Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 września 2023r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 18 września 2023r. w Warszawie

sprawy M. N. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o rentę rodzinną

na skutek odwołania M. N. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 7 grudnia 2021 roku, znak: (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że od 1 października 2021 roku przyznaje M. N. (1) rentę rodzinną po zamarłym w dniu 18 sierpnia 2020r. J. Ś. (1).

UZASADNIENIE

M. N. (1) w dniu 19 stycznia 2022r. złożyła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z 7 grudnia 2021r., znak: (...), wnosząc o jej zmianę poprzez przyznanie prawa do renty rodzinnej po zmarłym mężu J. Ś. (1). Uzasadniając swe stanowisko, wskazała, że w chwili śmierci męża nie prowadzili wspólnego gospodarstwa domowego z uwagi na przemoc fizyczną ze strony męża J. Ś. (1) i obawę o zdrowie i życie swoje i ich syna S. Ś.. W związku z tym w rodzinie prowadzona była procedura (...), a dokumentację tego dotyczącą posiada Ośrodek Pomocy Społecznej w W. i Prokuratura Rejonowa w W. ( odwołanie z dnia 19 stycznia 2022r., k. 3 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., wskazując, że w dacie śmierci małżonka J. Ś. (1) odwołująca się nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, a także nie przedstawiła organowi rentowemu odpowiedniego zaświadczenia potwierdzającego objęcie rodziny procedurą (...) lub zgłoszenie o stosowaniu przemocy ze strony męża. W dalszej części organ rentowy zacytował treść art. 70 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS, wskazując na przesłanki przysługiwania renty rodzinnej. Następnie podkreślił, że odwołująca się nie spełnia wszystkich przesłanek warunkujących przyznanie wnioskowanego świadczenia, dlatego wydana decyzja jest prawnie i faktycznie uzasadniona (odpowiedź na odwołanie z dnia 4 marca 2022r., k. 4-5 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. N. (1), ur. (...) i J. Ś. (1) zawarli związek małżeński w dniu 5 maja 2017r. w W.. Przed zawarciem związku małżeńskiego, w dniu 20 stycznia 2011r., urodził się ich syn S. Ś. (odpis skrócony aktu zawarcia małżeństwa oraz odpis skrócony aktu urodzenia S. Ś., k. 6-7 akt o sygn. II C 359/19).

J. Ś. (1) od 1 lipca 2017 roku pobierał emeryturę (decyzja ZUS z dnia 25 lipca 2017r., nienumerowane karty akt emerytalnych J. Ś. (1)). Natomiast M. N. (1) podejmowała różne prace dorywcze, ostatnio do kwietnia 2020r. była zatrudniona na podstawie umowy świadczenia usług na warunkach zlecenia i pracowała w sklepie (...) w W.. Później stała się osobą bezrobotną, ale nie była zarejestrowana w Urzędzie Pracy (oświadczenie, k. 92 a.s.; informacja o sytuacji rodzinnej, dochodowej i majątkowej, k. 98-99 a.s.; umowa świadczenia usług na warunkach zlecenia, k. 107-109 a.s.).

