowej. Umowy takie nie są transakcjami handlowymi i ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych nie ma do nich zastosowania.

Umowa stanowiąca podstawę faktyczną powództwa nie stanowi transakcji handlowej, bowiem wierzycielem z tytułu jej zawarcia i wykonania pozostaje Skarb Państwa. Dlatego roszczenia powoda o odsetki w części przekraczającej wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie przewidzianych kodeksem cywilnym oraz o rekompensatę z tytułu kosztów odzyskiwania należności nie mają podstawy prawnej, co prowadzi do oddalenia powództwa w tym zakresie.

SSR Robert Fonfara