Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 grudnia 2023 r.

Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie, VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący Sędzia SO Renata Gąsior

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 grudnia 2023 r. w W.

sprawy A. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W.

o prawo do rekompensaty

na skutek odwołania A. B.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych(...) Oddział w W. z dnia 12 lipca 2023 roku znak: (...)

oddala odwołanie.

Sędzia SO Renata Gąsior

UZASADNIENIE

A. B. w dniu 21 sierpnia 2023 r. złożyła odwołanie od decyzji Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. z dnia 12 lipca 2023 roku znak: (...) i wniosła o jej zmianę poprzez przyznanie prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Odwołująca zarzuciła naruszenie art. 21 w zw. z art. 2 ust. 5 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych poprzez niewłaściwe uznanie, że odwołującej nie przysługuje prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych oraz naruszenie art. 7 k.p.a. poprzez brak wszechstronnego rozważenia okoliczności sprawy i wyjaśnienia stanu faktycznego.

W uzasadnieniu swojego stanowiska wskazała, że jedyną przyczyną na podstawie której organ rentowy odmówił odwołującej prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych była okoliczność, że odwołująca urodziła się przed 1 stycznia 1949 r. i w rezultacie nie spełnia warunków do przyznania emerytury pomostowej. W ocenie odwołującej decyzja taka jest błędna i narusza przepisy prawa materialnego oraz postępowania. Odwołująca podkreśliła, że ubiega się o przyznanie rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych, a nie o przyznanie emerytury pomostowej. Odwołująca spełnia natomiast wszystkie przesłanki wynikające z art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych. Ponadto zgodnie z art. 2 ust. 5 ustawy ubezpieczona nie nabyła też prawa do emerytury pomostowej. Powołując się na postanowienie Sądu Najwyższego z 7 lutego 2023 r., sygn. akt II USK 718/21 wskazała, że celem art. 2 ust. 5 ustawy o emeryturach pomostowych jest przyznanie odszkodowania za rzeczywistą utratę określonych uprawnień, co oznacza, że musi ono dotyczyć tylko tych ubezpieczonych, którzy ze względu na niespełnienie choćby jednego ustawowego warunku nie mogli skorzystać z dotychczasowych regulacji i nabyć prawa do emerytury w wieku niższym niż powszechny wiek emerytalny, a także nie mogą skorzystać z regulacji nowych przewidzianych ustawą o emeryturach pomostowych (LEX 3522684). Zdaniem odwołującej powyższe powoduje, że odwołanie jest w pełni uzasadnione (odwołanie, k. 4-5 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. wniósł o jego oddalenie. Uzasadniając swoje stanowisko w sprawie organ rentowy podniósł, że zgodnie z art. 23 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W myśl art. 173 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy. Dalej organ rentowy powołał się na wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 stycznia 2023 r., sygn. akt III AUa 555/22, w którym wskazano, że rekompensata jako świadczenie dodatkowe, przewidziane w ustawie pomostowej, jest adresowane wyłącznie do ubezpieczonych, urodzonych po 31 grudnia 1948 r. Osobom, które urodziły się przed 31 grudnia 1948 r. nie wylicza się kapitału początkowego i nie przysługuje im powiązana z tym kapitałem rekompensata, o której mowa w art. art. 21 ust. 1 ustawa z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (odpowiedź na odwołanie, k. 8 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. B. urodziła się w dniu (...), w okresie od 10 maja 1973 r. do 25 marca 2008 r. była zatrudniona w (...) Publicznym (...) w W. w wymiarze pełnego etatu na stanowisku pielęgniarki instrumentariuszki, a następnie pielęgniarki oddziałowej (świadectwo pracy z dnia 25 marca 2008 r., k. 7 a.s.).

A. B. od dnia 1 marca 2008 r. ma przyznaną emeryturę, do ustalenia podstawy wymiaru emerytury przyjęto wynagrodzenie, które stanowiło podstawę wymiaru składek z 10 lat kalendarzowych tj. od stycznia 1998 r. do grudnia 2007 r. (decyzja ZUS z 21 kwietnia 2008 r., k. 43 a.r.).

W dniu 25 kwietnia 2023 r. A. B. złożyła w ZUS wniosek o zweryfikowanie, czy przysługuje jej dodatek z tytułu pracy w warunkach szczególnych za lata pracy od 1973 r. do 2008 r. w (...) Publicznym (...) w W. (wniosek z 25 kwietnia 2023 r. – nienumerowane karty a.r.).

Pismem z dnia 10 maja 2023 r. organ rentowy poinformował A. B., że zgodnie z art. 24 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych, przepisy regulujące warunki nabywania i utraty prawa do emerytur pomostowych i rekompensat nie są skierowane do ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. (pismo ZUS z 10 maja 2023 r. - nienumerowane karty a.r.).