Małżonkowie M. N. (1) i J. Ś. (1) zamieszkiwali wraz z synem S. Ś. w domu przy ul. (...) w W.. Od 2017r. pomiędzy małżonkami wielokrotnie dochodziło do awantur oraz przemocy, w związku z czym w dniu 3 października 2018r. została wszczęta procedura (...). Jako osoba, wobec której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, została wskazana M. N. (1), zaś osobą, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie, został wskazany J. Ś. (1) ( (...), k. 209 – 214 a.s.; (...), k. 195-197 a.s.; (...), k. 187-190 a.s.). W trakcie prowadzenia ww. procedury pracownicy socjalni wielokrotnie odwiedzili J. Ś. (1) i M. N. (1) w miejscu ich wspólnego zamieszkiwania. Małżonkowie podawali sprzeczne informacje co do wspólnego prowadzenia gospodarstwa domowego. Ponadto J. Ś. (1) deklarował, że złoży przeciwko M. N. (1) pozew o rozwód oraz wielokrotnie oskarżał małżonkę o nadużywanie alkoholu. W czerwcu 2019r. małżonkowie poinformowali, że właściciel mieszkania, które wynajmowali, wypowiedział im umowę najmu. M. N. (1) wskazywała ponadto, że nie będzie już zamieszkiwała z mężem (notatki służbowe z 5 marca 2019r., k. 175-176 a.s.; notatka służbowa z 8 marca 2019r., k. 174 a.s.; notatka służbowa z 21 maja 2019r., k. 162 a.s.; notatka służbowa z 6 czerwca 2019r., k. 158 a.s.). Wcześniej, bo w maju 2019r., Sąd Rejonowy w W. w trybie zarządzeń tymczasowych ustanowił nadzór kuratora sądowego nad wykonywaniem władzy rodzicielskiej przez M. N. (1) i J. Ś. (1) nad małoletnim S. Ś.. Ponadto ten sam Sąd postanowieniem z dnia 18 czerwca 2019r. zabezpieczył powództwo o alimenty na czas trwania postępowania w ten sposób, że zobowiązał J. Ś. (1) do zapłaty alimentów na rzecz małoletniego S. Ś., które miały być płatne do rąk przedstawicielki ustawowej dziecka M. N. (1) (postanowienie Sądu Rejonowego w W. z 18 czerwca 2019r., k. 153-155 a.s.; pismo kuratora sądowego z 3 lipca 2019r., k. 50 akt sprawy o sygn. II C 359/19). Ponadto w czerwcu 2019r. do Sądu Rejonowego w W. został przesłany przez Prokuraturę Rejonową w W. akt oskarżenia przeciwko J. Ś. (1) o popełnienie przestępstwa z art. 207 § 1 k.k., gdzie osobą pokrzywdzoną była M. N. (1) (zawiadomienie z dnia 25 czerwca 2019r. o przesłaniu aktu oskarżenia, k. 152 a.s.).

J. Ś. (1), zgodnie z deklaracjami, jakie składał pracownikom socjalnym, w dniu 25 marca 2019r. złożył w Sądzie Okręgowym Warszawa – Praga pozew przeciwko M. N. (1) o rozwiązanie małżeństwa stron poprzez rozwód bez orzekania o winie. Jako powód rozpadu małżeństwa podał nadużywanie alkoholu przez małżonkę i agresywne zachowanie z jej strony (pozew o rozwód z 25 marca 2019r., k. 1 - 5 akt sprawy o sygn. II C 359/29).

W odpowiedzi na pozew o rozwód M. N. (1) wskazała, że twierdzenia J. Ś. (1), jakoby nadużywała alkoholu są nieprawdziwe. Podała, że to jej małżonek jest w stosunku do niej agresywny i stosował przemoc (odpowiedź na pozew, k. 76-77 akt sprawy o sygn. IIC 359/19).

W trakcie trwania postępowania rozwodowego, w lipcu 2019r. M. N. (2) wyprowadziła się od męża i zamieszkała w wynajmowanym mieszkaniu przy ul. (...) w W.. Małoletni S. Ś. pozostał w domu przy ul. (...) z ojcem, jednak w trakcie nadzoru wskazywano na bardzo słabe warunki bytowe małoletniego, zaniedbanie i brak czystości (sprawozdanie z przebiegu nadzoru k.129 akt sprawy. o sygn. II C 359/19). Wobec powyższego w postępowaniu prowadzonym w sprawie o rozwód zostało ustalone, że przez czas trwania procesu miejscem zamieszkania małoletniego S. Ś. będzie każdorazowo miejsce zamieszkania jego matki M. N. (1) (postanowienie z dnia 16 października 2019r., k. 157 akt sprawy o sygn. II C 359/19).

Procedura (...), którą objęta była rodzina M. N. (1) i J. Ś. (1) została zakończona w dniu 13 września 2019r. wobec stwierdzenia ustania przemocy w rodzinie i uzasadnionego przypuszczenia o zaprzestaniu dalszego jej stosowania oraz po zrealizowaniu indywidualnego planu pomocy (protokół zakończenia procedury Niebieskie Karty”, k. 137 a.s.).

W toku postępowania w sprawie o rozwód, podczas wizyt kuratora sądowego sprawującego nadzór nad rodziną zdarzało się, że pomimo wyprowadzki odwołującej się i wynajęcia oddzielnego mieszkania, strony ponownie zamieszkiwały wspólnie i podejmowały pożycie, wskazując na okoliczność, że ich relacje poprawiły się i nie chcą już się rozwodzić. Ponadto w toku nadzoru pojawiła się informacja, że M. N. (1) jest w ciąży, jednak w późniejszym czasie doszło do poronienia. Strony kilkukrotnie w toku procesu rozwodowego powracały do siebie i twierdziły, że ich relacje uległy poprawie. J. Ś. (1) w czerwcu 2020r. wyprowadził się z mieszkania przy ul. (...) i wprowadził się do M. N. (1), do wynajmowanego mieszkania przy ul. (...) w W. (sprawozdanie z nadzoru kuratora, k. 392 akt sprawy II C 359/19). Małżonkowie zamieszkiwali wspólnie przez okres około 1,5 miesiąca, robili razem zakupy i przygotowywali posiłki. Jednak w dniu 15 lipca 2020r. zostało wydane postanowienie o zakazie kontaktowania się J. Ś. (1) z synem S. Ś.. Od tego czasu J. Ś. (1) mieszkał w samochodzie zaparkowanym pod blokiem odwołującej się, jednak nadal korzystał z jej pomocy. M. N. (1) przygotowywała posiłki dla J. Ś. (1), które dostarczał mu syn, jak również prała jego rzeczy. W tym czasie J. Ś. (1) korzystał z zakupów, które M. N. (1) robiła (postanowienie Sądu Okręgowego Warszawa – P. z 15 lipca 2020r., k. 354 akt sprawy o sygn. II C 359/19; sprawozdanie kuratora, k. 375, k. 390, k. 392 akt sprawy o sygn. II C 359/19; opinia psychologiczno-pedagogiczna z 28 lipca 2020r., k. 394-399 akt sprawy o sygn. II C 359/19; zeznania M. N. (1), k. 293-294 a.s.).

W dniu 18 sierpnia 2020r. J. Ś. (1) zmarł. Sąd Okręgowy Warszawa – P. postanowieniem z dnia 3 września 2020r. umorzył postępowanie w sprawie o rozwód (odpis skrócony aktu zgonu J. Ś. (2), k. 13 akt rentowych; postanowienie Sądu Okręgowego Warszawa – Praga z 3 września 2020r., k. 461 akt sprawy o sygn. II C 359/19).

W dniu 24 sierpnia 2020r. M. N. (1) wniosła o przyznanie renty rodzinnej po zmarłym mężu J. Ś. (1) (wniosek z dnia 24 sierpnia 2020r., k. 1-11 akt rentowych). Decyzją z dnia 27 sierpnia 2020r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. przyznał rentę rodzinną na rzecz syna S. Ś. na okres od 18 sierpnia 2020r. do 31 stycznia 2027r. (decyzja ZUS z dnia 27 sierpnia 2020r., k. 17-19 akt rentowych).

Sąd Rejonowy w W. III Wydział Rodzinny i Nieletnich postanowieniem z 1 lipca 2021r., wydanym w sprawie o sygn. III Nsm 709/21, w trybie zarządzeń tymczasowych ograniczył władzę rodzicielską M. N. (1) nad synem S. Ś. i na czas trwania postępowania umieścił małoletniego S. Ś. w spokrewnionej rodzinie zastępczej w osobie E. P. (postanowienie z dnia 1 lipca 2021r., nienumerowane karty akt rentowych). W związku z tym Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w dniu 27 sierpnia 2021r. wydał decyzję o wstrzymaniu wypłaty na rzecz M. N. (1) renty rodzinnej począwszy od 1 września 2021r. (decyzja ZUS z dnia 27 sierpnia 2021r., nienumerowane karty akt rentowych).

W dniu 11 października 2021r. M. N. (1) złożyła w organie rentowym wniosek o przyznanie renty rodzinnej po zmarłym mężu z uwagi na brak środków do życia (wniosek z dnia 11 października 2021r. oraz protokół z 26 listopada 2021r., nienumerowane karty akt rentowych).

Postanowieniem z dnia 18 listopada 2021r. małoletni S. Ś. został umieszczony w spokrewnionej rodzinie zastępczej w osobie E. P. (postanowienie z dnia 18 listopada 2021r., k. 271 a.s.).