W dniu 31 maja 2023 r. A. B. złożyła w ZUS wniosek o przyznanie prawa do rekompensaty, wskazała, że ubiega się o przyznanie prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych na podstawie art. 21 ustawy i spełnia warunki do jej przyznania (wniosek z 31 maja 2023 r. - nienumerowane karty a.r.).

Decyzją z dnia 12 lipca 2023 roku znak: (...)Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. odmówił przyznania rekompensaty do pobieranej emerytury. W uzasadnieniu wskazał, że zgodnie z przepisami ustawy o emeryturach pomostowych, prawo do rekompensaty przysługuje ubezpieczonemu urodzonemu po 31 grudnia 1948 r. Organ rentowy podniósł, że A. B. nie spełnia tego warunku, gdyż urodziła się przed 1 stycznia 1949 r. (decyzja ZUS z 12 lipca 2023 r. - nienumerowane karty a.r.).

Powyższy stan faktyczny został ustalony na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, obejmującego przede wszystkim dowody z dokumentów wchodzących w skład akt rentowych. Stan faktyczny sprawy był bezsporny i nie został zakwestionowany przez żadną ze stron postępowania.

W ocenie Sądu zgromadzony materiał dowodowy był wystarczający do wydania orzeczenia.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Odwołanie było niezasadne.

Spór w niniejszej sprawie skupił się na kwestii prawa A. B. do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Warunki przyznania tej rekompensaty zostały określone w ustawie z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 164) oraz ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 504 – dalej jako ustawa emerytalna). I tak, zgodnie z art. 2 ust. 5 u.e.p. rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Warunki nabycia prawa do rekompensaty określa art. 21 ust. 1 i 2 u.e.p., w myśl którego rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Przesłankami uprawniającymi do rekompensaty są więc:

1) utrata przez ubezpieczonego możliwości przejścia na emeryturę we wcześniejszym wieku emerytalnym w związku z wygaśnięciem po dniu 31 grudnia 2008 r. – w stosunku do ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. - podstawy prawnej przewidującej takie uprawnienie;

2) niespełnienie przez ubezpieczonego warunków uprawniających go do emerytury pomostowej na zasadach wynikających z przepisów o emeryturach pomostowych;

3) legitymowanie się przez ubezpieczonego co najmniej 15 letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z FUS;

4) nieuzyskanie przez ubezpieczonego prawa do emerytury według zasad przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.

Ponadto zgodnie z art. 23 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W myśl art. 173 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy.

Przechodząc do głębszej analizy powyższych przepisów, Sąd Okręgowy podziela w całości rozważania przedstawione w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 stycznia 2023 r., sygn. akt III AUa 555/22, w którym słusznie zwrócono uwagę, że uchwalenie ustawy o emeryturach pomostowych stanowiło jeden z elementów reformy systemu emerytalnego mającej na celu stopniową likwidację odrębności zasad przechodzenia na emeryturę różnych grup zawodowych oraz ujednolicenie wieku emerytalnego u wszystkich ubezpieczonych. Wprowadzenie do porządku prawnego z dniem 1 stycznia 2009 r. przedmiotowej ustawy było swoistym "dokończeniem" reformy zapoczątkowanej uchwaleniem w 1998 r. przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Potrzeba uchwalenia aktu prawnego rangi ustawowej regulującego zasady nabywania prawa do emerytur pomostowych została zapowiedziana już w art. 24 ust. 2 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a więc z początkiem 1999 r. (gdy weszła w życie ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Uchwalenie ustawy o emeryturach pomostowych dopiero z końcem 2008 r. (czyli po 10 latach od zapowiedzi tego zdarzenia) było poprzedzone kilkoma bezskutecznymi - jak się okazało - próbami uregulowania tej materii. Stosowne projekty rządowe były kilkakrotnie przygotowywane przez Radę Ministrów – w latach 2005, 2007 i 2008 (projekty te są dostępne na stronie internetowej www.mpips.gov.pl). Ponadto do Sejmu RP VI kadencji wpłynął obywatelski projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy Nr 150), który również zawierał regulacje odnoszące się do świadczeń pomostowych. Jednakże ze względu na znaczny opór społeczny (w szczególności ze strony środowisk związkowych) prace legislacyjne nie były zaawansowane na takim poziomie, który zakończyłby się przyjęciem ustawy. Ważnym czynnikiem, który niewątpliwie przyśpieszył procedury legislacyjne zakończone uchwaleniem przedmiotowej ustawy, była utrata z dniem 31 grudnia 2008 r. możliwości przechodzenia na emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym przez osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r. i pracujące w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jeśli do 31 grudnia 2008 r. (włącznie) nie spełniły wszystkich warunków koniecznych do uzyskania takiej emerytury (art. 46 ust. 1 pkt 2 i art. 50 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Zgodnie z pierwotnym założeniem, dotychczasowe zasady przechodzenia na emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym przez tych ubezpieczonych miały obowiązywać do 31 grudnia 2006 r., jednak ustawodawca dwukrotnie przesuwał termin wygaśnięcia uprawnień w tym względzie (najpierw do 31 grudnia 2007 r., a następnie, ostatecznie do 31 grudnia 2008 r.). Podstawą prac legislacyjnych nad obecnie obowiązującą ustawą był projekt rządowy (druk sejmowy Nr 1070 Sejmu RP VI kadencji z 2 października 2008 r.). W toku prac legislacyjnych zaproponowane w projekcie ustawy rozwiązania wzbudziły duże zastrzeżenia opozycji parlamentarnej i przedstawicieli związków zawodowych uczestniczących w posiedzeniach komisji sejmowych, a także prezydenta RP, który złożył weto. Uwagi kierowane pod adresem tego projektu dotyczyły m.in. niekonstytucyjności przyjętych w nim rozwiązań i w znacznej części pokrywały się z uwagami zgłoszonymi podczas intensywnych konsultacji społecznych projektu ustawy na etapie jego opracowywania przez rząd. Do projektu ustawy zgłoszono kilkadziesiąt poprawek, z których większość została odrzucona. Prace nad ustawą zostały zakończone w stosunkowo szybkim tempie, już po 5 tygodniach (6 listopada 2008 r. ustawa została przyjęta przez Sejm RP, Senat RP nie zgłosił do niej poprawek, weto Prezydenta RP zostało przez Sejm RP odrzucone 19 grudnia 2008 r., a ustawa została podpisana 23 grudnia 2008 r. z mocą obowiązującą od 1 stycznia 2009 r.).