Decyzją z dnia 7 grudnia 2021r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. odmówił przyznania M. N. (1) renty rodzinnej po zmarłym mężu, wskazując w uzasadnieniu decyzji, że w chwili śmierci J. Ś. (1) odwołująca się nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, tj. nie zamieszkiwała razem z mężem, nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, nie miała prawa do alimentów ustalonych ze strony zmarłego małżonka wyrokiem bądź ugodą sądową (decyzja ZUS z dnia 7 grudnia 2021r., nienumerowane karty akt rentowych).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, w tym w aktach organu rentowego oraz w aktach sprawy o rozwód, prowadzonej pod sygn. II C 359/19. Dokumenty, w części będące dokumentami urzędowymi, nie zostały zakwestionowane przez strony. Ponadto ich treść koresponduje ze sobą i potwierdza okoliczności, na jakie podczas przesłuchania wskazała M. N. (1). Odwołująca się opisała burzliwy przebieg pożycia z J. Ś. (1), w tym wskazała na kilkukrotne rozstania i powroty małżonków do wspólnego zamieszkiwania i pożycia, także w okresie czerwiec – lipiec 2020r., poprzedzającym zgon J. Ś. (1). Wszystko to, aczkolwiek bardzo chaotyczne z uwagi na niestałość w relacjach małżonków, potwierdzają dokumenty, głównie ustalenia kuratorów poczynione podczas przeprowadzanych wywiadów. Sąd ocenił więc, że zarówno zeznania M. N. (1), jak i dokumenty, są wiarygodne i dlatego na ich podstawie został ustalony stan faktyczny w sprawie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 65 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2023r., poz. 1251 ze zm. – dalej jako ustawa emerytalna) renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń (ust. 1). Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy (ust. 2).

Do renty rodzinnej, zgodnie z art. 67 ust. 1 ustawy emerytalnej, uprawnieni są następujący członkowie rodziny spełniający warunki określone w art. 68 – 71:

dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,

przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka,

małżonek (wdowa i wdowiec),

rodzice.

Jednocześnie w myśl art. 70 ust. 1 ustawy, wdowa ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli:

w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo

wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole - 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.

Prawo do renty rodzinnej nabywa również wdowa, która osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania osób wymienionych w ust. 1 pkt 2 (art. 70 ust. 2). Jak z kolei przewiduje art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej, małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia warunków określonych w ust. 1 lub 2 miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.

Odmawiając M. N. (1) prawa do renty rodzinnej, organ rentowy wskazał w zaskarżonej decyzji, że do dnia śmierci małżonka odwołująca się nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, a poza tym nie miała ustalonego prawa do alimentów z jego strony. Nie zostało jednak wskazane przez ZUS, co było podstawą ww. ustaleń, tym bardziej, że po złożeniu przez M. N. (1) wniosku o rentę rodzinną nie zostały podjęte przez organ rentowy działania zmierzające do ustalenia stanu faktycznego w sprawie. Organ rentowy ograniczył się jedynie do stwierdzenia, że małżonkowie nie pozostawali we wspólności małżeńskiej, gdyż nie zamieszkiwali wspólnie. Okoliczność, że J. Ś. (1) i M. N. (1) w chwili śmierci J. Ś. (1) mieli inne adresy, jest faktem, to jednak – jako okoliczność jedyna – nie świadczy o ustaniu wspólności małżeńskiej. Poza tym, jak wskazuje orzecznictwo, to na organie rentowym, nie zaś na wnioskodawcy – wdowie czy wdowcu oraz nie na sądzie, spoczywa obowiązek udowodnienia, że strony nie pozostawały we wspólności małżeńskiej (wyrok Sądu Najwyższego z 29 listopada 2006r., II UK 105/06, LEX nr 950405; uchwała składu 7 sędziów – zasada prawna z dnia 26 października 2006r., III UZP 3/06).

W przedmiotowej sprawie istotne jest to, że przed śmiercią J. Ś. (1), z jego powództwa toczyło się postępowanie rozwodowe, poza tym małżonkowie okresowo nie zamieszkiwali razem, a poza tym przeciwko J. Ś. (1) prowadzone było postępowanie karne w sprawie znęcania się nad żoną i synem. Jednak do daty, w której nastąpił zgon J. Ś. (1) nie doszło do orzeczenia rozwodu, zatem strony wciąż pozostawały w związku małżeńskim. W takiej sytuacji – jak wskazał Sąd Najwyższy w przywołanej wcześniej uchwale składu 7 sędziów z dnia 26 października 2006r. (III UZP 3/06) - uzasadnione jest domniemanie, iż między małżonkami istniała wspólność małżeńska w rozumieniu art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS. SN podkreślił, że istnienie takiej wspólności małżeńskiej należy oceniać na podstawie wszelkich okoliczności faktycznych, które - w przypadku braku formalnego orzeczenia rozwodu lub separacji i równoczesnego nieistnienia dowodów na całkowite rozbicie faktycznych więzi małżeńskich małżeństwa - mogą wskazywać na utrzymanie faktycznej wspólności małżeńskiej. Na gruncie prokonstytucyjnej wykładni art. 70 ust. 3 ustawy, odmowa przyznania prawa do renty rodzinnej nie może bowiem prowadzić do pokrzywdzenia uprawnionego małżonka, który - pomimo kryzysu więzi małżeńskich - dążył do utrzymywania łączności małżeńskiej i rodzinnej, przez co wspólność małżeńska nie została całkowicie unicestwiona. Należy też wspomnieć, że domniemanie pozostawania małżonków we wspólności małżeńskiej dla potrzeb orzekania o prawie wdowy (wdowca) do renty rodzinnej jest wzruszalne, co następuje w razie udowodnienia przez organ rentowy, że w konkretnym przypadku ubiegania się wdowy (wdowca) o prawo do tego świadczenia, pomiędzy małżonkami zostały całkowicie zniweczone więzi małżeńskie, a faktycznie nieistniejące małżeństwo trwało jedynie formalnie.

Kluczowym zagadnieniem pozostaje wykładnia pojęcia niepozostawania małżonków we wspólności małżeńskiej w rozumieniu art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej, czego - wobec definicyjnej luki prawnej w przepisach prawa ubezpieczeń społecznych - nie da się rozwikłać bez ustalenia realnych więzi małżeńskich na gruncie instytucji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Podstawowe normy tego prawa przewidują, że małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli ( art. 23 k.r.o.). Ponadto, oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny ( art. 27 k.r.o.). W ramach tych zasadniczych regulacji prawa rodzinnego uprawnione jest założenie, że o małżeństwie ( art. 23 k.r.o.) oraz o potrzebach rodziny - w rozumieniu art. 27 k.r.o. - można mówić w zasadzie wówczas, gdy rodzina jest związana nie tylko formalnym aktem małżeństwa, ale także realnym (rzeczywistym) węzłem pożycia małżeńskiego, któremu doktryna przypisuje opisowe znaczenie w postaci akceptowanego przez prawo i moralność wzorca, jaki małżonkowie powinni realizować w stosunkach małżeńskich w zmieniających się kolejach życia. Nieistotne lub przemijające zakłócenia dotyczące wspólnego pożycia nie podważają stanu pozostawania w faktycznej wspólności małżeńskiej. Wskutek zawarcia związku małżeńskiego i podjęcia wspólnego pożycia realizuje się wspólność małżeńska, w której ramach powstają i realizują się wspólne potrzeby małżonków oraz dzieci tworzących rodzinę, którzy na wypadek wystąpienia ustawowo określonych ryzyk ubezpieczeniowych mogą uzyskać ochronę prawa ubezpieczeń społecznych. Już na gruncie takich ogólnych uwarunkowań, pozostawanie we wspólności małżeńskiej, która stanowi przesłankę nabycia prawa do renty rodzinnej w myśl art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej, nie może być postrzegane jako następstwo jedynie formalnie zawartego związku małżeńskiego, ale również jako wspólność małżeńska wynikająca lub powiązana z rzeczywistym korzystaniem z praw i realizowaniem powinności małżeńskich, które do dnia śmierci ubezpieczonego współmałżonka kreują faktyczną wspólnotę małżeńską w jej rozmaitych wymiarach: duchowym, materialnym lub rodzinnym, a następnie - wskutek wystąpienia ryzyka ubezpieczeniowego (śmierci ubezpieczonego) - uruchamiają prawo ustawowo wskazanych osób bliskich do renty rodzinnej. Inaczej rzecz ujmując, wymaganie pozostawania w faktycznej wspólnocie małżeńskiej sprawia, że dla spełnienia tego dodatkowego warunku nabycia prawa do wdowiej renty rodzinnej nie wystarcza samo występowanie zewnętrznych oznak w postaci istnienia małżeństwa potwierdzonego formalnym aktem małżeńskim, ale konieczne jest zachowanie do dnia śmierci ubezpieczonego realnych więzi małżeńskich w ich rozmaitych wspólnotowych przejawach.