Emerytury pomostowe, do których prawo z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie warunki określone w art. 4 ustawy, w tym urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r., co do zasady zastąpiły emerytury przysługujące w obniżonym wieku pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach pracy lub w szczególnym charakterze przyznawane na zasadach przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Prawo do tego ostatniego świadczenia ubezpieczony nabywał z reguły w niższym wieku, niż powszechny wiek emerytalny (wynoszący wówczas 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) pod warunkiem wykazania co najmniej 15-letniego okresu zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Odwołująca nie korzystała z takiego świadczenia.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że prawidłowe jest stanowisko organu rentowego, który wskazywał, że rekompensata jako świadczenie dodatkowe, przewidziane w ustawie pomostowej, jest adresowane wyłącznie do ubezpieczonych, urodzonych po 31 grudnia 1948 r. Rekompensata nie jest samoistnym świadczeniem pieniężnym, ale stanowi dodatek do kapitału początkowego, zaś kapitał początkowy ustala się wyłącznie w odniesieniu do osób, które: urodziły się po 31 grudnia 1948 r. i opłacały składki na ubezpieczenie społeczne lub pozostawały w zatrudnieniu przed 1999 r. (art. 23 ust. 2 i art. 173 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Osobom, które urodziły się przed 31 grudnia 1948 r. nie wylicza się kapitału początkowego i nie przysługuje im powiązana z tym kapitałem rekompensata, o której mowa w art. art. 21 ust. 1 ustawa z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych. Taką konstrukcję prawną przyjął ustawodawca w wyniku opisanego wyżej procesu legislacyjnego, kontynuując reformę emerytalną zapoczątkowaną 1 stycznia 1999 r. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 stycznia 2023 r., sygn. akt III AUa 555/22, LEX nr 3550305).

W świetle powyższego należy więc zauważyć, że A. B. nie spełniła naczelnej przesłanki, od której ustawodawca uzależnił możliwość przyznania prawa do rekompensaty. Ubezpieczona urodziła się bowiem przed 1 stycznia 1949 r., a mianowicie w dniu 27 grudnia 1946 r. Raz jeszcze wymaga podkreślenia, że ustawa pomostowa poprzez odesłanie do art. 24 ustawy emerytalnej wskazuje, że w celu otrzymania prawa do rekompensaty wnioskodawca musi urodzić się najwcześniej w dniu 1 stycznia 1949 r. Odwołująca urodziła się natomiast przed datą określoną w ustawie, co dało podstawę do odmowy prawa do wnioskowanego świadczenia.

Dlatego też, w okolicznościach niniejszej sprawy nie było podstaw do zmiany zaskarżonej decyzji, a odwołanie A. B. podlegało oddaleniu, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., o czym Sąd Okręgowy orzekł w sentencji wyroku.

Sędzia SO Renata Gąsior