Wyodrębnione więzi małżeńskie (duchowa, fizyczna i gospodarcza) powinny podlegać ocenie z perspektywy całokształtu materiału dowodowego z indywidualnym podejściem do każdego przypadku. Przykładem jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 1997r. ( II UKN 141/97 , OSNAPiUS 1998 Nr 2, poz. 61), w którym stwierdza się, że w sytuacji, gdy żona od wielu lat przebywa w szpitalu psychiatrycznym, a mąż jest inwalidą z uwagi na niedorozwój umysłowy, należy przyjąć, iż wspólność małżeńska może się przejawiać w innej formie niż u osób sprawnych fizycznie i psychicznie. W judykaturze przyjęto również, że pozostawanie jednego z małżonków w faktycznym związku z inną osobą, nie wyklucza możliwości ustalenia przesłanki w myśl art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2014r., I UK 391/13 , OSNP 2015 Nr 9, poz. 125). Faktycznie oddzielne zamieszkiwanie nie przeczy przyjęciu, że między małżonkami istniała wspólność małżeńska (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2006r., II UK 8/06 , LEX nr 469165), lecz istotnym pozostaje jaka przyczyna wywołała odrębne miejsce pobytu.

Porządkując przedstawioną argumentację, trzeba podkreślić, że relacje małżeńskie mogą układać się zmiennie w dłużej perspektywie czasu. Między małżonkami dochodzi do kłótni, sporów, pojawia się tak zwany "kryzys małżeński". Może on przybrać kształt, w którym jedna strona dąży do zerwania wszelkich relacji, a druga się temu sprzeciwia, albo w sposób faktyczny to akceptuje, żądając na przykład przyznania prawa do alimentów na rzecz małoletnich dzieci, nie wyraża zgody na rozwód, inicjuje rozpoczęcie stosownej terapii. Nie wdając się w ocenę poszczególnych faz, należy zauważyć, że skutkiem odosobnienia ekonomicznego, duchowego i emocjonalnego może być zerwanie wszelkich więzi małżeńskich. Proces ten może być trwały, choć nie zakończy się orzeczeniem rozwodu czy separacji. Z drugiej strony może dojść do izolacji jednej ze sfer, które przecież nie muszą wystąpić w koniunkcji w równym stopniu.

W przedmiotowej sprawie ze zgromadzonego w toku postępowania materiału dowodowego wynika, że wspólne pożycie M. N. (1) i J. Ś. (1) od daty zawarcia związku małżeńskiego było bardzo burzliwe. Małżonkowie wielokrotnie wysuwali względem siebie różne oskarżenia. W 2018r. wobec rodziny wszczęto procedurę (...), ponadto małżonkowie mieli ustanowiony przez sąd dozór kuratora. Prócz tego J. Ś. (1) zostały postawione zarzuty znęcania się nad żoną i synem, skutkiem czego do Sądu Rejonowego w W. został skierowany przeciw niemu akt oskarżenia. Małżonkowie od początku, gdy doszło do zawarcia związku małżeńskiego, nie pozostawali więc we wzorowej i spokojnej relacji. Całe ich pozycie małżeńskie było oparte na zmienności i burzliwym przebiegu relacji z powodów, które w przedmiotowej sprawie są mało istotne. Istotne jest natomiast to, że taki model małżeństwa, jaki przyjmuje za wzorcowy, w tym konkretnym przypadku od początku nie występował. Przez pryzmat tego właśnie należy więc oceniać, czy pomiędzy małżonkami ustała wspólność małżeńska. Zdaniem Sądu odpowiedź na tak postawione pytanie musi być przecząca, gdyż obszerny materiał dowodowy, do którego organ rentowy – strona obciążona obowiązkiem dowodzenia – nie ustosunkował się, wskazuje że J. Ś. (1) i M. N. (1) przeżywali lepszy i gorszy czas w małżeństwie. Były okresy, gdy między małżonkami panowała relacja taka, jak powinna łączyć małżonków – choć nie bez zawirowań i kłótni. Z kolei w innym czasie małżonkowie tylko oskarżali się, sprzecznie udzielając pracownikom socjalnym informacji odnośnie tego, czy prowadzą wspólne gospodarstwo domowe. Punktem zwrotnym w małżeństwie stało się złożenie pozwu o rozwód oraz wyprowadzka M. N. (1) z mieszkania, w którym zamieszkiwała wraz z synem i mężem. To jednak nie oznacza, że małżonkowie zerwali wszelkie więzi i przestała ich definitywnie łączyć wspólność małżeńska. Z racji tego, że pozostawali pod dozorem kuratora, który przeprowadzał okresowo wywiady, można było ustalić, że ich pożycie także i w tym okresie, kiedy M. N. (1) zamieszkała w innym miejscu, było zmienne. Małżonkowie okresowo wskazywali na brak relacji, ale były też okresy, kiedy pożycie między małżonkami wracało. Skutkiem tego M. N. (1) w drugiej połowie 2019r., jak informowała kuratora, była w ciąży, ale doszło do poronienia. Poza tym małżonkowie informowali kuratora o okresowej poprawie relacji, o tym, że są one lepsze i chcą się pogodzić. Dodatkowo na początku czerwca 2020r. J. Ś. (1) – kiedy opuścił dom przy ulicy (...) w W. – wprowadził się do M. N. (1) do mieszkania przy ulicy (...). Małżonkowie mieszkali więc wspólnie, prowadzili razem gospodarstwo domowe, przygotowywali posiłki, robili zakupy, zajmowali się synem i chcieli, by ich małżeństwo trwało nadal, dlatego planowali, by J. Ś. (1) wycofał pozew rozwodowy. Stało się jednak tak, że z uwagi na agresywne zachowania J. Ś. (1), w połowie lipca 2020r. M. N. (1) poprosiła, by mąż wyprowadził się z jej mieszkania. Poza tym - ze względu na agresywne zachowania ojca względem syna – Sąd Okręgowy Warszawa – P. postanowieniem z 15 lipca 2020r. zakazał J. Ś. (1) kontaktów z synem. Wówczas J. Ś. (1) zamieszkał w samochodzie, o czym M. N. (1) informowała podczas jednej z rozpraw w sprawie rozwodowej. Od tego czasu do daty śmierci J. Ś. (1), która nastąpiła 18 sierpnia 2020r., małżonkowie, choć nie mieszkali wspólnie, to jednak nadal łączyły ich więzi wskazujące na brak ustania wspólności małżeńskiej. M. N. (1) przygotowywała posiłki i dzieliła się nimi z mężem, a także robiła dla niego pranie. W tej sytuacji, choć więzi małżeńskie osłabły, to jednak trudno uznać, by całkowicie ustały. Dla oceny, że nie doszło do ich ustania znaczenie ma to, o czym już była mowa, a także specyfika małżeństwa M. N. (1) i J. Ś. (1), której w tym konkretnym przypadku nie można pominąć. Wskazując na tę specyfikę Sąd miał na uwadze to, że pożycie małżonków nigdy od daty zawarcia związku małżeńskiego nie było stabilne. Przez cały czas trwania małżeństwa – aż do daty śmierci J. Ś. (1) – więzi małżeńskie słabły (okresowo może nawet zanikały), a potem znów małżonkowie prowadzili wspólne pożycie. To zatem że J. Ś. (1) złożył pozew o rozwód, a M. N. (1) zamieszkała w innym miejscu nie świadczy w analizowanym przypadku o ustaniu więzi między małżonkami. Wydarzenia, jakie nastąpiły od marca 2019r., kiedy zawisła przed sądem sprawa o rozwód, wskazują że tak się nie stało. Małżonkowie przez część czasu nie widywali się, nie zamieszkiwali razem i nie gospodarowali wspólnie, by potem znowu do siebie powracać i podejmować wspólne pożycie.

W związku z powyższym M. N. (1) powinna być traktowana jako wdowa, której na podstawie art. 70 ust. 1 pkt 1 i 2 w związku z art. 70 ust. 2 ustawy emerytalnej przysługuje prawo do renty rodzinnej po J. Ś. (1). Odwołująca się urodzona (...) w dniu 20 września 2020r., a więc w ciągu 5 lat od daty zgonu męża, ukończyła 50 lat. Poza tym wychowywała dziecko małżonków, które nie ukończyło 16 lat. Co prawda opieki tej zaprzestała z uwagi na ograniczenie władzy rodzicielskiej i ustanowienie dla małoletniego rodziny zastępczej, ale zaprzestanie opieki nastąpiło w ciągu 5 lat od daty śmierci J. Ś. (1). Warunki określone przez powołane przepisy zostały więc spełnione. Sąd zatem zmienił zaskarżoną decyzję na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., przyznając M. N. (1) prawo do renty rodzinnej po zmarłym w dniu 18 sierpnia 2020r. J. Ś. (1), począwszy od 1 października 2021r., a więc od pierwszego dnia miesiąca, w którym został złożony wniosek.